Parket bij de Hoge Raad, 05-09-2003, AI0368, R03/037HR

Conclusie inzake

1. [Verzoeker]

1. Feiten en procesverloop

1.1 Het gaat in deze zaak om de vraag of het verzoek van [verzoekers] tot het van toepassing verklaren van de schuldsaneringsregeling kon worden afgewezen op de facultatieve afwijzingsgrond van art. 288 lid 2 onder b Faillissementswet (hierna: Fw), te weten dat aannemelijk is dat de schuldenaar ([verzoeker]) ten aanzien van het ontstaan of onbetaald laten van schulden niet te goeder trouw is geweest.

1.2 [Verzoekers] hebben elk afzonderlijk een verzoek tot toepassing van de schuldsaneringsregeling ingediend. Op 20 januari 2003 heeft ter zake een (gecombineerde) mondelinge behandeling plaatsgevonden. De rechtbank 's-Hertogenbosch heeft bij vonnissen(1) van 27 januari 2003 de verzoeken tot toepassing van de schuldsaneringsregeling afgewezen. De rechtbank heeft overwogen dat de schulden aan de Belastingdienst 's-Hertogenbosch, die ruim € 500.000,= belopen, zijn ontstaan doordat [verzoeker] als "koppelbaas" heeft gewerkt en de verschuldigde belastingen en premies niet heeft afgedragen. Weliswaar is een aanmerkelijk gedeelte van die schuld ontstaan in 1996, doch ook nadien zijn te dier zake belastingaanslagen aan [verzoeker] opgelegd. Gezien de hoogte en de aard van deze aanslagen in het licht van de totale schuldenlast van ongeveer € 718.000,= heeft de rechtbank nog geen termen aanwezig geacht om, nu bovengenoemde schulden te kwader trouw zijn ontstaan, [verzoeker] tot de schuldsaneringsregeling toe te laten. De rechtbank heeft ten aanzien van [verzoekster] voorts overwogen dat zij met [verzoeker] in algehele gemeenschap van goederen is gehuwd, hetgeen, gelet op het arrest van de Hoge Raad van 12 mei 2000, JOR 2000, 134, meebrengt dat op de voet van art. 313 jo 63 Fw ook ten aanzien van haar de toepassing van de schuldsaneringsregeling dient te worden afgewezen.

1.3 [Verzoekers] hebben van deze vonnissen appel ingesteld bij het hof 's-Hertogenbosch. Zij hebben in hoger beroep aangevoerd, dat [verzoeker] niet als koppelbaas is opgetreden. Hij exploiteerde een eenmanszaak, waarvan de belangrijkste activiteiten waren het geven van adviezen aan en het tijdelijk voeren van het management over andere ondernemingen. In deze hoedanigheid voorzag hij enkele Ierse v.o.f.'s van advies over de Nederlandse markt en legde hij contact met potentiële opdrachtgevers. Indien een potentiële opdrachtgever de Ierse v.o.f. vervolgens inschakelde, betaalde deze Ierse v.o.f. hem een provisie. De Belastingdienst meende echter dat hij niet als contactpersoon maar als werkgever van de Ieren optrad en heeft hem dan ook een aantal aanslagen loonbelasting, vermeerderd met een vergrijpboete, opgelegd. Tegen de hem opgelegde belastingaanslagen heeft hij beroep ingesteld. De belastinginspecteur heeft ter zitting van de belastingkamer van het hof de gevorderde vergrijpboete laten vallen. [verzoeker] heeft, nog steeds volgens de door hem in hoger beroep betrokken stellingen, zijn beroep tegen de aanslagen om hem moverende redenen niet doorgezet. Uit de houding van de inspecteur kan echter worden afgeleid dat hij, [verzoeker], redelijkerwijs kon menen dat hij juist had gehandeld en dat hij geen loonbelasting diende af te dragen, zodat hij ter zake van het ontstaan van de loonbelastingschuld te goeder trouw is geweest. Bovendien is, nog steeds volgens [verzoeker], een omvangrijk gedeelte van de belastingschuld in 1996 ontstaan; de Belastingdienst heeft na 1996 geen aanslagen meer opgelegd, hoewel zij [verzoeker] heeft toegezegd dat nog enkele aanslagen zullen volgen. De schuld is derhalve meer dan drie jaar oud.

