Gerechtshof Amsterdam, 21-11-2019, ECLI:NL:GHAMS:2019:4152, 200.264.056/01 OK

De ondernemingsraad heeft aan zijn verzoek ten grondslag gelegd dat de ondernemer bij afweging van alle betrokken belangen niet in redelijkheid heeft kunnen komen tot het besluit van 11 juli 2019 tot vaststelling van het O&F-rapport. Hij heeft daartoe het volgende aangevoerd.

1. Het besluit wordt niet/onvoldoende gedragen door de beweegredenen die daaraan ten grondslag worden gelegd. De beweegreden is het toekomstbestendig maken van het SGR. Het is niet duidelijk wat de reorganisatie daaraan bijdraagt. Niet inzichtelijk is gemaakt op grond waarvan een reorganisatie naast een al lopend verandertraject noodzakelijk is. De beweegreden is vertaald in het toepassen van een leidend beginsel waarbij inhoud, proces en communicatie en samenwerking van gelijk niveau zijn. Vervolgens wordt dit principe aangegrepen om dit strikter te scheiden, hetgeen ten koste gaat van de formatie van degenen die zich met de inhoud bezig houden. Niet duidelijk wordt op welke wijze dit zal bijdragen aan de toekomstbestendigheid, terwijl het gezag en daarmee het bestaansrecht van de Gezondheidsraad juist is gestoeld op de inhoudelijke kwaliteit van de adviezen. Ten onrechte wordt in het besluit gesteld dat het SGR een hybride organisatie is. Volgens de ondernemingsraad kwalificeert het SGR als een kennisintensieve organisatie en past de gemaakte keuze daar niet bij, zoals in het rapport van prof. Weggeman wordt onderbouwd. Zonder enige onderbouwing wordt in het besluit naar voren gebracht dat de huidige staat van de organisatie zich bevindt in fase 4 van het Vitaliteitsmodel en dat de gewenste staat van de organisatie fase 2/3 is. Het Vitaliteitsmodel is ook nooit als basis gebruikt voor het O&F rapport en de Globale Beschrijving. In het besluit wordt een niet eerder vermelde beweegreden genoemd voor wijziging van de organisatiestructuur en het aanstellen van extra managers, namelijk een verandering van de omgangscultuur en de werksfeer. De ondernemingsraad is daardoor niet in de gelegenheid geweest om hierover te adviseren. De ondernemer is voorts hooguit op indirecte wijze ingegaan op de voorstellen van de OR.

2. Het besluit tot reorganisatie sluit onvoldoende aan bij het karakter van het SGR. Dat de afdeling communicatie en redactie wordt versterkt met een fulltime leidinggevende is een dure en onnodige keuze . De scheiding van taken waartoe is besloten, brengt in een kennisintensieve organisatie grote nadelen mee. In het besluit wordt geen aandacht besteed aan de effecten van het reorganisatiebesluit op de kwaliteit van de werkzaamheden van de Gezondheidsraad die al jarenlang wordt geroemd. De doorgroeipaden van de secretarissen worden beperkt waardoor een risico ontstaat voor de werfkracht van de Gezondheidsraad bij het aantrekken van nieuwe medewerkers. Het toevoegen van een extra managementlaag, namelijk twee managers voor de Wetenschappelijke Staf in plaats van vier coördinatoren, als ook een manager Communicatie en Reactie wordt onvoldoende onderbouwd. Er is geen voldoende grondige analyse gemaakt van het functioneren van de huidige structuur. Ten aanzien van de wijzigingen die doorgevoerd worden bij de bedrijfsvoering, meent de ondernemingsraad dat daaraan weinig aandacht is besteed in de onderbouwing van de adviesaanvraag, terwijl de personele impact van de reorganisatie daar het grootst is.

3. Er is gehandeld in strijd met het “samen uit, samen thuis” principe (zie de afspraken vermeld onder 2.13). Uit de inhoud en totstandkoming van het O&F rapport blijkt niet op welke wijze aan het “samen uit, samen thuis principe” inhoud is gegeven. De hogere inschaling van de functies van de bedrijfsvoeringmedewerkers maakt dat deze voor een deel van de huidige bezetting niet bereikbaar worden.

4. De financiële onderbouwing is gebrekkig. De reorganisatie leidt tot een structureel tekort van € 527.000 op een begroting van ruim € 4,7 miljoen. Niet duidelijk is hoe dat tekort (blijvend) zal worden gedekt.

