Gerechtshof Arnhem, 26-08-2008, BH1421, 104.003.136

G E R E C H T S H O F T E A R N H E M

Arrest

in de zaak van:

[appellant],

wonende te [woonplaats],

[en 83 anderen],

eisers in conventie,

verweerders in voorwaardelijke reconventie,

procureur mr. J.M. Bosnak,

tegen:

1. de besloten vennootschap met beperkte aansprakelijkheid

Haskoning Nederland B.V.,

gevestigd te Nijmegen,

2. de stichting Stichting Pensioenfonds Haskoning,

gevestigd te Nijmegen,

gedaagden in conventie,

eiseressen in voorwaardelijke reconventie,

procureur mr. P.J.M. van Wersch.

1 Het verloop van de procedure in conventie en in reconventie

1.1 Partijen worden verder genoemd: [appellanten], Haskoning en SPH.

1.2 Partijen hebben de zaak bij prorogatie aan het hof voorgelegd.

1.4 Vervolgens hebben partijen de stukken voor het wijzen van arrest aan het hof overgelegd en heeft het hof arrest bepaald.

2 De vaststaande feiten

Tussen partijen staan als enerzijds gesteld en anderzijds erkend dan wel niet of onvoldoende weersproken en op grond van de in zoverre niet bestreden inhoud van overgelegde producties de navolgende feiten vast.

2.1 [appellanten] zijn allen, met uitzondering van [appellant sub 71], in dienst van Haskoning.

2.2 Met ingang van 1 januari 2000 is de pensioengerechtigde leeftijd voor werknemers van Haskoning verlaagd van 65 jaar naar 62 jaar. Daardoor kwamen de voorheen geldende prepensioenregeling alsmede de overgangsregeling vervroegd uittreden (OVUT) te vervallen.

2.3 Door SPH werd toen het tijdelijk ouderdomspensioen (TOP) in het leven geroepen. Dit was een AOW vervangend pensioen dat werd geïntroduceerd als onderdeel van de voor iedere deelnemer in SPH geldende pensioenregeling, om pensionering met 62 jaar mogelijk te maken. De aanspraak daarop moest individueel in 10 jaar worden opgebouwd vanaf het 52e jaar.

2.4 In een brief van 10 november 1999 schrijft SPH aan de directie van Haskoning:

HASKONING heeft reeds de afgelopen jaren, uitgaande van een voortzetting van de huidige OVUT-regeling een voorziening getroffen ad. circa 3,7 miljoen om t.z.t. aan deze verplichting te kunnen voldoen. Indien het fonds deze verplichting dient over te nemen op de wijze als hiervoor geschetst, dan heeft zij hiervoor alleen de bereidheid wanneer bovengenoemde voorziening aan het Pensioenfonds wordt overgedragen. Immers, de kosten van deze inkomensgarantie komen in bovengenoemd voorstel geheel ten laste van het fonds.

Wij gaan er daarbij vanuit, dat eventuele financiële tegenvallers bij het voldoen van deze garantie binnen redelijke grenzen voor rekening en risico van het Pensioenfonds zijn.”

2.5 Als reactie op deze brief schrijft [A.], algemeen directeur van Haskoning bij brief van 18 november 1999 aan SPH:

De directie van HASKONING B.V. heeft het Pensioenfonds gevraagd deze voorziening uit te voeren, waarbij zij de daarvoor benodigde middelen welke inmiddels binnen HASKONING B.V. gereserveerd waren, aan het fonds zal overdragen.”

2.8 In het (nieuwe) AVR dat met ingang van 1 april 2002 voor alle medewerkers van Haskoning is gaan gelden is onder meer het volgende bepaald:

“1. WERKINGSSFEER

(…)

In de regelingen kunnen door de Directie wijzigingen en aanvullingen worden aangebracht.(…)

“In verband met het omzetten van de in de vennootschappen geldende (O)vutregelingen in een regeling met een pensioengerechtigde leeftijd van 62 jaar per 1 januari 2000 is er voor een bepaalde categorie medewerkers een garantie toegevoegd wat betreft de hoogte van het pensioen tussen 62 en 65 jaar. Deze garantie blijft voor de betrokkenen onbeperkt gelden.”

2.10 In een brief van 23 juli 2002 schrijft [B.], Human resources manager bij Haskoning, aan [appellant sub 45]:

Concluderend kan derhalve worden gesteld dat er formeel gesproken sprake is van een voorwaardelijke toezegging maar dat er materieel via het Pensioenfonds zodanige voorzieningen zijn getroffen dat u ervan uit mag gaan dat de betreffende aanvulling daadwerkelijk zal worden voldaan.(…)”.