1.4 Na een gecombineerde mondelinge behandeling op 20 februari 2003 heeft het hof bij arresten(2) van 27 februari 2003 de vonnissen van de rechtbank met aanvulling van de gronden bekrachtigd.

1.5 Onder verwijzing naar een aantal nader omschreven omstandigheden (rov. 4.4.1-4.4.4) heeft het hof (in rov. 4.4.5) geoordeeld, dat [verzoeker] de indruk niet heeft kunnen wegnemen, dat hij wel degelijk werkzaamheden als koppelbaas heeft verricht. Voorts oordeelde het hof (in rov. 4.5-4.6) dat [verzoekers] na een termijn van twee jaar een hernieuwd verzoek tot toepassing van de wettelijke schuldsaneringsregeling bij de rechtbank kunnen indienen. [Verzoekers] dienen, aldus het hof, zich tijdens die twee jaar de belangen van hun schuldeisers aantoonbaar en maximaal aan te trekken, zulks gelet op de zeer omvangrijke schuldenlast.

1.6 [Verzoekers] hebben tijdig(3) beroep in cassatie ingesteld met een cassatierekest dat zich tegen beide arresten van het hof richt.

2. Bespreking van het cassatiemiddel

2.1 Het hof heeft het verzoek van [verzoekers] niet toewijsbaar geacht op de facultatieve afwijzingsgrond van art. 288 lid 2 sub b Fw, inhoudende dat het aannemelijk is dat [verzoeker] ten aanzien van het ontstaan of onbetaald laten van schulden niet te goeder trouw is geweest. In HR 12 mei 2000, NJ 2000, 567, m.nt. PvS, heeft de Hoge Raad ten aanzien van deze afwijzingsgrond het volgende overwogen:

3.2.1 (...) Bij deze facultatieve afwijzingsgrond waarmee mede beoogd wordt misbruik van de schuldsaneringsregeling tegen te gaan, gaat het (...) niet om de goede trouw als bedoeld in art. 3:11 BW of de redelijkheid en billijkheid als bedoeld in de art. 6:2 en 248 BW, maar om een gedragsmaatstaf. In die betekenis komt de term bijvoorbeeld ook voor in art. 54 F. (Kamerstukken II 1992/1993, 22 969, nr. 3, blz. 37-38). Uit de wetsgeschiedenis blijkt tevens dat de wetgever ervan is uitgegaan dat de rechter in een concreet geval met alle omstandigheden rekening kan houden. "Daarbij spelen een rol de aard en de omvang van vorderingen, het tijdstip waarop de schulden zijn ontstaan, de mate waarin de schuldenaar een verwijt gemaakt kan worden dat de schulden zijn ontstaan en of onbetaald gelaten, het gedrag van de schuldenaar voor wat betreft zijn inspanningen de schulden te voldoen of acties zijnerzijds om verhaal door schuldeisers juist te frustreren en dergelijke", aldus de memorie van antwoord (Kamerstukken als voormeld, nr. 6, blz. 20; zie ook reeds de memorie van toelichting, nr. 3, blz. 14)."

Uit genoemde uitspraak kan worden afgeleid dat de rechter niet zonder enige motivering kan voorbijgaan aan door de verzoeker aangevoerde omstandigheden die van belang kunnen zijn bij de afweging of de verzoeker in bovenomschreven zin te goeder trouw is geweest. Daar tegenover staat dat de afweging berust op een waardering van omstandigheden die wegens haar feitelijke aard in cassatie slechts in beperkte mate kan worden getoetst.

