Arrest van het Hof van 30 september 2003.

Bij bet Hof ingediende opmerkingen

Köbler, de Duitse en de Nederlandse regering, alsmede de Commissie zijn van mening dat een lidstaat aansprakelijk kan worden gesteld voor een schending van het gemeenschapsrecht door een fout die aan een rechterlijke instantie kan worden toegerekend. Deze regeringen en de Commissie zijn echter van mening dat deze aansprakelijkheid moet worden beperkt en dat ter zake een aantal beperkende voorwaarden moeten gelden, naast die welke reeds in het reeds aangehaalde arrest Brasserie du pêcheur en Factortame zijn vastgelegd.

In dit verband betogen de Duitse en de Nederlandse regering, dat er slechts van een „voldoende gekwalificeerde schending” in de zin van dat arrest sprake is indien een rechterlijke beslissing een kennelijke en bijzonder ernstige schending van het toepasselijke gemeenschapsrecht inhoudt. Volgens de Duitse regering is er slechts sprake van een kennelijke en bijzonder ernstige schending van een rechtsregel indien de uitlegging of de niet-toepassing van het gemeenschapsrecht objectief niet te verdedigen is en subjectief als een opzettelijke schending moet worden beschouwd. Dergelijke beperkende criteria zijn gerechtvaardigd om zowel het beginsel van het gezag van gewijsde als de onafhankelijkheid van de rechterlijke macht te beschermen. Overigens is een beperking van de staatsaansprakelijkheid voor door onjuiste rechterlijke beslissingen veroorzaakte schade volgens de Duitse regering in overeenstemming met een algemeen beginsel dat de rechtsstelsels van de lidstaten gemeen hebben in de zin van artikel 288 EG.

De Duitse en de Nederlandse regering stellen dat de aansprakelijkheid van de lidstaat beperkt moet blijven tot rechterlijke beslissingen waartegen geen rechtsmiddel meer openstaat, met name omdat artikel 234 EG slechts aan de rechterlijke instanties die dergelijke beslissingen nemen, een verplichting tot het stellen van prejudiciële vragen oplegt. Volgens de Nederlandse regering is de aansprakelijkheid van de staat slechts aan de orde bij een kennelijke en ernstige schending van die verwijzingsplicht.

De Commissie betoogt dat alle lidstaten een beperking van de staatsaansprakelijkheid voor rechterlijke beslissingen kennen en dat deze noodzakelijk is om het gezag van gewijsde van definitieve beslissingen en aldus de stabiliteit van het recht te beschermen. Daarom pleit zij ervoor om slechts een „voldoende gekwalificeerde schending” van het gemeenschapsrecht aan te nemen, indien de nationale rechter zijn bevoegdheid duidelijk misbruikt of de betekenis en de reikwijdte van het gemeenschapsrecht kennelijk miskent. In het onderhavige geval is de gestelde fout van het Verwaltungsgerichtshof verschoonbaar en is deze verschoonbaarheid een van de criteria om te concluderen dat er geen sprake is van een voldoende gekwalificeerde schending (zie arrest van 4 juli 2000, Haim, C-424/97, Jurispr. blz. I-5123, punt 43).

De Republiek Oostenrijk en de Oostenrijkse regering (hierna tezamen: „Republiek Oostenrijk”), alsmede de Franse regering en de regering van het Verenigd Koninkrijk betogen anderzijds dat een lidstaat niet aansprakelijk kan worden gesteld voor een schending van het gemeenschapsrecht die aan een rechterlijke instantie kan worden toegerekend. Deze opvatting baseren zij op het gezag van gewijsde, het rechtszekerheidsbeginsel, de onafhankelijkheid van de rechterlijke macht, de plaats van de rechterlijke macht in de communautaire rechtsorde en een vergelijking met bij het Hof ingestelde procedures waarin de Gemeenschap op grond van artikel 288 EG aansprakelijk wordt gesteld.

