Parket bij de Hoge Raad, 20-03-2001, ZD2496, 02504/00 B

Nr. 02504/00 B

Mr Wortel

6 februari 2001

4. Ingevolge art. 447 lid 3 Sv (oud) dient, indien het cassatieberoep door de verdachte is ingesteld en deze gebruik wenst te maken van zijn bevoegdheid bij schriftuur middelen in te dienen, de schriftuur binnen een maand na het instellen van het beroep ter griffie van de Hoge Raad te zijn ontvangen. Met de in deze bepaling genoemde verdachte zal gelijkgesteld moeten worden de belanghebbende die eerder als klager in de zin van art. 552d lid 2 Sv is opgetreden, vgl. HR NJ 1995, 215. Dat is sedert 1 juni 1999 ook in het derde lid van art. 447 Sv tot uitdrukking gebracht.

Blijkens de daarvan opgemaakte akte is namens verzoekster op 9 april 1999 beroep in cassatie ingesteld. De namens verzoekster ingediende schriftuur is op 29 april 1999 per fax, en op 3 mei 1999 in origineel bij de Hoge Raad ingekomen, derhalve binnen de daarvoor gestelde termijn. De aanvullende schriftuur is binnengekomen op 3 november 2000, derhalve niet binnen die termijn.

5. Door een kennelijke vergissing ter griffie van de Hoge Raad is een aanzegging ingevolge art. 447 lid 3 Sv, zoals die bepaling sedert 1 juni 1999 luidt, aan verzoekster verstuurd. Deze vergissing is als het ware voortgezet door een schrijven namens de griffier van de Strafkamer d.d. 12 oktober 2000, waarbij de termijn voor het indienen van cassatiemiddelen is verlengd tot 9 november 2000. De in deze brief genoemde reden voor het verlengen van de termijn is dat de griffie van de Hoge Raad er niet is geslaagd vóór 9 oktober 2000 'de processtukken' betreffende deze zaak te doen toekomen. Hieruit zal moeten worden opgemaakt dat eerder is verzocht om afschrift van het aan de Hoge Raad toegezonden dossier.

Dat wordt bevestigd in de aanvullende schriftuur, waarin is opgemerkt dat het verzoek om afschrift van het procesdossier op 24 juli 2000 is gedaan.

8. Honorering van het aldus gewekte vertrouwen moet naar mijn inzicht zwaarder wegen dan de vaststelling dat het namens de griffier verstuurde bericht niet te verenigen lijkt met een aantal inmiddels door de Hoge Raad gedane uitspraken.

Een reeds verstreken termijn voor het indienen van cassatiemiddelen kan niet weer gaan lopen of worden verlengd doordat een kennisgeving van de ontvangst van de stukken bij de Hoge Raad is gedaan in een zaak waarop de tot 1 juni 1999 geldende regeling betreffende het indienen van middelen toepasselijk is (HR 28 november 2000, griffienr 01745/99).

Onder omstandigheden kan de verdediging na het verstrijken van de voor het indienen van middelen gestelde termijn alsnog een termijn worden gegund voor het indienen van aanvullingen op de reeds voorgestelde middelen, indien de griffier van het gerecht dat de bestreden beslissing nam heeft verzuimd bij het aan de Hoge Raad toegezonden dossier een stuk te voegen dat daarvan deel behoort uit te maken, indien een behoorlijke rechtspleging dat eist, maar het verzoek daartoe zal de verdediging vóór het verstrijken van de wettelijke termijn gedaan moeten hebben, terwijl bij beoordeling van het verzoek nog in aanmerking genomen moet worden dat van de verdediging kan worden verlangd dat zij tijdig een dergelijk verzuim signaleert (HR 14 november 2000, griffienr 00774/99 E). Uit HR 4 juli 2000, griffienr 00158/99, kan worden begrepen dat hetzelfde heeft te gelden indien de strafadministratie van de Hoge Raad heeft verzuimd tijdig afschriften van de kernstukken (in feitelijke aanleg gedane uitspraken en processen-verbaal van de behandeling ter terechtzitting) en andere, afzonderlijk gevraagde afschriften aan de verdediging te sturen.

Het valt mij op - en de gang van zaken treft mij juist daaromals onbevredigend - dat het verzoek om afschrift van het procesdossier eerst veertien en een halve maand na het verstrijken van de termijn voor het indienen van middelen is gedaan, en dat dit verzoek niet kan zijn veroorzaakt door de ten onrechte verzonden kennisgeving als bedoeld in art. 447 lid 3 Sv (zoals de bepaling vanaf 1 juni 1999 gold), omdat die kennisgeving op 8 september 2000 ten kantore van de steller van de middelen is uitgereikt.

