Parket bij de Hoge Raad, 28-03-2006, AU5471, 00585/05

Griffienr. 00585/05

Mr. Wortel

Zitting:25 oktober 2005

2. Namens verzoeker heeft mr. A.A. Franken, advocaat te Amsterdam, een schriftuur houdende cassatieklachten ingediend.

Ook de advocaat-generaal heeft een schriftuur ingediend houdende diens cassatiegrieven. Namens verzoeker zijn die weersproken.

8. De eerste twee namens verzoeker voorgestelde middelen hebben betrekking op de verwerping van het verweer dat de inzet van een "undercover agent" onrechtmatig is geweest, althans tot het verkrijgen van onbetrouwbare verklaringen heeft geleid, zodat de resultaten van die inzet voor het bewijs onbruikbaar zijn.

Het gaat om een opsporingsambtenaar die in verzoekers nabijheid is gebracht teneinde nadere informatie te verkrijgen. Daartoe heeft deze opsporingsambtenaar zich enige laten insluiten in de penitentiaire inrichting waarin verzoeker in voorarrest verbleef, en zich jegens verzoeker voorgedaan als een (afgestrafte) gedetineerde.

9. Dienaangaande is in de bestreden uitspraak overwogen:

"Door de verdediging is aangevoerd -zakelijk weergegeven- dat het door de inzet van een "undercover" -als medegedetineerde van de voorlopig gehechte verdachte- opererende politiefunctionaris aangeduid als A 1052 of "Ko", verkregen bewijsmateriaal van het bewijs moet worden uitgesloten omdat dat is verkregen in strijd met de verklaringsvrijheid van de verdachte, zoals verankerd in artikel 29 van het Wetboek van Strafvordering en artikel 6, eerste lid, van het Europees verdrag tot bescherming van de rechten van de mens en de fundamentele vrijheden. De verdediging heeft in dat kader verwezen naar overwegingen van de Hoge Raad in zijn verwijzingsarrest in deze zaak d.d. 9 maart 2004 en van het EHRM in de zaak Allan v. The United Kingdom (5 november 2002, Appl.nr 48539/99, NJ 2004, 262). In het bijzonder is aangevoerd dat de uitlatingen van de verdachte tegenover A 1052, er kort weergegeven op neerkomend dat hij zijn vrouw had doodgeslagen, niet vrijwillig tot stand zijn gekomen maar het rechtstreeks gevolg zijn van misleiding en het hem voorgehouden zijn van een lokmiddel. De misleiding bestond -naast de verhulling van de hoedanigheid van opsporingsambtenaar- uit de door de undercover agent geëntameerde gesprekken over ontsnappen uit detentie en de rol van bekenden van die agent in daarop gerichte voornemens. Het lokmiddel was het geboden vooruitzicht mee te mogen gaan met een ontsnapping onder de voorwaarde dat verdachte aangaf het in hem te stellen vertrouwen waard te zijn door informatie over de tegen hem bestaande verdenking prijs te geven. De verdediging heeft er daarbij nog op gewezen dat de verdachte boven aangegeven uitlatingen niet tijdens reguliere politieverhoren heeft gedaan, zich in zijn laatste verhoren op zijn zwijgrecht heeft beroepen en onder grote druk stond nu hij van een levensdelict werd verdacht, voorlopig gehecht was, intensief verhoord was en dientengevolge ontvankelijk was voor de door het begeleidingsteam van A 1052 uitgestippelde strategie (en hetgeen door dezen daartoe werd ondernomen) die ertoe moest leiden dat de onder (grote) druk verkerende verdachte A 1052 in vertrouwen zou nemen. Een en ander zoals nader in de pleitaantekeningen van de verdediging aangegeven.

Het hof overweegt omtrent dit verweer als volgt.

