Hoge Raad, 21-04-2020, ECLI:NL:HR:2020:713, 19/05016
Hoge Raad, 21-04-2020, ECLI:NL:HR:2020:713, 19/05016
Gegevens
- Instantie
- Hoge Raad
- Datum uitspraak
- 21 april 2020
- Datum publicatie
- 21 april 2020
- ECLI
- ECLI:NL:HR:2020:713
- Formele relaties
- Conclusie: ECLI:NL:PHR:2019:1339
- Zaaknummer
- 19/05016
Inhoudsindicatie
Cassatie in het belang van de wet. Euthanasie op demente patiënt, tuchtzaak. Beslissing Centraal Tuchtcollege voor Gezondheidszorg over arts die euthanasie heeft toegepast op patiënt die leed aan voortgeschreden dementie. CTG heeft geoordeeld dat arts niet heeft voldaan aan zorgvuldigheidseisen van art. 2.1.a en 2.1.f Wtl en heeft arts waarschuwing opgelegd. 1. Door CTG gehanteerd beoordelingskader. Is tuchtrechter gebonden aan oordeel Regionale Toetsingscommissies Euthanasie? 2. Uitleg van wilsverklaring. Voldoen schriftelijke verklaringen van patiënt aan eisen van art. 2.1.a Wtl?
Ad 1. CTG heeft geoordeeld dat het bij beantwoording van “vraag of arts heeft gehandeld overeenkomstig zorgvuldigheidseisen zoals vastgelegd in art. 2 Wtl” oordeel van RTE tot uitgangspunt moet nemen. V.zv. CTG daarmee heeft geoordeeld dat hij in concreet aan hem voorgelegd geval als tuchtrechter voor gezondheidszorg niet bevoegdheid of vrijheid heeft tot eigen, onafhankelijk oordeel te komen over door hem te beantwoorden vraag of arts in desbetreffend geval heeft gehandeld in strijd met in art. 47.1 Wet BIG bedoelde maatstaf, geeft dit oordeel blijk van onjuiste, want te beperkte rechtsopvatting. Ook in gevallen waarin tuchtrechtelijke procedure vervolg is op oordeel van RTE dat arts niet heeft gehandeld overeenkomstig zorgvuldigheidseisen van art. 2.1 Wtl, heeft tuchtrechter taak om (binnen kaders van tuchtrechtelijke procedure en daaruit voortvloeiende procedurele waarborgen) tot zelfstandig oordeel te komen omtrent vraag of beroepsmatig handelen van arts is gebleven binnen grenzen van redelijk bekwame beroepsuitoefening en dus of dit handelen niet in strijd is met in art. 47.1 Wet BIG bedoelde maatstaf. Het voorgaande staat er overigens niet aan in de weg dat tuchtrechter bij zijn beoordeling van beroepsmatig handelen van arts betekenis kan toekennen aan eerder, overeenkomstig art. 8 en 9 Wtl tot stand gekomen oordeel van RTE over het al dan niet handelen overeenkomstig zorgvuldigheidseisen van art. 2.1 Wtl. Dat CTG daarnaast heeft overwogen dat zijn oordeel over inhoud van m.b.t. zorgvuldigheidseisen van art. 2.1 Wtl te hanteren norm of standaard doorgaans samenvalt met “door RTE’s gehanteerde toetsingskaders”, leidt niet tot ander oordeel. Deze algemene toetsingskaders (waarbij het i.h.b. gaat om EuthanasieCode 2018) geven immers geen antwoord op door tuchtrechter in tuchtrechtelijke procedure te beantwoorden vraag of arts in desbetreffend geval heeft gehandeld in strijd met in art. 47.1 Wet BIG bedoelde maatstaf.