5. Er is onvoldoende gelegenheid geweest wezenlijke invloed uit te oefenen op de besluitvorming (het O&F rapport is voorafgaand aan de advisering goedgekeurd door de plaatsvervangend SG) en er zijn motiveringsgebreken omdat in het besluit onvoldoende is ingegaan op belangrijke bezwaren. Onduidelijk is op welke wijze het advies van de ondernemingsraad heeft meegewogen en in het besluit wordt onvoldoende ingegaan op de belangrijke bezwaren van de ondernemingsraad.

De ondernemer heeft gemotiveerd verweer gevoerd. De Ondernemingskamer zal hieronder waar nodig op dit verweer ingaan.

De Ondernemingskamer stelt voorop dat het tot de beleidsvrijheid van de ondernemer behoort te bepalen hoe de organisatie wordt ingericht. De ondernemingsraad verschilt met de ondernemer van mening over de uitgangspunten die ten grondslag liggen aan de reorganisatie waartoe is besloten. Een belangrijk punt is de keuze voor uitbreiding van het bestaande middenmanagement. De ondernemer heeft besloten tot het vergroten van het aantal managers, te weten twee leidinggevenden voor de wetenschappelijke staf (in plaats van de huidige vier coördinatoren zonder managementbevoegdheden ), één leidinggevende voor communicatie en redactie en één leidinggevende voor bedrijfsvoering en daarvoor als reden aangevoerd dat de bestaande governance tekort schiet en dit tot diverse problemen leidt omdat de ‘span of attention’ voor de Algemeen Secretaris te groot is, integrale besluitvorming niet tot stand komt omdat er geen volledig managementteam is, genomen besluiten moeizaam worden geïmplementeerd of gehandhaafd, de verdeling van capaciteit en werkdruk onevenredig is, doorgroeimogelijkheden ontbreken en persoonlijke ontwikkeling te weinig aandacht krijgt. De ondernemingsraad is daarentegen van mening dat de organisatie juist zo veel mogelijk zelfsturend dient te zijn en dat moet worden volstaan met het uitvoeren van de aanbevelingen die zijn vermeld in het rapport van prof. Weggeman. De keuze van de ondernemer voor de organisatie zoals die is weergegeven in het O&F rapport, is een fundamentele keuze die een bepaalde visie op de organisatie weerspiegelt. Deze valt op zichzelf binnen de beleidsvrijheid die de ondernemer toekomt. Dat de ondernemingsraad een andere zienswijze heeft over de inrichting van de organisatie en een reorganisatie niet nodig acht, leidt er niet toe dat het besluit kennelijk onredelijk is.

De beweegreden die aan het besluit ten grondslag ligt, is het toekomstbestendig maken van de organisatie. Dat is een ruim begrip en omvat maatregelen die kunnen bijdragen aan het verbeterd functioneren van de organisatie, waar – zoals alle betrokkenen onderkennen – al lange tijd hardnekkige problemen spelen, terwijl de veranderende omgeving aanpassingen, in het bijzonder op het gebied van doorlooptijden en communicatie nodig maken. Een en ander komt duidelijk naar voren uit het MTO (zie 2.8), het Spanjersbergtraject (zie 2.9) en de externe evaluatie van de Gezondheidsraad (zie 2.11) . Bovendien zijn voorafgaand aan de reorganisatie pogingen gedaan om de problemen het hoofd te bieden, in de vorm van het Spanjersbergtraject en het verandertraject (met wekelijkse “huiskamersessies” ) zonder dat deze (op zichzelf) een voldoende resultaat hebben opgeleverd. In de adviesaanvraag en in het bestreden besluit van 11 juli 2019 is voldoende gemotiveerd tot uitdrukking gebracht waarom de (voorgestelde) organisatiewijziging in de visie van de ondernemer leidt tot verbeterd functioneren.