2.2 Het cassatiemiddel, dat zich richt tegen de rov. 4.4.1-4.4.5, 4.5 en 4.6, is in het cassatierekest opgenomen onder 3 en 3.1 en is in een aantal onderdelen uitgewerkt en toegelicht onder 3.2-3.7.

2.3 Onderdeel 3.2 richt zich tegen rov. 4.4.5, waar het hof overweegt(4):

" (...) Gezien het feit dat de man de onderneming tot 1999 heeft doorgezet en dat hij verwacht over de jaren 1997-1999 een aanmerkelijke aanslag opgelegd te krijgen, houdt zijn grief dat de belastingschulden zijn gedateerd geen stand".

Het hof sluit met deze overweging aan bij rov. 4.4.1(5):

"Ter terechtzitting heeft de man verklaard dat hij tot 1999 is doorgegaan met zijn onderneming. De belastingaanslagen over de jaren 1997, 1998 en 1999 zijn nog niet opgelegd, maar zullen volgen en dan zal, aldus de man, de belastingschuld aanzienlijk verhoogd worden. (...)"

Het onderdeel klaagt dat het hof met zijn oordeel dat "(geen stand houdt) dat de belastingschulden zijn gedateerd", heeft miskend dat in verband met het tijdsaspect (en mede gelet op de in het belastingrecht bestaande vervaltermijnen(6)) over de jaren 1997 tot en met 1999 geen (nieuwe) naheffingsaanslagen meer kunnen en mogen worden opgelegd.

2.4 Met rov. 4.4.5 respondeert het hof op de grief dat de opgelegde aanslagen alle betrekking hebben op de in de jaren negentig ontstane schuld, die op grond van het tijdsverloop sedert het ontstaan daarvan niet meer in aanmerking zou moeten worden genomen (zie de beide beroepschriften, onder 8, in het bijzonder de derde en vierde volzin: "De opgelegde aanslagen hebben echter alle betrekking op de in de jaren negentig ontstane schuld. De schuld van verzoeker is derhalve in ieder geval reeds meer dan drie jaar oud."). Hetgeen het hof over het al dan niet gedateerd zijn van de belastingschulden heeft overwogen, betreft dan ook slechts de belastingschulden waarvoor reeds aanslagen zijn opgelegd; de aangevochten overweging heeft géén betrekking op andere (mogelijk in materiële zin reeds bestaande) belastingschulden, die nog door een aanslag moeten worden geformaliseerd. Voor zover het onderdeel van een andere lezing van het bestreden arrest uitgaat, mist het feitelijke grondslag.

2.6 Onderdeel 3.3 is gericht tegen rov. 4.4.5, waar het hof heeft geoordeeld dat [verzoeker] de indruk niet heeft kunnen wegnemen, dat hij wel degelijk werkzaamheden als koppelbaas heeft verricht. Het onderdeel klaagt er in de eerste plaats over dat het enkele feit dat [verzoeker] de hem opgelegde naheffingsaanslag loonheffing 1996 heeft aanvaard, niet meebrengt dat hij als koppelbaas moet worden aangemerkt, terwijl ook de in de rov. 4.4.1 t/m 4.4.4 genoemde omstandigheden dit oordeel niet kunnen dragen. Het onderdeel betoogt voorts dat het hof heeft miskend dat het zijn van koppelbaas betekent dat men geen werkgever is of wil zijn, terwijl de in stand gelaten naheffingsaanslag loonbelasting juist wel op werkgeverschap wijst.