De Republiek Oostenrijk stelt in het bijzonder, dat een nieuw onderzoek van een rechtsoordeel van een in laatste aanleg rechtsprekende rechterlijke instantie onverenigbaar zou zijn met de functie van deze instantie, omdat haar beslissingen een geschil definitief dienen te beslechten. Aangezien het Verwaltungsgerichtshof in zijn arrest van 24 juni 1998 het gemeenschapsrecht in detail heeft onderzocht, is het verenigbaar met het gemeenschapsrecht om een andere beroepsmogelijkheid voor een Oostenrijkse rechter uit te sluiten. Bovendien mogen de voorwaarden voor de aansprakelijkheid van een lidstaat niet verschillen van die welke van toepassing zijn op de aansprakelijkheid van de Gemeenschap in vergelijkbare omstandigheden. Aangezien artikel 288, tweede alinea, EG niet kan worden toegepast op een schending van het gemeenschapsrecht door het Hof, omdat het in dat geval zou moeten beslissen over schade die het zelf heeft veroorzaakt en dus tegelijkertijd rechter en partij zou zijn, kunnen lidstaten evenmin aansprakelijk worden gesteld voor de schade die is veroorzaakt door een in laatste aanleg rechtsprekende rechterlijke instantie.

Verder betoogt de Republiek Oostenrijk dat artikel 234 EG niet tot doel heeft, particulieren rechten toe te kennen. In het kader van een prejudiciële procedure voor het Hof kunnen de partijen in het hoofdgeding de prejudiciële vragen niet wijzigen, noch vorderen dat zij worden geacht zonder voorwerp te zijn geraakt (zie arrest van 9 december 1965, Singer, 44/65, Jurispr. blz. 1148). Alleen de schending van een bepaling die particulieren rechten toekent, kan eventueel tot aansprakelijkheid van de lidstaat leiden. Een schending van artikel 234 EG door een in laatste aanleg rechtsprekende rechterlijke instantie kan dan ook geen grondslag voor aansprakelijkheid zijn.

De Franse regering stelt dat de erkenning van een recht op schadevergoeding wegens een gestelde onjuiste toepassing van het gemeenschapsrecht door een definitieve beslissing van een nationale rechter in strijd is met het beginsel van de eerbiediging van het gezag van gewijsde, dat door het Hof is erkend in zijn arrestvan 1 juni 1999, Eco Swiss (C-126/97, Jurispr. blz. I-3055). Deze regering betoogt met name dat het beginsel van de onaantastbaarheid van een definitief in kracht van gewijsde gegaan vonnis een fundamentele waarde is in de rechtsstelsels die op het primaat van het recht en op de eerbiediging van rechterlijke beslissingen zijn gebaseerd. Indien de staat aansprakelijk zou zijn voor een schending van het gemeenschapsrecht door een rechterlijke instantie, zouden dit primaat en deze eerbiediging op losse schroeven worden gezet.

Volgens de regering van het Verenigd Koninkrijk kan in beginsel, behoudens in geval van schending van een fundamenteel recht dat wordt beschermd door het op 4 november 1950 te Rome ondertekend Europees verdrag tot bescherming van de rechten van de mens en de fundamentele vrijheden (hierna: „EVRM”), tegen de Kroon geen schadevergoedingsactie voor rechterlijke beslissingen worden ingesteld. Het beginsel van daadwerkelijke bescherming van de door communautaire voorschriften verleende rechten, dat aan het beginsel van staatsaansprakelijkheid ten grondslag ligt, is volgens haar zeker niet absoluut en zij noemt in dit verband de fatale termijnen. Dit beginsel kan slechts in zeldzame gevallen voor bepaalde strikt afgebakende beslissingen van de nationale rechter een basis vormen voor schadevergoedingsacties tegen de staat. De voordelen van de erkenning van een recht op schadevergoeding bij een onjuiste rechterlijke beslissing zijn dan ook beperkt. Deze voordelen moeten worden afgewogen tegen bepaalde zeer belangrijke belangen.

