Gerechtshof Amsterdam, 19-10-2010, BO1035, 200.002.097/01 en 200.002.104/01

ARREST

in de zaak (zaaknummer 200.002.097/01) van:

en

t e g e n

en in de zaak (zaaknummer 200.002.104/01) van:

en

t e g e n

1. Voortzetting van de procedures in hoger beroep

De zaken zijn gevoegd bij een op 24 februari 2009 uitgesproken arrest. Het hof verwijst naar dat arrest (hierna: het tussenarrest) voor het verloop van het geding tot dat moment.

De volgende proceshandelingen zijn vervolgens in beide zaken verricht.

Promneftstroy c.s. hebben op 7 april 2009 bij memorie twaalf grieven opgeworpen, bewijs aangeboden en producties in het geding gebracht, met conclusie, kort gezegd, dat het vonnis waarvan beroep zal worden vernietigd, de vorderingen van Godfrey c.s., ook voorzover zij die in hoger beroep wensen te vermeerderen, alsnog zullen worden afgewezen, voor recht zal worden verklaard, ten eerste dat het ontslag van Godfrey en Misamore en de benoeming van Lynch en Reid als bestuurders van Yukos Finance rechtsgeldig zijn en ten tweede dat de overdracht van de aandelen in Yukos Finance aan Promneftstroy geldig is, een en ander met veroordeling van Godfrey c.s. in de kosten van het hoger beroep en uitvoerbaar bij voorraad.

Godfrey c.s. hebben op 14 juli 2009 bij memorie op de grieven van Rebgun, Shmelkov en Promneftstroy c.s. geantwoord, hun eis vermeerderd, bewijs aangeboden, producties in het geding gebracht en “voorzoveel nodig” incidenteel appel ingesteld. Daarbij hebben Godfrey c.s. geconcludeerd, kort gezegd, dat in de zaak met zaaknummer (het hof leest verbeterd:) 200.002.097 Rebgun alsnog ontslag van instantie zal worden verleend, althans in zijn appel niet-ontvankelijk zal worden verklaard dan wel diens vorderingen bij gebrek aan belang zullen worden afgewezen, en voorts dat het vonnis waarvan beroep zal worden bekrachtigd met dien verstande dat het ook rechtstreeks jegens Promneftstroy zal gelden, voor recht zal worden verklaard dat Promneftstroy geen rechthebbende op de aandelen in Yukos Finance is geworden, Promneftstroy zal worden geboden onmiddellijk en onvoorwaardelijk medewerking te verlenen aan het ongedaan maken van (de gevolgen van) de door haar in Yukos Finance genomen aandeelhoudersbesluiten, op straffe van een dwangsom, Promneftstroy voorts zal worden verboden enig recht uit te (doen) oefenen met betrekking tot de aandelen Yukos Finance, eveneens op straffe van een dwangsom, en de in hoger beroep ingestelde vorderingen van Promneftstroy c.s. zullen worden afgewezen, met hoofdelijke veroordeling van Rebgun, Shmelkov en Promneftstroy c.s. in de kosten van het hoger beroep, waaronder vertaalkosten, een en ander voor zover mogelijk uitvoerbaar bij voorraad.

Rebgun en Shmelkov hebben op 20 oktober 2009 bij gezamenlijke memorie op het incidenteel appel geantwoord, waarbij zij onder aanbieding van bewijs in de principale appellen in hun standpunten hebben volhard en in het incidentele appel hebben geconcludeerd – kort gezegd – tot afwijzing van de in hoger beroep vermeerderde vorderingen van Godfrey c.s., met veroordeling van Godfrey c.s. in de kosten van het incidenteel appel.

Ook Promneftstroy heeft op 20 oktober 2009 bij memorie in het incidenteel appel geantwoord en bewijs aangeboden, met conclusie, kort gezegd, tot afwijzing van de in incidenteel hoger beroep vermeerderde vorderingen van Godfrey c.s., met veroordeling van Godfrey c.s. in de kosten van het incidenteel appel. Dit processtuk behelst tevens een akte uitlating producties.

Ter zake van het incidenteel appel hebben Godfrey c.s. op 19 januari 2010 nog een nadere memorie genomen, met producties, waarbij zij bij hun eerder bereikte conclusies zijn gebleven.

Ter zitting van 9 september 2010 hebben partijen de zaken doen bepleiten, Rebgun c.s. door mr Verbunt voornoemd en mr. G.H. Gispen, advocaat te Amsterdam, Promneftstroy c.s. door mr. Ouwerhand voornoemd en mr. R.S. Meijer, advocaat te Den Haag, en Godfrey c.s. door mr. Van Galen voornoemd en mr. B.F.H. Rumora–Scheltema, advocaat te Amsterdam. Bij die gelegenheid hebben alle partijen nog (tevoren toegezonden) stukken in het geding gebracht.

Ten slotte is arrest gevraagd.

2. Vaststaande feiten

2.1.1 De Russische vennootschap OAO Neftyanaya Kompaniya YUKOS ofwel OAO YUKOS Oil Company (hierna: Yukos Oil), voorheen een staatsbedrijf, is in 1995–1996 geprivatiseerd en is vervolgens gaan fungeren als een houdstermaatschappij met dochterondernemingen in en buiten de Russische Federatie.

2.1.2 Eén van die dochterondernemingen was Yukos Finance, waarvan Yukos Oil alle aandelen hield. Tot medio april 2005 hield Yukos Finance op haar beurt, naast deelnemingen in andere (buitenlandse) ondernemingen, 100% van de aandelen Yukos International B.V. (hierna: Yukos International). Op 19 april 2005 heeft Yukos Finance haar overige deelnemingen overgedragen aan Yukos International, en daarnaast haar aandelen Yukos International overgedragen aan de (enkele dagen tevoren opgerichte) Stichting Administratiekantoor Yukos International, waartegenover deze stichting certificaten van aandelen Yukos International aan Yukos Finance heeft uitgegeven. Sinds medio november 2005 fungeerden Godfrey en Misamore, die ook bestuursfuncties bekleedden of hadden bekleed bij Yukos Oil, als bestuurders van zowel Yukos Finance als Yukos International.

Belastingheffing en invordering bij Yukos Oil

2.2.1 De belastingdienst te Nefteyugansk, de plaats van vestiging van Yukos Oil, heeft op 9 juni 2003 verhoudingsgewijs geringe bedragen bij Yukos Oil nageheven of nagevorderd over de jaren 2000 en 2001. Op 19 september 2003, 23 oktober 2003 en 17 november 2003 zijn door een Russische belastingautoriteit certificaten afgegeven waarvan de strekking was dat Yukos Oil per, respectievelijk, 1 september, 1 oktober en 1 november 2003 geen belastingschulden had en aan haar fiscale verplichtingen had voldaan.

2.2.2 Het Ministry for Taxes and Duties of the Russian Federation, in de Russische Federatie de hoogste autoriteit bij de uitvoering van de belastingwetgeving (hierna: het Ministerie) heeft op 8 december 2003 een aanvullende belastingcontrole bij Yukos Oil aangekondigd. De resultaten daarvan zijn neergelegd in een rapport gedateerd 29 december 2003, en hielden in dat Yukos Oil nog een aanzienlijke belastingschuld over het jaar 2000 had. Yukos heeft tegen het rapport een schriftelijk bezwaar ingediend, gedateerd 12 januari 2004. Op 27 januari 2004 hebben vertegenwoordigers van Yukos Oil de bezwaren bij het Ministerie toegelicht.

