Gerechtshof 's-Gravenhage, 25-06-2007, BA8171, 21-002747-06

Arrest

gewezen op het hoger beroep, ingesteld tegen het vonnis van de rechtbank 's-Gravenhage van 14 april 2006 in de strafzaak tegen

Het hoger beroep

De officier van justitie heeft tegen voormeld vonnis hoger beroep ingesteld.

Onderzoek van de zaak

Het vonnis waarvan beroep

Het hof zal het vonnis waarvan beroep vernietigen en daarom opnieuw rechtdoen.

De tenlastelegging

Aan verdachte is tenlastegelegd dat:

(zie voor de inhoud van de dagvaarding bijlage IIa en voor de inhoud van de wijziging van de tenlastelegging bijlage IIb)

Door de verdediging in deze zaak en in de verwante zaken tegen gelijktijdig terechtstaande verdachten zijn verweren gevoerd met betrekking tot het optreden van de informant, het doen en/of nalaten van de betrokken CIE dienaangaande en de verantwoordelijkheid van het openbaar ministerie daarvoor, met als conclusie niet-ontvankelijkverklaring van het openbaar ministerie dan wel bewijsuitsluiting.

1. Het hof gaat bij de beoordeling van die verweren uit van de volgende feiten.

1.2. Op 9 april verklaarde de verdachte [verdachte] bij de politie dat hij ongeveer 2 weken daarvoor door [betrokkene 1] was benaderd. [betrokkene 1] had hem gevraagd of hij mensen wist die kopietjes van euro’s konden leveren. [Verdachte] had daarop geantwoord dat hij in zijn omgeving gezocht had en hij terecht was gekomen bij [betrokkene 6]. [Betrokkene 6] had hem in contact gebracht met [betrokkene 2]. [Verdachte] zou er voor zorgen dat [betrokkene 2] en [betrokkene 1] elkaar op 8 april 2005 om 13.00 uur bij het benzinestation zouden ontmoeten.

1.3. Op 12 juli 2005 verklaarde [verdachte] bij de politie dat hij in de zaak betrokken was geraakt door [betrokkene 1]. [Betrokkene 1] had hem in december 2004 of januari 2005 al gevraagd of hij aan vals geld kon komen. Later stelde [betrokkene 1] die vraag weer. Via [betrokkene 6] heeft hij [betrokkene 2] leren kennen, waarna hij een afspraak heeft geregeld tussen [betrokkene 1] en die [betrokkene 2]. [Betrokkene 1] zou 80.000 euro aan valse bankbiljetten kopen voor 35%. [verdachte] had aan [betrokkene 1] een proefbiljet overhandigd. Na de overhandiging van het proefbiljet, belde [betrokkene 1] dat hij geleverd wilde hebben. [Verdachte] zou voor zijn bemiddeling een percentage van [betrokkene 1] ontvangen. Het initiatief was van [verdachte] uitgegaan.

1.4. Tijdens de behandeling van zijn zaak op 12 januari 2006 verklaarde [verdachte] dat [betrokkene 1] hem diverse keren had gevraagd of hij aan vals geld kon komen en dat hij uiteindelijk heeft gezegd dat hij er naar zou kijken. Via [betrokkene 6] kwam hij in contact met [betrokkene 2]. [Verdachte] heeft een proefbiljet van 500 euro aan [betrokkene 1] gegeven. [Betrokkene 1] heeft het biljet in ontvangst genomen en gezegd dat hij dit naar zijn opdrachtgevers moest brengen. Na de overdracht heeft [betrokkene 1] continu gebeld met vragen wanneer en hoeveel ze konden leveren. [Verdachte] heeft met [betrokkene 1] de afspraak gemaakt om elkaar op vrijdag 8 april 2005 bij het tankstation te ontmoeten.

1.5. [Betrokkene 2] heeft op 9 april 2005 verklaard dat hij door [betrokkene 6] was benaderd met de vraag of hij Bulgaren kende die in vals geld handelden. Een kennis van hem had vrienden die in vals geld handelden en via die kennis kreeg hij het telefoonnummer van [betrokkene 4]. [Betrokkene 4] vertelde aan [betrokkene 2] dat hij valse euro’s kon leveren voor 35%. [Betrokkene 2] heeft op verzoek van [verdachte] geregeld dat [betrokkene 4] naar Amsterdam zou komen. Bij het tankstation was [betrokkene 4] met nog twee andere personen ([betrokkene 5] en [betrokkene 3]).

1.7. De CIE man waarmee [betrokkene 1] op en vóór 8 april 2005 contact had, wordt ‘De Oudste’ genoemd. De Oudste heeft verschillende verklaringen afgelegd en volgehouden dat hij niet wist dat [betrokkene 1] een initiërende en centrale rol had gespeeld bij de levering van de valse 500 eurobiljetten.