9. In het eerste middel wordt geklaagd over schending van art. 25 lid 1 Sv doordien van de behandeling in raadkamer geen proces-verbaal zou zijn opgemaakt.

Uit een inleidend exposé van de feiten in de schriftuur blijkt dat de steller van het middel de klacht heeft gebaseerd op een telefonische mededeling van een medewerker van de griffie van de Rechtbank dat er geen proces-verbaal was opgemaakt.

Bij de aan de Hoge Raad toegestuurde stukken bevindt zich wèl het proces-verbaal van de behandeling in raadkamer. Daaraan is - zoals de stukken thans geordend zijn - een afschrift gehecht van een brief van de steller van de middelen, gedateerd 22 mei 2000, waarin er op is gewezen dat die dag wederom van de griffier van de Hoge Raad werd vernomen dat het dossier nog altijd niet bij de Hoge Raad was aangekomen, en waarin wordt verzocht om, gelet op de reeds verstreken tijd, spoed te betrachten bij het inzenden van het dossier aan de Hoge Raad.

10. Dit geeft een zeker vermoeden dat het proces-verbaal eerst naar aanleiding van die brief, bij het gereedmaken van de stukken voor verzending, is vastgesteld. In de aanvullende schriftuur wordt opgemerkt dat het onwenselijk, en in strijd met de strekking van art. 447 lid 3 Sv (oud) is dat een proces-verbaal eerst na lange tijd beschikbaar komt. De juistheid van die opmerking valt niet te betwisten. Vertraging bij het vaststellen van het proces-verbaal van de behandeling ter zitting of in raadkamer stelt advocaten voor problemen bij het formuleren van middelen en het vermijden van overbodige klachten.

In dat bezwaar valt overigens te voorzien door er in de (binnen de termijn in te dienen) schriftuur op te wijzen welke van belang zijnde stukken niet ter beschikking stonden, en klachten onder voorbehoud naar voren te brengen, of te verzoeken alsnog de middelen aan te mogen vullen of uit te mogen breiden indien het dossier, zoals dat uiteindelijk zal zijn samengesteld, daar aanleiding toe geeft. Anderzijds moet niet de realiteit van alledag uit het oog worden verloren. Die wijst uit dat de gerechten zich voor een aanzienlijk werkdruk geplaatst weten, die zodanige proporties aan kan nemen dat het uitwerken en voor verzending gereed maken van stukken na het instellen van een rechtsmiddel moet wijken voor de voorbereiding van nieuwe zaken en zittingen en het opstellen van uitspraken die nog gedaan moeten worden.

11. In de aanvullende schriftuur wordt voorts het standpunt betrokken dat de in het eerste middel gestelde schending van art. 25 lid 1 Sv niet ongedaan kan zijn gemaakt door het nadien alsnog beschikbaar komen van het proces-verbaal. Ook dat wordt afgeleid uit art. 447 lid 3 Sv. Klaarblijkelijk is de gedachte dat art. 25 lid 1 Sv in verband met art. 447 lid 3 Sv aldus verstaan moet worden dat de (substantiële) nietigheid die blijkens onder andere HR 19 mei 1998, griffienr 3788 Besch, verbonden moet worden aan het ontbreken van het proces-verbaal van de behandeling in raadkamer onherroepelijk intreedt indien het proces-verbaal niet binnen de in art. 447 lid 3 Sv (oud), thans art. 447 lid 5 Sv, gestelde termijn is vastgesteld.

Dat standpunt kan niet worden gevolgd. Bij zijn toezicht op het naleven van op straffe van nietigheid in acht te nemen vormen zal de Hoge Raad acht kunnen slaan op de stukken die zich ten tijde van zijn onderzoek in het dossier bevinden. Het thans in art. 447 lid 5 Sv (voorheen art. 447 lid 3 Sv) opgenomen, tot de belanghebbende gerichte, voorschrift kan niet tot een ander oordeel leiden, reeds omdat het eerst na de termijn voor indiening van cassatiemiddelen beschikbaar komen van het proces-verbaal van de behandeling in feitelijke aanleg het formuleren van ter zake doende middelen weliswaar bemoeilijkt, maar niet illusoir maakt. Herhaald zij dat de appelant, bemerkende dat niet alle voor het indienen van middelen van belang zijnde stukken ter beschikking zijn, maatregelen kan treffen opdat de mogelijkheid tot het indienen van doeltreffende klachten onverkort kan worden benut.