2.2.3 Op basis van het rapport en met verwerping van de door Yukos Oil daartegen aangevoerde bezwaren, heeft het Ministerie bij beschikking van 14 april 2004 (hierna: het naheffingsbesluit) vastgesteld dat Yukos Oil aansprakelijk is voor niet of te weinig betaalde of afgedragen belastingen over het jaar 2000. Dat oordeel steunt op de stelling, zo kort mogelijk samengevat, dat Yukos Oil, door het te doen voorkomen alsof olie-/gastransacties waren uitgevoerd door een groot aantal dochterondernemingen terwijl die dochterondernemingen in werkelijkheid geen enkele bemoeienis met die transacties hadden gehad, ten onrechte heeft geprofiteerd van lage belastingtarieven of fiscale vrijstellingen die golden in de gebieden waarin die dochterondernemingen waren gevestigd of die bij de export naar het buitenland werden toegepast. De door Yukos Oil verschuldigde bedragen zijn in dit naheffingsbesluit vastgesteld op ongeveer RUR 48 miljard aan diverse (enkelvoudige) belastingen, ongeveer RUR 32,2 miljard aan rente, en ongeveer RUR 19,2 miljard aan fiscale boetes, in totaal ongeveer RUR 99,4 miljard (ongeveer 2,9 miljard euro). Deze beschikking is op 15 april 2004 aan Yukos Oil bekend gemaakt, onder kennisgeving dat (vrijwillige) betaling uiterlijk op 16 april 2004 diende plaats te vinden.

2.2.4 Op 14 april 2004 heeft het Ministerie een procedure aanhangig gemaakt bij the Moscow City Arbitrazh Court (hierna: het Arbitrazh Court), teneinde Yukos Oil tot betaling van het bovengenoemde bedrag te doen veroordelen, en tevens een bevel te verkrijgen waarmee Yukos Oil werd verboden bezittingen te vervreemden of te bezwaren. Dit bevel wordt in de gedingstukken wel aangeduid als “freezing order”. Bij het in behandeling nemen van deze vorderingen, op 15 april 2004, heeft het Arbitrazh Court de freezing order opgelegd voor de duur van de procedure, met dien verstande dat het verbod geen betrekking had op “the chief types of products produced by [Yukos Oil]”.

2.2.5 Yukos Oil heeft in deze procedure voor het Arbitrazh Court en de na te noemen beroepsinstanties verschillende verzoeken tot aanhouding van de behandeling gedaan, deels om méér tijd te krijgen voor de verdediging, maar ook om de uitkomst af te wachten van een dadelijk te noemen eigen vordering van Yukos Oil. Die aanhoudingsverzoeken zijn steeds afgewezen. Voorts heeft het Arbitrazh Court een bevoegdheidsincident (waarin Yukos Oil stelde dat bij uitsluiting de rechter in Nefteyugansk, haar vestigingsplaats, bevoegd was) afgewezen op de grond dat Yukos Oil in feite werd bestuurd vanuit één van haar in Moskou gevestigde dochterondernemingen. Een appel tegen deze beslissing is op 3 juni 2004 verworpen. Overigens is die dochteronderneming, OOO YUKOS Moskva (hierna: Yukos Moskva), op vordering van het Ministerie als tweede verweerster aangemerkt.

2.2.6 Bij het aanvangen van de behandeling ter zitting, op 7 mei 2004, heeft Yukos Oil een eigen vordering ingesteld, ertoe strekkend dat het naheffingsbesluit onwettig zou worden verklaard. Een in verband met die vordering door het Arbitrazh Court bevolen schorsing van de uitvoering van het naheffingsbesluit is in een (kennelijk) door het Ministerie ingesteld hoger beroep weer ongedaan gemaakt. De vordering van Yukos Oil is verder afzonderlijk behandeld, en bij uitspraak van 27 augustus 2004 afgewezen, welke beslissing op 23 november 2004 en 30 december 2005 door appelinstanties is bekrachtigd.

2.2.7 Op een volgende zitting, op 14 mei 2004, heeft het Arbitrazh Court op verzoek van Yukos Oil het Ministerie gelast haar aan het naheffingsbesluit ten grondslag liggende (omvangrijke) bewijsmateriaal ter beschikking te stellen, waarna de verdere behandeling is aangehouden tot 21 mei 2004. Op 17 mei 2004 heeft het Ministerie Yukos Oil bericht dat inzage in het bewijsmateriaal kon plaatsvinden in een gebouw van het Ministerie. Diverse juristen/adviseurs van Yukos Oil hebben die stukken op 18 en 19 mei 2004 ingezien.

2.2.8 De (verdere) inhoudelijke behandeling bij het Arbitrazh Court heeft plaatsgevonden op zittingen van 21, 24, 25 en 26 mei 2004. Aan het einde van de laatste zitting is mondeling uitspraak gedaan, die op 28 mei 2004 schriftelijk beschikbaar kwam. De uitspraak komt er op neer dat het naheffingsbesluit behoudens een kleine correctie is gevolgd. Daartegen is door alle partijen appel ingesteld, op 1 juni 2004 door Yukos Moskva (dat als mede-verweerster was veroordeeld ervoor te zorgen dat aan de betalingsverplichting werd voldaan), op 2 juni 2004 door het Ministerie, en op 17 juni 2004 door Yukos Oil. In een omvangrijk beroepsschrift van Yukos Oil zijn bezwaren aangevoerd van zowel procesrechtelijke aard als tegen de feitelijke en juridische gronden waarop in het naheffingsbesluit is aangenomen dat Yukos Oil ten onrechte geen, althans te weinig, belasting heeft betaald.

2.2.9 De appelinstantie, the Arbitrazh Appellate Court (ook wel Moscow City Arbitration Court of Appeal of Hof van Arbitrage van de stad Moskou, hierna: het Appellate Court), heeft de behandeling aangevangen ter zitting van 18 juni 2004, en voortgezet op 21, 28 en 29 juni 2004, terwijl aan het einde van de laatste zittingsdag mondeling uitspraak is gedaan. Die uitspraak, waarvan een uitgewerkte schriftelijke versie is vastgesteld op 9 juli 2004, houdt in dat de berekening van de verschuldigde belasting in het naheffingsbesluit is verminderd met bijna RUR 23 miljoen aan (enkelvoudige) belasting en ruim RUR 10 miljoen aan boete, en de uitspraak van het Arbitrazh Court voor het overige is bekrachtigd.

2.2.11 In de loop van de behandeling in eerste aanleg heeft Yukos Oil verzocht de freezing order op te heffen, althans te beperken tot haar aandelen in OAO Sibirskaya Neftyanaya kompaniya (hierna: Sibneft). Dat verzoek heeft het Arbitrazh Court op 23 april 2004 afgewezen op de grond dat niet aannemelijk was geworden dat de getroffen maatregelen Yukos Oil in haar bedrijvigheid hinderden, welke beslissing in hoger beroep is bekrachtigd.

2.2.12 Naar Russisch recht werd het naheffingsbesluit terstond invorderbaar na de uitspraak van het Appellate Court. Het Ministerie heeft de volgende dag, 30 juni 2004, ten laste van Yukos Oil beslagen laten leggen, met aanzegging dat het verschuldigde binnen vijf dagen betaald diende te worden en dat bij uitblijven van deze (tijdige) betaling invorderingskosten verschuldigd werden ten bedrage van ongeveer RUR 7 miljard RUR (ongeveer 197 miljoen euro). Een beroep tegen het innen van deze kosten is door het Arbitrazh Court gegrond, maar door het Appellate Court ongegrond verklaard.

