Gerechtshof Amsterdam, 07-04-2015, ECLI:NL:GHAMS:2015:1337, 200.156.446-01

In deze procedure heeft Servaas in eerste aanleg gevorderd dat de aanzegging die op 18 augustus 2014 door de Staat is gedaan, op grond van artikel 3a lid 7 GDW buiten werking wordt gesteld of dat de gevolgen daarvan worden opgeheven of geschorst, al dan niet onder het stellen van nadere voorwaarden en/of door het ter zake geven van een bevel aan de Minister.In het bestreden vonnis heeft de voorzieningenrechter de gevolgen van de aanzegging geschorst, totdat de bodemrechter op vordering van de Staat en/of de staat Irak heeft beslist dat de schorsing ongedaan dient te worden gemaakt. Tegen deze beslissing en de daaraan ten grondslag gelegde overwegingen richt zich het hoger beroep van de Staat.

Ten pleidooie in hoger beroep is door partijen uitvoerig stilgestaan bij de vraag welk belang de Staat heeft bij de onderhavige procedure, nu tussen Servaas en de staat Irak in beginsel een schikking is bereikt. In verband daarmee zijn wereldwijd procedures in verband met door Servaas getroffen executiemaatregelen aangehouden. Servaas wenst om die reden aanhouding van de procedure totdat de schikking is geformaliseerd. In dit verband wijst Servaas erop dat de staat Irak op de hoogte is van de getroffen rechtsmaatregelen, waaronder de onderhavige beslagen, maar ervoor heeft gekozen zich daartegen niet te verzetten.

Naar vaste jurisprudentie heeft een partij voldoende belang in hoger beroep als hij de in eerste aanleg gegeven kostenveroordeling bestrijdt. Nu de Staat bij grief 7 de in eerste aanleg uitgesproken kostenveroordeling bestrijdt, is reeds daarmee sprake van voldoende belang van de Staat bij een volledige herbeoordeling van de zaak. Een schikking tussen Servaas en de staat Irak maakt dat niet anders (behoudens het geval dat die schikking ook de proceskosten omvat, hetgeen echter niet is gesteld), zodat er uit appeltechnisch oogpunt geen reden is voor verdere aanhouding van de zaak.

Servaas heeft primair als verweer gevoerd dat de Staat niet-ontvankelijk is in zijn hoger beroep, omdat de staat Irak in hoger beroep ten onrechte niet in het geding is betrokken. Servaas stelt in dit verband dat deurwaarder mr. F.A. Rippen op instructie van de voorzieningenrechter op 22 augustus 2014 een exploot oproeping deurwaardersrenvooi heeft uitgebracht aan de staat Irak. Op uitdrukkelijke instructie van de voorzieningenrechter heeft de oproeping van de staat Irak plaatsgevonden door betekening aan de Ambassade van Irak te Den Haag. Door deze, als juist te kwalificeren, wijze van oproeping van de staat Irak is Irak procespartij geworden in het onderhavige kort geding. Dat de staat Irak in eerste aanleg niet is verschenen, maakt dit niet anders. Dit brengt mee dat de staat Irak ook in hoger beroep in de procedure had moeten worden betrokken, aldus Servaas.

Artikel 3a GDW luidt als volgt:

1. De gerechtsdeurwaarder die opdracht ontvangt tot het verrichten van een ambtshandeling stelt, indien hij redelijkerwijs rekening moet houden met de mogelijkheid dat het verrichten daarvan in strijd is met de volkenrechtelijke verplichtingen van de Staat, Onze Minister aanstonds van de ontvangen opdracht in kennis, op de wijze als bij ministeriële regeling is vastgesteld.

2. Onze Minister kan een gerechtsdeurwaarder aanzeggen dat een ambtshandeling die aan hem is of zal worden opgedragen, dan wel door hem reeds is verricht, in strijd is met de volkenrechtelijke verplichtingen van de Staat.

3. Een aanzegging kan uitsluitend ambtshalve geschieden. In verband met de vereiste spoed kan een aanzegging mondeling geschieden, in welk geval zij onverwijld schriftelijk wordt bevestigd.

4. (...)

5. Is op het tijdstip waarop de gerechtsdeurwaarder een aanzegging ontvangt als bedoeld in het tweede lid, de ambtshandeling nog niet verricht, dan heeft de aanzegging ten gevolge dat de gerechtsdeurwaarder niet bevoegd is tot het verrichten van deze ambtshandeling. Een ambtshandeling die is verricht in strijd met de eerste volzin is nietig.

6. Is op het tijdstip waarop de gerechtsdeurwaarder een aanzegging ontvangt als bedoeld in het tweede lid, de ambtshandeling reeds verricht en behelsde deze een beslagexploot, dan betekent hij deze aanzegging aanstonds aan degene aan wie het exploot is gedaan, heft het beslag op en maakt de gevolgen daarvan ongedaan. De kosten van de betekening van de aanzegging komen ten laste van de Staat. 7. De voorzieningenrechter kan, rechtdoende in kort geding, de gevolgen van de aanzegging, bedoeld in het vijfde lid, eerste volzin, en de verplichtingen, bedoeld in het zesde lid, opheffen, onverminderd de bevoegdheid van de gewone rechter. Indien de ambtshandeling een beslag behelst is artikel 438, vierde lid, van het Wetboek van Burgerlijke Rechtsvordering van toepassing.

