Hof van Justitie EU 03-07-1991 ECLI:EU:C:1991:286

84 Bij haar aanvullende brief op de mededeling van de punten van bezwaar (tabel F) heeft de Commissie een raming van AKZO's totale kosten gevoegd, die zijn berekend op basis van de boekhouding van deze onderneming. De Commissie heeft evenwel verklaard (punt 9 van de aanvullende brief op de mededeling van de punten van bezwaar, tabel G) dat AKZO's werkelijke totale kosten hoger moesten zijn dan aldus geraamd.

85 AKZO heeft bij haar memories het rapport van een accountantsfirma gevoegd, dat onder meer een raming van deze kosten gedurende dezelfde periode bevat (bijlage 3 bij het beroepschrift, bijlage 12 bij de repliek).

86 Uit deze ramingen blijkt dat AKZO's totale kosten nu eens lager en dan weer hoger zijn dan die welke zijn vastgesteld door de diensten van de Commissie.

87 Gedurende de procedure voor het Hof heeft de Commissie deze cijfers niet betwist. Enerzijds verklaarde zij dat deze cijfers haar „in haar overtuiging sterkten dat haar eigen kostenberekening, die op AKZO's eigen documentatie gebaseerd was, nauwkeurig was” (punt 104 van het verweerschrift). Anderszijds beklemtoonde zij dat deze cijfers haar stelling „dat AKZO's prijsaanbiedingen bij traditionele afnemers van ECS nagenoeg steeds verliesgevend waren”, niet tegenspraken (punt 52 van de dupliek).

88 In die omstandigheden moet worden aangenomen, dat AKZO's totale kosten de kosten zijn die voorkomen in het bij haar memories gevoegde rapport.

89 Deze kosten bedragen in UKL per ton:

• voor benzoylperoxyde 16%:

  1981: 557,90; 1982:578,10; 1983:519,20;

• voor benzoylperoxyde 20% :

  1981:649,60; 1982:700,29; 1983:582,57;

• voor kaliumbromaat 6% :

  1981:290,14; 1982:316,84; 1983:308,14;

• voor kaliumbromaat 10%:

  1981:350,34; 1982:370,98; 1983:360;

• voor vitaminemengsels (nutramin) :

  1981:665,86; 1982:714,40.

90 Partijen hebben het Hof sterk uiteenlopende ramingen van AKZO's variabele kosten overgelegd. Deze verschillen zijn hoofdzakelijk een gevolg van het feit dat partijen het er niet over eens zijn, of bepaalde kostenelementen als vaste kosten dan wel als variabele kosten moeten worden aangemerkt.

91 In de beschikking (punt 54) wordt vermeld dat kostenelementen zoals arbeid, onderhoud, opslag en verzending als variabele kosten moeten worden beschouwd, omdat zij in de meeste boekhoudsystemen als zodanig worden aangeduid.

92 AKZO betoogt dat het variabele of het vaste karakter van een bepaald kostenelement enkel kan worden vastgesteld aan de hand van het criterium of dit kostenelement al dan niet varieert met de geproduceerde hoeveelheden. In concreto zouden de kosten van arbeid als vaste kosten moeten worden beschouwd. Bij vergelijking van de ontwikkeling van de jaarlijkse kosten van de arbeid over de jaren 1980 tot en met 1985 met de ontwikkeling van de in die periode geproduceerde hoeveelheden zou namelijk blijken dat tussen deze parameters geen enkel verband bestaat (bijlage 3 bij het beroepschrift, accountantsrapport, in het bijzonder bijlage 7 bij dit rapport).

93 De Commissie brengt hiertegen in dat uit de boekhoudkundige bescheiden van AKZO blijkt dat een goed deel van wat AKZO als haar vaste kosten beschouwt, in feite varieerde met wijzigingen in de produktie (punt 99 van het verweerschrift), alsmede dat AKZO in maart 1984 twee nieuwe arbeidskrachten heeft tewerkgesteld om haar produktiecapaciteit uit te breiden, zodat er een verband bestond tussen de factor arbeid en haar produktievolume (punt 48 van de dupliek).

94 Een kostenfactor kon niet zonder meer tot de vaste of de variabele kosten worden gerekend. Bijgevolg dient te worden onderzocht of de arbeidskosten in casu varieerden met de geproduceerde hoeveelheden.