In zijn -in deze zaak gewezen- arrest van 9 maart 2004 (NJ 2004, 263) heeft de Hoge Raad overwogen dat toepassing van artikel 126j van het Wetboek van Strafvordering, waarvan te dezen sprake is, "ten aanzien van een voorlopig gehechte licht het gevaar in zich bergt dat de verdachte op zodanige wijze feitelijk komt te verkeren in een verhoorsituatie waarbij de waarborgen van een formeel verhoor door een politiefunctionaris ontbreken, dat aldus verklaringen worden verkregen die in strijd met de in artikel 29, eerste lid van het Wetboek van Strafvordering tot uitdrukking gebrachte en in artikel 6, eerste lid, van het Europees verdrag tot bescherming van de rechten van de mens en de fundamentele vrijheden besloten liggende verklaringsvrijheid van de verdachte zijn afgelegd."

Het hof stelt voorop dat naar zijn oordeel de bijzondere ernst van het misdrijf waarvan de verdachte werd verdacht toepassing van het middel van artikel 126j van het Wetboek van Strafvordering ten aanzien van een voorlopig gehechte in casu rechtvaardigde, terwijl andere wijzen van opsporing redelijkerwijs niet (meer) voorhanden waren. De verdediging heeft zulks overigens thans in hoger beroep niet betwist. Na de plotselinge verdwijning van verdachte's echtgenote op 10 november 2000 en de kort daarop tegen de verdachte gerezen verdenking ter zake van moord dan wel doodslag en zijn voorlopige inhechtenisstelling heeft vóór de inzet van het onderhavige opsporingsmiddel op 1 juni 2001 langdurig en zeer uitgebreid onderzoek plaatsgevonden. Er is uitgebreid technisch en tactisch onderzoek verricht, vele getuigen zijn gehoord en ook de verdachte is vele malen verhoord, terwijl dat onderzoek onvoldoende duidelijke en betrouwbare informatie opleverde omtrent de precieze toedracht rond de verdwijning van verdachte's echtgenote en verdachtes aandeel daarin.

Het hof zal voorts aan de hand van de concrete omstandigheden van het geval de vraag onder ogen zien of in casu de door de verdachte gedane uitlatingen in strijd met diens verklaringsvrijheid zijn verkregen.

Uit het dossier blijkt het navolgende. De verdachte heeft na de verdwijning van zijn echtgenote vele verklaringen afgelegd over zijn betrokkenheid bij de verdwijning van zijn echtgenote. Deze kwamen er, na aanvankelijk anders te hebben geluid, in hoofdzaak op neer dat hij zijn echtgenote op 10 november 2000 tijdens een ruzie in een busje een klap in het gezicht heeft gegeven waardoor zij bloedde en haar vervolgens in de buurt van een afslag van een snelweg uit dat busje heeft gewerkt. Uit nader onderzoek met betrekking tot verdachtes gedrag vóór, op en na voornoemde datum ontstond de ernstige verdenking dat de verdachte zich aan moord dan wel doodslag op zijn echtgenote, die niet meer is aangetroffen en waarvan niets meer is vernomen, had schuldig gemaakt. Verdachte ontkende consequent een verdergaande bemoeienis met haar verdwijning dan hiervoor aangegeven. Nadere concrete onderzoeksresultaten kwamen na verloop van tijd niet meer naar voren. Wel legden medegedetineerden van de verdachte belastende verklaringen af over hetgeen zij van de verdachte zouden hebben gehoord. Op 19 april 2001 verleende de verdachte medewerking aan een reconstructie en op 20 april 2001 beriep de verdachte zich op zijn zwijgrecht, hetgeen hij tevoren slechts incidenteel, dan wel ten aanzien van een bepaalde vraag had gedaan. Na het verhoor op 20 april 2001 werd hij pas weer op 21 juni 2001 verhoord. De verdachte is dus niet verhoord tijdens de inzet van A 1052, die plaatsvond van 1 juni 2001 tot en met 15 juni 2001 in het Huis van Bewaring te Alpen aan den Rijn. In die periode liep het onderzoek overigens door.

Uit verklaringen van medegedetineerden kan worden afgeleid dat de verdachte al ruim voor de inzet van A 1052 met medegedetineerden over diverse aspecten van de zaak sprak, mede omdat zijn zaak een geruchtmakende bleek.

