Parket bij de Hoge Raad, 02-03-2007, AZ5834, R05/152HR

Conclusie inzake

[Eiseres]

tegen

1. Feiten

1.1 In cassatie kan worden uitgegaan van de volgende feiten die het Gemeenschappelijk Hof van de Justitie van de Nederlandse Antillen en Aruba (hierna: het Hof) in rov. 3.1 van zijn vonnis van 23 augustus 2005 heeft vastgesteld.

1.2 [Eiseres] was in de periode van 3 oktober 1995 tot 30 augustus 1998 via een uitzendbureau te werk gesteld als schoonmaakster in een door OHEM geëxploiteerd hotel van Casa Grande.

1.3 Op 30 augustus 1998 is [eiseres] vanuit een hotelkamer een betegelde gangvloer opgelopen om op verzoek van een gast een doos tissuepapier te halen. De gangvloer was nat als gevolg van een regenbui. [Eiseres] is toen uitgegleden en ten val gekomen.

1.4 [Eiseres] droeg geen veiligheidsschoenen. Er lagen geen anti-sliptegels; de aanwezige tegels waren niet bewerkt met anti-slipvloeistof. Er waren geen waarschuwingsborden geplaatst.

2. Procesverloop

2.1.1 Bij verzoekschrift van 10 oktober 2001(1) heeft [eiseres] zich gewend tot het Gerecht in Eerste Aanleg van Aruba (hierna: het GEA). Zij heeft gevorderd Casa Grande en Ohem te veroordelen tot betaling van een bedrag van Afl. 944.635,20 met nevenvorderingen.

2.1.2 [Eiseres] heeft aan haar vordering ten grondslag gelegd dat zij niet over de vereiste antislipschoenen beschikte, dat geen waarschuwingsborden waren geplaatst en dat de vloeren niet van antisliptegels waren voorzien. Daarom zouden Casa Grande en Ohem onrechtmatig hebben gehandeld.

2.1.3 Bij cvr heeft zij haar stellingen uitgewerkt. Menig hotelgast zou al door de gladde vloeren ten val zijn gekomen. Veiligheidsinstructies zijn niet gegeven. Zij beroept zich voorts op art. 1614x ABW.(2)

2.1.4 Als gevolg van het ongeval heeft zij ernstig letsel opgelopen.

2.2.1 Casa Grande en Ohem hebben - voor zover thans van belang - ten verwere aangevoerd dat hen geen verwijt treft. Een ieder weet dat wanneer het in Aruba regent het overal glad kan zijn. Een ieder pleegt dan de daarbij passende voorzichtigheid in acht te nemen. Het was voor hen volstrekt onvoorzienbaar dat [eiseres] zulks zou nalaten. Dat [eiseres] geen antislipschoenen droeg, moet ze zich primair zelf verwijten. Los daarvan: dergelijk schoeisel had het ongeval niet kunnen voorkomen. Waarschuwingsborden hadden evenmin iets uitgemaakt omdat [eiseres], gezien de tijd dat zij reeds in het hotel werkzaam was, wist dat de vloeren na regenval glad kunnen zijn.

2.2.2 Bij cvd hebben zij nog benadrukt dat "eiseres diverse waarschuwingen met betrekking tot haar schoeisel in de wind heeft geslagen". Zij bestrijden niet dat reeds menig hotelgast ten val is gekomen.

2.3.1 In zijn vonnis van 21 januari 2004 heeft het GEA de vordering afgewezen. Het roept daartoe eerst in herinnering waarop de vordering is gestoeld: het niet verstrekken van anti-slipschoenen, het niet geplaatst zijn van waarschuwingsborden en de afwezigheid van anti-sliptegels, terwijl rekening moest worden gehouden met slipgevaar (rov. 4.3).

2.3.2 Het GEA wijst er vervolgens op dat het van algemene bekendheid is dat de vloertegels die in Aruba veelvuldig toepassing vinden, bij het nat reinigen of bij regenval glad kunnen worden. "Daarbij", zo vervolgt het GEA, moet worden uitgegaan van de normale van de werknemer te verwachten oplettendheid. [Eiseres] had als schoonmaakster ervaring met vloeren die na schoonmaken nat zijn. Daarom mag worden aangenomen dat zij er ook mee bekend is dat in de open lucht gelegen tegels na regenval nat en glad kunnen worden (rov. 4.4).

