Hoge Raad, 01-07-2003, AF9417 AM0485, 00001/03

1 juli 2003

Strafkamer

nr. 00001/03

AG/SM

op het beroep in cassatie tegen een arrest van het Gerechtshof te 's-Hertogenbosch van 22 februari 2002, nummer 20/001371-01, in de strafzaak tegen:

[verdachte], geboren te [geboorteplaats] (Denemarken) op [geboortedatum] 1976, ten tijde van de bestreden uitspraak gedetineerd in het Huis van Bewaring te Roermond.

Het beroep is ingesteld door de verdachte. Namens deze heeft mr. G.J.J.G. Stevens-Waltmans, advocaat te Roermond, bij schriftuur middelen van cassatie voorgesteld. De schriftuur is aan dit arrest gehecht en maakt daarvan deel uit.

De Advocaat-Generaal Vellinga heeft geconcludeerd tot vernietiging van de bestreden uitspraak wat betreft de strafoplegging en verwijzing van de zaak naar een aangrenzend hof teneinde op het bestaande hoger beroep in zoverre en met inachtneming van de overschrijding van de redelijke termijn, opnieuw te worden berecht en afgedaan.

4.2. De bestreden uitspraak houdt, voorzover voor de beoordeling van het middel van belang, het volgende in:

"De ontvankelijkheid van het Openbaar Ministerie in zijn strafvervolging

De raadsvrouwe van de verdachte heeft, op de gronden als nader in haar pleitnotitie verwoord, ten verwere aangevoerd, zakelijk weergegeven, dat het Openbaar Ministerie vóór het afronden van het onderzoek in eerste aanleg bewust belangrijke onderzoeksresultaten niet heeft toegevoegd aan het strafdossier, zodat noch de verdediging, noch de rechtbank in eerste aanleg, kennis heeft kunnen nemen van het ontlastend bewijsmateriaal dat daarin naar voren is gekomen.

Dit levert naar het oordeel van de raadsvrouwe een dermate schending van fundamentele rechtsbeginselen en grove veronachtzaming van de rechten van de verdachte op, dat zulks dient te leiden tot niet-ontvankelijkheid van het Openbaar Ministerie, dan wel, indien het hof anders zou oordelen, tot oplegging van een lagere straf. Het feit dat de bedoelde stukken in hoger beroep alsnog aan het strafdossier zijn toegevoegd, doet hieraan volgens de raadsvrouwe niet af.

Ter beoordeling van dit verweer acht het hof de volgende feiten en omstandigheden, zoals globaal weergegeven in het schriftelijk requisitoir van de advocaat-generaal, van belang.

Op 13 oktober 2000 werd in de gemeente Maasbracht het XTC-laboratorium ontdekt.

Op 14 oktober 2000 was mevrouw Poortman-van der Meer van het Nederlands Forensisch Instituut in de loods aanwezig en zij meldde dat de opstelling van het laboratorium sterke overeenkomst vertoonde met een in het begin van de jaren negentig in 's-Hertogenbosch ontdekt laboratorium waarbij een man genaamd [betrokkene 1] was betrokken. Aangezien de ontdekking van het XTC-laboratorium in de gemeente Maasbracht een toevalstreffer was, was de politie hier niet op voorbereid. Eind oktober 2000 is vervolgens een onderzoeksteam geformeerd en op 6 november 2000 werden de onderzoeksdoelstellingen geformuleerd. Het eerste doel was het onderzoek naar de toen vier aangehouden verdachten. Het tweede doel was het aanhouden van de eigenaar van de loods, zijnde [betrokkene 4]. Het derde doel was een onderzoek naar de organisatoren/financiers van het laboratorium. Het vierde was een onderzoek naar de herkomst van de aangetroffen chemicaliën en hardware en het vijfde een onderzoek naar het wederrechtelijk verkregen voordeel.