1.8. [Betrokkene 1] is in 2004 en 2005 als burger informant in twee verschillende rayons en in meerdere zaken tegen betaling werkzaam geweest voor de CIE. Hij stond daar bekend als een initiatiefrijke, “pro-actieve” en ervaren informant. (Zie hierover de verklaringen van [betrokkene 7], 'de Oudste' en [betrokkene 1], waaronder in het bijzonder ook die, afgelegd op de terechtzittingen in hoger beroep van 14 februari 2007 en 27 april 2007.)

1.9. Op 6 april 2005 informeerde [betrokkene 1] zijn CIE-runner “De Oudste” tussen 14.45 en 14.50 uur telefonisch over een partij van € 80.000.- in de vorm van valse € 500.- biljetten, waarmee “iemand rond rijdt”en het feit dat hij zelf in bezit is van een vals € 500-biljet en “een gedeelte” weet van "de identiteit”.

1.10. De door de Oudste en [betrokkene 1] met betrekking tot het valse € 500.- gegeven verklaringen lopen uiteen over de inhoud van het advies van de runner aan zijn informant met betrekking tot het valse € 500.- biljet, maar komen in essentie hierin overeen, dat [betrokkene 1] zich zo spoedig mogelijk (“als de weerga”) weer van het valse biljet moest ontdoen. (Zie hierover de verklaringen van [betrokkene 7], 'de Oudste' en [betrokkene 1], waaronder in het bijzonder die, afgelegd op de terechtzittingen in hoger beroep van 14 februari 2007 en 27 april 2007, alsmede de inhoud van het CIE-journaal van 6 april 2005.)

1.11. Het journaal van 6 april 2005 bevat in zeven regels een weergave hiervan en eindigt met “Gezegd hierop terug te komen”, en bevat geen specifieke vragen, nadere afspraken of opmerkingen van de Oudste over het feit dat [betrokkene 1] in het bezit was van een vals € 500.-biljet en over de wijze waarop hij in het bezit was gekomen van het valse € 500.- biljet en zijn wetenschap over en/of betrokkenheid bij de partij van 80.000 valse euro’s.

1.12. Over de vraag of en hoe hierop nog is “teruggekomen” en over de frequentie van het contact tussen de CIE-runner en zijn informant verschillen de verklaringen van beiden aanzienlijk, in die zin dat [betrokkene 1] verklaart dat tussen 6 april 14.50 uur en 8 april 11.05 meer telefonische contacten tussen beiden hebben plaats gevonden; de Oudste verklaart dat er tussen beiden geen contact is geweest in de bedoelde periode.

1.13. In strijd met de binnen de CIE geldende regels ter waarborging van een rechtmatige gang van zaken en een adequate controleerbaarheid is [betrokkene 1] met betrekking tot deze bijstand aan de opsporing niet gerund door een koppel van 2 runners, maar alleen door de Oudste. (Zie wederom de verklaringen van [betrokkene 7], 'de Oudste' en [betrokkene 1], waaronder in het bijzonder die, afgelegd op de terechtzittingen in hoger beroep van 14 februari 2007 en 27 april 2007, alsmede de verklaring van runner 2, afgelegd bij de rechter-commissaris op 15 december 2005.)

1.14. Volgens het journaal van die dag lichtte [betrokkene 1] zijn runner 8 april 2005 om 11.05 telefonisch in over een overdracht van een partij vals geld van € 80.000.- om 13.45 uur bij een tankstation bij de Zeeburgerdijk te Amsterdam, waarbij een zekere “[M]” en een blauwe Opel Vectra, waarin zich het valse geld zou bevinden, zijn betrokken.

1.15. De verklaringen van de runner en zijn informant lopen uiteen over het tijdstip van de overdracht, met name over het verzetten van dat tijdstip om voldoende tijd en gelegenheid te hebben voor politiele maatregelen rond de overdracht van de partij vals geld en het ingrijpen daarbij door de politie.

1.16. Het journaal van de runner van 8 april 2005 bevat voorts de strofe:”Op mijn vraag wat de rol van info (naar het Hof begrijpt: informant) is antwoordde hij hier geen enkele rol in te spelen”, en de opmerking van informant geen enkel gevaar te duchten te hebben, gevraagd naar zijn afscherming.

1.17. Op basis van deze informatie werd door [betrokkene 7], de coach van runner de Oudste tevens fungerend chef van de CIE, met wie op 8 april 2005 telefonisch voor het eerst over deze zaak is gesproken, “er op geinvesteerd”, een proces-verbaal opgemaakt en per fax verzonden aan de CIE van de afdeling Nationale Recherche Randstad Noord. (Zie wederom de verklaringen van [betrokkene 7], 'de Oudste' en [betrokkene 1], waaronder in het bijzonder die, afgelegd op de terechtzittingen in hoger beroep van 14 februari 2007 en 27 april 2007, alsmede de inhoud van het CIE-journaal van 8 april 2005.)