2.2.13 Op 1 juli 2004 is beslag gelegd op (de aandelen in) verschillende dochterondernemingen van Yukos Oil. Een beroep tegen die beslagleggingen is in twee instanties afgewezen (op 17 september 2004 en op 2 februari 2005). Yukos Oil heeft op 5 juli 2004 de belastingdeurwaarder aangeboden de belastingschuld af te lossen door overdracht van haar aandelen in het eerder genoemde Sibneft. Daarop is aanvankelijk geen reactie gevolgd, en in een daarop volgende procedure (van Yukos Oil tegen de deurwaarders) heeft de rechter geoordeeld dat de belastingdeurwaarders het aanbod mochten negeren omdat het eigendom van die aandelen Sibneft omstreden was.

2.2.14 Op 14 juli 2004 zijn ten laste van Yukos Oil aandelen OAO Yuganskneftegaz (hierna: Yuganskneftegaz) inbeslaggenomen. Binnen het Yukos-concern werd Yuganskneftegaz als een belangrijk productiebedrijf beschouwd. Ook tegen deze inbeslagneming heeft Yukos Oil beroep ingesteld, met verwijzing naar regelgeving en rechtspraak stellende dat de deurwaarders gehouden waren eerst verhaal te zoeken op vermogensbestanddelen die niet van (direct) belang zijn voor het productieproces. Dit appel is in eerste aanleg (bij uitspraak van 6 augustus 2004) gehonoreerd, maar in volgende instanties afgewezen. Ook tegen de inbeslagneming van (aandelen in) andere deelnemingen heeft Yukos Oil vruchteloos geappelleerd. De onder Yukos Oil inbeslaggenomen aandelen Yuganskneftegaz (bijna 80 procent van de uitstaande aandelen) zijn in het openbaar verkocht op 19 december 2004.

2.2.15 Bij besluiten van 2 september 2004, 16 november 2004 en 6 december 2004 heeft het Ministerie Yukos Oil belastingaanslagen opgelegd over de jaren 2001, 2002 en 2003. De aanslag 2001 betreft ongeveer RUR 50,7 miljard aan belasting, ongeveer RUR 28,5 miljard aan rente en ongeveer RUR 40,6 miljard aan boetes (uitgaande van recidive). De aanslag 2002 betreft ongeveer RUR 90,3 miljard aan belasting, ongeveer RUR 31,5 miljard aan rente en ongeveer RUR 72 miljard aan boete. De aanslag 2003 betreft ongeveer RUR 86,2 miljard aan belastingen, ongeveer RUR 15,2 miljard aan rente en ongeveer RUR 68,9 aan boetes. Ook ter zake van deze aanslagen heeft de belastingdeurwaarder invorderingskosten opgelegd, en is door het Arbitrazh Court en appelinstanties afwijzend beslist op diverse beroepen van Yukos Oil tegen de aanslagen en tegen invorderingsmaatregelen.

Insolventieprocedure

2.3.1 Bij “Orders” en “Judgement” van 17 en 24 juni 2005 heeft het Britse High Court of Justice Yukos Oil veroordeeld een bedrag te betalen aan een consortium van buitenlandse banken, vertegenwoordigd door de Franse bank Société Générale (hierna: het consortium). Het betrof de terugbetaling van een in het jaar 2003 verstrekte geldlening. Het consortium heeft op 8 september 2005 bij het Arbitrazh Court verlof gevraagd voor de tenuitvoerlegging van de uitspraak van het High Court. De betalingsverplichting van Yukos Oil ten opzichte van het consortium beliep toen circa USD 482 miljoen (ongeveer 387 miljoen euro). Met het oog op die tenuitvoerlegging heeft het consortium op 22 september 2005 beslag laten leggen op het vermogen van Yukos Oil. Bezwaren van Yukos Oil tegen de beslaglegging zijn verworpen bij uitspraak van het Arbitrazh Court van 30 november 2005, welke beslissing is bekrachtigd door het Appellate Court (op 27 februari 2006) en het Federal Arbitrazh Court (op 12 mei 2006). Het verlof tot tenuitvoerlegging heeft het Arbitrazh Court verleend op 28 september 2005. In een door Yukos Oil ingesteld appel is die beslissing vernietigd, en de behandeling van het verlofrekest teruggewezen naar het Arbitrazh Court. Dat heeft op 21 december 2005 wederom het verlof tot tenuitvoerlegging verleend. Een appel van Yukos Oil tegen die uitspraak is afgewezen.

By the above court act the court ruled to allow a claim of [etc., het consortium, hof] on enforcement of a ruling of the High Court of England and [het hof leest: Wales].

Therefore the debt in amount of 472,787,663.10 and interest in amount of 9,459,143.18 US Dollars, that is equal to 12,711,846,886.77 Rubles and 264,198,598.58 Rubles respectively at the rate as of March 6, 2006 (bankruptcy petition filling date).

2.3.4 Tegen deze uitspraak heeft Yukos Oil hoger beroep ingesteld, dat op 27 april 2006 is verworpen.

2.3.5 Op 21 april 2006 heeft het Ministerie zich in de insolventieprocedure als schuldeiser aangemeld met een vordering van ongeveer RUR 353,8 miljard (circa 10,4 miljoen euro).

2.3.6 Inzake deze insolventieprocedure heeft het Arbitrazh Court zittingen gehouden in juni 2006. Tijdens de laatste zitting, op 14 juni 2006, zijn de door de crediteuren van Yukos Oil ingediende vorderingen volledig erkend, terwijl een verzoek van Yukos Oil tot schorsing van de procedure is afgewezen. Deze uitspraak is op 21 juni 2006 schriftelijk (uitgewerkt) ter beschikking gekomen. Yukos Oil heeft hoger beroep ingesteld tegen het erkennen van de vorderingen, welk appel bij uitspraak van 11 augustus 2006 door het Appellate Court is afgewezen.

2.3.7 Op 20 en 25 juli 2006 is een vergadering van schuldeisers gehouden. Daarbij is een door Yukos Oil voorgelegd plan voor herstel van haar financiële situatie en betaling van haar schulden van de hand gewezen, en besloten een verzoekschrift strekkende tot faillietverklaring van Yukos Oil in te dienen. Het verslag van deze schuldeisersvergadering vermeldt dat 23 van de 24 aanwezige stemgerechtigden over deze punten een stem hebben uitgebracht, dat van die 23 stemgerechtigden er vier, in totaal 93,87% van de stemmen vertegenwoordigend, tegen het herstelplan hebben gestemd en 16 van hen, 5,63% van de stemmen vertegenwoordigend, vóór, terwijl van die 23 wederom vier, 93,87% van de stemmen representerend, vóór de faillissementsaanvraag stemden, en 15 stemgerechtigden, ook hier 5,63% van de stemmen vertegenwoordigend, daartegen waren.

2.3.10 Bij beslissing van 7 augustus 2007 (schriftelijk vastgelegd op 8 augustus 2007) heeft het Arbitrazh Court, naar aanleiding van een verzoek van Rebgun, de “receivership proceedings” verlengd tot 4 november 2007.

2.3.12 Rebgun heeft de beëindiging van het faillissement op 21 november 2007 doen inschrijven in een daartoe bestemd register. Tussen partijen staat vast dat Yukos Oil met die inschrijving naar Russisch recht is opgehouden te bestaan.

Gang van zaken betreffende Yukos Finance

2.4.1 Bij brief van 8 augustus 2006 heeft Rebgun aan mr. Gispen voornoemd een power of attorney verleend, ertoe strekkend dat mr. Gispen namens Yukos Oil alle rechten kon uitoefenen, verbonden aan de door Yukos Oil gehouden aandelen Yukos Finance. Daarbij is met name genoemd het bijeenroepen van een (bijzondere) vergadering van aandeelhouders teneinde te beslissen over het ontslag, met onmiddellijke ingang, van Godfrey en Misamore als bestuurders.