De ondernemingsraad heeft naar voren gebracht dat de ondernemer in het besluit nog een nieuwe beweegreden voor het nemen ervan heeft aangevoerd. Deze stelling treft geen doel. De ondernemer heeft in het besluit gereageerd op de (door de ondernemingsraad overgenomen) aanbeveling van prof. Weggeman om de Wetenschappelijke Stafafdeling te herinrichten als een zelfsturend/zelforganiserend team. De ondernemer heeft in dat verband het standpunt verwoord dat dit niet functioneert in een zich nog ontwikkelende organisatie, waarin bovendien nog grote stappen moet worden gemaakt in de omgangscultuur en werksfeer waarvoor veel aandacht nodig is van leidinggevenden die nabij de medewerkers zijn. Het gaat hier derhalve niet zozeer om een nieuwe (zelfstandige) beweegreden voor het besluit, maar om een argument tegen een door de ondernemingsraad voorgesteld alternatief ontleend aan een aanbeveling van prof. Weggeman. Overigens passen organisatiewijzigingen die kunnen bijdragen aan (blijvende) verandering van de omgangscultuur en de werksfeer bij het streven naar het toekomstbestendig maken van de organisatie, hetgeen reeds in de adviesaanvraag als beweegreden van het besluit stond vermeld.

De ondernemer heeft naar het oordeel van de Ondernemingskamer in de adviesaanvraag en in het bestreden besluit van 11 juli 2019 ook voldoende gemotiveerd tot uitdrukking gebracht dat het veranderproces en de reorganisatie elkaar aanvullen en dat het verandertraject op zichzelf niet volstaat om de door de ondernemer gewenste toekomstbestendigheid van het SGR mogelijk te maken. Dat het Vitaliteitsmodel niet is genoemd in de globale beschrijving of het O&F rapport doet daar niet af, nu de ondernemer in het besluit voldoende gemotiveerd naar voren heeft gebracht dat de organisatieontwikkeling van fase 4 naar fase 2/3 onderdeel is van het veranderproces en dat dat veranderproces wordt ondersteund door de in te richten organisatie.

In reactie op het verwijt dat het besluit onvoldoende aansluit bij het karakter van het SGR en dat de gemaakte keuze van de reorganisatie niet passend zou zijn, overweegt de Ondernemingskamer dat dit verwijt niet los valt te zien van de perceptie op de organisatie. De ondernemingsraad meent, onder verwijzing naar het rapport van prof. Weggeman, dat het SGR vooral moet worden gezien als een organisatie van professionals (een kennisintensieve organisatie) en koppelt daaraan conclusies over de beste organisatiewijze (zelforganiserende teams ) en de behoefte van de organisatie (structuurverplatting). De ondernemer heeft hier een andere visie op en meent dat veeleer sprake is van een hybride organisatie en komt tot andere conclusies. Dit betreft een inhoudelijk verschil van mening, waarvan niet kan gezegd dat de visie van de ondernemer kennelijk onredelijk is. De ondernemer kon daarbij meewegen dat prof. Weggeman niet heeft gesproken met de verandermanager en zich redelijkerwijs op het standpunt stellen dat het advies van prof. Weggeman, mede als gevolg daarvan onvoldoende was toegesneden op de concrete problemen waarmee het SGR kampt. Het is niet aan de Ondernemingskamer om te bepalen welke visie de juiste is of welke organisatievorm het beste past bij het SGR en de problemen die zich daar voordoen. De ondernemer kan slechts verantwoordelijkheid dragen voor het goed functioneren van het SGR, indien de ondernemer voldoende vrijheid heeft om de organisatie in te richten op een wijze die hem goeddunkt.

De adviesaanvraag en het besluit geven voorts een overzicht van de taken en verantwoordelijkheden van de medewerkers van het SGR en de personele gevolgen. De ondernemer heeft in het besluit tegenover het bezwaar van de ondernemingsraad dat de groeipaden van secretarissen worden beperkt, voldoende toegelicht dat het verval van de functie van senior wetenschappelijk medewerker met een coördinerende functie (schaal 14) het groeipad van de secretarissen niet onevenredig beperkt, gelet op de bestaande mogelijkheden binnen de functie wetenschappelijk medewerker tot en met schaal 13 en de omstandigheid dat het aantal wetenschappelijk medewerkers in schaal 13 als gevolg van de reorganisatie toeneemt.

Met de ondernemingsraad is de Ondernemingskamer van opvatting dat in de adviesaanvraag weinig aandacht is besteed aan de onderbouwing van de wijzigingen die doorgevoerd worden bij de afdeling bedrijfsvoering. Echter, nu de ondernemer in het besluit wel voldoende gemotiveerd uiteengezet heeft dat een kwaliteitsslag ten aanzien van de afdeling bedrijfsvoering noodzakelijk is omdat er veel vernieuwingen en veranderingen zijn in het veld van bedrijfsvoering die niet of nauwelijks kunnen worden doorgevoerd omdat de professionaliteit en kwaliteit van de personele bezetting niet mee veranderd zijn en dat de functies van de bedrijfsvoeringsmedewerkers in dat verband worden verzwaard en inhoudelijk gewijzigd, kan niet worden aangenomen dat het besluit tot reorganisatie kennelijk onredelijk is.