In dit verband noemt zij in de eerste plaats de beginselen van rechtszekerheid en van het gezag van gewijsde. De wet ontmoedigt nieuwe gedingen over dezelfde geschillen, behoudens door middel van een hoger beroep. De winnende partij dient te worden beschermd en het algemeen belang bij rechtszekerheid dient te worden versterkt. In het verleden heeft het Hof zich bereid getoond om de strekking van het beginsel van daadwerkelijke bescherming te beperken ten gunste van de „beginselen die aan het nationale stelsel van rechtspleging ten grondslag liggen, zoals het rechtszekerheidsbeginsel en het beginsel van eerbiediging van het gezag van gewijsde, dat er de uitdrukking van vormt” (arrest Eco Swiss, reeds aangehaald, punten 43-48). De erkenning van de staatsaansprakelijkheid voor fouten van de rechterlijke macht brengt een risico van verwarring omtrent het recht met zich en laat de partijen in het geschil in onzekerheid over hun positie.

In de tweede plaats betoogt de regering van het Verenigd Koninkrijk dat de autoriteit en de reputatie van de rechterlijke macht worden aangetast indien een rechterlijke fout in de toekomst tot een schadevergoedingsprocedure kan leiden. In de derde plaats stelt zij dat de onafhankelijkheid van de rechterlijke macht in de constitutionele stelsels van alle lidstaten een fundamenteel beginsel is, dat echter nooit als verworven kan worden beschouwd. De aanvaarding van een staatsaansprakelijkheid voor rechterlijke uitspraken zou deze onafhankelijkheid in gevaar kunnen brengen.

In de vierde plaats wordt, wanneer aan nationale rechterlijke instanties de bevoegdheid wordt verleend om zelf zaken af te doen waarop het gemeenschapsrecht van toepassing is, impliciet aanvaard dat deze instanties soms fouten maken waartegen geen beroep mogelijk is en die niet op andere wijze kunnen worden hersteld. Dit nadeel is altijd aanvaardbaar geacht. In dit verband wijst de regering van het Verenigd Koninkrijk erop, dat in de hypothese waarin de staat aansprakelijk kan worden gesteld voor een fout van de rechterlijke macht, zodat het Hof hierover een prejudiciële vraag kan beantwoorden, het Hof niet alleen bevoegd zou zijn om te oordelen over de juistheid van de beslissingen van de hoogste nationale rechterlijke instanties, maar ook over de ernst en de verschoonbaarheid van de door hen gemaakte fouten. Deze situatie zou vanzelfsprekend niet gunstig zijn voor de — uiterst belangrijke — relatie tussen het Hof en de nationale rechterlijke instanties.

In de vijfde plaats wijst de regering van het Verenigd Koninkrijk erop dat het moeilijk kan zijn om te bepalen welke rechter bevoegd is om van een dergelijke staatsaansprakelijkheidszaak kennis te nemen, vooral in het Verenigd Koninkrijk met zijn unitaire rechtsstelsel en zijn strikte toepassing van het „stare decisis”-beginsel. In de zesde plaats stelt zij, dat indien de staat aansprakelijk kan worden gesteld voor een fout van de rechterlijke macht, de Gemeenschap onder dezelfde voorwaarden aansprakelijk zou moeten zijn voor fouten van de communautaire rechter.

Specifiek ten aanzien van de tweede prejudiciële vraag betogen Köbler en de Duitse en de Oostenrijkse regering, dat in de rechtsorde van iedere lidstaat de rechterlijke instantie moet worden aangewezen die bevoegd is voor geschillen betreffende aan het gemeenschapsrecht ontleende individuele rechten. Deze vraag moet volgens hen dus bevestigend worden beantwoord.