Ad 2. Uit overwegingen HR in ECLI:NL:HR:2020:712 over vaststelling van inhoud van schriftelijk verzoek om levensbeëindiging a.b.i. 2.2 Wtl blijkt dat opvatting van RTG en CTG dat er, in lijn met oordeel van RTE, “in beginsel geen ruimte [is] voor interpretatie” van schriftelijk verzoek, niet juist is. Enkele omstandigheid dat arts verzoek(en) moet interpreteren om tot zinvolle uitleg daarvan te komen, staat aan rechtsgeldigheid van verzoek(en) niet in de weg. Uit het voorgaande volgt verder dat klacht ook slaagt v.zv. beslissing van CTG steunt op oordeel van RTG dat verzoeken niet rechtsgeldig zijn omdat zij “tegenstrijdigheden bevatten t.a.v. moment waarop patiënte levensbeëindiging uitgevoerd zou willen zien”. In dat verband is van belang dat CTG er met RTG van uit is gegaan dat patiënt het moment waarop zij “in verpleegtehuis voor demente bejaarden moet worden opgenomen” heeft aangewezen als moment waarop zij levensbeëindiging uitgevoerd zou willen zien alsmede dat die opname plaatsvond op 3-3-2016. Duidelijkheid van die aanwijzing wordt niet aangetast door daarnaast door CTG en RTG in aanmerking genomen omstandigheid dat patiënt in periode waarin zij nog wel in staat was tot uiten van hierop betrekking hebbende wil (welke periode volgens vaststellingen waarvan CTG is uitgegaan eindigde “in de loop van 2015”, dus geruime tijd voor moment van opname) geen verzoek tot levensbeëindiging heeft gedaan. Dat patiënt geen eerder verzoek heeft gedaan dat betrekking had op periode vóórdat zij moest worden opgenomen, maakt immers aanwijzing van moment van opname als moment met ingang waarvan patiënt in haar schriftelijke verklaring om levensbeëindiging verzoekt, niet dubbelzinnig of onduidelijk.
Volgt vernietiging in belang van de wet. Samenhang met 19/04910 CW (strafzaak).
Uitspraak
HOGE RAAD DER NEDERLANDEN
STRAFKAMER
Nummer 19/05016 CW
Datum 21 april 2020
BESCHIKKING
op het beroep in cassatie in het belang van de wet van de procureur-generaal bij de Hoge Raad der Nederlanden tegen de beslissing van het Centraal Tuchtcollege voor de Gezondheidszorg van 19 maart 2019, nummer C2018.352, in de zaak
van
[de arts] ,
geboren te [geboorteplaats] op [geboortedatum] 1950,
hierna: de arts
tegen
INSPECTIE GEZONDHEIDSZORG EN JEUGD.
1 Het onderwerp van deze zaak
Het gaat in deze zaak om een beslissing van het Centraal Tuchtcollege voor de Gezondheidszorg (hierna: CTG) over een arts die euthanasie heeft toegepast op een patiënt die leed aan voortgeschreden dementie. Het CTG heeft geoordeeld dat de arts niet heeft voldaan aan de zorgvuldigheidseisen van artikel 2 lid 1, aanhef en onder a en f, van de Wet toetsing levensbeëindiging op verzoek en hulp bij zelfdoding, en heeft de arts de maatregel van waarschuwing opgelegd. Naar aanleiding van dit oordeel heeft de procureur-generaal cassatieberoep in het belang van de wet ingesteld.
2 Het cassatieberoep en de uitspraak van het CTG
De procureur-generaal J. Silvis heeft beroep in cassatie in het belang van de wet ingesteld tegen de uitspraak van het CTG. De voordracht tot cassatie is aan dit arrest gehecht en maakt daarvan deel uit. De vordering strekt tot vernietiging van die uitspraak.
Het CTG is tot het oordeel gekomen dat de arts niet heeft voldaan aan de zorgvuldigheidseisen van artikel 2 lid 1, aanhef en onder a en f, van de Wet toetsing levensbeëindiging op verzoek en hulp bij zelfdoding, en heeft aan de arts de maatregel van waarschuwing opgelegd.
3 Wettelijk kader
De volgende wettelijke bepalingen zijn van belang.
Artikel 293 van het Wetboek van Strafrecht (hierna: Sr):
“1. Hij die opzettelijk het leven van een ander op diens uitdrukkelijk en ernstig verlangen beëindigt, wordt gestraft met een gevangenisstraf van ten hoogste twaalf jaren of geldboete van de vijfde categorie.
