Parket bij de Hoge Raad, 11-09-2009, BI4198, 07/10717

Conclusie inzake:

tegen

In cassatie gaat het uitsluitend om de vraag of het hof eiseres tot cassatie onder 1, AWH, terecht alsnog niet-ontvankelijk heeft verklaard in haar in eerste aanleg ingestelde vorderingen (ontruiming van het gehuurde door verweerders in cassatie, [verweerder] c.s., met nevenvorderingen) op de grond dat AWH vóór aanvang van de procedure in eerste aanleg door fusie was opgehouden te bestaan.

1. Feiten en procesverloop(2)

1.1 AWH verhuurt sinds 31 januari 2003 aan [verweerder] c.s. een woning aan de [a-straat 1] te [plaats]. Op de huurovereenkomst zijn de algemene voorwaarden van 1 januari 2003 van toepassing.

1.3 [Verweerder] c.s. hebben de vordering gemotiveerd bestreden.

1.4 Na de behandeling ter zitting van 15 september 2006 heeft de kantonrechter [verweerder] c.s. bij vonnis in kort geding van 29 september 2006 veroordeeld om de woning met al wie en al wat zich daarin vanwege [verweerder] c.s. bevindt binnen twee maanden na de betekening van het vonnis te ontruimen en te verlaten en met overgifte van de sleutels geheel ter vrije beschikking van AWH te stellen, met machtiging op AWH om de ontruiming zo nodig zelf en op kosten van [verweerder] c.s. uit te voeren met behulp van politie en justitie. De kantonrechter heeft dit vonnis uitvoerbaar bij voorraad verklaard.

1.5 [Verweerder] c.s. zijn onder aanvoering van drie grieven van dit vonnis in hoger beroep gekomen bij het gerechtshof te Amsterdam, nevenzittingsplaats Arnhem, en hebben daarbij gevorderd dat het hof dit vonnis uitvoerbaar bij voorraad zal vernietigen en, opnieuw rechtdoende, de vordering van AWH alsnog zal afwijzen.

1.6 Tegen de niet verschenen AWH is verstek verleend.

1.7 Bij arrest van 5 december 2006 heeft het hof de in de memorie van grieven verzochte schorsing van de uitvoerbaarheid bij voorraad van het in het vonnis van de kantonrechter gegeven bevel tot ontruiming, opgevat als een incidentele vordering als bedoeld in art. 351 Rv. en vervolgens rechtdoende in dit incident de uitvoerbaarheid bij voorraad van genoemd bevel geschorst en in de hoofdzaak de zaak naar de rol verwezen voor het wijzen van arrest.

1.8 AWH heeft ter rolle van 23 januari 2007 het tegen haar verleende verstek gezuiverd, bij memorie van antwoord de grieven gemotiveerd bestreden en geconcludeerd tot bekrachtiging van het vonnis.

1.10 Na aktewisseling heeft het hof bij arrest van 29 mei 2007 het vonnis van de kantonrechter vernietigd, AWH alsnog niet-ontvankelijk verklaard in haar vorderingen en haar veroordeeld in de kosten van beide instanties.

2. Bespreking van het cassatiemiddel

2.1 Het middel, dat twee onderdelen onderverdeeld in twee subonderdelen bevat, is gericht tegen rechtsoverweging 2.1 van het tussenarrest van 6 maart 2007 en tegen de rechtsoverwegingen 2.2, 2.4, 2.6 en 2.7 van het eindarrest van 29 mei 2007, waarin het hof - voor zover van belang - als volgt heeft geoordeeld:

arrest van 6 maart 2007

"Hetgeen de memorie van antwoord van de Stichting onder 1 inhoudt, lijkt geen andere conclusie toe te laten dan dat de stichting Algemene Woningstichting Houten ten tijde van de inleidende dagvaarding als zodanig al niet meer bestond. Dat volgt ook uit het bij dezelfde memorie overgelegde uittreksel uit het handelsregister. Het ontbreken van rechts- en procesbevoegdheid bij de Stichting als degene op wiens naam de procedure is ingeleid, leidt het hof voorlopig tot de conclusie (...) dat het bestreden vonnis dient te worden vernietigd en dat de Stichting alsnog in haar vorderingen niet-ontvankelijk moet worden verklaard. (...)"