Antwoord van het Hof

Bij het Hof ingediende opmerkingen

Köbler betoogt in de eerste plaats, dat de bijzondere anciënniteitstoelage van § 50a GG geen premie voor trouwe dienst is, maar een gewoon bestanddeel van het salaris, zoals het Verwaltungsgerichtshof volgens hem aanvankelijk had erkend. Bovendien had tot aan het arrest van het Verwaltungsgerichtshof van 24 juni 1998 geen enkele Oostenrijkse rechter verklaard dat deze toelage een premie voor trouwe dienst is.

Vervolgens stelt Köbler, dat zelfs in het geval waarin deze toelage een premie voor trouwe dienst is en een dergelijke premie een indirecte discriminatie zou kunnen rechtvaardigen, hierover geen vaste en zekere rechtspraak van het Hof bestaat. Daarom heeft het Verwaltungsgerichtshof de grenzen van zijn bevoegdheden overschreden door zijn prejudiciële vraag in te trekken en zijn beslissing alleen te nemen, aangezien het Hof bij uitsluiting bevoegd is voor de uitlegging en de definitie van de begrippen van het gemeenschapsrecht.

Tot slot is het volgens Köbler, gezien de criteria voor de toekenning van de bijzondere anciënniteitstoelage, uitgesloten dat de indirecte discriminatie door het Verwaltungsgerichtshof jegens hem gerechtvaardigd is. Deze toelage is verschuldigd, ongeacht aan welke Oostenrijkse universiteit de aanvrager verbonden was en het is zelfs niet noodzakelijk dat de aanvrager vijftien jaar onafgebroken hetzelfde vak heeft gedoceerd.

Volgens de Republiek Oostenrijk mag het Hof geen nationaal recht uitleggen, zodat de derde prejudiciële vraag aldus moet worden opgevat dat de verwijzende rechter verzoekt om een uitlegging van artikel 48 van het Verdrag. In dit verband stelt zij dat genoemde bepaling niet in de weg staat aan een beloningssysteem dat de mogelijkheid biedt om bij de vaststelling van het salaris van een sollicitant rekening te houden met kwalificaties die hij bij andere werkgevers in binnen- of buitenland heeft verworven, en dat bovendien voorziet in een toelage die kan worden gekwalificeerd als een premie voor trouwe dienst, die verkregen wordt na een bepaalde diensttijd bij dezelfde werkgever.

Aangezien Kobler als gewoon universitair hoogleraar in een publiekrechtelijk dienstverband staat, is volgens de Republiek Oostenrijk de Oostenrijkse staat zijn werkgever. Daarom verandert een hoogleraar die van de ene universiteit naar de andere gaat, niet van werkgever. De Republiek Oostenrijk wijst erop dat er in Oostenrijk ook particuliere universiteiten zijn. De daaraan verbonden hoogleraren zijn in dienst van die instellingen en niet van de staat, zodat hun arbeidsverhouding niet onder de bepalingen van de GG valt.

De Commissie stelt van haar kant dat § 50a GG in strijd met artikel 48 van het Verdrag discrimineert tussen diensttijdvakken aan Oostenrijkse universiteiten en tijdvakken aan universiteiten van andere lidstaten.

Volgens de Commissie heeft het Verwaltungsgerichtshof in zijn eindbeoordeling de strekking van het reeds aangehaalde arrest Schöning-Kougebetopoulou miskend. Gelet op de nieuwe vragen van uitlegging uit het oogpunt van het nationale recht had deze rechterlijke instantie haar prejudiciële vraag geherformuleerd moeten handhaven. Het Hof heeft namelijk nooit expliciet geoordeeld dat een premie voor trouwe dienst een rechtvaardiging kan vormen voor een bepaling die werknemers van andere lidstaten discrimineert.