2. Het in het eerste lid bedoelde feit is niet strafbaar, indien het is begaan door een arts die daarbij voldoet aan de zorgvuldigheidseisen, bedoeld in artikel 2 van de Wet toetsing levensbeëindiging op verzoek en hulp bij zelfdoding en hiervan mededeling doet aan de gemeentelijke lijkschouwer overeenkomstig artikel 7, tweede lid, van de Wet op de lijkbezorging.”
Wet toetsing levensbeëindiging op verzoek en hulp bij zelfdoding (hierna: Wtl):
- Artikel 2 lid 1 en 2:
“1. De zorgvuldigheidseisen, bedoeld in artikel 293, tweede lid, Wetboek van Strafrecht, houden in dat de arts:
a. de overtuiging heeft gekregen dat er sprake was van een vrijwillig en weloverwogen verzoek van de patiënt,
b. de overtuiging heeft gekregen dat er sprake was van uitzichtloos en ondraaglijk lijden van de patiënt,
c. de patiënt heeft voorgelicht over de situatie waarin deze zich bevond en over diens vooruitzichten,
d. met de patiënt tot de overtuiging is gekomen dat er voor de situatie waarin deze zich bevond geen redelijke andere oplossing was,
e. ten minste één andere, onafhankelijke arts heeft geraadpleegd, die de patiënt heeft gezien en schriftelijk zijn oordeel heeft gegeven over de zorgvuldigheidseisen, bedoeld in de onderdelen a tot en met d, en
f. de levensbeëindiging of hulp bij zelfdoding medisch zorgvuldig heeft uitgevoerd.
2. Indien de patiënt van zestien jaren of ouder niet langer in staat is zijn wil te uiten, maar voordat hij in die staat geraakte tot een redelijke waardering van zijn belangen terzake in staat werd geacht, en een schriftelijke verklaring, inhoudende een verzoek om levensbeëindiging, heeft afgelegd, dan kan de arts aan dit verzoek gevolg geven. De zorgvuldigheidseisen, bedoeld in het eerste lid, zijn van overeenkomstige toepassing.”
- Artikel 3:
“1. Er zijn regionale commissies voor de toetsing van meldingen van gevallen van levensbeëindiging op verzoek en hulp bij zelfdoding als bedoeld in artikel 293, tweede lid, onderscheidelijk 294, tweede lid, tweede volzin, van het Wetboek van Strafrecht.
2. Een commissie bestaat uit een oneven aantal leden, waaronder in elk geval één rechtsgeleerd lid, tevens voorzitter, één arts en één deskundige inzake ethische of zingevingsvraagstukken. Van een commissie maken mede deel uit plaatsvervangende leden van elk van de in de eerste volzin genoemde categorieën.”
- Artikel 8:
“1. De commissie beoordeelt op basis van het verslag bedoeld in artikel 7, tweede lid, van de Wet op de lijkbezorging, of de arts die levensbeëindiging op verzoek heeft toegepast of hulp bij zelfdoding heeft verleend, heeft gehandeld overeenkomstig de zorgvuldigheidseisen, bedoeld in artikel 2.
2. De commissie kan de arts verzoeken zijn verslag schriftelijk of mondeling aan te vullen, indien dit voor een goede beoordeling van het handelen van de arts noodzakelijk is.
3. De commissie kan bij de gemeentelijke lijkschouwer, de consulent of de betrokken hulpverleners inlichtingen inwinnen, indien dit voor een goede beoordeling van het handelen van de arts noodzakelijk is.”
- Artikel 9 lid 1 en 2:
“1. De commissie brengt haar gemotiveerde oordeel binnen zes weken na ontvangst van het verslag als bedoeld in artikel 8, eerste lid, schriftelijk ter kennis van de arts.
2. De commissie brengt haar oordeel ter kennis van het College van procureurs-generaal en de inspecteur van de Inspectie gezondheidszorg en jeugd:
a. indien de arts naar het oordeel van de commissie niet heeft gehandeld overeenkomstig de zorgvuldigheidseisen, bedoeld in artikel 2; of
b. indien de situatie zich voordoet als bedoeld in artikel 12, laatste volzin van de Wet op de lijkbezorging.