2.11 De inkomensgarantieregeling voor werknemers van 62 tot 65 jaar is opgenomen in de pensioenreglementen van Haskoning. In het pensioenreglement van 1 april 2002 (looptijd 2002-2004) in artikel 18.4; in het pensioenreglement dat op 1 januari 2005 in werking is getreden in artikel 21.4. Die artikelen zijn als volgt geformuleerd:

Een dergelijk besluit wordt genomen, indien de hiervoor door de werkgever beschikbaar gestelde middelen dit, naar het oordeel van het bestuur (gehoord de adviseur) toereikend zijn.

2.12 In de genoemde pensioenreglementen is in artikel 15.1 respectievelijk 19.1 bepaald:

2.13 Op 1 januari 2006 is is in werking getreden de Wet Vut, prepensioen en levensloopregeling (Wet VPL).

2.14 Met ingang van 1 januari 2006 is de pensioengerechtigde leeftijd voor medewerkers van Haskoning van 62 jaar naar 65 jaar gegaan en zijn het TOP en de inkomensgarantieregeling komen te vervallen.

3 De inhoud van de vorderingen

in conventie

3.2 Haskoning en SPH bestrijden de vordering.

in voorwaardelijke reconventie

3.4 [appellanten] voeren verweer tegen de vordering.

4 De beoordeling van het geschil

Ontvankelijkheid

4.1 Haskoning en SPH hebben aangevoerd dat [appellant sub 71], [appellant sub 80], [appellant sub 81] en [appellant sub 83] niet-ontvankelijk moeten worden verklaard in hun vordering omdat zij daarbij geen belang meer hebben. [appellant sub 71] is niet meer in dienst bij Haskoning. Het dienstverband met hem is opgezegd door Haskoning na daartoe verkregen toestemming van het Centrum voor Werk en Inkomen, hetgeen [appellant sub 71] heeft erkend bij memorie van repliek. Dat betekent dat hij reeds om die reden geen beroep meer kan doen op de inkomensgarantieregeling, zodat hij bij zijn vordering thans geen belang meer heeft. Het hof zal hem daarom in zijn vordering niet-ontvankelijk verklaren.

4.2 [appellant sub 80], [appellant sub 81] en [appellant sub 83] hebben besloten om na hun 62e jaar door te werken, tengevolge waarvan volgens Haskoning en SPH hun pensioenuitkering vrijwel zeker hoger zal uitvallen dan 75% van hun laatstgenoten inkomen, zodat ook hun belang bij de vorderingen is komen te vervallen, aldus Haskoning en SPH. Nog afgezien van het feit dat niet vaststaat dat hun pensioenuitkering hoger zal uitvallen dan 75% van hun laatstgenoten inkomen, geldt, zoals door deze eisers onweersproken naar voren is gebracht, dat zij hun besluit om na hun 62e jaar door te werken, mede hebben gebaseerd op het gegeven dat de inkomensgarantie werd afgeschaft. Het hof is derhalve van oordeel dat zij voldoende belang bij hun vordering hebben, zodat zij daarin ontvankelijk zijn. Het verweer wordt verworpen.

De hoofdvraag in conventie

4.3 Kort gezegd gaat het in deze zaak om de hoofdvraag of Haskoning en/of SPH gerechtigd was/waren om de inkomensgarantieregeling zoals die voor [appellanten] gold, te wijzigen dan wel af te schaffen. [appellanten] stellen dat Haskoning die bevoegdheid niet had. Zij beroepen zich op de inkomensgarantieregeling zoals die is gaan gelden per 1 januari 2000. Zij stellen dat Haskoning als werkgever die de regeling in het leven heeft geroepen, daarmee een onvoorwaardelijke toezegging voor onbeperkte duur heeft gedaan tot nakoming waarvan zij is gehouden. Van wijziging of afschaffing van die regeling kan daarom geen sprake zijn. De argumenten waarmee [appellanten] hun vordering onderbouwen, zullen in het hiernavolgende worden besproken.

4.4 Haskoning en SPH brengen daar, kort gezegd, tegen in dat de regeling waarop [appellanten] zich beroepen geen garantie betrof waaraan Haskoning onvoorwaardelijk en onbeperkt was gehouden. Haskoning had het recht om in het kader van de wijziging van de voor alle werknemers geldende pensioenregeling de inkomensgarantieregeling te wijzigen dan wel af te schaffen, van welke bevoegdheid zij op een juiste wijze gebruik heeft gemaakt. De daarvoor door Haskoning en SPH aangevoerde argumenten zullen eveneens in het hiernavolgende aan de orde komen.