95 Uit door AKZO vermelde cijfers blijkt dat er geen rechtstreeks verband bestaat tussen de geproduceerde hoeveelheden en de arbeidskosten. Zo daalden bijvoorbeeld de arbeidskosten, na aftrek van inflatie, in de jaren 1982 en 1983, terwijl AKZO's produktie van benzoylperoxyde toenam. Daarentegen stegen de arbeidskosten, na aftrek van inflatie, terwijl in 1983 en 1984 de produktie van kaliumbromaat van deze onderneming afnam. In casu moeten de arbeidskosten dus als vaste kosten worden beschouwd.

96 In die omstandigheden moet worden aangenomen dat AKZO's variabele kosten de kosten zijn die voorkomen in de stukken die deze onderneming aan het Hof heeft overgelegd.

97 Deze kosten bedragen in UKL per ton :

• voor benzoylperoxyde 16%:

  1981:298,30; 1982:324,70; 1983:314,10;

• voor benzoylperoxyde 20% :

  1981:352,80; 1982:383,10; 1983:359,50;

• voor kaliumbromaat 6% :

  1981:169,40; 1982:188,60; 1983:200,70;

• voor kaliumbromaat 10%:

  1981:229,60; 1982:242,74; 1983:252,56;

• voor vitaminemengsels (nutramin) :

  1981:541,02; 1982:578,00.

99 AKZO ontkent dat zij Allied en de maalderijen van het Allied-concern additieven tegen onredelijk lage prijzen heeft aangeboden met het doel ECS schade te berokkenen. In de eerste plaats zou zij niet een dergelijk oogmerk hebben gehad. Zij zou enkel hebben getracht nieuwe afnemers te vinden ten einde haar omzet te verbeteren en aldus de aanzienlijke daling van haar winstmarges te verminderen, die waren veroorzaakt door de offertes van ECS aan Ranks en Spillers in 1980. In de tweede plaats zouden de prijsaanbiedingen niet als onredelijk laag kunnen worden gekwalificeerd. Enerzijds zouden de in januari 1981 aan Allied aangeboden prijzen namelijk gelijk zijn aan die welke ECS in oktober 1980 aan Spillers had aangeboden, anderzijds zouden de gedurende het betrokken tijdvak aangeboden prijzen boven de gemiddelde variabele kosten liggen.

100 AKZO heeft Allied en de maalderijen-van het Allied-concern de navolgende prijzen aangeboden:

• voor benzoylperoxyde 16%:

  van januari 1981 tot en met januari 1983: 517,90 UKL;

  in februari 1983: 512 UKL;

• voor kaliumbromaat 10%:

  vanaf januari 1981: 314,90 UKL;

  voor vitaminemengsels:

• in september 1981: 565 UKL;

  in oktober 1982: 455 UKL voor een goedkoop mengsel.

101 Deze prijzen voor vitaminemengsels (verkocht in 1981), benzoylperoxyde 16% en kaliumbromaat 10% liggen onder de hiervoor aangehouden gemiddelde totale kosten van AKZO, doch boven haar variabele kosten (zie r. o. 89 en 97). De door AKZO in 1982 aangeboden prijs van 455 UKL voor een goedkoop vitaminemengsel ligt in elk geval onder haar gemiddelde totale kosten, die 714,40 UKL belopen voor het standaard vitaminemengsel.

102 Bovendien zijn al deze offertes slechts te verklaren doordat AKZO ECS schade wilde berokkenen en niet doordat zij haar winstmarges wilde herstellen. Uit een door een van de vertegenwoordigers van AKZO opgestelde notitie (bijlage 51 bij de mededeling van de punten van bezwaar) blijkt, dat AKZO de in januari 1981 aan Allied aangeboden prijzen heeft vastgesteld in de veronderstelling dat zij duidelijk lager waren dan de prijzen die ECS Allied in rekening bracht. Hieruit blijkt dat AKZO niet enkel de bestelling in de wacht wilde slepen, waarvoor zij haar prijzen slechts voor zover daartoe noodzakelijk had behoeven te verlagen. Toen AKZO Allied een prijs aanbood die gelijk was aan die welke ECS aan Spillers had aangeboden, wilde zij haar prijzen bovendien op het laagst mogelijk niveau vaststellen zonder de verplichting te schenden die zij op zich had genomen voor de High Court te Londen om haar verkoopprijzen voor benzoylperoxyde niet te verlagen met het doel ECS van de markt te elimineren.