2.4.2 Bij aandeelhoudersbesluit van Yukos Finance van 11 augustus 2006 heeft mr. Gispen, optredend als door Rebgun aangewezen attorney en aldus als vertegenwoordiger van de aandeelhouder, Godfrey en Misamore met onmiddellijke ingang ontslagen.

2.4.3 Bij aandeelhoudersbesluiten van 14 en 30 augustus 2006 heeft Rebgun namens Yukos Oil Shmelkov en L.J. Hogerbrugge (hierna: Hogerbrugge) benoemd als bestuurder van Yukos Finance.

2.4.4 Bij brief van 20 augustus 2006 heeft mr. Van Galen voornoemd zich namens Godfrey en Misamore op het standpunt gesteld dat het aandeelhoudersbesluit van 11 augustus 2006 nietig ( “null and void”) is.

2.4.5 Bij aandeelhoudersbesluit van 10 september 2007 heeft Rebgun namens Yukos Oil Stephen Patrick Lynch en Robert Reid (hierna: Lynch respectievelijk Reid) tot bestuurders van Yukos Finance benoemd, en bij aandeelhoudersbesluit van dezelfde datum Shmelkov en Hogerbrugge kwijting verleend van hetgeen zij als gewezen bestuurders van de vennootschap hebben gedaan.

2.4.7 Rosneft heeft de bij Yukos Oil inbeslaggenomen en door de belastingautoriteiten geveilde aandelen Yuganskneftegaz verworven. Yuganskneftegaz is vervolgens met Rosneft gefuseerd. Daardoor werd Rosneft schuldeiser/beslaglegger ter zake van de zojuist genoemde vordering van Yuganskneftegaz op Yukos Oil. Hiervóór werd reeds vastgesteld dat Rosneft ook de vordering van het consortium had overgenomen, met gevolg dat Rosneft ook ten aanzien van het voor die vordering gelegde beslag op de aandelen Yukos Finance als (opvolgende) beslaglegger is gaan fungeren.

2.4.9 Deze overeenkomst bevat voorts een opsomming van vorderingen ter zake waarvan in Nederland beslag op de aandelen Yukos Finance was gelegd, te weten de zojuist genoemde executoriale beslagen van het Consortium ter zake van hun vervolgens door Rosneft overgenomen vordering, het beslag van Rosneft ter zake van de eveneens aan haar overgedragen vordering van Yuganskneftegaz (executoriaal geworden nadat Rebgun deze vordering bij notariële akte had erkend), en het beslag van Moravel (dat ter zake van het bovengenoemde arbitraal vonnis eveneens een exequatur had verkregen). In de overeenkomst is verder bepaald (waarbij “Stichting AK” verwijst naar het hiervoor, onder 2.1.2, genoemde administratiekantoor dat de aandelen Yukos Finance hield):

“5.1 The Shares are transferred subject to the Attachments and are encumbered with the Admitted Dutch Creditors Attachments.

(B) the Purchaser shall adopt all the shareholder's resolutions in relation to the Shares to enable Yukos Finance to approve and to make the payments as contemplated in clause 5.2 (A) and shall not collect any Dividend for the duration of the Attachments to the detriment of the Admitted Creditors. If pending the Attachments the Purchaser shall receive a Dividend, the Purchaser shall pay forthwith such dividend to the Bailiff;

(C) the Purchaser shall comply with any order by the Amsterdam Court (or other competent Dutch court) in relation to the Attachments without prejudice to any of the Purchaser's rights to seek such orders or appeal such orders;

(D) for the duration of the Attachments the Purchaser shall not sell or encumber the Shares without stipulating from the counterparty to such a transaction that it shall fully observe the terms and conditions of this Agreement and shall not sell or transfer the Shares in a manner that would lessen the value or number of Shares.

8.4 If a Dutch competent court in a final decision in which the Purchaser is or may be a party would have determined that the transfer of the Shares must be regarded as an evasion of the Shares, then (i) the Shares will not be deemed to have been transferred under the Deed of Transfer, (ii) the Purchase Price will be deemed to have been given in full consideration for the sale and transfer of the Rights and (iii) the Purchaser shall not be entitled to any repayment of the Purchase Price or any part thereof or of any Purchaser Costs.

Na het thans bestreden vonnis

2.5.1 Op 28 november 2007 heeft mr. P.N. Van Regteren Altena als procureur van Rebgun aan een aantal (rechts)personen, onder wie Godfrey en Misamore, de onder 2.3.11 bedoelde uitspraak van 15 november 2007 doen betekenen, met aanzegging dat door de inschrijving van dit beëindigingsvonnis de bevoegdheid van de curator om als zodanig (in en buiten rechte) in Nederland op te treden is geëindigd en Yukos Oil is opgehouden te bestaan, terwijl dit ingevolge art. 225 Rv een grond voor schorsing oplevert ten aanzien van lopende procedures, waaronder de onderhavige.

3. (Verdere) Beoordeling in hoger beroep

Procespositie Rebgun

3.1 Godfrey c.s. vorderen in incidenteel appel (petitum onder a) dat Rebgun ontslag van instantie zal worden verleend, althans Rebgun in diens appel niet-ontvankelijk zal worden verklaard, althans zijn vorderingen bij gebrek aan belang zullen worden afgewezen. Godfrey c.s. leggen aan die vordering ten grondslag dat Rebgun de hoedanigheid waarin hij in eerste aanleg procedeerde inmiddels heeft verloren. In het verlengde daarvan vorderen Godfrey c.s. dat eveneens zal worden bepaald dat Promneftstroy c.s. in het door een non-existente procespartij aanhangig gemaakte hoger beroep niet kunnen optreden.

3.1.1 Het hof stelt vast dat Rebgun de hoedanigheid waarin hij in eerste aanleg procedeerde heeft verloren bij het (doen) inschrijven van het onder 2.3.11 bedoelde beëindigingsvonnis, derhalve op 21 november 2007. Het exploot waarmee Rebgun tegen de bestreden uitspraak hoger beroep instelde en aldus de zaak met zaaknummer 200.002.097/01 aanhangig maakte, is betekend op 15 november 2007. Rebgun heeft het geding in hoger beroep derhalve aanhangig gemaakt toen hij nog over de hoedanigheid beschikte waarin hij in eerste aanleg heeft geprocedeerd en waarin hij is veroordeeld. Daarom kan Rebgun in dit appel worden ontvangen. De omstandigheid dat hij deze hoedanigheid kort na het aanhangig maken van het hoger beroep heeft verloren voert niet tot een ander oordeel, aangezien hij er als gewezen procespartij in elk geval nog een te respecteren belang bij heeft te voorkomen dat het vonnis ten aanzien van de te zijnen laste uitgesproken proceskostenveroordeling onherroepelijk wordt.