Op 31 mei 2001 is door de officier van justitie een bevel afgegeven tot het stelselmatig inwinnen van informatie overeenkomstig artikel 126j van het Wetboek van Strafvordering voor de periode van ten hoogste vier weken, eindigend op 29 juni 2001. Ter uitvoering daarvan is op 1 juni 2001 een politieambtenaar, geregistreerd onder nummer A 1052, in het Huis van Bewaring te Alphen aan den Rijn ingesloten. Aldaar heeft deze politieambtenaar onder de naam Ko contact gemaakt met de verdachte. A 1052 heeft tot 15 juni 2001 in het Huis van Bewaring verbleven. In de tussenliggende periode heeft hij van zijn bevindingen dagelijks telefonisch verslag uitgebracht aan zijn begeleider, inspecteur van politie M.C. van Delft. Het verloop van de contacten tussen A 1052 en Van Delft is door Van Delft deels op geluidsband opgenomen en deels aan de hand van steekwoorden genoteerd. Met gebruikmaking van de inhoud van deze notities en de opnamen van de geluidsbanden is door A 1052 op 19 juni 2001 proces-verbaal opgemaakt betreffende zijn contacten met de verdachte.

Van Delft heeft zijn notities alsmede de opgenomen gesprekken uitgewerkt in processen-verbaal van 20 juni 2001 en 13 oktober 2001. De rechter-commissaris heeft op 23 oktober 2001 proces-verbaal opgemaakt, houdende zijn bevindingen ten aanzien van de door hem verrichte vergelijking tussen die geluidsbanden en de daarvan gemaakte transcripties. Van Delft en A 1052 zijn door de rechter-commissaris op respectievelijk 11 en 19 oktober 2001 en A 1052 aanvullend op 5 juli 2002 gehoord. Tevens zijn de leden van het begeleidingsteam van A 1052 Toebes en Leideritz door de rechter-commissaris gehoord. Voorts heeft de officier van justitie mr. M.S. Warnaar een proces-verbaal van bevindingen d.d. 13 september 2004 opgemaakt betreffende de inzet van A 1052. Het hof heeft voorts kennis genomen van hetgeen de verdachte omtrent zijn contact met Ko heeft verklaard.

Uit bovenbedoelde verslaglegging alsmede uit de verhoren door de rechter-commissaris is het hof het volgende aannemelijk geworden.

Een undercoveragent, A 1052, is geselecteerd en een begeleidingsteam is geformeerd, terwijl tevens getracht is enig inzicht te krijgen in de persoon van de verdachte. Gedurende de inzet van A 1052 is dagelijks contact geweest tussen A 1052 en zijn begeleiders.

Nadat A 1052 op 1 juni 2001 bij binnenkomst in het betreffende Huis van Bewaring met verdachte was geplaatst in een wachtcel ontstond nader contact tussen de verdachte en A 1052, hetgeen in de periode tot en met 15 juni 2001 resulteerde in een uitbouw van het sociale contact en in veelvuldige ontmoetingen en gesprekken tussen A 1052 en de verdachte. Niet aannemelijk is geworden dat een en ander in overwegende mate op initiatief van A 1052 tot stand kwam. Toen A 1052, die de dekmantel van een veroordeelde drugsdealer had aangenomen, al vrij spoedig liet vallen niet van zins te zijn de hem toegemeten tijd uit te zitten, bleek verdachte bijzonder gefascineerd te zijn door de gedachte aan ontsnappen en bracht hij het onderwerp telkens ter sprake. Overeenkomstig de inzichten van het begeleidingsteam van A 1052 ging laatstgenoemde mee in dat, door het begeleidingsteam als gemeenschappelijk belang aangeduide, gespreksthema. In het kader van dat thema werd door A 1052 melding gemaakt van criminele relaties die van bijzonder belang waren bij de uitvoering van een ontsnapping. In dat verband werd door A 1052 de vraag opgeworpen of de verdachte, indien hij mee zou willen ontsnappen, wel te vertrouwen was. Meer specifiek werd de verdachte de vraag gesteld wie hij dan wel was.

Kennelijk heeft de verdachte hierin aanleiding gezien op 13 en 15 juni 2001 eigener beweging te verklaren dat hij zijn vrouw had doodgeslagen. Het hof acht overigens ook aannemelijk dat het begeleidingsteam de bedoeling heeft gehad de verdachte door het (laten) stellen van de vertrouwensvraag langs indirecte weg tot een verklaring over zijn aandeel in de dood dan wel verdwijning van (het lichaam van) zijn vrouw te laten komen.