103 De Commissie heeft zich dus terecht op het standpunt gesteld, dat AKZO meeladditieven aan Allied Mills en de maalderijen van het Allied-concern tegen onredelijk lage prijzen had aangeboden en geleverd met het doel de levensvatbaarheid van ECS in het gedrang te brengen.

104 Met betrekking tot het bezwaar betreffende de aanbiedingen aan de „grote onafhankelijke” afnemers van ECS, heeft AKZO argumenten aangevoerd die in wezen identiek zijn aan die waarmee zij het bezwaar betreffende de onredelijk lage prijsoffertes aan het Allied-concern heeft betwist.

105 AKZO heeft de „grote onafhankelijke” afnemers van ECS de navolgende prijzen aangeboden:

• voor benzoylperoxyde 16%:

  in januari 1981: 532 UKL;

  vanaf april 1981: 530 UKL;

• voor kaliumbromaat 6% :

  in december 1980: 260 UKL;

  in januari en april 1981: 245 UKL;

  in juni 1983: 320 UKL;

• voor kaliumbromaat 10%:

  in december 1980: 339 UKL;

  in mei 1981: 336 UKL;

  in mei 1982: 325 UKL;

• voor vitaminemengsels :

  in december 1980: 595 UKL;

  in mei 1981:575 UKL;

  in oktober 1982 (nutramin 50): 489 UKL;

  in juni 1983 (nutramin 50): 757 UKL.

106 De offertes van AKZO liggen onder haar gemiddelde totale kosten, doch boven haar gemiddelde variabele kosten, zoals deze hiervoor zijn vastgesteld (zie r. o. 89 en 97), en bij de offerte van oktober 1982 voor vitaminemengsels liggen zij zelfs onder haar variabele kosten.

107 De offertes van juni 1983 betreffende kaliumbromaat 6% en vitaminemengsels liggen boven de gemiddelde totale kosten. Uit deze offertes is evenwel niets op te maken over AKZO's gedrag gedurende de betrokken periode. Zij zijn namelijk twee dagen voor de hoorzitting in de procedure betreffende het verzoek om voorlopige maatregelen (23 juni 1983) gedaan en iets meer dan een maand voor de vaststelling van de beschikking voorlopige maatregelen (29 juli 1983).

108 Bovendien blijkt uit de prijsoffertes die AKZO in december 1980 aan dit deel van de afnemers van ECS heeft gedaan, dat het oogmerk van AKZO was, ECS schade te berokkenen en niet haar eigen winstmarges te herstellen. Deze prijzen zijn namelijk duidelijk lager dan nodig was om ECS te beconcurreren, omdat het verschil met de prijzen waartegen ECS toen aan deze categorie van afnemers leverde, meer dan 70 UKL voor benzoylperoxyde 16%, meer dan 100 UKL voor kaliumbromaat 6% en ten slotte meer dan 60 UKL voor vitaminemengsels bedroeg.

109 De Commissie heeft dus terecht vastgesteld dat AKZO aan de afnemers van ECS in de sector „grote onafhankelijk maalderijen” meeladditieven tegen onredelijk lage prijzen had aangeboden en geleverd met het doel de levensvatbaarheid van ECS in het gedrang te brengen.

112 Volgens AKZO ontbeert dit bezwaar elke feitelijke en juridische grondslag. Feitelijk, omdat zij niet verschillende prijzen voor haar afnemers en voor die van ECS zou hebben vastgesteld. De vergelijking had moeten worden gemaakt tussen de afnemers waarvoor ECS en AKZO elkaar beconcurreerden, en die afnemers van AKZO die geen concurrerende offertes hebben ontvangen. Het bezwaar zou rechtens niet gegrond zijn, omdat AKZO door voor sommige van haar vaste afnemers hogere prijzen vast te stellen, ECS geen schade zou hebben berokkend.

113 AKZO heeft niet ontkend dat zij jegens afnemers van vergelijkbare omvang verschillende prijzen heeft gehanteerd. Bovendien heeft zij geen argumenten aangevoerd, om aan te tonen dat deze verschillen verband hielden met de kwaliteit van de verkochte produkten of met bijzondere produktiekosten.

114 De door AKZO jegens haar eigen afnemers toegepaste prijzen lagen boven haar gemiddelde totale kosten, terwijl die welke zij aan afnemers van ECS aanbood, onder deze gemiddelde kosten lagen.