2.8 Onderdeel 3.4 betoogt dat het hof is uitgegaan van een onjuiste rechtsopvatting ter zake van het begrip goede trouw in art. 288 lid 2 onder b Fw, nu het heeft miskend dat de kwijtschelding van de vergrijpboete met zich brengt dat [verzoeker] ten aanzien van de fiscale schuld niet te kwader trouw heeft gehandeld. De fiscale goede trouw dient, aldus het onderdeel, identiek te zijn aan de civielrechtelijke goede trouw. In ieder geval behoefde het oordeel dat geen sprake is van goede trouw aan de zijde van [verzoeker] nadere motivering in het licht van de omstandigheid dat de vergrijpboete hem werd kwijtgescholden, zo lees ik het onderdeel.

2.10 Daarnaast geldt, dat uit het enkele feit dat de inspecteur van de vergrijpboete heeft afgezien, anders dan het onderdeel suggereert, niet zonder meer kan worden afgeleid dat [verzoeker] volgens de inspecteur in redelijkheid kon menen dat hij geen belasting was verschuldigd. Op zich is juist dat geen vergrijpboete wordt opgelegd als het door belanghebbende ingenomen standpunt, gelet op de stand van de jurisprudentie en de doctrine, in die mate juridisch pleitbaar of verdedigbaar is, dat belanghebbende redelijkerwijs kon menen juist te handelen(13). Uit de uitspraak van de belastingkamer(14) volgt echter niet, dat de inspecteur van mening was dat zodanig geval zich voordeed. De inspecteur kan evenzeer met het vervallen van de vergrijpboete hebben ingestemd, om te bevorderen dat [verzoeker] zich niet langer tegen de nageheven belasting zou verzetten(15).

2.11 Onderdeel 3.5 bevat geen zelfstandige klacht, maar borduurt voort op onderdeel 3.4, zodat het in het lot daarvan moet delen.

2.12 In rov. 4.5 heeft het hof geoordeeld dat [verzoekers] na een termijn van twee jaar een hernieuwd verzoek tot toepassing van de schuldsaneringsregeling bij de rechtbank kunnen indienen. Het hof heeft in dat verband uitdrukkelijk overwogen, dat beide echtelieden zich tijdens die twee jaar de belangen van de schuldeisers aantoonbaar en maximaal dienen aan te trekken, zulks gelet op de zeer omvangrijke schuldenlast. Onderdeel 3.6 richt zich tegen deze laatste overweging en betoogt, dat aan het gedrag van [verzoekers] slechts dergelijke eisen kunnen worden gesteld als zij worden toegelaten tot de schuldsaneringsregeling. Nu zij daartoe niet worden toegelaten, zijn zij vrij om zich te gedragen zoals het hun goeddunkt, met dien verstande dat een onvoldoende betoond besef van verantwoordelijkheid hun kan worden tegengeworpen nadat een nieuw verzoek is ingediend, aldus het onderdeel. Het onderdeel faalt: de bestreden overweging van het hof strekt er immers niet toe [verzoekers] enige verplichting op te leggen, maar hun slechts een indicatie te geven van de voorwaarden waaronder een op zekere termijn te herhalen verzoek tot toepassing van de schuldsaneringsregeling succesvol zou kunnen zijn.

"Voorts klaagt het middel dat het Hof onvoldoende rekening heeft gehouden met het feit dat de verwijten omtrent de fraudeschuld A. (de vrouw; LK) niet treffen en dat zij nu in feite wordt meegezogen in een ontruiming en een financieel debâcle door de voormalige frauduleuze handelingen van M.. De klacht faalt. Zij miskent dat ingevolge art. 313 F. art. 63 F. van overeenkomstige toepassing is en dat dit meebrengt dat, nu M. en A. in gemeenschap van goederen zijn gehuwd, het Hof terecht heeft geoordeeld dat de afwijzing van het verzoek van M. tevens tot gevolg heeft dat ook het verzoek van A. moet worden afgewezen."

Het behoeft geen nader betoog dat de door het onderdeel betrokken stelling evenzeer op art. 313 jo 63 Fw afstuit.

3. Conclusie

De conclusie strekt tot verwerping van het beroep.

Advocaat-Generaal