arrest van 29 mei 2007

"2.2(...) Weliswaar heeft de Stichting aangevoerd dat het [verweerder 1] duidelijk was dat met de Stichting zijn verhuurder werd bedoeld, maar dat is niet waar het (...) om gaat. Het gaat erom dat [verweerder 1] en [verweerster 2] begrepen, althans konden begrijpen, door welke (rechts)persoon zij in rechte werden betrokken, zodat zij (onder meer) hun verweer daarop konden afstemmen. De omstandigheid dat uit het handelsregister kenbaar was dat de Stichting had opgehouden te bestaan en dat de Stichting Viveste haar rechtsopvolger was, is in dit verband onvoldoende. [Verweerder 1] en [verweerster 2] (en hun gemachtigde) mochten ervan uitgaan dat de vermelding in de inleidende dagvaarding correct was, zodat voor hen geen aanleiding bestond om het handelsregister te raadplegen.

2.4(...) Onvolkomenheden in de tenaamstelling van de inleidende dagvaarding bergen dan ook het risico in zich dat onduidelijkheid ontstaat over de (rechts)personen tussen wie het vonnis rechtskracht heeft, wat onder meer tot executieperikelen kan leiden. Dit laatste is niet alleen van belang voor de eisende partij (die het geding inleidt met de bedoeling om tegen de gedaagde partij een executoriale titel te verkrijgen), maar ook voor de gedaagde partij, en niet enkel in verband met de mogelijkheid om een eis in reconventie in te stellen. De gedaagde partij zal er immers, in het geval zij in het gelijk wordt gesteld, belang bij hebben om een te haren gunste uitgesproken proceskostenveroordeling op haar wederpartij te kunnen verhalen, in welk belang zij wordt gefrustreerd indien de door haar verkregen titel de naam vermeldt van een wederpartij die niet of niet meer bestaat. (...).

2.6 In verband met de (...) vermelding in de inleidende dagvaarding van de naam van degene op wiens verzoek de betekening ervan geschiedt, acht het hof het in beginsel niet toelaatbaar dat de eisende partij zich bedient van een andere naam dan haar werkelijke naam, hetgeen in geval van een rechtspersoon de statutaire naam is. Het hof wijst er in dit verband nog op dat het beroep van de Stichting op het gebruik van haar handelsnaam miskent dat de inleidende dagvaarding op naam van "de stichting Algemene Woningstichting Houten" (cursivering toegevoegd [door het hof, W-vG]) is uitgebracht. Daarmee is niet de handelsnaam "Algemene Woningstichting Houten" gebruikt, maar is een rechtspersoon als zodanig aangeduid, welke rechtspersoon niet langer bestond.

2.7 Het beroep van de Stichting op art. 66 Wetboek van Burgerlijke Rechtsvordering is ten onrechte, omdat nietigheid van de dagvaarding niet aan de orde is, maar in plaats daarvan de rechts- en procesbevoegdheid van degene op wiens verzoek de betekening van de inleidende dagvaarding is geschied[...], hetgeen een ontvankelijkheidskwestie is."

2.2 Het middel klaagt in de kern dat het oordeel van het hof dat AWH alsnog in haar vorderingen niet-ontvankelijk moet worden verklaard omdat zij ten tijde van de inleidende dagvaarding al niet meer bestond, rechtens onjuist is dan wel onbegrijpelijk is gemotiveerd.

2.3 In deze zaak is het hof ambtshalve tot het oordeel is gekomen dat AWH niet-ontvankelijk is in haar vorderingen omdat zij door een fusie niet meer bestond. Dat een rechter ambtshalve de hoedanigheid van een procespartij beoordeelt in het kader van de ontvankelijkheid is juist omdat de procesbevoegdheid van openbare orde is. Het ging in appel echter niet om de ontvankelijkheid van appellanten, [verweerder] c.s., en ook niet om de vraag of in hoger beroep de verkeerde partij was gedagvaard, maar om de procesbevoegdheid in eerste aanleg.