De commissie stelt de arts hiervan in kennis.”
- Artikel 19 lid 2:
“Bij of krachtens algemene maatregel van bestuur kunnen Onze Ministers met betrekking tot de commissies nadere regels stellen betreffende
a. hun omvang en samenstelling;
b. hun werkwijze en verslaglegging.”
Artikel 5 van het Besluit van 6 maart 2002, houdende vaststelling van regels met betrekking tot de commissies, bedoeld in artikel 19 van de Wet toetsing levensbeëindiging op verzoek en hulp bij zelfdoding, Stb. 2002, 141 (hierna: Vaststellingsbesluit):
“1. De voorzitters stellen richtlijnen vast voor de toetsing aan de zorgvuldigheidseisen en de daarbij te volgen procedure.
2. Deze richtlijnen bevatten in ieder geval regels omtrent:
a. de wijze waarop de gemelde gevallen aan de zorgvuldigheidseisen worden getoetst;
b. de gevallen waarin de behandelende arts in ieder geval wordt gehoord;
c. de wijze waarop de inlichtingen, bedoeld in artikel 8, tweede en derde lid, van de wet worden vastgelegd.”
Wet op de beroepen in de individuele gezondheidszorg (hierna: Wet BIG):
- Artikel 47:
“1. Degene die in een der in het tweede lid vermelde hoedanigheden in een register ingeschreven staat, is onderworpen aan tuchtrechtspraak ter zake van:
a. enig handelen of nalaten in strijd met de zorg die die beroepsbeoefenaar in die hoedanigheid behoort te betrachten ten opzichte van:
1°. degene, met betrekking tot wiens gezondheidstoestand hij bijstand verleent of zijn bijstand is ingeroepen;
2°. degene die, in nood verkerende, bijstand met betrekking tot zijn gezondheidstoestand behoeft;
3°. de naaste betrekkingen van de onder 1° en 2° bedoelde personen;
b. enig ander dan onder a bedoeld handelen of nalaten in strijd met hetgeen een behoorlijk beroepsbeoefenaar betaamt.
2. De in het eerste lid bedoelde hoedanigheden zijn die van:
arts,
(...)
3. De tuchtrechtspraak wordt in eerste aanleg uitgeoefend door regionale tuchtcolleges en in beroep door een centraal tuchtcollege.”
- Artikel 55 lid 1 tot en met 4:
“1. Een regionaal tuchtcollege telt twee rechtsgeleerde leden van wie één tevens voorzitter is, alsmede, voor elk van de in artikel 47, tweede lid, of krachtens artikel 36a, eerste lid, aangegeven categorieën van aan tuchtrechtspraak onderworpen personen, drie leden‑beroepsgenoten. Van het college maken mede deel uit plaatsvervangende rechtsgeleerde leden, benevens voor elk van de in de eerste volzin bedoelde categorieën, plaatsvervangende leden-beroepsgenoten.
2. Aan de behandeling van een zaak wordt deelgenomen door de voorzitter, door het andere rechtsgeleerde lid en door de drie leden-beroepsgenoten, benoemd voor de categorie waartoe de beklaagde behoort, een en ander met de mogelijkheid van plaatsvervanging. In afwijking van het bepaalde in de eerste volzin kan de voorzitter bepalen dat aan de behandeling van een zaak die hem daartoe geschikt voorkomt, wordt deelgenomen door de voorzitter en door twee leden‑beroepsgenoten, benoemd voor de categorie waartoe de beklaagde behoort, een en ander met de mogelijkheid van plaatsvervanging. Indien de zaak naar het oordeel van een van deze leden ongeschikt is voor behandeling overeenkomstig het bepaalde in de tweede volzin, wordt de behandeling voortgezet met toepassing van de eerste volzin.