Vanwege de beperkte mankracht kreeg het eerste doel, het onderzoek met betrekking tot de aangehouden verdachten, prioriteit. Bij het onderzoek naar de aangehouden verdachten werd tevens onderzoek gedaan naar [betrokkene 4], die eveneens werd aangehouden. Ook werd het onderzoek naar de herkomst van de chemicaliën en de hardware aangevangen. Daarbij kwam een aanzienlijk aantal namen van personen en bedrijven naar voren, waaronder de naam van [betrokkene 3].

Om de doelen "onderzoek naar de organisatoren/financiers" en "onderzoek naar het wederrechtelijk verkregen voordeel" te kunnen uitvoeren was meer mankracht nodig. Op 18 december 2000 werd duidelijk dat die er niet zou komen en daarom werden deze twee doelen noodzakelijkerwijs "gestald". Als maximale onderzoekstermijn voor de drie andere doelen werd de tijd tot 1 maart 2001 bepaald. Het onderzoek naar de aangehouden verdachten en de aangetroffen goederen ging dus wel door.

Op 16 januari 2001 werd [betrokkene 4] aangehouden. Op die dag kwam via informatie van de Belastingdienst ook de naam van een aantal "[betrokkenen]" op de proppen. Op 17 januari 2001 bleek uit een antecedentenonderzoek dat [betrokkene 3] en [betrokkene 1] ooit verdachten waren geweest in een Opiumwetonderzoek.

Op 25 januari 2001 verklaarde de verdachte [betrokkene 2] over de man die stallingsruimte voor twee zeecontainers had gehuurd. Hij gaf een routebeschrijving naar de woning van deze man, die hij aanduidde als "[...] de professor".

Op 30 januari 200l werd beslist om de tijd die restte tot 1 maart 2001 (zijnde de geplande einddatum van het onderzoek) te gebruiken voor het vervolmaken van het eindproces-verbaal betreffende de vijf aangehouden verdachten. Met betrekking tot de doelstellingen "onderzoek organisatoren/financiers", "wederrechtelijk verkregen voordeel" en "herkomst chemicaliën en hardware" werd besloten om de "restinformatie" vast te leggen in een proces-verbaal en dat ter beschikking te stellen aan de regiopolitie Limburg-Noord ten behoeve van verder onderzoek. Op dat moment gingen er dus feitelijk twee sporen, twee wegen ontstaan: het "verdachtenspoor" en het "restspoor".

In het "verdachtenspoor" werd gewerkt aan het vormgeven aan het eindproces-verbaal. Op 5 maart werd dat eindproces-verbaal gesloten. In het "restspoor" werd het onderzoek naar de herkomst van de chemicaliën en hardware voortgezet.

In het kader van het "restspoor" werd op 22 februari 2001 ook de route gereden zoals die door [betrokkene 2] werd aangegeven en die zou moeten leiden naar de woning van "[...] de professor". De uitkomst was [a-straat 1] te [woonplaats].

Het onderzoek naar de herkomst van de chemicaliën en hardware leverde ondertussen en daarna vele namen van personen en firma's op. Onder de vele namen waren ook [betrokkene 3] en [betrokkene 1].

[Betrokkene 3] kreeg lucht van het gespit van de politie en heeft zich op 6 april 2001 per faxbericht beklaagd bij de politie. Hij wilde een gesprek. Deze fax was het eerste contact van [betrokkene 3] met de politie. Suggesties met betrekking tot eerdere contacten in februari 2001 zijn door het verhoor van verbalisant Wansing en [betrokkene 3] ontkracht. Op 12 april 2001 werd het proces-verbaal restinformatie ter beschikking gesteld van de regiopolitie Limburg-Noord.

