Hoge Raad, 29-10-2004, AP1359, C03/002HR

Hoge Raad der Nederlanden

Arrest

in de zaak van:

t e g e n

1. Het geding in feitelijke instanties

2. Het geding in cassatie

3. Beoordeling van het middel

3.2 Het gaat in deze zaak om de vraag of de Ontvanger de hem bij rechterlijk vonnis opgelegde verplichting tot (terug)betaling van het vermelde bedrag van ƒ 149.120,55 mag verrekenen met de ten name van [verweerder] openstaande belastingschuld. De president heeft geoordeeld dat dit de Ontvanger niet is toegestaan. De president heeft vooropgesteld dat verrekening op basis van de civielrechtelijke bepalingen (art. 6:127 - 6:141 BW) niet mogelijk is vanwege het bepaalde in art. 24 lid 1 Iw 1990. Verrekening op basis van het tweede lid van art. 24 Iw 1990 is hier volgens de president niet mogelijk omdat de in het vonnis van 29 april 1999 aan de Ontvanger opgelegde verplichting tot betaling niet voortvloeit uit enige belastingwet; art. 24 lid 2 Iw 1990 geeft de Ontvanger uitsluitend de bevoegdheid om rijksbelastingen en andere belastingen en heffingen met elkaar te verrekenen. Het hof heeft de hiertegen gerichte grieven van de Ontvanger verworpen en het vonnis van de president bekrachtigd.

3.3 Het middel betoogt in de eerste plaats (in de onderdelen 3-5, die blijkens de schriftelijke toelichting het primaire standpunt van de Ontvanger inhouden) dat het hof de uit het vonnis van 29 april 1999 voortvloeiende betalingsverplichting had moeten aanmerken als een uit te betalen bedrag ter zake van rijksbelastingen. Subsidiair voert het middel (in onderdeel 2, onderdeel 1 bevat geen klacht) aan dat het eerste lid van art. 24 Iw 1990 zó moet worden gelezen dat een verrekening op basis van afdeling 12 van titel 1 van boek 6 BW slechts is uitgesloten indien en voor zover de bijzondere regels voor verrekening in (het tweede lid van art. 24 van) de Invorderingswet 1990 van toepassing zijn. Volgens de Ontvanger heeft de wetgever met de nieuwe regels van de Invorderingswet 1990 de mogelijkheden tot verrekening van de Ontvanger willen verruimen, niet willen beperken. De Ontvanger stelt zich op het standpunt dat het van tweeën één is: ofwel valt de hier door de Ontvanger toegepaste verrekening binnen het bereik van het bijzondere regime van art. 24 lid 2 Iw 1990, maar dan heeft het hof ten onrechte anders geoordeeld; ofwel valt de hier toegepaste verrekening buiten dat bijzondere regime, maar dan heeft het hof ten onrechte niet aangenomen dat, althans niet onderzocht of, de regeling van het BW wél van toepassing is.

3.4.2 Uit de in de conclusie van de Advocaat-Generaal onder 2.6 en 2.7 weergegeven parlementaire geschiedenis blijkt voorts dat deze bijzondere regel met betrekking tot verrekening in de Invorderingswet 1990 is opgenomen uit efficiency-overwegingen, "aangezien de vereisten die het Burgerlijk Wetboek stelt om tot schuldvergelijking over te kunnen gaan - met name het vereiste dat partijen over en weer elkaars schuldeiser en schuldenaar moeten zijn in die zin dat vordering en schuld in hetzelfde vermogen vallen - in de situatie van de ontvanger vaak als te knellend worden ervaren" (memorie van toelichting, Kamerstukken II 1987/88, 20588 nr. 3 blz. 68). Met de bijzondere verrekeningsregel werd beoogd de bevoegdheden van de ontvanger op dit punt te verruimen, waarbij met name werd gedacht aan de verrekening van op belastingaanslagen terug te geven bedragen met belastingaanslagen die nog betaald moeten worden, niet alleen rijksbelastingen, maar ook andere belastingen en heffingen waarmee de ontvanger bemoeienis heeft, en zulks ook indien de betalingstermijn van de te betalen belasting nog niet verstreken is.