3.1.2 Godfrey c.s. beroepen zich voorts op berusting aan de kant van Rebgun, doch tevergeefs. De enkele omstandigheid dat Rebgun tegen het vonnis waarbij hij is veroordeeld appel heeft ingesteld wijst er op dat hij de in eerste aanleg genomen beslissingen aan het oordeel van het hof wenst te onderwerpen. Slechts een nadien tot Godfrey c.s. gerichte verklaring en/of een jegens hen ingenomen houding waaruit ondubbelzinnig blijkt dat Rebgun zich bij nader inzien neerlegt bij de door de rechtbank genomen beslissingen, zou een beroep op berusting hebben kunnen doen slagen. De omstandigheden die Godfrey c.s. in hun memorie van antwoord bij randnummer 38 noemen zijn niet aan te merken als een dergelijke jegens hen ingenomen houding, en kunnen bij hen evenmin een rechtens te honoreren vertrouwen in berusting hebben gewekt. In dit verband merkt het hof nog op dat het bij 2.3.11 genoemde beëindigingsvonnis van 12 (15) november 2007 weliswaar op verzoek van Rebgun is gegeven, doch de “receivership proceedings” eerder voor bepaalde tijd waren verlengd. Aangenomen kan worden dat Rebgun na ommekomst van die door de rechter bepaalde periode geen andere keus had dan aansturen op formele beëindiging van zijn werkzaamheden als “receiver”. Het onder 2.5.1 genoemde exploot kan evenmin bijdragen aan het oordeel dat Rebgun na het instellen van appel heeft berust of een te beschermen vertrouwen van berusting heeft gewekt. In dit exploot is vermeld dat de inschrijving van het beëindigingsvonnis en het daaruit voorvloeiende einde van Rebguns optreden namens het niet meer bestaande Yukos Oil volgens art. 225 Rv een grond voor schorsing oplevert, doch vervolgens heeft Rebgun zijn hoger beroep tegen de aangezegde rechtsdag door een procureur doen aanbrengen en de daarop volgende proceshandelingen verricht waarmee hij onmiskenbaar op een einduitspraak van dit hof aanstuurt. Om dezelfde reden is in dit verband niet van belang hoe Rebgun zich in andere procedures ten overstaan van Nederlandse rechters heeft opgesteld.

3.1.3 Rebgun heeft de zaak met zaaknummer 200.002.097/01 aanhangig gemaakt in de hoedanigheid waarin hij in de bestreden uitspraak is genoemd, en van berusting, dan wel een te honoreren vertrouwen in berusting, is geen sprake. Hieruit vloeit voort dat Promneftstroy is tussengekomen in een op regelmatige wijze aanhangig gemaakte zaak, en in elk geval in zoverre in haar vorderingen kan worden ontvangen. De hier besproken vordering van Godfrey c.s. moet dus worden afgewezen.

Ontbreken van belang bij Godfrey c.s.?

3.2 Rebgun c.s. stellen met hun eerste grief dat de vorderingen van Godfrey c.s. moeten worden afgewezen omdat zij daarbij geen belang hebben. Voor zover Godfrey c.s. beogen hun ontslag als bestuurders van Yukos Finance aan te vechten, spreken zij de verkeerde (rechts)persoon aan, en overigens hebben zij niet duidelijk gemaakt welk financieel of ander belang zij hebben bij het voortduren van hun bestuurderschap, aldus Rebgun c.s.

3.2.1 De vordering dat voor recht zal worden verklaard dat Promneftstroy geen rechthebbende op de aandelen Yukos Finance is, stellen Godfrey c.s., die pretenderen (nog altijd) bestuurders van die vennootschap te zijn, onmiskenbaar in als onmiddellijk rechthebbende bij de rechtsverhouding waaromtrent het declaratoir wordt verlangd. Zij hebben daarbij dus voldoende belang in de zin van art. 3:302 BW. Met hetgeen zij overigens vorderen stellen Godfrey c.s. niet slechts, zoals Rebgun c.s. kennelijk veronderstellen, aan de orde of zij al dan niet terecht zijn ontslagen, maar beogen zij de nietigheid te doen vaststellen van een besluit van (een orgaan van) de rechtspersoon waarvan zij bestuurders beweren te zijn. Mede met het oog op het bepaalde in de art. 2:9, 2:239 en 2:240 BW hebben Godfrey c.s. in die gepretendeerde hoedanigheid een zelfstandig belang bij het ongedaan maken van nietige besluiten van een (ander) orgaan van de rechtspersoon. Daarbij moet ook bedacht worden dat de beslissing op hun in dit geding ingestelde vorderingen voor Godfrey c.s. van belang kan zijn in geval zij in volgende procedures zouden worden aangesproken op hetgeen zij na 11 augustus 2006 (het onder 2.4.2 genoemde aandeelhoudersbesluit), al dan niet bevoegd, als bestuurders van Yukos Finance hebben verricht of juist nagelaten. In zoverre hebben zij bij hun vorderingen ook voldoende belang als bedoeld in art. 3:303 BW. Daarbij komt bovendien dat ook Yukos Finance (vertegenwoordigd door Godfrey en Misamore) als procespartij optreedt, en als rechtspersoon een zelfstandig belang heeft bij het ongedaan maken van besluiten die ten onrechte in haar naam genomen zouden zijn. De grief faalt.

Erkenning van het Russische faillissementsvonnis en hetgeen op basis daarvan is verricht – toetsingskader

3.3 De grieven van Rebgun c.s. en die van Promneftstroy c.s. betreffen onder meer de mate waarin de onder 2.3.8 genoemde uitspraak waarbij Yukos Oil (in de Nederlandse terminologie) failliet is verklaard (hierna: het (Russische) Faillissementsvonnis), met benoeming van Rebgun als “receiver” (hierna: curator), vatbaar is voor toetsing door de Nederlandse rechter, en de gevolgen die de Nederlandse rechter aan dit onderzoek kan verbinden.

3.3.1 Ter zake van het Russische faillissementsvonnis geldt het volgende. Volgens het Nederlandse internationaal privaatrecht kan het in gezag van gewijsde gegane vonnis van een buitenlandse rechter hier te lande niet worden erkend indien (voor zover thans van belang) hetzij de uitvoering van het buitenlandse vonnis tot een inbreuk op de Nederlandse (internationale) openbare orde zou leiden, hetzij dat buitenlandse vonnis tot stand is gekomen in een procedure waarin naar Nederlandse maatstaven op onaanvaardbare wijze tekort is gedaan aan beginselen van een behoorlijke rechtspleging, waarbij verdedigbaar is dat de laatste situatie een bijzondere verschijningsvorm van de eerstgenoemde vormt.

3.3.2 Wanneer het Russische faillissementsvonnis hier te lande kan worden erkend geldt het volgende. De vraag naar het bestaan en de inhoud van bevoegdheden van de vreemde curator is een vraag van faillissementsrecht en wordt beheerst door het recht dat op het desbetreffende faillissement toepasselijk is, te weten in dit geval het Russische recht. Daarbij dient – nu er hier geen internationale regeling bestaat die anders bepaalt – dan wel te worden onderzocht of het naar Nederlands internationaal privaatrecht geldende beginsel van territoriale werking van het faillissement eraan in de weg staat dat de curator bepaalde – hem naar Russisch recht toekomende – bevoegdheden uitoefent, vgl. HR 19 december 2008, NJ 2009, 456.

3.3.3 Het Russische faillissementsvonnis heeft territoriale werking, niet alleen in die zin dat het faillissementsbeslag op het vermogen van Yukos Oil zich niet uitstrekt tot haar in Nederland aanwezige baten, maar ook in dier voege dat de rechtsgevolgen die naar Russisch recht aan het faillissement zijn verbonden in Nederland niet kunnen worden ingeroepen voor zover zij ertoe zouden leiden dat onvoldane crediteuren zich niet meer kunnen verhalen op – tijdens of na afloop van het faillissement – in Nederland aanwezige vermogensbestanddelen van (het voormalige) Yukos Oil.

3.3.4 In de rechtspraak komt naar voren dat dit territorialiteitsbeginsel is gebaseerd op het souvereiniteitsbeginsel, dat belet dat het gezag van de ene staat met dwang wordt gehandhaafd op het grondgebied van een andere souvereine staat. Voorts strekt het tot bescherming van crediteuren, maar beoogt het niet (mede) de failliet te beschermen tegen de gevolgen van een insolventieprocedure in een land waarmee Nederland geen verdrag tot erkenning van een aldaar uitgesproken faillissement heeft. Het hof beschouwt dit territorialiteitsbeginsel dan ook als een regel van openbare orde. Dit brengt mee dat het Russische faillissementsvonnis elk gevolg, waardoor het territorialiteitsbeginsel van haar effectiviteit zou worden beroofd, moet worden onthouden.