2.3.3 Het verwijt met betrekking tot de waarschuwingsborden wordt verworpen omdat het net had geregend zodat plaatsing daarvan (praktisch) nog niet mogelijk was geweest (rov. 4.5).

2.3.4 Ook het verstrekken van antislipschoeisel behoort over het algemeen niet tot de redelijkerwijs van de werkgever te vergen maatregelen. Werknemers zorgen in het algemeen zelf voor hun schoeisel omdat de meesten het op prijs stellen om "dat" in verband met het draagcomfort zelf uit te kiezen. [eiseres] is zelf verantwoordelijk voor de keuze van "het voor haar werk meest geschikte schoeisel". Ze kan worden geacht te weten welk schoeisel voor haar werk geschikt is (rov. 4.6).

2.3.5 Niet is komen vast te staan dat "ook een door het bedrijf voorgeschreven type schoen" het uitglijden zou hebben kunnen voorkomen. Uitglijden is immers niet alleen afhankelijk van het type schoen of vloer (rov. 4.7).

2.3.6 Het is, nog steeds volgens het GEA, "bepaald onzeker of anti-sliptegels een val zouden hebben voorkomen. "Wat daar verder van zij", van Casa Grande en Ohem kan redelijkerwijs niet worden gevergd overal antisliptegels aan te brengen. Uit de door [eiseres] overgelegde rapporten kan niet worden afgeleid dat "de situatie ten aanzien van de vloeren in het algemeen onveilig is bevonden" (rov. 4.8).

2.3.7 De stelling nopens eerdere valpartijen wordt verworpen omdat zij niet is gespecificeerd en evenmin bewijs is aangeboden (rov. 4.9).

2.4.1 [Eiseres] is van dit vonnis in beroep gekomen. Zij heeft de verschillende onderdelen van het vonnis bestreden. Met betrekking tot de onder 2.3.7 genoemde kwestie heeft zij haar stelling gehandhaafd met de kanttekening dat de betrokken gegevens zich bevinden in het domein van de werkgever waartoe zij geen toegang heeft (grief 6). Bij pleidooi heeft zij, onder verwijzing naar het DTI-rapport, nog aangevoerd dat alle tegels van inferieure kwaliteit zijn.(3)

2.4.2 Geïntimeerden hebben betwist "dat zij eerdere klachten over de vloer hebben genegeerd. Zij hebben alles gedaan wat van hen redelijkerwijs gevergd kon worden om valpartijen te voorkomen." Bij pleidooi hebben zij aangevoerd dat [eiseres] "in het verleden overigens nog ten overvloede [is] geadviseerd om schoeisel te dragen dat (zoveel mogelijk) slipbestendig was" (onder 16).

2.6 [Eiseres] heeft tijdig beroep in cassatie insteld. Casa Grande en Ohem hebben het beroep bestreden. Partijen hebben hun stellingen schriftelijk toegelicht.

3. Uitgangspunten voor de beoordeling van de klachten

3.1 Bij ambtshalve onderzoek is mij gebleken dat op Aruba nog steeds art. 1614x ABW geldt.(6) Die bepaling komt overeen met het oude art. 7A:1638x BW. Eerstgenoemde bepaling is door het Hof toegepast.

3.2.1 In cassatie gaat het thans om de vraag of de werkgever - kort gezegd - zijn zorgverplichting heeft geschonden. In zoverre bestaat tussen art. 7A:1638x BW en art. 7:658 BW geen verschil. Voor zover art. 7:658 BW afwijkt van het oude art. 7A:1638x BW (en in deze zaak van art. 1614x ABW) zal deze laatste bepaling moeten worden toegepast, zij het uiteraard met in achtneming van de rechtspraak over die bepaling.

3.2.2 In een aantal arresten heeft Uw Raad erop gewezen dat in een aantal arresten reeds in belangrijke mate tegemoet is gekomen aan de kritiek op de oude regel van de bewijslastverdeling, waarom het in cassatie niet gaat. Art. 7:658 lid 1 BW bevat ten opzichte van het oude artikel - kort gezegd - geen relevante wijzigingen.(7)

3.3.1 Het Hof heeft in rov. 3.3 het juridisch kader voor beoordeling geschetst. Dat oordeel wordt in cassatie door geen van partijen bestreden. Daarvan zal dan ook moeten worden uitgegaan. Het oordeel berust op een ineenweven van een aantal kelderluik-criteria(8) en elementen uit de rechtspraak van Uw Raad.(9)

3.3.2 Met juistheid heeft het Hof erop gewezen dat art. 1614x ABW geen absolute waarborg schept,(10) maar dat van de werkgever een hoge mate van zorg wordt gevergd.