Karakter van de regeling: inkomensgarantie of pensioenregeling?

4.5 De eerste deelvraag die partijen verdeeld houdt is de vraag of de regeling waarop Van Woerkom c.s zich beroepen een garantie is in de zin die zij bepleiten, te weten een ongeclausuleerde toezegging, waaraan Haskoning als werkgever voor onbeperkte duur is gebonden. [appellanten] menen die uitleg aan de regeling te mogen geven op grond van de hiervoor in rechtsoverwegingen 2.4 t/m 2.6 vermelde correspondentie van eind 1999, de in rechtsoverweging 2.9 weergegeven bepaling in het pensioenreglement en de in rechtsoverweging 2.10 aangehaalde brief.

4.7 Bij de beantwoording van de vraag hoe de inkomensgarantieregeling moet worden uitgelegd, stelt het hof voorop dat voor die uitleg de bewoordingen van de desbetreffende bepalingen, gelezen in het licht van de gehele tekst van de pensioenreglementen, in beginsel van doorslaggevende betekenis zijn. Deze norm leidt niet tot een louter taalkundige uitleg omdat hier sprake is van een uitleg naar objectieve maatstaven, waarbij onder meer acht kan worden geslagen op de elders in de pensioenreglementen gebruikte formuleringen en op de aannemelijkheid van de rechtsgevolgen waartoe de onderscheiden, op zichzelf mogelijke tekstinterpretaties zouden leiden. Ook de bewoordingen van de eventueel bij de pensioenreglementen behorende schriftelijke toelichting moet bij de uitleg daarvan worden betrokken. Indien de bedoeling van de partijen bij de pensioenreglementen naar objectieve maatstaven volgt uit de desbetreffende bepalingen en de eventueel daarbij behorende schriftelijke toelichting, en dus voor de individuele werknemers en werkgevers die niet bij de totstandkoming daarvan betrokken zijn geweest, kenbaar is, kan ook daaraan bij de uitleg betekenis worden toegekend. Opmerking verdient ten slotte dat zowel aan deze norm van uitleg de gedachte ten grondslag ligt dat de uitleg van een schriftelijk contract niet dient plaats te vinden op grond van alleen maar de taalkundige betekenis van de bewoordingen waarin het is gesteld, al is in praktisch opzicht de taalkundige betekenis die deze bewoordingen, gelezen in de context van dat geschrift als geheel, in (de desbetreffende kring van) het maatschappelijk verkeer normaal gesproken hebben, bij de uitleg van dat geschrift vaak wel van groot belang.

4.8 Tussen partijen staat vast dat de inkomensgarantieregeling de opvolgende regeling van de OVUT is. De OVUT was een voorziening die kwam te vervallen toen de pensioengerechtigde leeftijd voor medewerkers van Haskoning werd verlaagd van 65 jaar naar 62 jaar. Uit de hiervoor in rechtsoverwegingen 2.4 tot en met 2.6 genoemde correspondentie leidt het hof af dat bij de verlaging van de pensioengerechtigde leeftijd van 65 naar 62 jaar, de inkomensgarantieregeling in het leven is geroepen teneinde werknemers die bij het bereiken van die leeftijd onvoldoende ouderdomspensioen zouden hebben opgebouwd, tegemoet te komen, mede omdat in de OVUT regeling voor die groep werknemers bepaalde inkomensverwachtingen waren gewekt. Een van de voorwaarden om voor de inkomensgarantieregeling in aanmerking te komen bij het bereiken van de 62-jarige leeftijd was dat men 10 jaar, dus in elk geval sinds het 52e jaar, onafgebroken deelnemer in het pensioenfonds van SPH was geweest (zie brieven genoemd in rechtsoverwegingen 2.4 tot en met 2.6 en artikel 18 lid 4 van het pensioenreglement van april 2002). Een werknemer die aan die voorwaarde voldeed, had ook tijdelijk ouderdomspensioen (TOP) opgebouwd. Deze voorziening, vergelijkbaar met een prepensioenregeling, werd, zo voert Haskoning onweersproken aan, betaald uit de gezamenlijke pensioenpremie en kwam voor rekening van de werkgever en alle werknemers gezamenlijk. De opbouw van deze voorziening heeft voor iedere deelnemer aan het pensioenfonds plaatsgevonden vanaf het 52e jaar. Voor werknemers die bij de inwerkingtreding van het TOP ouder waren dan 52 jaar werd de verschuldigde TOP-premie vanaf het moment in het verleden waarop zij 52 jaar waren geworden tot 1 januari 2000 via een eenmalige gezamenlijke inhaalpremie door SPH afgestort. Daardoor zou iedere werknemer die na 1 januari 2000 62 jaar werd bij het bereiken van die leeftijd over een volledig opgebouwd TOP beschikken. Vanaf 1 januari 2006 is (de verdere opbouw van) het TOP stopgezet.