In de onderhavige zaak is niet in debat dat Servaas beschikt over een geldige executoriale titel jegens de staat Irak. Ook het hof gaat hiervan derhalve uit.Of de gelegde beslagen doel hebben getroffen - in die zin dat de derdebeslagenen uit hoofde van de vorderingen waarop beslag is gelegd enig bedrag schuldig zijn aan de staat Irak -, is geen onderwerp van de onderhavige procedure. Hierover zal duidelijkheid moeten komen in de door Servaas aanhangig gemaakte verklaringsprocedures. Dit brengt mee dat niet zal worden ingegaan op de vraag of de staat Irak aanspraken heeft uit overeenkomsten die de KRG gesloten heeft met derden.

Bij grief I betoogt de Staat dat de voorzieningenrechter de ratio van de volkenrechtelijke immuniteitsregels niet juist heeft omschreven en dat ten onrechte is verwezen naar artikel 436 Rv. Grief II houdt in dat de voorzieningenrechter ten onrechte niet heeft onderkend dat vorderingen van een vreemde staat worden vermoed altijd een publieke bestemming te hebben, tenzij concreet en daadwerkelijk kan worden vastgesteld dat de opbrengst van die vorderingen een commerciële, non-gouvernementele bestemming heeft. Voorts heeft de voorzieningenrechter de presumptie van immuniteit niet onderkend. Grief III is gericht tegen de overweging van de voorzieningenrechter dat onduidelijk is wat er in dit geval precies onder de beslagen valt, maar dat beide partijen aannemen dat het vooral of uitsluitend gaat om vorderingen van Irak en/of de KRG op de derdebeslagenen. Voorts is de grief gericht tegen de overweging dat er veronderstellenderwijs vanuit zal worden gegaan, met partijen, dat de beslagen zijn gelegd op vorderingen die Irak op de derdebeslagenen heeft. Grief IV houdt in, kort gezegd, dat de voorzieningenrechter ten onrechte heeft aangenomen dat de staat Irak partij is in de onderhavige procedure. Hoe dan ook is de staat Irak niet op juiste wijze opgeroepen; zij heeft ook niet ingestemd met een oproeping per fax. Maar de staat Irak hoefde ook niet te worden opgeroepen. Grief V is gericht tegen de overweging dat op grond van de beschikbare informatie niet goed vast te stellen is welk deel van de opbrengst van de beslagen vorderingen een publieke en welk deel een niet-publieke bestemming heeft. Weliswaar is die constatering terecht, maar de voorzieningenrechter heeft daaraan ten onrechte niet de conclusie verbonden dat, nu sprake is van mixed funds, de presumptie van immuniteit niet is weerlegd. Daarbij voert de Staat tevens aan dat de staat Irak niet gehouden is om de Staat informatie te verschaffen over de aanwending van zijn gelden, zodat de Staat niet kan worden tegengeworpen hetzij dat de staat Irak niet in de procedure is verschenen, hetzij dat dat de staat Irak (al dan niet daarnaar gevraagd door de Staat) geen informatie heeft gegeven over de bestemming van de fondsen. Grief VI houdt in dat de voorzieningenrechter doel en strekking van artikel 3a GDW heeft miskend, door te overwegen dat hetzij de Staat hetzij de staat Irak een bodemprocedure kan entameren tot ongedaanmaking van de in het vonnis uitgesproken schorsing van de aanzegging. Volgens de Staat is het niet aan hem, laat staan aan de staat Irak, om een bodemprocedure aan te spannen tegen Servaas. De Staat stelt zich op het standpunt dat een bodemprocedure niet meer aan de orde is, omdat de voorzieningenrechter op de voet van art. 3a GDW een definitieve beslissing (behoudens de aanwending van rechtsmiddelen) over de aanzegging moet geven. Anders zou artikel 3a GDW zinledig worden. Ten slotte is grief VII gericht tegen de in eerste aanleg uitgesproken kostenveroordeling.

De grieven lenen zich voor een gezamenlijke behandeling.

Naar Nederlands recht kan krachtens artikel 3:276 BW een vordering in beginsel op het gehele vermogen van een schuldenaar worden verhaald. Deze bevoegdheid wordt beperkt door artikel 436 Rv, waarin is neergelegd dat geen beslag mag worden gelegd op goederen die bestemd zijn voor de openbare dienst. Verder beperkt artikel 13a Wet Algemene Bepalingen de regel dat een vordering op het gehele vermogen van een schuldenaar kan worden verhaald, waar het bepaalt dat de uitvoerbaarheid van rechterlijke vonnissen wordt beperkt door de uitzonderingen in het volkenrecht erkend. Aangenomen moet worden dat dit samenstel van bepalingen zo moet worden uitgelegd, dat naar in het volkenrecht erkende maatstaven moet worden beoordeeld of sprake is van 'goederen bestemd voor de openbare dienst'.