Overigens stelt de Commissie dat de in het hoofdgeding bedoelde bijzondere anciënniteitstoelage, zelfs indien deze als een premie voor trouwe dienst moet worden beschouwd, geen belemmering van het vrije verkeer van werknemers kan rechtvaardigen. In beginsel verbiedt het gemeenschapsrecht niet dat een werkgever gekwalificeerde werknemers probeert te behouden door aan de diensttijd bij de onderneming gekoppelde salarisverhogingen of premies aan zijn personeel toe te kennen. De „premie voor trouwe dienst” bedoeld in § 50a GG, werkt echter — anders dan premies die alleen binnen de onderneming effect hebben — op het niveau van de betrokken lidstaat en niet op dat van de andere lidstaten, waardoor zij rechtstreeks het vrije verkeer van docenten belemmert. Bovendien concurreren de Oostenrijkse universiteiten niet alleen met de instellingen van andere lidstaten, maar ook met elkaar. Op deze laatste concurrentie is deze bepaling niet van invloed.

Antwoord van bet Hof

De bijzondere anciënniteitstoelage die de Oostenrijkse staat als werkgever op grond van § 50a GG aan hoogleraren toekent, is een financieel voordeel bovenop het basissalaris waarvan de hoogte reeds van het aantal dienstjaren afhankelijk is. Een hoogleraar ontvangt genoemde toelage indien hij deze functie ten minste vijftien jaar aan een Oostenrijkse universiteit heeft uitgeoefend en hij bovendien minstens vier jaar de normale anciënniteitstoelage heeft ontvangen.

§ 50a GG sluit dus voor de toekenning van de daarin voorziene bijzondere anciënniteitstoelage iedere mogelijkheid uit om de tijdvakken mee te tellen waarin een hoogleraar in een andere lidstaat dan de Republiek Oostenrijk werkzaam was.

Een dergelijke regeling kan het vrije verkeer van werknemers in tweeërlei opzicht belemmeren.

In de eerste plaats benadeelt deze regeling migrerende werknemers die onderdaan zijn van een andere lidstaat dan de Republiek Oostenrijk, omdat aan deze werknemers de erkenning wordt geweigerd van hun diensttijdvakken als hoogleraar in deze lidstaten, met als enige reden dat deze tijdvakken niet aan een Oostenrijkse universiteit zijn vervuld (zie, in deze zin, betreffende een vergelijkbare Griekse bepaling, arrest van 12 maart 1998, Commissie/Griekenland, C-187/96, Jurispr. blz. I-1095, punten 20 en 21).

In de tweede plaats belemmert deze absolute weigering om diensttijdvakken als hoogleraar in een andere lidstaat dan de Republiek Oostenrijk te erkennen, het vrije verkeer van in Oostenrijk gevestigde werknemers, aangezien zij hierdoor minder geneigd zijn het land te verlaten om deze vrijheid uit te oefenen. Bij hun terugkeer in Oostenrijk zouden hun jaren ervaring als hoogleraar in een andere lidstaat, dat wil zeggen in de uitoefening van vergelijkbare werkzaamheden, immers niet meetellen voor de bijzondere anciënniteitstoelage van § 50a GG.

Aan deze overwegingen wordt niet afgedaan door de door de Republiek Oostenrijk aangevoerde omstandigheid dat het salaris van migrerende hoogleraren, gezien de door § 48, lid 3, GG geboden mogelijkheid om een hoger basissalaris toe te kennen teneinde de aanwerving van hoogleraren van buitenlandse universiteiten te bevorderen, vaak hoger is dan het salaris van Oostenrijkse hoogleraren, zelfs wanneer de bijzondere anciënniteitstoelage wordt meegeteld.

In de eerste plaats biedt § 48, lid 3, GG slechts een mogelijkheid doch garandeert deze niet dat een hoogleraar van een buitenlandse universiteit vanaf zijn benoeming tot hoogleraar aan een Oostenrijkse universiteit een hoger salaris ontvangt dan dat van hoogleraren aan Oostenrijkse universiteiten met evenveel ervaring. In de tweede plaats is het aanvullende salaris dat op grond van § 48, lid 3, GG op het moment van de aanstelling kan worden aangeboden, van geheel andere aard dan de bijzondere anciënniteitstoelage. Genoemde bepaling belet dan ook niet dat § 50a GG tot gevolg heeft dat migrerende hoogleraren anders dan hoogleraren aan Oostenrijkse universiteiten worden behandeld en aldus een belemmering van het door artikel 48 van het Verdrag gegarandeerde vrije verkeer van werknemers opwerpt.