16. Voor zover de klacht zou berusten op de gedachte - daarop wijst de opmerking in de aanvullende schriftuur (onder 'Aanvulling: Toelichting MIDDEL I') dat de juistheid van het in verband met het tweede middel aangevoerde door het proces-verbaal wordt bevestigd - dat het ervoor gehouden moet worden dat deze mededeling van de officier van justitie bij de behandeling in raadkamer niet aan de orde is geweest omdat het proces-verbaal van die behandeling daarvan geen melding maakt zou zijn miskend dat niet alleen uit het proces-verbaal van de behandeling, maar ook uit de daarop gewezen uitspraak kan blijken wat er bij het onderzoek ter zitting aan de orde is geweest. Te wijzen valt op HR DD 90.213, waarin is overwogen dat:

"(...) de rechter die over de feiten oordeelt inhoud en strekking van een te zijner terechtzitting afgelegde verklaring als te deze door de Procureur-Generaal bij het Hof is afgelegd, zelfstandig vaststelt ook al houdt het proces-verbaal van die terechtzitting daaromtrent niets in", op HR DD 87.571, HR DD 89.456, HR DD 87.317 en A.J.A. van Dorst, Cassatie in strafzaken, 4de druk, p. 214-215. Deze uitspraken hebben betrekking op de behandeling ter terechtzitting van strafzaken, maar er is geen reden waarom zij niet evenzeer op beschikkingen, gewezen naar aanleiding van een behandeling in raadkamer, betrekking zouden kunnen hebben. Het middel faalt derhalve.

18. In de bestreden beschikking is overwogen:

"Door klager is echter onvoldoende aannemelijk gemaakt en/of onderbouwd" (lees: dat, JW) "de hiervoor bedoelde post is gericht geweest aan de door mr Fibbe bedoelde cliënte. Bovendien ontbreekt een voldoende specificatie van de door klager bedoelde post, en ontbreekt een voldoende onderbouwing van het belang dat klager heeft bij opheffing van het beslag. Dat laatste geldt te meer, nu blijkens mededeling van de officier van justitie het voornemen van het Openbaar Ministerie er nog steeds op is gericht de zaak contra [klaagster] over te dragen" (lees: aan, JW) "andere justitiële autoriteiten in binnen- buitenland, teneinde aldaar de vervolging voort te zetten.

Nu genoemde poststukken kunnen worden aangemerkt als voorwerpen die kunnen dienen om de waarheid aan de dag te brengen, en strafvordering zich derhalve verzet tegen teruggave van genoemde stukken, zal de rechter het beklag ongegrond verklaren"

20. Onbegrijpelijk is dat oordeel niet. Weliswaar is aan het klaagschrift een kopie gehecht van een ook door de officier van justitie ondertekende, op 2 september 1998 afgegeven, beschikking tot sluiting van het tegen [klaagster] ingestelde gerechtelijk vooronderzoek, en is in dat klaagschrift vermeld dat geen kennisgeving van verdere vervolging of dagvaarding van verzoekster is uitgegaan, maar bij de stukken vindt zich een mededeling van de officier van justitie aan de rechter-commissaris als bedoeld in art. 237 Sv, gedateerd 6 juli 1998, waarin is opgegeven dat de vervolging in het arrondissement Utrecht niet zal worden voortgezet in verband met overdracht van de zaak ter vervolging elders.

Het staken van de vervolging in verband met onbevoegdheid van de rechtbank waarbij de vervolging is aangevangen, of in verband met 'vereniging' van de zaak met een andere zaak die bij een andere rechtbank in onderzoek is, heeft niet het rechtsgevolg dat de verdachte niet weder in rechte kan worden betrokken, vgl. de art. 255 lid 1 en 246 lid 2 Sv.

De Rechtbank kon er daarom vanuit gaan dat de vervolging in verband waarmee de in het klaagschrift bedoelde poststukken in beslag zijn genomen niet definitief ten einde was gekomen, te meer omdat de officier van justitie te kennen gaf dat ook de overdracht van de zaak aan buitenlandse justitiële autoriteiten werd overwogen.

21. Tot een nadere motivering van haar oordeel was de Rechtbank niet gehouden, ook niet in verband met hetgeen door de verdediging in raadkamer is aangevoerd. Ten aanzien van een beschikking als de onderhavige zal niet op straffe van nietigheid een nadere motivering verlangd mogen worden van het oordeel dat een verweer dat niets anders inhoudt dan een weerspreking van de gronden waarop het beslag gehandhaafd kan worden geen doel treft. Een verplichting tot het vermelden van de bijzondere redenen die de rechter aanleiding gaven een gevoerd verweer te passeren zal in een beslissing op een tot teruggave strekkend beklag (of in een beslissing op een vordering tot onttrekking aan het verkeer bij afzonderlijke beslissing) slechts aangenomen mogen worden voor zover de verdediging heeft aangevoerd dat aan enig toepasselijk wettelijk voorschrift een uitleg gegeven moet worden die met de bereikte beslissing niet te verenigen is.