Op het punt van het “samen uit, samen thuis” principe (verwijt onder 3.1 c) had de ondernemer een inspanningsverplichting. Niet gezegd kan worden dat, gegeven de keuze voor het O&F-rapport die de ondernemer heeft mogen maken en die ertoe leidt dat 10 medewerkers (5,14 fte) door de organisatiewijziging worden geraakt, terwijl per saldo geen sprake is van krimp of bezuiniging, door de ondernemer niet aan die inspanningsverplichting is en wordt voldaan. Het besluit van 11 juli 2019 houdt in dat de ondernemingsraad de maatregelen gericht op de gevolgen voor de medewerkers heeft overgelaten aan het Departementaal Overleg en dat de ondernemer het advies van het Departementaal Overleg overneemt om medewerkers die zich “niet goed voelen bij de gemaakte keuzes” ruimhartig te faciliteren.

Ten aanzien van het verwijt dat de financiële onderbouwing gebrekkig is, constateert de Ondernemingskamer dat de ondernemingsraad hierop niet meer is terug gekomen, na de uitleg daarover van de ondernemer in punt 4.26 tot en met 4.29 van het verweerschrift. Uit de stukken blijkt dat de ondernemer, op vragen van de ondernemingsraad, tijdens het adviestraject in een notitie heeft beschreven op welke wijze structurele dekking kan worden verkregen. Inmiddels is de benodigde dekking inmiddels voor 70% gerealiseerd. Niet gezegd kan worden dat onzekerheid over dekking van de benodigde structurele kosten de ondernemer in redelijkheid had moeten weerhouden van het besluit.

Naar het oordeel van de Ondernemingskamer is voor de ondernemingsraad voldoende gelegenheid geweest wezenlijke invloed uit te oefenen op het te nemen besluit, is in het besluit voldoende ingegaan op belangrijke bezwaren van de ondernemingsraad en zijn er ook overigens geen motiveringsgebreken aangevoerd die het besluit kennelijk onredelijk maken. Voldoende gebleken is dat de ondernemer de ondernemingsraad bij het hele traject heeft betrokken, dat er door de ondernemer voldoende is gereageerd op de argumenten van de ondernemingsraad en dat de ondernemingsraad is geïnformeerd over zowel de achtergronden als de gevolgen van het voorgenomen besluit. De globale beschrijving van het SGR van 7 november 2018 is besproken in een overlegvergadering tussen de Algemeen Secretaris en de ondernemingsraad op 21 november 2018 en 29 november 2018. Door de Algemeen Secretaris is gemotiveerd gereageerd op de zienswijze van de ondernemingsraad van 14 december 2018 in de huiskamersessie op 8 januari 2019 en de adviesaanvraag aan de ondernemingsraad. Ook nadien is herhaaldelijk overleg geweest tussen de ondernemingsraad en de Algemeen Secretaris tijdens reguliere overleggen en zijn vragen van de ondernemingsraad naar aanleiding van het O&F-rapport steeds uitvoerig beantwoord. De door de Ondernemingsraad geuite bezwaren zijn meegewogen in de besluitvorming en toegelicht is waarom aanbevelingen van prof. Weggeman niet of wel worden overgenomen. Dat het definitieve besluit (formeel door de plaatsvervangend SG) pas is genomen na het advies van de ondernemingsraad, is voldoende toegelicht in punt 4.39 van het verweerschrift. Derhalve is het de Ondernemingskamer niet gebleken dat de ondernemingsraad geen wezenlijke invloed heeft kunnen uitoefenen op de besluitvorming. Dat de visie van de ondernemingsraad niet is gevolgd door de ondernemer doet daar niet aan af.

De slotsom luidt dat de door de ondernemingsraad aangevoerde stellingen, ieder afzonderlijk dan wel in onderlinge samenhang bezien, niet kunnen leiden tot het oordeel dat ondernemer niet in redelijkheid tot het besluit van 11 juli 2019 heeft kunnen komen. De verzoeken zullen worden afgewezen.