Derhalve kan een maatregel zoals de toekenning van de bijzondere anciënniteitstoelage van § 50a GG het vrije verkeer van werknemers belemmeren, hetgeen in beginsel verboden is bij artikel 48 van het Verdrag en artikel 7, lid 1, van verordening nr. 1612/68. Een dergelijke maatregel zou slechts kunnen worden toegelaten indien hij een rechtmatig, met het Verdrag verenigbaar doel nastreeft en een rechtvaardiging vindt in dwingende redenen van algemeen belang. In een dergelijk geval zou de toepassing van die maatregel evenwel ook geschikt moeten zijn om de verwezenlijking van het betrokken doel te waarborgen en zou hij niet verder mogen gaan dan nodig is voor het bereiken van dat doel (zie onder meer arresten van 31 maart 1993, Kraus, C-19/92, Jurispr. blz. I-1663, punt 32; 30 november 1995, Gebhard, C-55/94, Jurispr. blz. I-4165, punt 37, en 15 december 1995, Bosman, C-415/93, Jurispr. blz. I-4921, punt 104).

Het Verwaltungsgerichtshof heeft in zijn arrest van 24 juni 1998 geoordeeld, dat de bijzondere anciënniteitstoelage van § 50a GG volgens het nationale recht een premie was om de trouw van Oostenrijkse hoogleraren aan hun enige werkgever, de Oostenrijkse staat, te belonen.

Onderzocht moet dus worden, of het feit dat genoemde toelage volgens het nationale recht een premie voor trouwe dienst is, wat het gemeenschapsrecht betreft, als een aanwijzing kan worden beschouwd dat zij is ingegeven door een dwingende reden van algemeen belang die de door deze toelage veroorzaakte belemmering van het vrije verkeer kan rechtvaardigen.

In dit verband moet allereerst worden opgemerkt, dat het Hof nog niet de gelegenheid heeft gehad om te oordelen of een premie voor trouwe dienst een belemmering van het vrije verkeer van werknemers kan rechtvaardigen.

In punt 27 van het reeds aangehaalde arrest Schöning-Kougebetopoulou en in punt 49 van het arrest van 30 november 2000, Österreichischer Gewerkschaftsbund (C-195/98, Jurispr. biz. I-10497), heeft het Hof de in dat verband door de Duitse respectievelijk de Oostenrijkse regering aangevoerde argumenten afgewezen. Het Hof heeft namelijk vastgesteld dat de betrokken regelgeving in geen geval bedoeld kon zijn om de trouw van de werknemer aan zijn werkgever te belonen, omdat de salarisverhoging die deze werknemer voor zijn anciënniteit ontving, werd bepaald door het aantal dienstjaren bij meerdere werkgevers. Aangezien in de zaken waarin die arresten zijn gewezen, de salarisverhoging geen premie voor trouwe dienst vormde, behoefde het Hof niet te onderzoeken of een dergelijke premie op zichzelf een belemmering van het vrije verkeer van werknemers kon rechtvaardigen.

In het onderhavige geval heeft het Verwaltungsgerichtshof in zijn arrest van 24 juni 1998 geoordeeld dat de bijzondere anciënniteitstoelage van § 50a GG de trouw van de werknemers aan één werkgever beloont.

Hoewel niet kan worden uitgesloten dat het doel om werknemers in het kader van universitair onderzoeks- of onderwijsbeleid aan hun werkgever te binden een dwingende reden van algemeen belang is, moet worden vastgesteld dat, gezien de bijzondere kenmerken van de in het hoofdgeding bedoelde maatregel, de hierdoor veroorzaakte belemmering niet zou kunnen worden gerechtvaardigd uit hoofde van een dergelijk doel.