1.18. Volgens hetzelfde dag-journaal licht [betrokkene 1] de Oudste om 14.15 uur telefonisch in – na een daaraan voorafgegaan SMS-bericht van [betrokkene 1] - dat hij gebeld wordt “dat men er al 45 minuten staat en dat er niemand is, dat de kopers de zaak niet vertrouwd hebben en door zijn gereden”.

1.19. Een (observatie)team van de politie, dat na het proces verbaal van [betrokkene 7] op de hoogte is gesteld van de vermoedelijke overdracht van een partij vals geld, observeert die zelfde middag de ontmoeting bij bedoeld tankstation, waarbij [betrokken 1] niet aanwezig is, houdt de verdachten vervolgens aan, doorzoekt de betrokken voertuigen en neemt een partij van € 59.000.- aan valse biljetten van € 500.- in beslag. (Vindplaats: Ordner "onderzoek [B]", de processen-verbaal onder 1.1, 2.1.1, 3.1 en 6.1.1)

1.20. Het journaal van 8 april 2005 vermeldt dat [betrokkene 1] is gevraagd naar zijn rol en afscherming in deze zaak en voorts vermeldt dit journaal (mutatie: 11.12 uur) dat na het telefoongesprek van 14.15 uur (?) informant “ kennelijk meer er bij betrokken” is dan in het eerste gesprek werd gesuggereerd, waarop evenwel niet meer is teruggekomen in het gesprek, dat op de avond van 8 april 2005 met [betrokkene 7], [betrokkene 1] en de Oudste plaatsvond. In elk geval blijkt daarvan niet uit het journaal.

1.21. [Betrokkene 1] is vervolgens in de periode van april – september 2005 nog enkele maanden als informant voor de CIE werkzaam geweest tot het moment van zijn aanhouding medio september 2005 op verdenking van de feiten, waarvoor hij nu terecht staat. (Zie hierover wederom de verklaringen van [betrokkene 7], 'de Oudste' en [betrokkene 1], waaronder in het bijzonder die, afgelegd op de terechtzittingen in hoger beroep van 14 februari 2007 en 27 april 2007, alsmede de verklaring van runner 2, afgelegd bij de rechter-commissaris op 15 december 2005.)

1.22. Het Openbaar ministerie heeft de verdachten en de overige procesdeelnemers in dat stadium van de strafrechtelijke procedure, onder wie ook de rechters die over de vrijheidsbeneming van de verdachten te beslissen hadden, niet ingelicht over deze aan hun aanhouding voorafgegane, met bijstand van een burger informant ondernomen opsporingsactiviteiten, noch anderszins in het strafdossier verslag gedaan van de in nauw overleg tussen runner en informant bepaalde gedragslijn, die leidde tot onderschepping van de partij vals geld, de aanhouding van verdachte en medeverdachten en tot het daarop gevolgde strafrechtelijk onderzoek.

1.23. Pas maanden na hun aanhouding en dankzij de proceshouding van [verdachte], is de in deze zaak gevolgde bijzondere opsporingsmethode bekend geworden aan (mede)verdachte(n) en hun raadslieden.

2. De rechtmatigheid van het overheidshandelen

2.1. Het Hof overweegt in dit verband dat de in het Wetboek van Strafvordering neergelegde regeling met betrekking tot bijzondere opsporingsbevoegdheden een wettelijke grondslag biedt aan vormen van bewijsgaring van strafrechtelijke informatie, die een ernstige inbreuk kunnen betekenen op grondrechten en een risico kunnen vormen voor de integriteit van de autoriteiten, die belast zijn met de opsporing en vervolging van strafbare feiten, in de uitoefening van hun strafvorderlijke overheidstaak.

2.2. In deze regulering en normering van bijzondere opsporingsmethoden en bevoegdheden, die er mede toe strekken een eerlijk proces en het toezicht op integer handelen van de strafvorderlijke autoriteiten te bevorderen en te verzekeren, staan de controleerbaarheid van de aangewende methoden en bevoegdheden, ook als deze controle eerst achteraf kan geschieden, centraal, en berust de plicht tot een strikte toetsing op rechtmatigheid van het overheidshandelen bij de zittingsrechter.

2.3. Zeker indien de overheid zich voorziet van bijstand tegen betaling door een burger-informant met strafrechtelijke antecedenten, zoals in deze zaak met [betrokkene 1] het geval was, voor het stelselmatig inwinnen van strafrechtelijk relevante informatie zijn behoedzaamheid en terughoudendheid geboden, en behoren deze bij de afweging of tot strafvorderlijk handelen op basis van deze informatie kan worden overgegaan, een belangrijke rol te spelen in het kader van de toetsing aan beginselen van proportionaliteit en subsidiariteit.