3.4.3 Uit dit een en ander moet worden afgeleid dat in de Invorderingswet 1990 in tegenstelling tot het voor maatregelen van invordering geldende open stelsel met betrekking tot de verrekeningsbevoegdheid van de ontvanger - in afwijking van hetgeen voordien gold - is gekozen voor een stelsel waarin verrekening slechts is toegestaan voor zover de Invorderingswet 1990 daarvoor een grondslag biedt. Enerzijds is het de bedoeling geweest de bevoegdheid van de ontvanger tot verrekening uit te breiden, waartoe in art. 24 een afzonderlijke regeling voor verrekening ten behoeve van de ontvanger is opgenomen in de plaats van de regeling in het BW, maar anderzijds is de, wegens "het specifieke karakter van de belastingvorderingen" in de wet opgenomen, bijzondere verrekeningsbevoegdheid van de ontvanger blijkens de formulering van art. 24 beperkt tot belastingaanslagen en andere heffingen waarmee de ontvanger bemoeienis heeft. Een dergelijke beperkte formulering ligt ook voor de hand, nu de - op het specifieke karakter van de belastingvorderingen gebaseerde - verrekening veelal in het nadeel van de belastingschuldigen zal werken. De parlementaire geschiedenis biedt geen aanknopingspunten voor de veronderstelling dat naast de verruiming van de bevoegdheid van de ontvanger tot verrekening met betrekking tot andere belastingen dan rijksbelastingen en andere heffingen waarmee de ontvanger bemoeienis heeft, ook een verruiming in die zin is beoogd dat tevens verrekening door de ontvanger met vorderingen van belastingschuldigen van andere aard is beoogd, laat staan dat een daarop toegesneden redactie van art. 24 is overwogen. Ook heeft de op zichzelf duidelijke, beperkte omschrijving van de voor verrekening in aanmerking komende vorderingen en schulden in art. 24 geen aanleiding gegeven tot de vraag of die omschrijving niet te beperkt is. De duidelijkheid met betrekking tot de verhouding tussen de aan het BW te ontlenen verrekeningsmogelijkheden en art. 24, die de wetgever nastreefde door de verrekeningsregeling uit het BW uitdrukkelijk uit te sluiten, zou voorts niet worden gediend met een uitleg van art. 24 die telkens wanneer de ontvanger een te innen bedrag wenst te verrekenen met een vordering van de belastingschuldige, ertoe zou nopen te onderzoeken of die vordering geheel of ten dele in enigerlei voldoende te achten verband staat met de belastingheffing.

3.5 De in de onderdelen 3-5 bepleite opvatting, die erop neerkomt dat in art. 24 lid 2 Iw 1990 onder "aan hem uit te betalen [...] bedragen ter zake van de in het eerste lid bedoelde rijksbelastingen en andere belastingen en heffingen" ook vorderingen van de belastingschuldige op de ontvanger vallen die in meer of mindere mate verband houden met de belastingheffing, kan derhalve niet als juist worden aanvaard.

3.6 Anders dan de Ontvanger in onderdeel 2 tot uitgangspunt neemt, brengt zulks niet mee dat dan moet worden aanvaard dat de verrekeningsregels van het BW van toepassing zijn omdat art. 24 lid 1 Iw 1990 de verrekening op de voet van art. 6:127 e.v. BW slechts zou uitsluiten indien en voor zover de bijzondere regels voor verrekening van art. 24 lid 2 e.v. Iw 1990 van toepassing zijn. Niet slechts de wettekst, maar ook de parlementaire geschiedenis, zoals deze hiervóór en in de conclusie van de Advocaat-Generaal onder 2.14 is weergegeven, wijst erop dat met betrekking tot de verrekeningsbevoegdheid van de ontvanger de bepalingen van art. 6:127 e.v. BW door de bijzondere regeling van art. 24 Iw 1990 geheel zijn terzijdegesteld. Hieraan doet niet af dat, zoals in het onderdeel op zichzelf terecht wordt aangevoerd, de wetgever heeft beoogd de mogelijkheden voor de ontvanger tot verrekening met betrekking tot belastingen en andere heffingen te verruimen. Zoals hiervóór in 3.4.3 overwogen, moet worden aangenomen dat de wegens het specifieke karakter van de belastingvorderingen in de wet opgenomen bijzondere verrekeningsmogelijkheid is beperkt tot die, ruim omschreven belastingvorderingen.

3.7 Bij het voorgaande verdient nog aantekening dat de Leidraad Invordering 1990, die in art. 24 § 1 nr. 12 uitgaat van een aanzienlijk ruimere uitleg van de eerste volzin van art. 24 lid 2 Iw 1990, niet tot een ander oordeel kan leiden, omdat die Leidraad de ontvanger niet een bevoegdheid kan verschaffen die niet uit de wet voortvloeit.

3.8 Het middel stuit in zijn geheel op het voorgaande af.

4. Beslissing

Dit arrest is gewezen door de vice-president R. Herrmann als voorzitter en de raadsheren D.H. Beukenhorst, O. de Savornin Lohman, A.M.J. van Buchem-Spapens en F.B. Bakels, en in het openbaar uitgesproken door de vice-president P. Neleman op 29 oktober 2004.