Op 1 mei 2001 werd een proces-verbaal van verdenking opgemaakt tegen [betrokkene 1]. In dat proces-verbaal werd melding gemaakt van de bevindingen van mevrouw Poortman-van der Meer van het Nederlands Forensisch Instituut op 14 oktober 2000, van informatie van de herkenningsdienst (HKS), van informatie uit het bedrijfsprocessensysteem (BPS), van informatie van het centrum voor voertuigtechniek, van het onderzoek naar de woning van "[...] de professor" en van de in de zeecontainers in de loods aangetroffen goederen. Daaruit werd ten aanzien van [betrokkene 1] de verdenking gedistilleerd terzake overtreding van artikel 10a Opiumwet (voorbereidingshandelingen) en overtreding van de Wet voorkoming misbruik chemicaliën (WVMC).

Met dit als basis werd onderzocht welke telefoonaansluiting [betrokkene 1] had of gebruikte en werd er een bevel tot het afluisteren van telefoonaansluitingen gegeven. Met machtiging van de rechter-commissaris werd op 17 mei 2001 begonnen met het afluisteren. Op dezelfde dag vond de behandeling ter terechtzitting plaats van de rechtbank te Roermond tegen deze verdachte en diens medeverdachten.

In het kader van het "restonderzoek" werd ook nog het bureau [betrokkene 3] getapt en werd een bevel observatie gegeven ten aanzien van [betrokkene 1].

Op 12 juni 2001 heeft de officier van justitie besloten de taps niet te verlengen. Het leverde niets op. Besloten werd om [betrokkene 3] als eerste te horen. Dat gebeurde op 4 juli 2001. Daarna vond er nog twee keer contact plaats met [betrokkene 3]: eenmaal per fax op 5 juli en eenmaal per telefoon op 28 augustus 2001. [Betrokkene 3] wilde wel eens weten hoe het stond met de containers.

Pas op 14 november 2001 was er gelegenheid om [betrokkene 1] als verdachte te horen. Dit verhoor viel samen met een verzoek van het ressortsparket aan de officier van justitie om informatie over "[...] de professor".

Daarmee kwamen het "verdachtenonderzoek" en het "restonderzoek" midden november 2001 weer bij elkaar.

Op 21 december 2001 werd [betrokkene 1] nader als verdachte gehoord. Op dezelfde dag werden de bevindingen tot dan toe met betrekking tot het "restonderzoek" in een proces-verbaal vastgelegd.

Uit het "restonderzoek" is onder meer gebleken dat de goederen in de zeecontainers in de loods terug zijn te voeren op [betrokkene 1] en [betrokkene 3].

Uit het proces-verbaal van bevindingen met nummer 29C021/30ll2001, gedateerd 13 december 2001, opgemaakt door de verbalisanten Van de Wetering, Van der Vleuten en Wansing, blijkt dat de bevindingen in overleg met de officier van justitie

mr. Van Hilten bewust niet in het einddossier tegen deze verdachte en diens medeverdachten is gevoegd.

Op grond van artikel 152 van het Wetboek van Strafvordering maken de ambtenaren, bedoeld in de artikelen 141 en 142, ten spoedigste proces-verbaal op van het door hen opgespoorde strafbare feit of van hetgeen door hen tot opsporing is verricht of bevonden. Politie en Openbaar Ministerie dienen namelijk een open en volledige verantwoording van het opsporingsonderzoek af te leggen ter openbare terechtzitting. Deze verplichting strekt er toe de controle van de strafrechter op het totale verloop van het opsporingsonderzoek mogelijk te maken.

Een en ander is nader uitgewerkt in de Richtlijn schriftelijke verantwoording ten behoeve van de strafzaak van het College van procureurs-generaal van 28 januari 1997, Stcrt. 1997, 68. In deze richtlijn zijn onder meer de volgende uitgangspunten opgenomen:

I. Alle in het kader van het totale opsporingsonderzoek verrichte opsporingshandelingen en activiteiten dienen schriftelijk bij proces-verbaal te worden vastgelegd.

Het opmaken en inzenden van een proces-verbaal inzake een onderzoeksactiviteit mag slechts dan achterwege blijven als - naar het oordeel van de officier van justitie - de onderzoeksverrichting of -bevinding iedere relevantie mist.