115 Aldus kon AKZO de ten gevolge van de verkopen aan afnemers van ECS geleden verliezen althans gedeeltelijk compenseren door de winsten die zij behaalde op de verkopen aan dé „grote onafhankelijken maalderijen” die tot haar klantenkring behoorden. Deze gedraging toont aan dat AKZO niet het oogmerk had, een algemene politiek van voordelige prijzen toe te passen, doch een strategie toe te passen die ECS schade kon berokkenen. Het bezwaar is dus gegrond.

116 De Commissie is van mening dát AKZO vanaf januari 1981 aan de individuele maalderijen van het Allied-concern die hun produkten hoofdzakelijk van ECS betrekken, geen voordeliger prijzen had mogen aanbieden dan die waartegen zij aan de „grote onafhankelijke maalderijen” leverde die reeds tot haar eigen klantenkring behoorden. Voor dit standpunt voert de Commissie als reden aan, dat volgens haar de individuele maalderijen van het Allied-concern en de „grote onafhankelijke maalderijen” als vergelijkbare afnemers zijn te beschouwen. Ter zake beklemtoont zij dat AKZO vóór januari 1981 ten aanzien van Coxes Lock, de enige individuele maalderij van het Allied-concern die tot haar klantenkring behoorde, identieke prijzen toepaste als waartegen zij aan de „grote onafhankelijke maalderijen” leverde.

117 AKZO voert tegen dit bezwaar aan, dat de individuele maalderijen van het Allied-concern en de „grote onafhankelijke maalderijen” niet vergelijkbare afnemers zijn.

118 De door AKZO gedurende het conflict aan de individuele maalderijen van het Allied-concern aangeboden prijzen waren identiek aan die welke zij aan Provincial Merchants, de inkoopcentrale van het Allied-concern, aanbood. Deze prijzen waren inderdaad voordeliger dan die waartegen zij aan de „grote onafhankelijke maalderijen” leverde die reeds tot haar eigen klantenkring behoorden.

119 Om te beginnen heeft het door AKZO gevoerde beleid er niet toe geleid dat de maalderijen van het Allied-concern onderling verschillend werden behandeld. Vanaf januari 1981 heeft AKZO namelijk aan alle maalderijen van het Allied-concern, met inbegrip van Coxes Lock, identieke prijzen aangeboden, zodat haar niet kan worden verweten dat zij aan de individuele maalderijen van het Allied-concern, die afnemers waren van ECS, tegen voordeliger prijzen heeft geleverd dan zij toepaste ten aanzien van de enige maalderij van het concern die tot haar klantenkring behoorde.

120 Bovendien is er geen sprake van een stelselmatig onrechtmatig onderscheid tussen de individuele maalderijen van het Allied-concern en de „grote onafhankelijke maalderijen”, want deze beide categorieën van afnemers zijn niet vergelijkbaar. Enerzijds heeft de inkoopcentrale van het Allied-concern (30% van de aankopen van benzoylperoxyde) altijd, ongeacht de leverancier, voordeliger prijzen verkregen dan die waartegen aan de „grote onafhankelijke maalderijen” werd geleverd, die slechts geringe produkthoeveelheden kochten (te zamen 10% van de aankopen van benzoylperoxyde). Anderzijds kan een maalderij van het Allied-concern altijd additieven verkrijgen door tussenkomst van de inkoopcentrale. Een offerte aan een individuele maalderij heeft dus slechts een reële kans van slagen indien zij op het niveau ligt van de aan de centrale aangeboden prijs. Normaliter is het immers niet te verwachten dat een individuele maalderij bereid zou zijn, aan haar leverancier een hogere prijs te betalen dan die welke zij door tussenkomst van de centrale kan verkrijgen.

121 Bijgevolg is het bezwaar betreffende de selectiviteit van de offertes aan de individuele maalderijen van het Allied-concern niet gegrond.

123 Uit de stukken blijkt dat volgens de Commissie het aan AKZO verweten misbruik hierin bestond, dat zij aan afnemers van ECS tegen onredelijk lage prijzen kaliumbromaat heeft aangeboden, opdat zij al hun additieven bij AKZO zouden bestellen.

