Arrest van het Hof (Negende kamer) van 6 maart 2014

Ontvankelijkheid

Volgens Telecom Italia en TIIT is de eerste vraag niet-ontvankelijk, aangezien zij uitgaat van de onjuiste veronderstelling dat de afdeling waarop de overgang betrekking heeft, een eenheid moet vormen die reeds bestond op het ogenblik van de overgang. Het begrip „reeds bestond” komt niet voor in de nieuwe formulering van artikel 2112 van het burgerlijk wetboek of in richtlijn 2001/23 en evenmin in de rechtspraak van het Hof.

In dat verband dient te worden vastgesteld dat dit bezwaar, waar het betrekking heeft op artikel 2112 van het burgerlijk wetboek, geen vraag opwerpt betreffende de ontvankelijkheid van de eerste vraag, maar wel betreffende de bevoegdheid van het Hof.

Ofschoon het Hof krachtens artikel 267, eerste alinea, VWEU bevoegd is bij wijze van prejudiciële beslissing uitspraak te doen over de uitlegging van de Verdragen en over de geldigheid en de uitlegging van de handelingen van de instellingen, de organen of de instanties van de Unie, valt de uitlegging van nationaal recht niet onder zijn bevoegdheid.

Anders dan Telecom Italia en TIIT betogen, verzoekt de verwijzende rechter het Hof evenwel niet om een uitlegging van zijn nationaal recht, dat hij zelf heeft uitgelegd.

Bovendien valt de vraag of het begrip „reeds bestond” vreemd is aan richtlijn 2001/23 niet buiten de bevoegdheid van het Hof, aangezien zij niet de ontvankelijkheid van de eerste vraag betreft, maar onder die vraag ten gronde valt (zie naar analogie arrest van 27 juni 2013, VG Wort e.a., C‑457/11–C‑460/11, punt 46).

Uit voorgaande overwegingen blijkt dan ook dat de eerste vraag van het Tribunale di Trento ontvankelijk is.

Ten gronde

Vooraf dient in herinnering te worden gebracht dat richtlijn 2001/23 van toepassing is in alle gevallen waarin in het kader van contractuele betrekkingen een wijziging plaatsvindt in de natuurlijke of rechtspersoon die de onderneming exploiteert en als werkgever verplichtingen aangaat ten opzichte van de werknemers van de onderneming (zie arrest van 20 januari 2011, CLECE, C-463/09, Jurispr. blz. I-95, punt 30 en aldaar aangehaalde rechtspraak).

Volgens vaste rechtspraak ligt het beslissende criterium om te bepalen of er sprake is van een „overgang” van de onderneming in de zin van artikel 1, lid 1, van richtlijn 2001/23, in de vraag of de desbetreffende entiteit zijn identiteit na de overname door de nieuwe werkgever behoudt (zie in die zin met name arrest van 6 september 2011, Scattolon, C-108/10, Jurispr. blz. I-7491, punt 60 en aldaar aangehaalde rechtspraak).

Die overgang moet betrekking hebben op een duurzaam georganiseerde economische eenheid, waarvan de activiteit niet tot de uitvoering van een bepaald werk is beperkt. Elk geheel van personen en elementen waarmee een economische activiteit met een eigen doelstelling kan worden uitgeoefend en dat voldoende gestructureerd en zelfstandig is, vormt een dergelijke eenheid (zie arresten van 10 december 1998, Hernández Vidal e.a., C-127/96, C-229/96 en C-74/97, Jurispr. blz. I-8179, punten 26 en 27; 13 september 2007, Jouini e.a., C-458/05, Jurispr. blz. I-7301, punt 31, en arrest Scattolon, reeds aangehaald, punt 42).

Daaruit volgt dat voor de toepassing van genoemde richtlijn, de betrokken economische eenheid vóór de overgang met name over voldoende functionele autonomie moet beschikken, aangezien het begrip „autonomie” verwijst naar de bevoegdheid van de verantwoordelijken van de betrokken groep werknemers om op relatief vrije en onafhankelijke manier het werk binnen die groep te organiseren en meer in het bijzonder de bevoegdheid om bevelen te geven en om de taken te verdelen tussen de ondergeschikten binnen die groep, dit alles zonder rechtstreekse tussenkomst van andere organisatiestructuren van de werkgever (arrest Scattolon, reeds aangehaald, punt 51 en aldaar aangehaalde rechtspraak).