2.4. Dit klemt te meer, indien de burgerinformant, zoals in deze zaak het geval was, zijn werkzaamheden als burgerinformant voor de overheid tegen betaling placht te verrichten, reeds mogelijk strafwaardig had gehandeld met betrekking tot het voorhanden hebben van een vals 500 euro biljet en goed op de hoogte leek te zijn van een mogelijke overdracht van een grotere partij vals geld.

2.5. Met deze informatie mocht van de solerende runner de Oudste reeds op 6 april 2005 een grotere waakzaamheid worden verwacht dan uit de daarop betrekking hebbende journaals en verklaringen naar voren komt, en had de Oudste het reële risico onder ogen moeten zien van een mogelijke betrokkenheid van [verdachte] bij de overdracht van vals geld, welke betrokkenheid immers gelijkenis vertoonde met die van de burger-pseudokoper ex art. 126ij Sv, zonder dat aan enige daaraan in dat artikel gestelde formele voorwaarde was voldaan.

2.6. Bovendien kon, nu [betrokkene 1] als een “pro-actieve” informant bekend stond binnen de CIE, evenmin worden uitgesloten dat deze burger informant in het kader van die rol een persoon zou brengen of reeds had gebracht tot andere strafbare feiten dan waarop diens opzet reeds tevoren was gericht.

2.7. Al deze factoren riepen naar het oordeel van het Hof reeds op 6 april 2005, na het eerste telefoongesprek tussen [betrokkene 1] en de Oudste, een op de CIE rustende verzwaarde onderzoeksplicht op naar de aard en de mate van betrokkenheid van [betrokkene 1] bij de valse euro-biljetten en de achtergronden daarvan. De Oudste had onder de gegeven omstandigheden geen genoegen mogen nemen met de summiere informatie van [betrokkene 1], maar had toen – onder meer door nadere gesprekken met [betrokkene 1] – een grondig onderzoek behoren te verrichten om uit te sluiten dat deze als koper of tussenpersoon bij de levering van de partij vals geld zou optreden of zich als zodanig zou voordoen en zich al dan niet bewust met schending van het zogenaamde Tallon-criterium aan strafbaar gedrag schuldig zou maken. De Oudste heeft dat ten onrechte nagelaten.

2.8. Nu de summiere informatie van [betrokkene 1] objectief bezien niet voldoende duidelijkheid opleverde over diens feitelijke rol in deze zaak, was de CIE weliswaar in beginsel vanwege het doorlatingsverbod gehouden het op handen zijnde transport van de valse bankbiljetten te (doen) onderscheppen, maar had de CIE daarna in verband met onder meer het bepaalde in artikel 126ij van het Wetboek van Strafvordering, zo spoedig mogelijk het Openbaar Ministerie op de hoogte moeten stellen van de toegepaste opsporingsmethode, waarna het Openbaar Ministerie vervolgens de verdachten, hun raadslieden en de voorlopige hechtenis/zittingsrechter had moeten informeren.

2.9. De door deze normen te beschermen waarborgen voor een eerlijk proces, en de integriteit van overheidshandelen, weerspiegeld in de artikelen 6 en 13 EVRM, dwingen de zittingsrechter tot een strikte toetsing van de rechtmatigheid van het handelen en nalaten van de met de opsporing en vervolging belaste autoriteiten in deze zaak. De mogelijkheid daartoe is evenwel in hoge mate afhankelijk van de controleerbaarheid van de aangewende opsporingsmethoden en –bevoegdheden. Daarin is het openbaar ministerie in deze zaak te kort geschoten door genoegen te nemen met de informatie van een solerende runner, de summiere journaals en de kennelijke tegenstrijdigheden in de door runner en informant gegeven lezing van de feiten. Daar komt nog bij de moeizame wijze waarop de bij tussenarrest van 16 mei 2007 verzochte journaals door de CIE-officier van justitie voor de Nationale Recherche zijn overgelegd. Anders dan het hof had bevolen zijn deze journaals niet ongeschoond in handen gesteld van de raadsheer-commissaris en overigens lijken deze journaals onvolledig, nu uit de printlijsten van de telefoons van [verdachte] blijkt van meer telefonische contacten met de Oudste in de betreffende periode dan in die journaals vermeld.

BESLISSING

Het hof:

Vernietigt het vonnis waarvan beroep en doet opnieuw recht:

Verklaart het openbaar ministerie niet ontvankelijk in zijn (verdere) strafvervolging van verdachte in deze zaak.