Voor 'goederen bestemd voor de openbare dienst' (of: voor zaken met een publieke bestemming, zoals de Hoge Raad het omschrijft,) geldt het leerstuk van immuniteit van executie. Dit leerstuk berust op het uitgangspunt van de onderlinge gelijkheid van staten (par in parem non habet imperium).

In het volkenrecht wordt algemeen erkend dat tot de goederen met een publieke bestemming in ieder geval behoren een ambassadegebouw (HR 28 juni 2013, NJ 2014, 453 m.nt. De Boer), bankrekeningen van die ambassade, culturele centra van een vreemde staat, belastingvorderingen van een vreemde staat (HR 11 juli 2008, NJ 2010, 525 m.nt. De Boer), militaire eigendommen, ontwikkelingsgelden en fondsen van de centrale bank van een vreemde staat. Deze staatseigendommen genieten immuniteit van executie, zodat (executoriaal) beslag daarop niet is toegelaten.

Het onderhavige geval wordt hierdoor gekenmerkt, dat de Staat niet (gemotiveerd) het standpunt heeft ingenomen dat de vorderingen waarop door Servaas beslag is gelegd, een publieke bestemming hebben. De Staat stelt zich immers op het standpunt dat een presumptie van immuniteit geldt, volgens welke een vermoeden zou gelden dat eigendommen van een vreemde staat een publieke bestemming hebben. Het is, zo stelt de Staat, aan de beslaglegger om aan te tonen dat zich een in het volkenrecht erkende uitzondering voordoet op het beginsel van immuniteit van executie. Om die reden heeft de Staat ook geen informatie willen inwinnen over de bestemming van de vorderingen. Zolang ten aanzien van de beslagen eigendommen van de vreemde staat niet is aangetoond dat zich zo'n uitzondering voordoet, geldt volgens de Staat immuniteit van executie.

Het hof volgt de Staat niet in deze gedachtegang. Weliswaar moet worden aangenomen dat áls er aanwijzingen zijn dat eigendommen van een vreemde staat bestemd zijn voor de openbare dienst, waarbij die aanwijzingen besloten kunnen liggen in de aard van de beslagen goederen, het aan de beslaglegger is om aannemelijk te maken dat dit niet het geval is en dat de eigendommen (ook) een commerciële bestemming hebben. Ook indien sprake is van een verklaring van de vreemde staat, die inhoudt dat de beslagen goederen een publieke bestemming hebben, geldt de presumptie van immuniteit en is het aan de beslaglegger om aannemelijk te maken dat de verklaring niet, of niet geheel, juist is.Indien dergelijke aanwijzingen echter ontbreken, en er bovendien geen verklaring van de vreemde staat is, die inhoudt dat sprake is van goederen met een publieke bestemming, is er geen grond om a priori uit te gaan van de presumptie van immuniteit van executie. In dit opzicht verschilt de onderhavige zaak principieel van eerdere zaken waarin is geoordeeld dat het beslagen goed naar zijn aard een publieke bestemming had, zoals een belastingvordering (HR 11 juli 2008, NJ 2010, 525 m.nt. De Boer), een ambtswoning van een ambassadeur (HR 24 september 2010, NJ 2010, 507) en een ambassadegebouw (HR 28 juni 2013, NJ 2014, 453 m.nt. De Boer).

Niet is in te zien waarom het treffen van de door de voorzieningenrechter bepaalde ordemaatregel - schorsing van de gevolgen van de aanzegging totdat in een bodemprocedure is beslist - in strijd zou komen met artikel 3a GDW. Noch uit de wet noch uit de wetsgeschiedenis is af te leiden dat beoogd is in lid 7 ter zake van de geldigheid van de door de Minister op de voet van art. 3a lid 2 GDW gegeven aanwijzing een exclusieve rechtsgang te scheppen bij de voorzieningenrechter. Het ligt in de rede dat deze bodemprocedure aanhangig wordt gemaakt door de Staat, nu hij immers belang heeft bij opheffing van de schorsing van de aanzegging. Daarnaast bestaat echter ook de mogelijkheid, zoals de voorzieningenrechter met juistheid heeft overwogen, dat de staat Irak, als beslagene, een vordering tot opheffing van de schorsing instelt.

In het voorgaande ligt besloten dat de grieven in het principaal appel falen, althans niet kunnen leiden tot vernietiging van het bestreden vonnis. Aan een beoordeling van het voorwaardelijk ingestelde incidenteel appel komt het hof derhalve niet toe.

Het bestreden vonnis zal worden bekrachtigd. Als de in het ongelijk te stellen partij zal de Staat worden veroordeeld in de kosten van het hoger beroep.