Parket bij de Hoge Raad, 18-03-1994, ECLI:NL:PHR:1994:28, 15.331

Rolnummer 15.331

Zitting 18 maart 1994

1. Wie een beroep wil doen op de onbevoegdheid van de civiele rechter wegens het bestaan van een arbitragebeding, moet dit ‘’voor alle weren’’ doen, aldus art. 1022 Rv. Wat betekent deze term?

2. Edelsyndicaat heeft de onbevoegdheid ingeroepen in een geschrift, getiteld

3. Op het zesde ‘’aangezien’’ van de dagvaarding, waarin [verweerder] gesteld had:

4. De conclusie eindigt aldus:

5. [verweerder] neemt een incidentele conclusie en voert aan dat Edelsyndicaat de exceptie van onbevoegdheid te laat, want niet vóór alle weren heeft opgeworpen.

6. De kantonrechter verwerpt het verweer van [verweerder] en verklaart zich onbevoegd. De rechtbank oordeelt anders en vernietigt het vonnis van de kantonrechter. Het is van deze beslissing dat Edelsyndicaat in cassatie is gekomen met een uit vier onderdelen bestaand middel. Het beroep is tijdig ingesteld¹. [verweerder] heeft tot verwerping geconcludeerd.

7. Zakelijk weergegeven houdt het middel in dat de rechtbank ten onrechte heeft geoordeeld dat de exceptie van onbevoegdheid niet vóór alle weren is ingeroepen.

8. Het middel is gegrond. De woorden ‘’voor alle weren’’ mogen niet zo letterlijk worden verstaan dat zodra zij in een conclusie van antwoord niet als eerste worden uitgesproken, de exceptie reeds tardief is. Daarvoor zou wellicht reden kunnen zijn indien de exceptie subsidiair zou zijn voorgesteld, maar dat is in casu niet het geval. Eerder doet zich het omgekeerde voor. Zie de conclusie die luidt: ‘’onbevoegdverklaring althans ontzegging’’. Is dat niet hetzelfde als een vordering primair tot onbevoegdverklaring en subsidiair tot het ten gronde afwijzen ervan?

9. De omstandigheid dat Edelsyndicaat de tekst van haar conclusie van antwoord begint met inhoudelijk op het geschil in te gaan en vervolgens zegt/konstateert dat het behoort tot de soort waarop het arbitragebeding van toepassing is, doet aan het voorafgaande geen afbreuk. De ratio van de bepaling ‘’voor alle weren’’ is, aldus Hugenholtz-Heemskerk, Hoofdlijnen, 1991, p. 76; Burgerlijke Rechtsvordering, art. 154, aant. 6 (Jansen) jo art. 1022, aant. 1, p. 83/4 (Heemskerk), de wenselijkheid dat de rechter over de exceptie eerst een afzonderlijke beslissing geeft. Welnu, aan deze ratio wordt volledig beantwoord door een conclusie die van de rechter een ‘’onbevoegdverklaring althans ontzegging’’ — ik wijs nogmaals op de volgorde — verlangt. Er kan bij rechter noch bij [verweerder] enig misverstand over bestaan hebben dat Edelsyndicaat als eerste een uitspraak over de bevoegdheid wilde en niet over het materiële geschil. De incidentele conclusie van [verweerder] bewijst naar mijn mening dat hij dat ook zo begrepen heeft.

10. Ik neem bij het voorgaande in aanmerking dat in het procesrecht de tijd van sacrale bewoordingen, vaste of vastgeroeste formuleringen en het op straffe van verval van rechten precies inachtnemen van formaliteiten voorbij is. Met name de laatste twee decennia is er veel gerelativeerd en gedeformaliseerd (lees: verbeterd). Een beslissing als die welke de rechtbank in het onderhavige geval genomen heeft, past in deze ontwikkeling in het geheel niet.

11. Het door partijen aangehaalde arrest van HR 3 november 1972, NJ 1973, 45 heeft betrekking op het met art. 1022 Rv vergelijkbare art. 154 lid 2 Rv. Het arrest dwingt niet tot een andere beslissing. De exceptie van onbevoegdheid was in dat geval al in de tekst van de conclusie vooropgesteld en dat werd door de Hoge Raad uitdrukkelijk geaccordeerd. Ik lees niet in het arrest dat de verhouding van primair onbevoegdverklaring, subsidiair een beslissing ten gronde niet ook op een andere manier kan worden bewerkstelligd. Mede in het licht van het onder 10 gestelde zou ik zo'n standpunt ook bepaald onwenselijk achten.

12. Ik wijs er nog op dat de term ‘’voor alle weren’’ in verschillende wetsbepalingen voorkomt. Ik noem behalve art. 154 lid 2 Rv (gewone competentie) met name art. 141 lid 3 Rv (exceptie van beraad erfgenamen), art. 152 Rv (zekerheidstelling proceskosten), art. 158 Rv (verwijzing wegens aanhangigheid of verknochtheid), art. 159 Rv (voeging wegens verknochtheid) en art. 68 lid 1 (vrijwaring). Zie ook art. 18 EEX en in verband daarmee EHvJ 24 juni 1981, NJ 1981, 546; EHvJ 31 maart 1982, NJ 1982, 281 en EHvJ 22 oktober 1981, NJ 1982, 144 (alleen kopje). De beslissing in het onderhavige geval reikt derhalve verder dan art. 1022 Rv.

13. Literatuur over het specifieke probleem dat hier aan de orde is, heb ik niet gevonden. Zie Burgerlijke Rechtsvordering, t.a.p; Hugenholtz-Heemskerk, 1991, Hoofdlijnen, nr. 148; Sanders, Het nieuwe Arbitragerecht, 1991, ad art. 1022; Van den Berg c.s., Arbitragerecht, 1992, p. 48/9; Stein, De nieuwe arbitragewet, 1986, p. 13/14.

14. De advocaat van Edelsyndicaat heeft in een later binnengekomen brief nog gewezen op een uitspraak van de Raad van Arbitrage voor de Bouwbedrijven van 9 november 1993, Bouwrecht 1994, p. 76. Hierin was primair de niet-ontvankelijkheid ingeroepen en pas subsidiair de onbevoegdheid. Desondanks oordeelde de Raad het beroep op onbevoegdheid ‘’voor alle weren’’ in de zin van art. 1022 Rv gedaan.