In de eerste plaats zijn alle hoogleraren aan Oostenrijkse openbare universiteiten weliswaar in dienst van één werkgever, namelijk de Oostenrijkse staat, maar zijn zij aan verschillende universiteiten tewerkgesteld. Op de arbeidsmarkt van hoogleraren concurreren de verschillende Oostenrijkse universiteiten niet alleen met de universiteiten van andere lidstaten en van derde landen, maar ook met elkaar. Wat de tweede categorie van concurrentie betreft, is de bedoelde maatregel evenwel niet geschikt om de trouw van een hoogleraar aan de Oostenrijkse universiteit waaraan hij werkzaam is, te bevorderen.

In de tweede plaats heeft de bijzondere anciënniteitstoelage weliswaar tot doel, de trouw van werknemers aan hun werkgever te belonen, maar deze heeft ook tot gevolg dat hoogleraren aan Oostenrijkse universiteiten worden beloond, die op het Oostenrijkse grondgebied werkzaam blijven. Genoemde toelage kan dus consequenties hebben voor de keuze van deze hoogleraren tussen een Oostenrijkse universiteit en een benoeming aan een universiteit van een andere lidstaat.

Daarom wordt door de in het hoofdgeding bedoelde bijzondere anciënniteitstoelage niet alleen de trouw van de werknemer aan zijn werkgever beloond, maar wordt ook de arbeidsmarkt van hoogleraren op het Oostenrijkse grondgebied afgeschermd, zodat deze toelage in strijd is met het beginsel van vrij verkeer van werknemers.

Bijgevolg vormt een maatregel zoals de bijzondere anciënniteitstoelage van § 50a GG een belemmering van het vrije verkeer van werknemers, die niet door een dwingende reden van algemeen belang kan worden gerechtvaardigd.

Op de derde prejudiciële vraag moet dan ook worden geantwoord, dat artikel 48 van het Verdrag en artikel 7, lid 1, van verordening nr. 1612/68 aldus moeten worden uitgelegd dat zij in de weg staan aan de toekenning van een bijzondere anciënniteitstoelage volgens voorwaarden zoals die waarin § 50a GG voorziet, welke toelage volgens de uitlegging van het Verwaltungsgerichtshof in zijn arrest van 24 juni 1998 een premie voor trouwe dienst is.

Bij het Hof ingediende opmerkingen

Wat de vierde vraag betreft, betogen Köbler, de Duitse regering en de Commissie, dat artikel 48 van het Verdrag rechtstreeks van toepassing is en voor particulieren subjectieve rechten schept die door de nationale autoriteiten en rechterlijke instanties moeten worden gewaarborgd.

De Republiek Oostenrijk stelt dat een antwoord op de vierde vraag slechts nodig is, indien het Hof de vorige vragen niet op de door haar voorgestelde wijze beantwoordt. Aangezien de vierde vraag slechts is gesteld voor het geval een bevestigend antwoord wordt gegeven op de derde vraag, die zij niet-ontvankelijk acht, stelt zij het Hof voor, de vierde vraag niet te beantwoorden. Overigens acht zij de vraag onduidelijk, aangezien de verwijzingsbeschikking ter zake geen motivering bevat.

De vijfde vraag moet volgens Köbler bevestigend worden beantwoord, omdat het Hof over alle nodige elementen beschikt om zelf te kunnen beoordelen of het Verwaltungsgerichtshof in het hoofdgeding de grenzen van zijn beoordelingsbevoegdheid kennelijk en ernstig heeft overschreden.

Volgens de Republiek Oostenrijk moeten de criteria voor de aansprakelijkheid van lidstaten voor door schendingen van het gemeenschapsrecht aan particulieren toegebrachte schade door de nationale rechter worden toegepast.