3.4 Van Boom en Giard hebben er in een scherpzinnige publicatie op gewezen dat er een gevaar schuilt in het formuleren van a prima vista voor de hand liggende regels waarin wordt aangegeven welke maatregelen in concrete (groepen van) gevallen moeten worden getroffen. Immers kan inachteming daarvan in andere settingen juist tot gevaarlijke situaties leiden hetgeen de rechter, bij gebreke van adequate voorlichting door partijen, veelal niet kan overzien.(11)

3.5.1 Op het eerste gezicht ligt voor de hand - anders dan het GEA lijkt te menen - dat het dragen van anti-slipschoeisel of het aanbrengen van anti-slipmateriaal op buitenvloeren de kans op ongevallen als gevolg van gladheid vermindert. Daarmee is nog niet gezegd dat een en ander geen nadelige neveneffecten zou kunnen hebben in gevallen waarin de vloer niet nat is; een situatie die zich - blijkens 's Hofs vaststellingen - in Aruba gedurende het grootste deel van het jaar voordoet.

3.5.2 Reeds daarom verdient het m.i. aanbeveling om geen al te stellige regels te formuleren. Veeleer ligt voor de hand om deze en soortgelijke zaken te beoordelen op hun eigen merites. Dat is in mijn ogen in essentie ook de koers die Uw Raad de afgelopen jaren heeft ingezet.

3.6.1 Dat laatste is in de literatuur niet zonder kritiek gebleven. Onder meer Hartlief heeft in een reeks knappe en boeiende analyses gewezen op de in zijn ogen grilligheid der ontwikkelingen.(12) Zoveel is zijns inziens evenwel duidelijk: kafkaëske aansprakelijkheden wijst Uw Raad van de hand.(13) Dat laatste lijkt mij juist. Voor het overige komt het mij voor dat in de literatuur niet steeds voldoende oog bestaat voor het casuïstische karakter van de rechtspraak en de voor de hand liggende wens om in een voorliggend geval tot een aansprekend resultaat te komen.(14)

3.6.2 Ik kan het ook anders zeggen. Het is schier onmogelijk om op het stuk van de ten deze van de werkgever te vergen zorgvuldigheid binnen het wettelijk stelsel passende regels te formuleren die een pasklare oplossing geven voor alle, of zelfs maar de meeste concrete gevallen. Alleen een regel die in zou houden dat de werkgever steeds aansprakelijk is (behoudens opzet of bewuste roekeloosheid van de werknemer) zou in alle gevallen voldoende duidelijk zijn. Zo'n regel zou evenwel niet stroken met de door de wetgever gemaakte keuze en is door Uw Raad dan ook terecht niet aanvaard.

4. Bespreking van de klachten

4.4 In het middel liggen klachten als hiervoor onder 4.2 weergegeven, besloten. Deze snijden hout. Voor zover het middel nog meer of andere klachten behelst, behoeven deze geen (afzonderlijke) bespreking.

4.5 Naar aanleiding van de interessante s.t. van mrs Meijer en Dempsey nog het volgende.

4.6 Het beroep op het dakdekkersarrest(15) gaat m.i. niet op omdat voor Uw Raad een belangrijke rol speelde dat de betrokken werknemer in het bezit was van een veiligheidsdiploma. Dat [eiseres] een hier ter zake dienend diploma had, is niet gesteld of gebleken. Bovendien ging het in die zaak, anders dan in de onderhavige, om elders verrichte werkzaamheden, terwijl in de onderhavige zaak sprake is van een aantal bijzondere omstandigheden; zie onder 4.2 en 4.3.

4.7.1 Ook de vergelijking met het koffievlekarrest(16) gaat m.i. mank. Daarin oordeelde Uw Raad dat de zorgplicht van de werkgever niet zover gaat dat hij voor iedere door zijn werknemers mogelijk te verrichten handelingen gedetailleerd zou moeten voorschrijven hoe deze dient te worden verricht.

