Nederland gevoelig voor verbrokkeling van internationale handelssysteem

Dit blijkt uit een DNB Analyse, waarin aan de hand van scenario's inzichtelijk is gemaakt wat de gevolgen kunnen zijn van een economische wereldorde die zich steeds verder in blokken opdeelt.

Landen focussen steeds meer op strategische autonomie

Sinds de wereldwijde financiële crisis in 2008 is de trend van de internationale financiële en economische integratie gekeerd. Overheden over de hele wereld streven naar minder strategische en economische afhankelijkheid van andere landen door een beleid gericht op strategische autonomie (figuur 1). Dit beleid vergroot echter de geo-economische fragmentatie. Uit de DNB Analyse blijkt dat de Nederlandse economie gevoeliger is voor dergelijke fragmentatie dan andere Europese landen. Uit de Analyse blijkt ook dat de Europese interne markt deze negatieve effecten kan verzachten door onze afhankelijkheid van andere wereldregio's te beperken.

Figuur 1 - Wereldwijd steeds meer industriepolitieke maatregelen

Toelichting: Dit omvat handelstarieven en niet-tarifaire maatregelen (zoals subsidies en exportbevorderende maatregelen). Bron: Juhász et al. (2023).

Als kleine open economie, die sterk geïntegreerd is in het mondiale financiële systeem, is Nederland bijzonder gevoelig voor de wereldwijde toename van geo-economische fragmentatie. Een maatstaf voor openheid is het totaal van de Nederlandse in- en uitvoer van goederen en diensten afgezet tegen het bbp. Die ratio is voor Nederland met 177% een van de hoogste ter wereld. Het grootste deel - 95% bbp - betreft handel met andere EU-landen. De grote mate van openheid betekent dat de Nederlandse economie gevoelig is voor verstoringen in mondiale waardeketens. Deze ketens hebben de afgelopen decennia de productie- en handelsstromen wereldwijd ondersteund en geleid tot mondiaal hogere welvaart en lagere inflatie.

Verstoring mondiale waardeketens raakt Nederlandse handel en bbp fors

De DNB Analyse verkent de impact van geo-economische fragmentatie op de Nederlandse economie met behulp van een scenario waarin mondiale waardeketens worden verstoord. Deze verstoring kan het gevolg zijn van beleidsmaatregelen die de handels- en financiële stromen tussen wereldregio's beperken. In het scenario leidt dit tot een negatieve schok in sectoren die handel drijven met het buitenland. En daalt de Nederlandse uitvoer maximaal met bijna 4 procent en de invoer met bijna 10 procent. Het bbp daalt in het scenario op middellange termijn met circa 1,7 procent (figuur 2). De inflatie neemt toe door hogere handels- en productiekosten. Figuur 2 laat zien dat de negatieve impact op de Nederlandse economie hardnekkiger is dan die op het eurogebied, vanwege de relatief grote openheid van de Nederlandse economie.

Figuur 2 - Nederlandse economie sterk geraakt bij verstoring mondiale waardeketens

Impact scenario op bankenbuffers beheersbaar

Geo-economische fragmentatie kan ook gevolgen hebben voor de financiële stabiliteit. Via economische kanalen kan de financiële sector worden geraakt door een toename van kredietrisico, verminderde (internationale) diversificatie en een negatief effect op de kapitaalbuffers van banken. Stresstesten laten zien dat in het fragmentatiescenario de impact op Nederlandse banken niettemin beheersbaar lijkt. Bij de economische effecten uit figuur 2 daalt de kernkapitaalratio, een belangrijke maatstaf voor de financiële gezondheid van een bank, van Nederlandse banken met 2 procentpunt. De kwetsbaarheden kunnen groter zijn wanneer geo-economische fragmentatie ook tot een verkrapping van de financiële condities leidt, bijvoorbeeld doordat risicopremies op financiële markten stijgen en financieringskosten oplopen.

De impact op de financiële stabiliteit kan toenemen bij meer schoksgewijze geopolitieke fragmentatie of een plotselinge manifestatie van geopolitieke risico's. Bovendien worden de directe effecten groter in een internationale crisissituatie, als fragmentatie een snelle multilaterale beleidsrespons zou belemmeren.

Bewust blijven van afruil strategische autonomie en economische kosten

Strategisch belangrijke bedrijven, sectoren en technologieën zijn steeds vaker doelwit van beperkende grensoverschrijdende maatregelen. De DNB Analyse onderstreept dat beleidsmakers de negatieve effecten van zulke maatregelen op de economie en financiële stabiliteit zorgvuldig moeten afwegen tegen de voordelen van verminderde afhankelijkheid. Beleid om strategische autonomie te vergroten zal andere landen stimuleren om ook dergelijk beleid te voeren. Dit werkt de trend van fragmentatie van handel, directe buitenlandse investeringen en bankfinanciering in de hand. Dit kan tot hoge kosten leiden voor open economieën als Nederland, zoals de scenario-uitkomsten laten zien.

Beleid om economische afhankelijkheden te verminderen moet dus selectief zijn. Het moet op zijn minst de Europese interne markt niet ondermijnen en idealiter versterken. Dat laatste geeft bedrijven meer mogelijkheden om internationaal concurrerend te zijn en kan tegelijkertijd de strategische afhankelijkheid van Nederland en andere EU-lidstaten van andere wereldregio's beperken.