Naar het oordeel van het hof is A 1052 weliswaar -ter misleiding van de verdachte- meegegaan in diens op ontsnapping gerichte belevingswereld en heeft hij met de vraag of de verdachte te vertrouwen was zeker psychische druk uitgeoefend om een antwoord op die vertrouwensvraag te verkrijgen, maar heeft de verdachte eigener beweging zijn aandeel in de dood van zijn vrouw naar voren gebracht. Het hof acht niet aannemelijk geworden dat de betreffende uitlatingen van de verdachte direct en gericht door A 1052 zijn uitgelokt, noch dat de verdachte slechts herhaalde hetgeen A 1052 hem in de mond had gelegd, zoals de verdachte thans ter terechtzitting in hoger beroep aanvoert. Het hof acht evenmin aannemelijk geworden dat de verdachte in de betreffende periode door A 1052 is uitgehoord dan wel aan hem specifieke vragen zijn gesteld over het feit waarvan hij werd verdacht voordat de verdachte tot de betreffende uitlatingen kwam. Het hof acht, niettegenstaande de omstandigheid dat A 1052 zich niet geheel passief heeft opgesteld, dan ook niet aannemelijk geworden dat de verdachte feitelijk in een zodanige situatie is gebracht dat een verklaring van hem werd verkregen die in strijd met zijn verklaringsvrijheid is afgelegd.

Het hof acht de betreffende verklaringen rechtmatig verkregen en verwerpt dan ook het verweer.

Overigens heeft de verdediging nog betoogd dat de door de inzet van A 1052 verkregen verklaringen als niet betrouwbaar dienen te worden aangemerkt.

Het hof stelt te dien aanzien voorop dat de verdachte ter terechtzitting in hoger beroep heeft erkend de betreffende uitlatingen tegenover A 1052 te hebben gedaan, terwijl de verdachte tevoren reeds tegenover de politie had verklaard -kort weergegeven- dat hij zijn echtgenote in zeer boze gemoedstoestand zodanig had geslagen dat zijn jas en haar gezicht onder het bloed zaten. De omstandigheid dat A 1052 ten gevolge van zijn feitelijke detentiesituatie eerst op 19 juni 2001 proces-verbaal kon opmaken doet naar het oordeel van het hof aan de betrouwbaarheid van het verkregen bewijsmateriaal en de verslaglegging van de aanloop tot de verkrijging van dat materiaal niet af. Het optreden van A 1052 en zijn contacten met zijn directe begeleider zijn voldoende vastgelegd, zoals hierboven nader aangeduid, terwijl overigens de direct betrokkenen bij de inzet van A 1052 door de verdediging zijn gehoord, zoals ook A 1052 zelf. Aan de mogelijkheid tot toetsing van het optreden van A 1052 doet in casu niet af dat A 1052 "slechts" als beschermde getuige door de verdediging -en de verdachte- gehoord is."

12. Het Hof heeft vastgesteld dat de inzet van A 1052 weliswaar tot beoogd gevolg heeft gehad dat verzoeker is misleid en (door het aan de orde stellen van een vertrouwenskwestie) onder psychische druk is geplaatst, doch deze misleiding en uitoefening van psychische druk geen inbreuk vormen op de verklaringsvrijheid van een verdachte, aangezien A 1052 geen sturende of specifieke vragen heeft gesteld en ook overigens heeft vermeden invloed uit te oefenen op de inhoud van hetgeen verzoeker hem zou willen toevertrouwen.

Dit oordeel, waarin besloten ligt dat de inzet van A 1052 niet tot gevolg heeft gehad dat verzoeker uitlatingen heeft gedaan die niet in overeenstemming waren met zijn wil of (op dat moment bestaande) wetenschap, komt mij niet onbegrijpelijk voor. Voorts meen ik dat het Hof ook binnen de in EHRM 5 november 2002 getrokken grenzen heeft kunnen oordelen dat niet is gehandeld in strijd met het verbod een verdachte te dwingen zichzelf te belasten.