Anders gezegd: een verplichting tot nadere motivering kan in verband met een dergelijke beslissing alleen ontstaan indien de verdediging een rechtsvraag aan de orde heeft gesteld die de rechter anders beantwoordt dan de verdediging voorstaat. Daaronder valt mede te begrijpen het geval waarin de verdediging heeft aangevoerd dat de rechter toepassing dient te geven aan een bepaald wettelijk voorschrift dat ertoe noopt in de beslissing ten gunste van de belanghebbende een bijzondere voorziening te treffen. Zo laat zich ook HR 2 maart 1999, griffienr 110.301, verstaan, terwijl ik deze benadering ook in het werk van Krabbe, in de toelichting op het middel genoemd, meen terug te kunnen vinden.

22. Hetgeen in de onderhavige zaak door de verdediging in raadkamer is aangevoerd, voor zover in dit middel aan de orde gesteld, kon geen verplichting tot nadere motivering doen ontstaan. De bestreden beschikking maakt ook zonder nadere motivering duidelijk dat zij op een correcte wetstoepassing berust. Ik verwijs naar Melai, Wetboek van Strafvordering, art. 24, aant. 3, laatste alinea (bewerkt door W.E.C.A. Valkenburg), letterlijk overeenstemmend met hetgeen in de toelichting op het middel wordt toegeschreven aan C.P.M. Cleiren in een uitgave die, zoals zij aldaar is omschreven ('losbladige Kluwer, Wetboek van Strafvordering, art. 24 aant. 1'), in de bibliotheek van de Hoge Raad in ieder geval niet voorhanden is.

Het middel faalt.

23. In het vierde middel wordt gesteld dat de in de bestreden beschikking voorkomende overweging:

"Onvoldoende duidelijk is gebleven of de raadsman optreedt namens" (lees: het, JW) "door de officier van justitie vervolgde bedrijf, of dat hij optreedt namens een ander bedrijf met dezelfde naam." onvoldoende met redenen is omkleed. Daardoor zou art. 24 lid 1 Sv geschonden zijn.

25. Aansluitend op de aangehaalde zinsnede is in de bestreden beschikking overwogen:

"Wat hiervan ook zij, vaststaat dat wegens verdenking van - kortgezegd - overtreding van artikel 326 Wetboek van Strafrecht onder [A] B.V., gevestigd te [vestigingsplaats], en gebruikmakend van postbus [001] te [vestigingsplaats], zijn poststukken, gericht aan [klaagster], inbeslaggenomen" (de woorden na 'postbus [vestigingsplaats]' te lezen als: poststukken, gericht aan [klaagster], zijn inbeslaggenomen, JW)

"Klager zou in dat verband als belanghebbende zin van artikel 552a van het Wetboek van Strafvordering moeten worden aangemerkt."

27. Hierboven (onder 6) wees ik er reeds op dat hetgeen in de aanvullende schriftuur ten aanzien van middel IV naar voren wordt gebracht, geen aanvulling op dat middel blijkt te zijn, maar een zelfstandige klacht.

Die luidt dat art. 33 Sv is geschonden doordien verzoekster geen volledig afschrift van de processtukken is verstrekt.

35. Daarmee ontvalt ook de grond aan de volgende klacht in de aanvullende schriftuur dat de Hoge Raad wegens incompleetheid van de stukken niet in staat zou zijn de bestreden beschikking op haar begrijpelijkheid te onderzoeken.

Ook deze klacht faalt.

39. Blijkens het proces-verbaal van de behandeling in raadkamer heeft de officier van justitie er op gewezen dat er zeven dozen met poststukken zijn inbeslaggenomen. Kennelijk heeft de Rechtbank vastgesteld dat niet zonder meer duidelijk is welke poststukken in deze grote hoeveelheid voor verzoekster bestemd waren.