II. De resultaten van het opsporingsonderzoek die van belang kunnen worden geacht voor het bewijs dienen integraal bij proces-verbaal te worden verantwoord en als processtukken bij het strafdossier te worden gevoegd.

Ook voor de verdachte ontlastend bewijsmateriaal dient door middel van proces-verbaal bij het strafdossier van de strafzaak te worden gevoegd.

Het hof stelt vast dat de officier van justitie, door - in strijd met de letter en de strekking van artikel 152 van het Wetboek van Strafvordering en voormelde Richtlijn schriftelijke verantwoording ten behoeve van de strafzaak - bewust de hiervoor bedoelde bevindingen niet toe te voegen aan het strafdossier van deze verdachte en diens medeverdachten, ten onrechte de verdediging en de rechtbank de mogelijkheid heeft ontnomen van deze bevindingen - die het hof relevant acht voor de beoordeling van het totale feitencomplex en de rol van de verdachten daarin - kennis te nemen. Naar 's hofs oordeel heeft de officier van justitie aldus een inbreuk gemaakt op de beginselen van een behoorlijke procesorde, die niet zonder sanctie kan blijven.

Bij de bepaling van deze sanctie overweegt het hof nog dat de officier van justitie, blijkens zijn schriftelijk requisitoir, de rol van "[...] de professor" evenwel niet heeft willen verheimelijken. Bovendien heeft de advocaat-generaal ongevraagd in hoger beroep alsnog volledige openheid van zaken gegeven door de hiervoor bedoelde bevindingen aan het strafdossier toe te voegen.

Gelet op het voorgaande, merkt het hof de hiervoor geconstateerde schending van beginselen van een behoorlijke procesorde niet aan als dermate ernstig dat daardoor doelbewust of met grove veronachtzaming van de belangen van de verdachte aan diens recht op een eerlijke behandeling is tekortgedaan. Om deze reden is naar 's hofs oordeel een niet-ontvankelijk verklaring van het Openbaar Ministerie niet aan de orde. Wel zal het hof op de voet van het bepaalde in artikel 359a, eerste lid, aanhef en onder a van het Wetboek van Strafvordering, bepalen dat de hoogte van de straf in verhouding tot de ernst van het verzuim, zal worden verlaagd, aangezien het door het verzuim veroorzaakte nadeel langs deze weg in voldoende mate wordt gecompenseerd."

4.4.1. Art. 359a Sv, dat ingevolge art. 415 Sv op het rechtsgeding voor het gerechtshof van overeenkomstige toepassing is, luidt, voorzover hier van belang, als volgt:

"1. De rechtbank kan, indien blijkt dat bij het voorbereidend onderzoek vormen zijn verzuimd die niet meer kunnen worden hersteld en de rechtsgevolgen hiervan niet uit de wet blijken, bepalen dat:

a. de hoogte van de straf in verhouding tot de ernst van het verzuim, zal worden verlaagd, indien het door het verzuim veroorzaakte nadeel langs deze weg kan worden gecompenseerd;

(...)

3. Het vonnis bevat de beslissingen vermeld in het eerste lid. Deze zijn met redenen omkleed."

4.4.2. De Memorie van Toelichting bij het wetsvoorstel dat heeft geleid tot de invoering van voormeld art. 359a Sv, houdt onder meer het volgende in:

"Het voorgestelde artikel 359a stelt het herstel van het verzuim voorop door in de aanhef te bepalen dat vormverzuimen pas mogen worden gesanctioneerd als herstel niet meer mogelijk is."

(Kamerstukken II, 1993-1994, 23 705, nr. 3, blz. 25)

De Hoge Raad:

Vernietigt de bestreden uitspraak, maar uitsluitend wat betreft de duur van de opgelegde gevangenisstraf;

Vermindert deze in die zin dat deze drie jaren en tien maanden beloopt;

Verwerpt het beroep voor het overige.