15. Als bewijsmiddel 6 heeft tot het bewijs meegewerkt

"Het proces-verbaal van de rechter-commissaris, belast met de behandeling van strafzaken in de arrondissementsrechtbank te Amsterdam van 19 oktober 2001. Dit proces-verbaal houdt onder meer in -zakelijk weergegeven-:

als de op 19 oktober 2001 tegenover deze rechter-commissaris afgelegde verklaring van A1052 (het hof begrijpt: de ook wel als "Ko" aangeduide opsporingsambtenaar)":

(...)"

Als bewijsmiddel 7 is weergegeven:

"Het proces-verbaal van [lees: het] Korps Landelijke Politiediensten, Divisie Recherche, nr (....), opgemaakt in de wettelijke vorm door de daartoe bevoegde opsporingsambtenaar A 1052. Dit proces-verbaal houdt onder meer in -zakelijk weergegeven-:

als relaas van deze opsporingsambtenaar

(...)"

17. Klaarblijkelijk heeft ook het Hof deze verklaring aldus opgevat, gezien zijn opmerking "dat A 1052 "slechts" als beschermde getuige door de verdediging - en de verdachte - gehoord is".

Voor zover het middel erover klaagt dat het Hof in het geheel geen beslissing heeft gegeven op de stelling dat A 1052 een (niet betrouwbare) "bedreigde getuige" is - in het systeem van de wet kan dit niet anders betekenen dan: een getuige die met toepassing van de art. 226a tot en met 226f Sv is gehoord - ontbeert het derhalve feitelijke grondslag.

20. Een groot deel van de toelichting op het middel strekt ten betoge dat niet begrijpelijk is waarom het Hof de verklaring van A 1052 als betrouwbaar heeft aangemerkt.

Daar denk ik anders over.

Als redenen voor dat oordeel heeft het Hof genoemd: (i) ter zitting heeft verzoeker erkend dat hij de door A 1052 genoemde uitlating heeft gedaan, (ii) die uitlating ligt in het verlengde van de reeds door verzoeker toegegeven omstandigheid dat hij het slachtoffer heeft geslagen, en wel met zoveel kracht dat haar gezicht en verzoekers jas onder het bloed zaten, (iii) van de inzet van A 1052 is behoorlijke verslag gedaan, en (iv) de verdediging heeft de betrouwbaarheid kunnen toetsen door het horen van de bij de inzet van A 1052 betrokken personen.

Deze feiten en omstandigheden geven voldoende steun aan het oordeel dat A 1052 een betrouwbare verklaring heeft afgelegd.

26. Die bewijsmiddelen houden onder meer het volgende in.

- Verzoeker heeft het slachtoffer in woede een klap gegeven. (bewijsmiddel 1).

- De klap die verzoeker heeft uitgedeeld raakte de neus van het slachtoffer, en heeft een ernstige bloeding veroorzaakt: het bloed zat op haar gezicht, over de gehele lengte op de mouwen van verzoekers jas, en in de bestelbus. Toen verzoeker de klap uitdeelde was hij buiten zichzelf van woede (bewijsmiddelen 2 en 4).

- Verzoeker heeft die klap zelf tegenover opsporingsambtenaren omschreven als "een klap die met geen pen te beschrijven is" (bewijsmiddel 3).

- Verzoeker heeft zich tegenover A 1052 aldus uitgelaten dat verzoeker van zichzelf weet dat hij veel kracht in zijn armen heeft, terwijl zijn echtgenote nog slechts 49 kilo woog (bewijsmiddelen 6 en 7).

27. Gelet op deze bewijsmiddelen is de bewezenverklaring, inhoudende dat de door verzoeker gegeven slag in het gezicht van het slachtoffer geschikt was om dodelijk letsel te veroorzaken, en dat verzoeker willens en wetens de aanmerkelijke kans heeft aanvaard dat dit door hem uitgeoefende geweld het slachtoffer fataal zou worden, voldoende met redenen omkleed.

Ook het laatste middel faalt.

De Procureur-Generaal

bij de Hoge Raad der Nederlanden,