Die conclusie vindt steun in artikel 6, lid 1, eerste en vierde alinea, van richtlijn 2001/23, betreffende de vertegenwoordiging van de werknemers, volgens hetwelk het de bedoeling is dat die richtlijn van toepassing is op elke overgang die voldoet aan de voorwaarden van artikel 1, lid 1, van die richtlijn, ongeacht of de overgegane economische eenheid in de structuur van de verkrijger al dan niet als eenheid blijft bestaan (zie in die zin arrest van 12 februari 2009, Klarenberg, C-466/07, Jurispr. blz. I-803, punt 50).

Het gebruik in artikel 6, lid 1, eerste en vierde alinea, van de woorden „blijft bestaan” betekent dat de autonomie van de overgegane eenheid in ieder geval reeds moet bestaan op het moment van de overgang.

Indien in het hoofdgeding dus zou blijken dat de overgedragen eenheid vóór de overgang niet over een voldoende functionele autonomie beschikte, wat door de verwijzende rechter dient te worden nagegaan, valt die overgang niet onder richtlijn 2001/23. In dergelijke omstandigheden zou uit die richtlijn geen verplichting voortvloeien om de rechten van de overgedragen werknemers te behouden.

Dit betekent evenwel niet dat die richtlijn aldus moet worden uitgelegd dat een lidstaat niet mag bepalen dat de rechten van de werknemers in de in het vorige punt van het onderhavige arrest beschreven situatie behouden blijven.

Punt 3 van de considerans van die richtlijn bepaalt namelijk dat voorzieningen nodig zijn om de werknemers bij verandering van ondernemer te beschermen, in het bijzonder om het behoud van hun rechten veilig te stellen.

In dat punt van de considerans wordt gewezen op het gevaar dat een verandering van ondernemer kan inhouden voor het behoud van de rechten van de werknemers alsook op de noodzaak om de werknemers tegen dat gevaar te beschermen door passende bepalingen vast te stellen.

Dat de overgedragen entiteit niet over functionele autonomie beschikt, mag op zich dus niet beletten dat een lidstaat in zijn nationale recht waarborgt dat de rechten van de werknemers behouden blijven na de verandering van ondernemer.

Die conclusie vindt steun in artikel 8 van richtlijn 2001/23 dat bepaalt dat die richtlijn geen afbreuk doet aan de bevoegdheid van de lidstaten om wettelijke en bestuursrechtelijke bepalingen toe te passen of in te voeren die gunstiger zijn voor de werknemers.

Die richtlijn beoogt namelijk de betrokken materie slechts gedeeltelijk te harmoniseren en strekt er niet toe een uniforme bescherming voor de hele Unie op basis van gemeenschappelijke criteria in te voeren, maar te verzekeren dat de betrokken werknemer ten opzichte van de verkrijger dezelfde bescherming geniet als waarop hij ingevolge het recht van de betrokken lidstaat aanspraak had ten opzichte van de vervreemder (zie in die zin arresten van 12 november 1992, Watson Rask en Christensen, C-209/91, Jurispr. blz. I-5755, punt 27, en 6 november 2003, Martin e.a., C-4/01, Jurispr. blz. I-12859, punt 41).

Gelet op een en ander moet op de eerste vraag worden geantwoord dat artikel 1, lid 1, sub a en b, van richtlijn 2001/23 aldus moet worden uitgelegd dat het zich niet verzet tegen een nationale regeling, zoals die welke in het hoofdgeding aan de orde is, op grond waarvan bij een overgang van een deel van een onderneming de verkrijger de vervreemder kan opvolgen in de arbeidsbetrekkingen, wanneer dat deel van de onderneming geen functioneel autonome economische eenheid is die reeds bestond op het ogenblik van de overgang.

Ontvankelijkheid

Telecom Italia en TIIT zijn van mening dat de tweede vraag niet-ontvankelijk is, aangezien zij een beoordeling van de feiten veronderstelt.