De vorderingen van Promneftstroy c.s. en de daarmee corresponderende vorderingen van Godfrey c.s.

3.4 De zojuist geformuleerde uitgangspunten brengen mee dat de vorderingen van Promneftstroy c.s. tevergeefs zijn ingesteld. Het hof zal dit oordeel hieronder toelichten. Voor de goede orde signaleert het hof overigens dat Godfrey c.s. een aanvankelijk tegen die vorderingen gericht ontvankelijkheidsverweer hebben prijsgegeven (in hun nadere memorie onder randnummer 54).

3.4.1 De (voorheen) aan Yukos Oil toebehorende aandelen Yukos Finance bevinden zich (en bevonden zich ten tijde van de verkoop en aansluitende levering door Rebgun) in Nederland zodat het Russische faillissementsbeslag op het vermogen van Yukos Oil ingevolge het territorialiteitsbeginsel niet op die aandelen is komen te rusten. Weliswaar vormt de in het Nederlandse recht aanvaarde territorialiteit voor de elders benoemde curator geen absoluut beletsel om ten aanzien van de in Nederland aanwezige vermogensbestanddelen beheers- en beschikkingsbevoegdheden uit te oefenen, maar die bevoegdheidsuitoefening kan niet zó ver gaan dat Rebgun deze vermogensbestanddelen als curator mag liquideren teneinde de opbrengst daarvan uit te keren aan de in het Russische faillissement erkende crediteuren. Dusdoende zou immers worden bereikt dat activa die naar Nederlands recht niet onder het faillissementsbeslag vallen, door de verkoop ervan niettemin feitelijk wel in de vereffening van de boedel worden betrokken, zodat het faillissementsbeslag een breder bereik krijgt dan het territorialiteitsbeginsel ten opzichte van in Nederland aanwezige vermogensbestanddelen toestaat.

3.4.2 Daar komt nog bij dat de verhaalsmogelijkheden van onvoldane crediteuren – tijdens of na afloop van het faillissement – op de zich in Nederland bevindende aandelen in Yukos Finance door die verkoop en levering ter afwikkeling van het Russische faillissement worden beperkt. Dat er ook in het onderhavige geval dergelijke onvoldane crediteuren zijn of redelijkerwijs kunnen zijn, is door Godfrey c.s. gemotiveerd gesteld en door Rebgun c.s. en Promneftstroy c.s. niet voldoende gemotiveerd betwist.

3.4.3 Ook voor zover de door Promneftstroy opgeworpen grieven steunen op de gedachte dat bij een eventuele inbreuk op de openbare orde nog een afweging moet worden gemaakt tussen de binnen de Nederlandse rechtsorde beschermde belangen die daadwerkelijk in het geding zijn en het belang van degene die in vertrouwen op een regelmatige afwikkeling van het buitenlandse faillissement transacties is aangegaan, en deze afweging tot de slotsom moet voeren dat de verkoop en levering van de aandelen Yukos Finance nauwelijks aanknopingspunten met de Nederlandse rechtsorde vertonen terwijl Promneftstroy als verkrijger te goeder trouw moet worden beschermd tegen de achteraf blijkende beschikkingsonbevoegdheid van degene van wie zij heeft gekocht, kunnen zij niet tot toewijzing van de door Promneftstroy geformuleerde vorderingen leiden. De omstandigheid dat het territorialiteitsbeginsel in het Nederlandse faillissements-IPR bezien moet worden als een regel van openbare orde staat aan dergelijke nadere afwegingen of nuanceringen in de weg. Bovendien blijkt uit de onder 2.4.8 en 2.4.9 aangehaalde Share Purchase Agreement, met name de daarin onder 8.4 opgenomen clausule, dat Promneftstroy reeds bij het kopen van de aandelen Yukos Finance op de hoogte was van het risico dat in een Nederlands geding zou worden vastgesteld dat zij de aandelen niet op geldige wijze heeft verworven.

3.4.4 Het tot dusverre overwogene brengt mee dat de door Promneftstroy c.s. gevorderde verklaring voor recht betreffende de overdracht van de aandelen Yukos Finance moet worden geweigerd. Daar vloeit onmiddellijk uit voort dat de andere gevorderde verklaring voor recht (betreffende de geldigheid van het ontslag van Godfrey en Misamore en de benoeming van Lynch en Reid) evenmin gegeven kan worden, en Promneftstroy c.s. geen belang hebben bij het derde onderdeel van hun vordering (tot vernietiging van de bestreden uitspraak en afwijzing van de door Godfrey c.s. ingestelde vorderingen). Verdere bespreking van de door Promneftstroy c.s. opgeworpen grieven kan daarom achterwege blijven en de door Promneftstroy c.s. aangeboden nadere bewijslevering komt niet aan de orde.

3.4.5 Met het tot nu toe overwogene staat tevens vast dat de vorderingen van Godfrey c.s. moeten worden afgewezen voor zover het betreft de bepaling dat het te bekrachtigen vonnis ook tegen Promneftstroy zal gelden (petitum onder b.), maar kunnen worden toegewezen voor zover het gaat om een verklaring voor recht dat Promneftstroy geen rechthebbende op de aandelen Yukos Finance is geworden (petitum onder d.).

Verdere bespreking van de grieven van Rebgun c.s.; de resterende vorderingen in incidenteel appel.

3.5 Tegen het oordeel van de rechtbank dat het Russische Faillissementsvonnis tot stand is gekomen op een wijze die niet in overeenstemming is met de Nederlandse beginselen van een behoorlijke procesorde – welke situatie de rechtbank ook heeft beschouwd als een inbreuk op de Nederlandse openbare orde - werpen Rebgun en Shmelkov gelijkluidende en gelijk genummerde grieven op, die het hof in het vervolg kortweg als “de grief” zal aanduiden.

3.5.1 In de tweede grief zijn klachten bijeengebracht die steunen op de gedachte dat de bevoegdheden van Rebgun om hier te lande op te treden als vertegenwoordiger van de aandeelhouder van Yukos Finance in het geheel niet afhankelijk kunnen zijn van (enige vorm van) erkenning van het Russische faillissementsvonnis. Uit het hiervoor onder 3.3.1 overwogene vloeit voort dat die gedachte onjuist is, zodat de grief faalt. Uit het aldaar overwogene volgt tevens dat de derde grief, dat de rechtbank uit het oog heeft verloren dat erkenning van een buitenlands vonnis een regel behoort te zijn die slechts weinig uitzonderingen toelaat, en het Russische faillissementsvonnis in te vergaande mate heeft onderzocht, geen doel kan treffen. De gekozen formulering niettegenstaande (“komen (…) slechts voor erkenning (…) in aanmerking indien (…) de buitenlandse procedure is gevoerd met inachtneming van de beginselen van een behoorlijke procesorde”, heeft de rechtbank het toetsingskader gevolgd dat ook het hof juist acht.

3.5.2 De vierde grief is gebaseerd op een regel inhoudend dat strijdigheid met de openbare orde geen belemmering voor erkenning van een buitenlands vonnis mag zijn indien de daardoor geraakte belangen te weinig banden met de Nederlandse rechtssfeer hebben. De grief faalt aangezien in de stellingen van Godfrey c.s. besloten ligt dat de geldigheid van de besluitvorming van een in Nederland gevestigde rechtspersoon in het geding is. Daarmee is voldoende verband met de door de Nederlandse rechtsorde beschermde belangen aanwezig om die stelling te onderzoeken en aan de eventuele juistheid ervan de noodzakelijke gevolgen te verbinden.