Onbeperkte toepassing of mogelijkheid tot (eenzijdige) wijziging?

4.11 Zoals hiervoor in rechtsoverweging 4.9 is overwogen is het hof met Haskoning en SPH van oordeel dat de inkomensgarantieregeling niet los kan worden gezien van de door Haskoning als werkgever gehanteerde pensioenregeling, en dat de strekking en reikwijdte ervan in het licht daarvan moeten worden beoordeeld. Om die reden is het argument dat [appellanten] geven voor hun stelling dat de wijzigingsbepalingen in de pensioenreglementen niet zien op de inkomensgarantieregeling niet overtuigend en kan de stelling dat de inkomensgarantieregeling een op zichzelf staande, ongeclausuleerde en voor onbeperkte duur geldende garantie is, waaraan Haskoning onder alle omstandigheden is gebonden, zonder nadere uitleg, welke [appellanten] niet geven, geen stand houden. Naast de wijzigingsbepalingen in de pensioenreglementen verwijzen Haskoning en SPH ook nog naar de hiervoor genoemde wijzigingsbepaling in de AVR (rechtsoverweging 2.8), waartegen [appellanten] niets hebben ingebracht. Alles overziende komt het hof dan ook tot de conclusie dat sprake is van een eenzijdig wijzigingsbeding als bedoeld in artikel 7:613 van het Burgerlijk Wetboek (BW), op grond waarvan Haskoning in beginsel bevoegd was de arbeidsvoorwaarden eenzijdig te wijzigen.

4.12 De deelvraag die vervolgens aan de orde komt is of Haskoning van die bevoegdheid op een juiste wijze gebruik heeft gemaakt. Mede gelet op de verwachtingen die, ook volgens Haskoning, gelet op haar hiervoor in rechtsoverweging 2.4 aangehaalde brief, bij een bepaalde groep werknemers zijn gewekt, kon zij niet zonder meer tot wijziging dan wel afschaffing van de inkomensgarantieregeling overgaan. Haskoning diende op grond van het bepaalde in artikel 7:613 BW daarbij een zodanig zwaarwichtig belang te hebben dat het belang van de werknemers dat door de wijziging zou worden geschaad, daarvoor naar maatstaven van redelijkheid en billijkheid moest wijken.

4.14 De reden van afschaffing van het TOP was volgens Haskoning en SPH dat deze regeling zich niet langer verdroeg met de nieuwe fiscale regelgeving op dit gebied. De Wet VPL is in het leven geroepen met het doel werknemers langer in het arbeidsproces te houden. Om dat te stimuleren zijn bij de Wet VPL de fiscale voordelen die waren verbonden aan (pre)pensioenregelingen en VUT regelingen (die het mogelijk maakten om vóór het bereiken van de 65 - jarige leeftijd met pensioen te gaan) afgeschaft. Bij voortzetting van het TOP zou vanaf 1 januari 2006 door de inwerkingtreding (met uitgestelde werking) van de Wet VPL sprake zijn van een fiscaal niet meer toegestane pensioenregeling. Het TOP zou in het kader van deze wet worden aangemerkt als een ‘’onzuivere regeling’’, hetgeen als gevolg heeft dat in beginsel de fiscale faciliëring ervan voor alle deelnemers (zowel werkgever als werknemers) kwam te vervallen. Dit betekent onder meer dat Haskoning als werkgever 52% extra eindheffing over de bovenmatige premie (de premie die betaald wordt en de premie die betaald had moeten worden bij aanpassing van de (pre)pensioenregeling overeenkomstig de Wet VPL) zou moeten betalen, hetgeen concreet zou resulteren in een heffing van € 338.000,00. Daarnaast zouden onder meer de in het verleden opgebouwde pensioenaanspraken worden beschouwd als loon uit dienstbetrekking en dienovereenkomstig fiscaal worden belast, evenals het werkgeversdeel in de pensioenpremie, en voorts zou de totaal individueel belaste waarde van de pensioenaanspraak voor de inkomstenbelasting moeten worden ondergebracht in box 3, hetgeen ook voor de werknemers dus ongunstig zou zijn, aldus Haskoning en SPH.