124 AKZO verklaart dat het gebruik van een produkt in het kader van lokmiddelpraktijken slechts zin heeft, wanneer geringe hoeveelheden van dit produkt worden aangeboden. Aangezien zij evenwel altijd grote hoeveelheden kaliumbromaat heeft geleverd, zou dit bezwaar niet gegrond zijn. AKZO beklemtoont dat zij dit produkt niet enkel aan de afnemers van ECS heeft aangeboden.

125 Na vergelijking van de produktiekosten van kaliumbromaat en benzoylperoxyde blijkt dat kaliumbromaat tegen verhoudingsgewijs voordeliger prijzen werd aangeboden dan benzoylperoxyde.

126 De voordeliger prijzen van kaliumbromaat, een produkt dat AKZO in het algemeen tegelijk met benzoylperoxyde aanbood, dienden het aangeboden assortiment additieven aantrekkelijker te maken. Dit bezwaar is dus gegrond.

127 De Commissie beschouwt het als misbruik, dat AKZO aan de afnemers jan ECS vitaminemengsels tegen onredelijk lage prijzen heeft aangeboden, terwijl zij dit produkt niet aan haar eigen klantenkring leverde.

128 AKZO voert tegen dit bezwaar aan, dat het door de feiten wordt weerlegd. Bepaalde maalderijen waaraan AKZO het complete assortiment additieven heeft aangeboden, met inbegrip van de vitaminemengsels, zouden hebben besloten enkel benzoylperoxyde en kaliumbromaat te kopen. Overigens zou dit produkt, dat als een service aan de afnemers werd aangeboden, door de sterk concurrerende prijzen van Vitrition, de voornaamste leverancier van vitaminemengsels, slechts tegen zeer lage prijzen kunnen zijn aangeboden.

129 Het feit dat bepaalde afnemers hebben besloten om geen vitaminemengsels te kopen, weerlegt niet dat AKZO lokprijzen toepaste.

130 Bovendien zijn er twee gegevens waaruit de gegrondheid van het bezwaar blijkt. In de eerste plaats heeft AKZO haar assortiment additieven aantrekkelijker gemaakt door daarin voor de afnemers van ECS vitaminemengsels op te nemen, terwijl zij deze produkten niet aan haar voornaamste afnemers Ranks en Spillers verkocht. In de tweede plaats heeft zij deze mengsels tegen uiterst voordelige prijzen aangeboden, omdat deze, zoals zij zelf heeft erkend, in bepaalde gevallen haar gemiddelde variabele kosten niet dekten (punt 185 van het verzoekschrift). De sterk concurrerende prijzen van Vitrition kunnen niet rechtvaardigen dat AKZO dit produkt, gelet op haar eigen kostenstructuur, tegen onredelijk lage prijzen heeft aangeboden.

133 AKZO stelt dat haar prijzen geen misbruik opleverden, omdat zij gerechtvaardigd werden door aanpassingen in reactie op offertes van ECS of Diaflex.

134 De Commissie ontkent niet, dat een onderneming met een machtspositie in beginsel het recht heeft haar prijzen aan te passen. Zij aanvaardt evenwel niet, dat AKZO's prijzen waren verlaagd wegens de hevige concurrentie van Diaflex (punt 45 van de beschikking). Verschillende stukken zouden namelijk bewijzen dat AKZO de door Diaflex toegepaste prijzen beheerste. Daaruit zou blijken dat in casu de aanpassingen van AKZO's prijzen aan die van Diaflex onrechtmatig waren.

135 Uit de documenten waarnaar de Commissie verwijst, blijkt onder meer:

• dat Diaflex en AKZO elkaar in juni 1979 hebben geconsulteerd over de modaliteiten van een verhoging van de prijzen waartegen zij aan Ranks en Spillers leverden (bijlage 119 bij de mededeling van de punten van bezwaar);

• dat een van de adviseurs van Diaflex in 1980 melding maakte van een „ongeschreven wet”, op grond waarvan het Diaflex verboden was klanten bij AKZO weg te halen (bijlage 117 bij de mededeling van de punten van bezwaar);

• dat Diaflex in november 1980 AKZO het bedrag van een offerte van ECS aan Ranks heeft meegedeeld. Volgens dit stuk moesten Diaflex en AKZO de jegens Ranks toegepaste prijzen verlagen, indien zij deze afnemer wensten te behouden (bijlage 38 bij de mededeling van de punten van bezwaar);

• dat een kaderlid van AKZO in november 1982 opdracht heeft gekregen contact op te nemen met Diaflex om ervoor te zorgen dat zij haar prijzen zou verhogen (bijlage 120 bij de mededeling van de punten van bezwaar).