Voor het geval het Hof toch zelf antwoord mocht geven op de vraag of de Republiek Oostenrijk aansprakelijk is, betoogt zij in de eerste plaats, dat artikel 177 EG-Verdrag (thans artikel 234 EG) niet de strekking heeft, particulieren rechten toe te kennen. Volgens haar is aan deze voorwaarde voor de aansprakelijkheid dus niet voldaan.

In de tweede plaats kan volgens haar niet worden betwist, dat de nationale rechters in het kader van een bij hen aanhangig geschil een ruime beoordelingsbevoegdheid hebben om te bepalen of zij al dan niet een verzoek om een prejudiciële beslissing moeten indienen. Aangezien het Hof in zijn reeds aangehaalde arrest Schöning-Kougebetopoulou had overwogen dat premies voor trouwe dienst in principe niet in strijd zijn met bepalingen inzake het vrije verkeer van werknemers, was het Verwaltungsgerichtshof terecht tot de conclusie gekomen dat het in het bij hem aanhangige geschil zelf de vragen van gemeenschapsrecht kon beantwoorden.

In de derde plaats kan, ingeval het Hof mocht vaststellen dat het Verwaltungsgerichtshof het gemeenschapsrecht in zijn arrest van 24 juni 1998 heeft geschonden, de gedraging van deze rechterlijke instantie in ieder geval niet als een gekwalificeerde schending van dit recht worden aangemerkt.

In de vierde plaats kan de intrekking door het Verwaltungsgerichtshof van de aan het Hof gestelde vraag in geen geval een causaal verband hebben met de in concreto door Köbler gestelde schade. Een dergelijke redenering berust namelijk op de volstrekt ontoelaatbare vooronderstelling dat een prejudiciële beslissing van het Hof, indien het verzoek was gehandhaafd, automatisch Koblers rechtsopvatting zou hebben bevestigd. Met andere woorden, de schade als gevolg van de niet-betaling van de bijzondere anciënniteitstoelage voor de periode van 1 januari 1995 tot en met 28 februari 2001 zou niet zijn ingetreden indien de prejudiciële vraag was gehandhaafd en tot een beslissing van het Hof had geleid. Het is niet mogelijk om in een betoog van een partij in het hoofdgeding de beslissing van het Hof in een prejudiciële procedure te prejudiciëren, noch is het ontoelaatbaar om op basis daarvan schade geldend te maken.

De Duitse regering stelt van haar kant, dat het de taak van de bevoegde nationale rechter is om te bepalen of aan de voorwaarden voor aansprakelijkheid van de staat is voldaan.

Volgens de Commissie is de lidstaat in het hoofdgeding niet aansprakelijk. Hoewel het Verwaltungsgerichtshof in zijn arrest van 24 juni 1998 het reeds aangehaalde arrest Schöning-Kougebetopoulou onjuist heeft uitgelegd en bovendien artikel 48 van het Verdrag heeft geschonden door te oordelen dat § 50a GG niet in strijd is met het gemeenschapsrecht, is deze schending in zekere zin verschoonbaar.

Antwoord van het Hof

Volgens 's Hofs rechtspraak moeten de criteria op basis waarvan de aansprakelijkheid van de lidstaten voor schade die aan particulieren is toegebracht door schending van het gemeenschapsrecht, in beginsel door de nationale rechter worden toegepast (arresten Brasserie du pêcheur en Factortame, reeds aangehaald, punt 58) overeenkomstig de door het Hof voor deze toepassing verstrekte richtsnoeren (arrest Brasserie du pêcheur en Factortame, reeds aangehaald, punten 55-57; British Telecommunications, reeds aangehaald, punt 41; arrest van 17 oktober 1996, Denkavit e.a., C-283/94, C-291/94 en C-292/94, Jurispr. blz. I-5063, punt 49, en arrest Konle, reeds aangehaald, punt 58).

In onderhavige zaak beschikt het Hof evenwel over alle gegevens om vast te kunnen stellen of aan de voorwaarden voor de aansprakelijkheid van de lidstaat is voldaan.