3. De voorzitter en zijn plaatsvervanger of zijn plaatsvervangers worden bij koninklijk besluit op voordracht van Onze Minister voor de tijd van zes jaar benoemd en zijn herbenoembaar. Op hun verzoek wordt hun bij koninklijk besluit tussentijds ontslag verleend. Hun wordt in ieder geval ontslag verleend met het bereiken van de zeventigjarige leeftijd. Artikel 46h, derde lid, van de Wet rechtspositie rechterlijke ambtenaren is te hunnen aanzien van overeenkomstige toepassing.
4. De overige leden en plaatsvervangende leden worden bij besluit van Onze Minister voor de tijd van zes jaar benoemd en zijn herbenoembaar. Op hun verzoek wordt hun door Onze Minister tussentijds ontslag verleend. Hun wordt in ieder geval ontslag verleend met het bereiken van de zeventigjarige leeftijd. Artikel 5, eerste lid, van de Wet rechtspositie rechterlijke ambtenaren is ten aanzien van de in de eerste volzin bedoelde personen, voor zover zij rechtsgeleerden zijn, van overeenkomstige toepassing. De leden-beroepsgenoten en de plaatsvervangende leden‑beroepsgenoten worden benoemd uit personen die ingeschreven staan in het desbetreffende register.”
- Artikel 56 lid 1 tot en met 3:
“1. Het centrale tuchtcollege telt drie rechtsgeleerde leden van wie één tevens voorzitter is, alsmede, voor elk van de in artikel 47, tweede lid, of krachtens artikel 36a, eerste lid, aangegeven categorieën van aan tuchtrechtspraak onderworpen personen, twee leden‑beroepsgenoten. Van het college maken mede deel uit plaatsvervangende rechtsgeleerde leden, benevens voor elk van de in de eerste volzin bedoelde categorieën, plaatsvervangende leden-beroepsgenoten.
2. Aan de behandeling van een zaak wordt deelgenomen door de voorzitter, door de twee andere rechtsgeleerde leden en door de twee leden-beroepsgenoten, benoemd voor de categorie waartoe de beklaagde behoort, een en ander met de mogelijkheid van plaatsvervanging.
3. Ten aanzien van de benoeming en het ontslag van de voorzitter en zijn plaatsvervanger of zijn plaatsvervangers en van de overige leden en plaatsvervangende leden is artikel 55, derde onderscheidenlijk vierde lid, van overeenkomstige toepassing.”
- Artikel 65 lid 1, aanhef en onder d:
“Een zaak wordt in eerste aanleg bij het bevoegde regionale tuchtcollege aanhangig gemaakt door indiening van een klaagschrift door:
(...).
d. de inspecteur.”
- Artikel 73 lid 1:
“Tegen een eindbeslissing van het regionale tuchtcollege kan binnen zes weken na de dag van verzending van het afschrift van die beslissing bij het centrale tuchtcollege beroep worden ingesteld door:
a. de klager, voor zover zijn klacht is afgewezen, of voor zover hij niet-ontvankelijk is verklaard;
b. de beklaagde;
c. de inspecteur.”
- Artikel 75:
“Tegen een beslissing van het centrale tuchtcollege staat geen andere voorziening open dan cassatie in het belang der wet.”
Artikel 7 lid 1 en 2 van de Wet op de lijkbezorging:
“1. Hij die de schouwing heeft verricht geeft een verklaring van overlijden af, indien hij ervan overtuigd is dat de dood is ingetreden ten gevolge van een natuurlijke oorzaak.
2. Indien het overlijden het gevolg was van de toepassing van levensbeëindiging op verzoek of hulp bij zelfdoding als bedoeld in artikel 293, tweede lid, onderscheidenlijk artikel 294, tweede lid, tweede volzin, van het Wetboek van Strafrecht, geeft de behandelende arts geen verklaring van overlijden af en doet hij van de oorzaak van dit overlijden onverwijld door invulling van een formulier mededeling aan de gemeentelijke lijkschouwer of een der gemeentelijke lijkschouwers. Bij de mededeling voegt de arts een beredeneerd verslag inzake de inachtneming van de zorgvuldigheidseisen, bedoeld in artikel 2 van de Wet toetsing levensbeëindiging op verzoek en hulp bij zelfdoding.”