136 Uit deze stukken blijkt dat AKZO en Diaflex gedurende de periode voorafgaande aan de beschikking voorlopige maatregelen nauw contact onderhielden over het te volgen prijsbeleid. Zo gezien mocht de Commissie zich op het standpunt stellen, dat de aanpassingen van de prijzen van AKZO aan de door Diaflex toegepaste prijzen onrechtmatig waren. Bijgevolg behoeft bij het onderzoek van de grief geen rekening te worden gehouden met de offertes van Diaflex.

137 Met betrekking tot benzoylperoxyde 20% heeft AKZO van januari 1981 tot en met maart 1982 Ranks een prijs van 640 UKL in rekening gebracht, zonder dat er concurrerende offertes van andere ondernemingen dan Diaflex waren. In maart 1982 heeft AKZO haar prijs verlaagd tot 629 UKL om zich te weren tegen een offerte van een onafhankelijke handelaar voor een gelijk bedrag. Deze offerte is geen rechtvaardiging voor het feit dat AKZO deze prijs tot de beschikking voorlopige maatregelen heeft gehandhaafd, omdat er later niet het hoofd behoefde te worden geboden aan andere concurrerende offertes. De prijzen van 640 UKL en 629 UKL lagen onder haar hiervoor aangehouden gemiddelde totale kosten, doch boven haar gemiddelde variabele kosten (zie r. o. 89 en 97).

138 Voor kaliumbromaat 10% paste AKZO van januari 1981 tot en met maart 1982 een prijs van 314 UKL toe, van maart 1982 tot en met februari 1983 een prijs van 309 UKL, van februari 1983 tot en met juni 1983 een prijs van 325 UKL en ten slotte vanaf juni 1983 een prijs van 339 UKL. Deze prijzen, die werden vastgesteld zonder dat er concurrerende offertes bestonden, lagen onder haar gemiddelde totale kosten, doch boven haar gemiddelde variabele kosten.

139 Daaruit volgt dat de door AKZO jegens Ranks toegepaste prijzen niet zijn beïnvloed door concurrerende offertes, met uitzondering van de prijs van 629 UKL voor benzoylperoxyde (maart 1982).

140 Door gedurende geruime tijd zonder objectieve rechtvaardiging prijzen te handhaven die onder haar gemiddelde toule kosten lagen, heeft AKZO ECS dus schade kunnen berokkenen, door haar ervan te weerhouden zich op haar klantenkring te richten.

141 Om de hiervoor uiteengezette redenen behoeft geen rekening te worden gehouden met de door Diaflex aan Spillers gedane offertes.

142 Met betrekking tot benzoylperoxyde 16% heeft AKZO van november 1980 tot en met maart 1982 jegens Spillers een prijs van 489 UKL toegepast. Deze prijs lag onder de hiervoor aangehouden gemiddelde totale kosten van AKZO, doch boven haar gemiddelde variabele kosten (zie r. o. 89 en 97). Zij is niet te verklaren door het feit dat het hoofd moest worden geboden aan concurrerende offertes.

143 Nadien heeft AKZO, nog steeds met betrekking tot benzoylperoxyde, jegens Spillers nog voordeliger prijzen toegepast (425 UKL vanaf maart 1982 en 435 UKL vanaf juni 1983), die evenwel exclusief transportkosten waren, welke AKZO raamde op 35 UKL per ton (bijlage 3 bij het beroepschrift). Uit de stukken blijkt niet of er in dat tijdvak concurrerende offertes zijn gedaan.

144 Met betrekking tot kaliumbromaat 10% heeft AKZO gedurende de gehele betrokken periode, zonder dat zij te maken had met concurrerende offertes, een prijs van 309 UKL aangeboden. Deze prijs lag onder haar gemiddelde totale kosten, doch boven haar gemiddelde variabele kosten.

145 Daaruit volgt dat de aan Spillers aangeboden prijzen evenmin als de door AKZO jegens Ranks toegepaste prijzen zijn beïnvloed door concurrerende offertes.

146 Door gedurende geruime tijd zonder objectieve rechtvaardiging prijzen te handhaven die onder haar gemiddelde totale kosten lagen, heeft AKZO ECS dus schade kunnen berokkenen, door haar ervan te weerhouden zich op haar klantenkring te richten.