In dat verband dient te worden opgemerkt dat de door de verwijzende rechter gestelde vraag of richtlijn 2001/23 ook van toepassing is wanneer de vervreemder na de overgang van een deel van een onderneming een sterke overheersing uitoefent ten aanzien van de verkrijger, betrekking heeft op de uitlegging van die richtlijn en dus van het Unierecht.

Aangezien het Hof krachtens artikel 267, eerste alinea, VWEU, bevoegd is bij wijze van prejudiciële beslissing uitspraak te doen over de uitlegging van het Unierecht, is de tweede vraag van het Tribunale di Trento ontvankelijk.

Ten gronde

Om te beginnen blijkt nergens uit richtlijn 2001/23 dat de Uniewetgever had bedoeld dat die richtlijn alleen kon worden toegepast indien de verkrijger onafhankelijk was van de vervreemder.

Voorts dient in herinnering te worden gebracht dat het Hof reeds heeft geoordeeld dat richtlijn 77/187, zoals gewijzigd bij richtlijn 98/50 en ingetrokken en in wezen vervangen bij richtlijn 2001/23, elke juridische wijziging in de persoon van de werkgever beoogt te regelen, indien de andere voorwaarden van de richtlijn eveneens zijn vervuld, en dat zij dus kan worden toegepast op een overgang tussen twee dochtermaatschappijen van eenzelfde groep, die afzonderlijke rechtspersonen vormen en elk specifieke arbeidsverhoudingen met hun werknemers hebben. De omstandigheid dat de betrokken vennootschappen niet alleen dezelfde eigenaars, maar ook dezelfde directie en dezelfde gebouwen hebben en dezelfde werkzaamheden verrichten, is daartoe irrelevant (arrest van 2 december 1999, Allen e.a., C-234/98, Jurispr. blz. I-8643, punt 17).

Er is geen reden waarom voor de toepassing van genoemde richtlijn het overeenstemmende marktgedrag van de moedermaatschappij en haar dochterondernemingen zwaarder zou wegen dan de formele scheiding tussen die vennootschappen, die eigen rechtspersoonlijkheid hebben. Een dergelijke oplossing, die erop neer zou komen dat overgangen tussen vennootschappen van eenzelfde groep buiten het toepassingsgebied van de richtlijn vallen, druist juist in tegen het doel van deze laatste, die beoogt te verzekeren, dat de werknemers bij verandering van ondernemer hun rechten zoveel mogelijk behouden, door het mogelijk te maken dat zij op dezelfde voorwaarden als die zij met de vervreemder waren overeengekomen, in dienst van de nieuwe werkgever blijven (arrest Allen e.a., reeds aangehaald, punt 20).

De omstandigheid dat, zoals in de onderhavige zaak in het hoofdgeding, de vervreemdende onderneming een sterke overheersing uitoefent ten aanzien van de verkrijger, die tot uiting komt door een nauwe verbintenis van lastgeving en door een vermenging van het ondernemersrisico, kan dus op zich de toepassing van richtlijn 2001/23 niet uitsluiten.

Ten slotte zou een andersluidende uitlegging het mogelijk maken de door die richtlijn nagestreefde doelstelling gemakkelijk te omzeilen. Volgens vaste rechtspraak van het Hof heeft die richtlijn tot doel, ook bij verandering van eigenaar de continuïteit van de in het kader van een economische eenheid bestaande arbeidsbetrekkingen te waarborgen (arrest Klarenberg, reeds aangehaald, punt 40, en aldaar aangehaalde rechtspraak).

Gelet op een en ander moet op de tweede vraag worden geantwoord dat artikel 1, lid 1, sub a en b, van richtlijn 2001/23 aldus moet worden uitgelegd dat het zich niet verzet tegen een nationale regeling, zoals die welke in het hoofdgeding aan de orde is, op grond waarvan de verkrijger de vervreemder kan opvolgen in de arbeidsbetrekkingen wanneer die vervreemder na de overgang van het deel van de betrokken onderneming een sterke overheersing uitoefent ten aanzien van de verkrijger.