4.7.2 Dat ligt m.i. nogal voor de hand. Het aantal handelingen dat talloze werknemers mogelijk verrichten is zodanig groot dat daarop niet zonder meer kan worden geanticipeerd. Dat gold heel in het bijzonder voor de handeling die de werknemer in de hier besproken zaak had verricht. Daarop kon een werkgever moeilijk anticiperen met waarschuwingen of instructies.

4.7.3 Maar dat laat uiteraard onverlet dat werkgevers wél instructies of waarschuwingen moeten geven met betrekking tot handelingen die - met opzet wat vaag geformuleerd - behoren tot de harde kern van de werkzaamheden. Of wellicht beter: met betrekking tot handelingen die geenszins een incidenteel karakter hebben en waar de werkgever op bedacht behoort te zijn. En waarop hij, volgens eigen stellingen, ook bedacht was.

4.8 Vervolgens halen mrs Meijer en Dempsey de "leer" van de werkzaamheden die in niets afwijken van die waarmee men in het dagelijks leven wordt geconfronteerd van stal (s.t. onder 5.4). In dat verband beroepen zij zich op het arrest [A]/Fair Play(17) en op mijn daaraan voorafgaande conclusie.(18)

4.9 Ik wil best toegeven dat er enige parallel met dit arrest kan worden getrokken, zoals ook het Hof kennelijk heeft gedaan. Maar er zijn, zoals hierna zal blijken, ook wezenlijke verschillen.

4.11 Dit citaat illustreert, retrospectief bezien, het gevaar van te algemene uitspraken, al heb ik me destijds - gelukkig - minder stellig uitgelaten dan Casa Grande en Ohem willen doen geloven. In de eerste plaats zij er - nogmaals - op gewezen dat in casu sprake was van een kenbaar en aanzienlijk gevaar; zie onder 4.1.b. De werkgever wist dat. Het gaat niet om een gevaar waarvan in het oog springt dat het zich ook in de huiselijke sfeer eenvoudig kan voordoen of verwezenlijken. Of dat zo is, hangt onder meer af van het antwoord op de vraag of de tegels in het hotel vergelijkbaar zijn met die buiten de doorsnee huizen of in straten. Daaromtrent heeft het Hof niets vastgesteld.(19)

4.12 Belangrijker is dat Uw Raad een aanzienlijk minder algemeen oordeel velt dan mrs Meijer en Dempsey schijnen te menen. Het oordeel is ingebed in een aantal in rov. 3.4 genoemde omstandigheden: de keuken bood voldoende ruimte, [A] was alleen aanwezig, ze werd niet afgeleid, de werkzaamheden vonden niet plaats onder grote druk, [A] was een ervaren kracht en bekend met de betreffende werkzaamheden die niet afwijken van in de thuis situatie regelmatig voorkomende werkzaamheden waarvoor geen bijzondere aandacht, concentratie of kennis is vereist. Het bestreden oordeel wordt, afrondend, feitelijk en niet onbegrijpelijk geacht (rov. 3.6).

4.13 In de onderhavige zaak heeft het Hof niets vastgesteld over omstandigheden als onder 4.12 vermeld of over anderszins relevante omstandigheden die Casa Grande of Ohem te stade zouden kunnen komen. Bovendien gaat het in deze zaak niet om werkzaamheden ook thuis hadden kunnen verricht; zie ook onder 4.11.

4.14 Ten slotte proberen Casa Grande en Ohem 's Hofs oordeel in te passen in de leer van de ongelukkige samenloop van omstandigheden (s.t. onder 6.1.6). Ik denk niet dat het Hof dat heeft bedoeld. Het gaat hier om een "klassiek" arbeidsongeval met de telkens weer terugkerende vraag: is de werkgever daarvoor aansprakelijk of niet. Rov. 3.3 getuigt (in essentie) niet van een onjuiste rechtsopvatting. De verdere uitwerking mogelijk wel. In elk geval is 's Hofs motivering zo summier en wandelt zij zo lichtvoetig over de stellingen waarvan in cassatie zal moeten worden uitgegaan heen, dat het de cassatietoets m.i. niet kan doorstaan.

Conclusie

Deze conclusie strekt tot vernietiging van het bestreden vonnis met terugverwijzing naar het Hof.

Advocaat-Generaal