4.16 Door afschaffing van het TOP, waarvoor Haskoning een zwaarwichtig belang had, kon niet meer worden voldaan aan de voorwaarde voor de inkomensgarantieregeling, te weten dat vanaf het 52e jaar werd deelgenomen aan het TOP. Daardoor kwam ook de inkomensgarantieregeling te vervallen. Voor zover [appellanten] met hun vorderingen beogen dat Haskoning en SPH gehouden zijn tot aanvulling van het TOP dan wel dat het tekort dat voor de eisers ontstaat door het niet verder opbouwen van het TOP, voldaan moet worden uit de inkomensgarantie, faalt dat betoog gezien het voorgaande. Daar komt bij dat naar het oordeel van het hof in redelijkheid niet van de werkgever gevergd kan worden dat het niet meer opbouwen van het TOP - waarvan de lasten door werknemers en werkgever gezamenlijk werden gedragen - geheel voor rekening en risico zou moeten komen van de aanvullingsregeling die in zijn geheel ten laste komt van de werkgever, Haskoning.

Niet kiezen voor overgangsregeling voor 55 - plussers

4.17 [appellanten] brengen verder nog naar voren dat Haskoning op grond van de Wet VPL de mogelijkheid had om voor diegenen die 55 jaar of ouder waren een overgangsregeling te treffen en dat zij dat ten onrechte heeft nagelaten.

4.18 Vooropgesteld wordt dat Haskoning en SPH niet verplicht waren tot het treffen van een dergelijke regeling maar dat zij de mogelijkheid daartoe hadden. Zij voeren aan dat in overleg met de ondernemingsraad en het bestuur van SPH is besloten geen gebruik te maken van die mogelijkheid. De belangrijkste reden hiervoor was dat de jongere werknemers, voor wie de wijziging van de pensioenregeling in 2005 al nadelig had uitgepakt, niet verder benadeeld mochten worden wat betreft de opbouw van het pensioen. Tegen die achtergrond vond Haskoning een regeling ten behoeve van een zeer kleine groep van werknemers (126 in totaal, waaronder 48 eisers), die ten opzichte van de jongere werknemers al veel meer pensioen had opgebouwd – waardoor zij nog eens extra voordeel zouden genieten – niet passend. Het hof overweegt dat door [appellanten] geen feiten of omstandigheden zijn gesteld, en deze evenmin anderszins zijn gebleken, die tot de conclusie moeten leiden dat Haskoning in redelijkheid niet tot dat besluit had kunnen komen, met name nu het om een zeer beperkte groep werknemers gaat. Dat het, zoals [appellanten] stellen, bij deze groep vaak gaat om mensen die in het verleden een of meer pensioenbreuken hebben opgelopen en dat tot deze groep veel meer dan tot de groep van jongere werknemers, kostwinners behoren, maakt dat – voor zover al juist – niet anders. Die argumenten doen niet af aan het oordeel dat van Haskoning als werkgever niet verlangd kon worden dat zij voor deze kleine groep een uitzondering zou maken door een overgangsregeling te treffen.

Slotsom

4.19 De conclusie is dat Haskoning mocht overgaan tot wijziging dan wel afschaffing van het TOP en de daaraan gekoppelde inkomensgarantieregeling. Daaruit volgt dat de vorderingen van [appellanten] – met uitzondering van die van [appellant sub 71] – bij gebrek aan een deugdelijke grondslag moeten worden afgewezen. Nu tussen partijen is afgesproken dat een veroordeling in de proceskosten achterwege zal blijven, zal het hof zich van een beslissing daaromtrent onthouden.

4.20 Daar de vorderingen in conventie – behoudens voor zover het [appellant sub 71] betreft – zullen worden afgewezen, is de voorwaarde waaronder de vordering in reconventie is ingesteld, niet in vervulling gegaan. Het hof komt daarom aan bespreking van die vordering niet toe.

5 De beslissing

Het hof, recht doende in conventie in eerste aanleg, tevens in hoogste ressort:

5.1 verklaart [appellant sub 71] niet-ontvankelijk in zijn vordering;

5.2 wijst de vorderingen van [appellanten] – met uitzondering van die van [appellant sub 71] – af.

Dit arrest is gewezen door mrs. D.J. van der Kwaak, J. Lamens en C.J.H.G. Bronzwaer en in tegenwoordigheid van de griffier uitgesproken ter openbare terechtzitting van 26 augustus 2008.