3.5.3 De vijfde grief behelst de stelling dat de rechtskracht van het Russische faillissementsvonnis in dit geding niet ter discussie kan staan omdat in de Russische procedure niet alle beschikbare rechtsmiddelen zijn benut, nu tegen dit vonnis geen cassatie is ingesteld. Het hof heeft feitelijk vastgesteld (onder 2.3.9) dat Rebgun na het instellen van hoger beroep tegen het Russische faillissementsvonnis het mandaat van de destijds voor Yukos Oil optredende advocaten heeft ingetrokken, waarna dat hoger beroep is behandeld zonder dat Yukos Oil was verschenen. Bij deze stand van zaken acht het hof aannemelijk dat, zoals Godfrey c.s. stellen, Yukos Oil geen reële mogelijkheid meer had om verdere rechtsmiddelen in te stellen teneinde de uitspraak waarbij zij in staat van faillissement was verklaard te doen vernietigen. De grief stuit daarop af. Dat wordt niet anders door de – aan de opinie van een Russische insolventiespecialist ontleende – stelling dat naar Russisch recht ook elke aandeelhouder cassatieberoep had kunnen instellen, aangezien de stelling niet inhoudt dat toenmalige aandeelhouders van Yukos Oil daadwerkelijk in de gelegenheid zijn geweest verdere rechtsmiddelen tegen het faillissement in te stellen.

3.6 Met betrekking tot de resterende grieven wordt als volgt overwogen.

3.6.1 Het oordeel dat de procedure waarin het buitenlandse vonnis is gewezen naar Nederlandse maatstaven niet voldoet aan minimale eisen van een behoorlijke rechtspleging of anderszins in strijd is met de Nederlandse openbare orde kan nauw verweven zijn met de vaststelling dat die procedure (een) ernstige schending(en) heeft vertoond van de rechten die worden gewaarborgd in het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens en de Fundamentele Vrijheden (laatstelijk Trb. 1994, 165, hierna: EVRM) en de daarbij behorende, voor Nederland in werking getreden, Protocollen. Het vaststellen van zulke schendingen van in het EVRM gewaarborgde rechten is in hoogste instantie opgedragen aan het Europese Hof voor de Rechten van de Mens (hierna: het EHRM). Bij gebleken schendingen van die fundamentele rechten zal evenwel niet zonder meer kunnen worden vastgesteld dat elke betekenis aan het in die buitenlandse procedure gewezen vonnis moet worden ontzegd. Gelet op de specifieke aard van de diverse door het EVRM beschermde fundamentele rechten en, daar tegenover, het vertrouwen dat in het (internationale) handelsverkeer in rechterlijke uitspraken en daarop gebaseerde rechtshandelingen moet kunnen worden gesteld, zal, ook nadat is vastgesteld dat de buitenlandse procedure een schending van (een) in het EVRM gewaarborgde recht(en) heeft vertoond, nader onderzocht moeten worden of de aard en ernst van de gemaakte inbreuk(en) en het nadeel dat daardoor is toegebracht aan degene die zich hier tegen de erkenning van het vreemde vonnis verzet, rechtvaardigen dat elke rechtskracht aan het buitenlandse vonnis wordt onthouden, dan wel, mede gelet op de belangen van degene die op het gezag van dat gewijsde heeft vertrouwd, met minder verstrekkende consequenties kan worden volstaan.

3.6.2 Tot de gedingstukken behoort een uitspraak van het Europees Hof voor de Rechten van de Mens van 29 januari 2009, waarin een klacht van Yukos Oil tegen de Russische Federatie gedeeltelijk ontvankelijk is verklaard. Bij pleidooi hebben Godfrey c.s. medegedeeld dat een einduitspraak van het EHRM op de (na de zojuist genoemde ontvankelijkheidsbeslissing overgebleven) klachten van Yukos Oil op korte termijn is te verwachten. Godfrey c.s. hebben verzocht de beslissingen in de onderhavige zaken nog enige tijd uit te stellen teneinde het inhoudelijke oordeel van het EHRM af te wachten. Dat verzoek doen Godfrey c.s. in de veronderstelling dat de uitspraak van het EHRM binnen afzienbare termijn beschikbaar komt. Indien dat niet het geval zal blijken te zijn willen zij zich bij akte kunnen uitlaten over eventuele verdere aanhouding.

3.6.3 Rebgun c.s. hebben zich ter zitting tegen dat verzoek verzet. Nu het hof, getuige de voorgaande overwegingen, van oordeel is dat het antwoord op de vraag of zich in (een) in de Russische Federatie tegen Yukos Oil gevoerde procedure(s) schendingen van in het EVRM gewaarborgde rechten hebben voorgedaan, van belang kan zijn voor de beoordeling van de onderhavige zaken, en het EHRM bij uitstek is aangewezen om die vraag te beantwoorden, zal het hof de verdere beoordeling van deze zaken aanhouden, opdat de meest gerede partij hetzij de verwachte uitspraak van het EHRM in het geding kan brengen, hetzij kan verzoeken arrest te wijzen zonder nog langer op die uitspraak te wachten. Daarbij passen evenwel de volgende kanttekeningen.

3.6.4 Rebgun c.s. hebben er terecht op gewezen dat zij in de procedure bij het EHRM geen partij zijn zodat niet van hen kan worden verlangd dat zij de verwachte uitspraak van dat college zonder meer accepteren. Daarom zal het hof die verwachte uitspraak alleen in zijn beoordeling kunnen betrekken nadat Rebgun c.s. in staat zijn geweest zich (bij akte) over (de betekenis van) de verwachte uitspraak van het EHRM uit te laten. Het hof meent evenwel reeds thans te kunnen vaststellen, door vergelijking van de bovengenoemde uitspraak van het EHRM van 29 januari 2009 met de in de onderhavige zaken gefourneerde stukken, dat er geen of nauwelijks verschil is tussen de feitelijke grondslag waarop het EHRM zal oordelen en de feiten die in de onderhavige zaken als onweersproken kunnen worden aangemerkt. Voor zover Rebgun c.s. na kennisneming van de verwachte uitspraak van het EHRM zullen wensen te betogen dat een verschil in feitelijke grondslag in enig opzicht verhindert aan die uitspraak belang toe te kennen, zal van hen kunnen worden verlangd dat zij concreet aangeven waarin dat verschil gelegen is.

3.6.5 Voorts leidt het hof uit de uitspraak van 29 januari 2009 af dat de klachten die het EHRM voor inhoudelijke behandeling geschikt heeft bevonden betrekking hebben op de behandeling van bezwaar en (hoger) beroep tegen de naheffing over het jaar 2000 en de wijze van invordering van de aanslagen over de jaren 2000 – 2003, met name de verkoop van de aandelen Yuganskneftegaz. In de thans bestreden uitspraak van de Amsterdamse rechtbank van 31 oktober 2007 is eveneens groot belang toegekend aan de gang van zaken rond het naheffingsbesluit betreffende het jaar 2000. De rechtbank heeft daaruit afgeleid dat “de vorderingen van de Russische Federale Belastingdienst, Yuganskneftegaz en Rosneft alle direct dan wel indirect hun oorsprong vinden in de door de Russische belastingautoriteit aan Yukos Oil opgelegde naheffingsaanslagen” (overweging 3.13), terwijl “het faillissement van Yukos Oil is veroorzaakt door de door de Russische belastingautoriteit opgelegde naheffingsaanslagen en dat het faillissementsvonnis zonder die naheffingsaanslagen niet zou zijn uitgesproken” (overweging 3.14).