Met de woorden dat door verzoekster "onvoldoende aannemelijk en/of onderbouwd is of de hiervoor bedoelde post is gericht geweest aan de door mr Fibbe bedoelde cliënte" heeft de Rechtbank kennelijk gedoeld op de omstandigheid dat er poststukken zijn inbeslaggenomen die aan [klaagster] zijn gericht, maar dat niet voldoende duidelijk is geworden dat die poststukken gericht waren aan verzoekster, dat wil zeggen: de in de Republiek Panama gevestigde vennootschap van die naam, met het oog op de door de officier van justitie genoemde omstandigheid dat in het onderzoek ook een vennootschap met dezelfde naam, doch gevestigd in Liberia, naar voren is gekomen. Voorts heeft de Rechtbank (door erop te wijzen dat "een voldoende specificatie van de door klager bedoelde post" ontbreekt) tot uitdrukking gebracht dat verzoekster ook zelf heeft nagelaten te preciseren op welke van de vele inbeslaggenomen poststukken zij aanspraak maakte. Dat is niet onbegrijpelijk, aangezien in het klaagschrift - dat overigens uiting geeft aan de misvatting dat verzoekster degene is onder wie de poststukken in beslag zijn genomen - is verzocht het beslag op te heffen en te bevelen dat "de poststukken" aan verzoekster zullen worden teruggegeven. Daarnaast heeft de Rechtbank kennelijk tot uitdrukking willen brengen dat onvoldoende aannemelijk is geworden dat verzoekster bij teruggave van de poststukken, voor zover zou kunnen worden vastgesteld dat die voor haar bestemd waren, een belang heeft dat het belang van de strafvordering overstijgt. Dat de Rechtbank heeft beoogd daarop te wijzen blijkt, dunkt mij, uit de overweging dat de ongenoegzame onderbouwing van dat belang 'te meer geldt' in verband met de mededeling van de officier van justitie dat het voornemen bestaat de zaak over te dragen ter voortzetting van de vervolging. Ook in zoverre kunnen de overwegingen niet onbegrijpelijk worden genoemd, ik verwijs naar hetgeen hierboven onder 21 werd opgemerkt.

40. Ofschoon de formulering wellicht nauwkeuriger had kunnen zijn, laten de in dit middel bedoelde overwegingen zich aldus verstaan dat het de Rechtbank, onder erkenning dat verzoekster in beginsel een belanghebbende in de zin van art. 552a Sv is, onvoldoende duidelijk is geworden op welke van de vele inbeslaggenomen postsstukken zij aanspraak zou kunnen maken, en daarnaast niet aannemelijk heeft bevonden dat verzoekster bij de teruggave van de voor haar bestemde poststukken een belang heeft, groot genoeg om het strafvorderlijk belang bij voortduren van het beslag ter zijde te stellen.

Aldus verstaan zijn die overwegingen niet innerlijk tegenstrijdig.

41. Naar mijn oordeel wordt in de toelichting op het middel dan ook ten onrechte uit de beschikking afgeleid dat de Rechtbank heeft vastgesteld dat de (alle) inbeslaggenomen poststukken aan verzoekster gericht waren.

Ook onterecht acht ik het daar betrokken standpunt dat de Rechtbank aan het klaagschrift eisen heeft gesteld die niet met de wet in overeenstemming te brengen zijn. Zolang er een strafvorderlijk belang bij handhaving van het beslag is aan te wijzen zal de rechter, aan wie wordt verzocht de teruggave te bevelen, een afweging moeten maken tussen dat strafvorderlijk belang en het belang van de klager. Van hem mag de rechter een onderbouwing van dat belang verlangen. Inderdaad is, zoals in de toelichting op het middel opgemerkt, namens verzoekster niet aangevoerd waarin haar belang bij (spoedige) teruggave gelegen kon zijn, maar alleen benadrukt dat er geen strafvorderlijk belang meer bij voortduren van het beslag kon zijn. Daar dacht de Rechtbank anders over, en dat kon zij naar mijn oordeel ook doen. Het middel faalt

44. Dit wordt niet anders door een brief van de rechter-commissaris, waaruit kan worden begrepen dat het onderzoek, zoals dat onder zijn leiding is gevoerd, gericht is geweest op het achterhalen van de identiteit van de natuurlijke personen die achter de vennootschap zijn schuilgegaan. Er kan, dunkt mij, vanuit worden gegaan dat de rechter-commissaris daarbij het oog had op de natuurlijke personen die zich bedienden, hetzij van de in Panama gevestigde vennootschap, hetzij van de vennootschap met dezelfde naam in Liberia. Aan deze mededeling van de rechter-commissaris behoefde de Rechtbank niet de betekenis toe te kennen dat de vervolging tegen [klaagster] - waar ook gevestigd - elders niet zal worden voortgezet, eventueel in verband met een elders opgenomen onderzoek.

Ook het laatste middel faalt daarom.

De Procureur-Generaal

bij de Hoge Raad der Nederlanden,