2.4 Ik stel allereerst voorop dat AWH en [verweerder] c.s. zowel in eerste aanleg als in hoger beroep een volledige, inhoudelijke rechtsstrijd hebben gevoerd over de tussen partijen bestaande huurverhouding waarbij AWH optrad als verhuurster van de woning te [plaats] die werd gehuurd door [verweerder] c.s. alsmede over de reden - de beweerdelijke overlast door de huurders - om in kort geding ontruiming te vorderen. Eerst bij memorie van antwoord in hoger beroep heeft AWH melding gemaakt van het feit dat zij op 30 juni 2006 is gefuseerd met de stichting "Woningstichting dr Schaepman", dat zij thans een stichting is genaamd "Stichting Viveste" en dat Algemene Woningstichting Houten nu nog slechts als handelsnaam wordt gebruikt. In eerste aanleg was AWH de eisende partij, in hoger beroep was zij geïntimeerde en is zij dus (uiteindelijk) verschenen op de tot haar gerichte appeldagvaarding van [verweerder] c.s. In zijn tussenarrest heeft het hof onder 1.4 vastgesteld dat partijen na de memorie van antwoord van AWH de stukken aan het hof hebben overgelegd voor het wijzen van arrest. Daaruit kan worden geconcludeerd dat [verweerder] c.s. na de memorie van antwoord geen akte of pleidooi hebben gevraagd en dus ook de rechtsstrijd op het punt van het niet bestaan van AWH en mitsdien haar ontvankelijkheid in eerste aanleg niet hebben willen aangaan.

2.5 Tweede vooropstelling is het criterium van het arrest van de Hoge Raad van 5 juni 1992, NJ 1993, 204 en sindsdien vaste rechtspraak, te weten dat beslist dient te worden tussen de werkelijk belanghebbende partijen. Wanneer de oorspronkelijke wederpartij niet meer als materieel belanghebbende is betrokken bij de rechtsbetrekking in geschil, dient in de bewoordingen van de Hoge Raad te worden voorkomen dat enerzijds de vordering niet meer aan de oorspronkelijk eiser kan worden toegewezen omdat deze niet meer de schuldeiser is, en anderzijds de rechtsverkrijgende, na het in kracht van gewijsde gaan van de einduitspraak, daaraan krachtens het gezag van gewijsde (art. 236 Rv.) zou zijn gebonden zonder daartegen een rechtsmiddel te hebben kunnen instellen. De werkelijk belanghebbende moet derhalve als partij aan een proces kunnen deelnemen, opdat deze niet wordt gebonden aan een beslissing waarop hij geen invloed heeft kunnen uitoefenen. Als een procespartij niet meer bestaat is de gedachte dat geen vonnis wordt gewezen ten gunste van of juist tegen een niet-bestaande (rechts)persoon en daarmee over een rechtsverhouding die niet meer bestaat.

2.6 Derde vooropstelling is dat regels geen doel op zichzelf mogen worden. Enerzijds dienen formaliteiten bij uitstek de rechtszekerheid en de ordening van het proces, waardoor partijen weten waaraan ze toe zijn, maar daartegenover staat het belang bij herstel van de gemaakte fout waardoor de (appel)rechter een materiële beoordeling van het geschil kan geven. De rechter dient zich dan ook af te vragen in hoeverre de rechtszekerheid eist dat de hand wordt gehouden aan processuele regels die beogen duidelijkheid te scheppen voor partijen(4).

2.12 Daarbij geldt voorts dat [verweerder] c.s. daarbij waren gebaat in verband met een eventueel verhaal van de proceskosten. Van een benadeling van [verweerder] c.s. als gevolg van een correctie is dan ook geen sprake, temeer nu zij daartoe ook geen omstandigheden hebben aangevoerd(14).

2.13 Haaks op zijn eigen oordeel omtrent het bestaan van AWH als rechtspersoon en het belang van het voorkomen van executieperikelen heeft het hof AWH veroordeeld in de proceskosten. Ook om die reden dienen de bestreden arresten te worden vernietigd.

3. Ontvankelijkheid van AWH in haar cassatieberoep

3.1 Het cassatieberoep dient om ontvankelijk te zijn, te worden ingesteld door een partij die als zodanig bij de bestreden uitspraak betrokken is geweest. Indien deze partij ten tijde van het aanwenden van het rechtsmiddel als gevolg van een fusie is opgegaan in een andere rechtspersoon en derhalve niet meer bestaat, kan het rechtsmiddel uitsluitend worden ingesteld door de rechtsopvolgende rechtspersoon(15), in dit geval Stichting Viveste.

3.2 AWH dient derhalve niet-ontvankelijk te worden verklaard in het door haar ingestelde cassatieberoep.

4. Conclusie

A-G