3.6.6 In een voorgaande overweging heeft de rechtbank verwezen naar “fundamentele beginselen van een behoorlijke rechtspleging zoals die in Nederland algemeen worden aanvaard en zijn neergelegd in artikel 6 EVRM, doch die ook buiten het toepassingsgebied van dat verdragsartikel gelding hebben” (overweging 3.8). De elfde grief is tegen deze overweging gericht.

3.6.7 Met laatstbedoelde overweging heeft de rechtbank onmiskenbaar het oog op de uitspraken waarin het EHRM heeft geoordeeld dat de processuele waarborgen van art. 6 EVRM en de bescherming van eigendom in het Eerste Protocol bij het EVRM ratione materiae niet toepasselijk zijn op procedures betreffende de verschuldigdheid van belastingen (vgl. EHRM 12 juli 2001, Appl. No 44759/98, NJ 2004, 435, Ferrazzini vs Italië), behoudens voor zover het gaat om heffingen die, ofschoon in de vorm van belasting opgelegd, duidelijk een punitief karakter hebben, in welk geval het karakter van een “criminal charge” artikel 6 EVRM toepasselijk doet zijn (vgl. EHRM 23 november 2006, Appl. No. 73053/01, Jussila vs Finland).

3.6.8 Het hof is, evenals kennelijk de rechtbank, van oordeel dat uit de aard van de in de onderhavige zaken verlangde beslissing – aan een buitenlands vonnis de rechtskracht ontzeggen – voortvloeit dat moet worden getoetst aan alle normen die naar Nederlandse opvattingen essentieel zijn om van een behoorlijke rechtspleging te kunnen spreken, ook voor zover die normen zijn belichaamd in een bepaling in het EVRM die door het EHRM bij de handhaving van dat verdrag alleen op bepaalde procedures toepasselijk wordt geacht. Dientengevolge zal, indien het EHRM de klachten van Yukos Oil (gedeeltelijk) ongegrond verklaard in verband met zijn zojuist aangehaalde rechtspraak, nog niet zonder meer zal vaststaan dat de door Godfrey c.s. ingestelde vorderingen niet toewijsbaar zijn. De elfde grief kan dus niet zonder meer tot vernietiging van de bestreden uitspraak voeren.

3.6.9 Uit de onder 3.6.5 aangehaalde zinsneden blijkt verder dat de rechtbank aan de wijze waarop het naheffingsbesluit betreffende het jaar 2000 door de Russische rechter in eerste aanleg en in hoger beroep is behandeld, in verband met het opleggen van de “freezing orders” en de openbare verkoop van de inbeslaggenomen aandelen Yuganskneftegaz in die zin betekenis heeft toegekend, dat daarin de werkelijke oorzaak is gevonden van de betalingsonmacht die vervolgens tot het faillissement van Yukos Oil heeft geleid. Die benadering, waarin besloten ligt dat al hetgeen is aangevoerd met betrekking tot de gegrondheid van de aan Yukos Oil opgelegde (naheffings)aanslagen en de verschuldigdheid van de daaraan verbonden (bestuurlijke) boetes, rente en invorderingsheffingen, in de onderhavige zaken geen zelfstandig onderwerp van geschil kunnen vormen, acht het hof – los van de inhoudelijke waarderingen die de rechtbank heeft gemaakt en waaraan het hof thans nog niet toekomt – juist. In de onderhavige zaken gaat het alleen om defecten in het Russische Faillissementsvonnis en in de procedure waarin dat vonnis is gewezen. Schendingen van Russische rechtsregels in de daaraan voorafgegane fiscale procedures kunnen in beginsel slechts van belang zijn voor zover zij tot de conclusie voeren dat Yukos Oil daardoor nodeloos in staat van faillissement is geraakt. Ook om deze reden zal de inhoudelijke uitspraak van het EHRM inzake de door Yukos Oil ingediende klachten niet noodzakelijk doorslaggevend zijn voor de afdoening van de onderhavige zaken.

3.6.10 De achtste grief is tevergeefs voorgesteld omdat de leer van de “verzwakte werking van de openbare orde”, respectievelijk het door de eisen van het internationale handelsverkeer gedicteerde ontzag voor een voldongen rechtsfeit (het “fait accompli”) niet kunnen rechtvaardigen dat de Nederlandse rechtsorde zonder meer de gevolgen aanvaardt van een elders gevoerde procedure die niet heeft voldaan aan minimale eisen van een behoorlijke rechtspleging. In het verlengde daarvan kan het hof reeds thans vaststellen dat ook de negende en de tiende grief tevergeefs zijn voorgesteld. Aangenomen – hetgeen het hof nog zal moeten onderzoeken – dat het Russische Faillisementsvonnis om de zojuist genoemde reden niet kan worden erkend, zal vaststaan dat Rebgun hier te lande onbevoegd namens Yukos Oil is opgetreden, en dus onbevoegd de onder 2.4.1 genoemde power of attorney heeft verleend, en evenzeer onbevoegd de onder 2.4.2., 2.4.3 en 2.4.5 genoemde aandeelhoudersbesluiten heeft genomen. Daarmee staat dan tevens vast dat de besluitvorming van Yukos Finance bij die gelegenheden nietig is geweest. Die conclusie laat geen ruimte voor een onderzoek naar minder vèrstrekkende alternatieven voor hetgeen Godfrey c.s. vorderen, mede omdat de rechtskracht van het Russische Faillissementsvonnis rechtstreeks bepalend is voor hun eigen rechtspositie. De twaalfde grief, betreffende de wijze waarop in eerste aanleg stelplicht en bewijslast zijn gehanteerd, behoeft geen afzonderlijke bespreking omdat het hof zelfstandig onderzoekt of zich de situatie voordoet waarin het buitenlandse gewijsde erkenning moet worden onthouden.

3.6.12 In geval Godfrey c.s. de verwachte (eind)uitspraak van het EHRM bij de gedingstukken voegen, zullen Rebgun c.s. daaromtrent bij akte een zienswijze kunnen geven. Ook indien bij akte wordt verzocht arrest te wijzen zonder nog langer op de uitspraak van het EHRM te wachten zal de wederpartij daar bij antwoordakte op kunnen reageren.

3.6.13 In afwachting van de in de voorgaande overwegingen bedoelde akte(s) zal het hof alle verdere beslissingen inzake het door Rebgun en door Shmelkov ingestelde hoger beroep aanhouden. Op de vorderingen van Promneftstroy kan terstond worden beslist.

4. Beslissing

Het hof:

in de beide gevoegde zaken, in principaal en in incidenteel appel

wijst de vorderingen van Promneftstroy c.s. als tussenkomende partijen in alle onderdelen af;

verklaart voor recht dat Promneftstroy geen rechthebbende op de aandelen Yukos Finance is geworden;

verwijst Promneftstroy c.s. in de met hun tussenkomst gepaard gaande proceskosten, en begroot die kosten, voor zover tot heden aan de kant van Rebgun c.s. gevallen op € 904,= voor salaris van de advocaat, en voor zover tot heden aan de kant van Godfrey c.s. gevallen op € 2712,= voor salaris van de advocaat;

verwijst de zaken naar de rol van 5 april 2011 voor akte als omschreven onder 3.6.11;

bepaalt dat na een akte waarbij, al dan niet onder bijvoeging van de door Godfrey c.s. verwachte uitspraak van het EHRM, wederom arrest wordt verzocht, de wederpartij bij antwoordakte zal kunnen reageren binnen een termijn van vier weken;

houdt elke verdere beslissing aan.

Dit arrest is gewezen door mrs. R.H. de Bock, C.A. Joustra en J. Wortel en in het openbaar door de rolraadsheer uitgesproken op 19 oktober 2010.