Parket bij de Hoge Raad, 07-01-2014, ECLI:NL:PHR:2014:148, 12/04564

4.1. Het eerste middel keert zich met een drietal klachten tegen de bewezenverklaring.

4.2 Ten laste van de verdachte is bewezen verklaard dat zij “op 24 mei 2011, te Drachten, van voorwerpen, te weten mobiele telefoons (merk: Apple), de herkomst en de verplaatsing heeft verborgen en/of verhuld, terwijl zij wist dat dat voorwerp - onmiddellijk of middellijk - afkomstig was uit enig misdrijf.”

4.3 Aan de bewezenverklaring heeft het hof de volgende bewijsmiddelen ten grondslag gelegd:

“1. Een proces-verbaal van aanhouding, pagina's 56 tot en met 58, zakelijk weergegeven inhoudende:

Op 24 mei 2011 omstreeks 17.15 uur hielden wij, verbalisanten, op de Drift te Drachten aan: [verdachte]. We zagen een blauwe auto, voorzien van kenteken [AA-00-AA], en een rood busje, voorzien van kenteken [BB-00-BB], staan. Wij hebben de 4 personen in de rode VW Transporterbus en de 2 personen die zich in de blauwe Passat bevonden meegedeeld dat ze waren aangehouden.

Als bevindingen van verbalisanten:

Op 25 mei 2011 hebben wij te Drachten de inbeslaggenomen voertuigen doorzocht. Dit betroffen de blauwe Volkswagen Passat voorzien van kenteken [AA-00-AA] en een rode Volkswagen Transporter voorzien van kenteken [BB-00-BB]. Achter in de rode Volkswagen Transporter zagen wij spullen in diverse tassen liggen. In een witte boodschappentas met opdruk 'casino' troffen wij een hoeveelheid kleding aan. In een zak van een jas troffen wij een iPhone aan. In dezelfde tas in een zak van een broek troffen we een iPhone aan.

In een witte plastic tas troffen wij een hoeveelheid kleding aan. In de zakken van een spijkerbroek troffen wij twee iPhones aan. In dezelfde tas troffen wij in een zak van een spijkerbroek een iPhone in een sok aan. In dezelfde plastic tas troffen we in de zakken van een spijkerbroek 4 iPhones aan. Achter een schot dat de voor- en achterzijde van het voertuig afscheidt troffen we een iPhone aan. We hebben de iPhones inbeslaggenomen.

Als bevindingen van verbalisant:

Op 31 mei 2011 werd via internet contact opgenomen met Apple, met de bedoeling de eigenaren van de inbeslaggenomen iPhones te achterhalen. Op 9 juni 2011 stuurde de Privacy Officer van Apple een mail van de 10 IMEI-nummers van de inbeslaggenomen iPhones en onder welke naam deze geregistreerd staan:

Als verklaring van verdachte:

Mijn man, broers en ik waren in Zweden. Mijn broer [betrokkene 8] zei tegen mij: 'Laten we wat telefoons stelen.' Hij had al een telefoon gestolen. Daarna heeft [betrokkene 8] nog 6 telefoons gestolen en ik 4. Ik heb de telefoons verstopt tussen de kleding in de auto en daarna gingen wij naar Denemarken om mijn vader te treffen.

Als vraag van verbalisanten:

Hoe komen die telefoons in de auto van je vader?

Als verklaring van verdachte:

Ik heb de tas waar de telefoons in zaten overgezet in de auto. Ik heb alle 10 telefoons in de tas gestopt tussen de kleding.

In die week in Zweden hebben wij die telefoons gestolen.”

4.4 Het hof heeft in reactie op het door de verdediging ingenomen standpunt dat de verdachte dient te worden vrijgesproken van het onder 1 ten laste gelegde, het volgende overwogen:

“Verweren

Het strafrechtelijk verwijt dat verdachte wordt gemaakt luidt - kort gezegd - dat zij zich op 24 mei 2011 in Drachten schuldig heeft gemaakt aan witwassen.

Uit het dossier blijkt - voor zover hier van belang - het volgende.

Op 24 mei 2011 troffen verbalisanten in Drachten een blauwe VW Passat en een rode VW Transporter aan. In en bij de voertuigen werden zes personen aangetroffen; verdachte, haar man, twee broers en haar ouders. Tijdens de aanhouding bevond verdachte zich in de VW Passat. In een tas in de rode VW Transporter werden Iphones aangetroffen, elk afzonderlijk verstopt in kledingstukken. Een aantal van de aangetroffen Iphones bleek afkomstig van diefstallen in Zweden.

Verdachte heeft op 11 augustus 2011 tegenover de verbalisanten verklaard dat zij en haar broers en man vanuit Zweden - via Denemarken - naar Nederland zijn gereden. Zij heeft ook verklaard dat zij samen met een van haar broers in Zweden Iphones heeft gestolen.

Verdachte heeft voorts verklaard dat zij in Denemarken de telefoons tussen de kleding en in een tas in de rode VW Transporter heeft verstopt. Vervolgens zijn zij, haar moeder, broers en man met beide auto's naar Nederland gereden, alwaar haar vader zich bij hen voegde.

De raadsman heeft aangevoerd dat de verklaringen van verdachte als niet betrouwbaar kunnen worden aangemerkt en daardoor niet voor het bewijs kunnen worden gebruikt.

Verdachte heeft, al dan niet gedwongen door familieleden, de schuld op zich genomen om de overige familieleden vrij te pleiten, aldus de raadsman.

Het hof volgt de raadsman niet in dit verweer. Op grond van de dossierstukken en het verhandelde ter zitting bestaat onvoldoende grond om aan de juistheid van deze verklaring van verdachte te twijfelen.

Namens verdachte is ter zitting van het hof voorts aangevoerd dat niet kan worden bewezen dat verdachte het ten laste gelegde in Drachten heeft gepleegd. Dat zal hooguit in het buitenland kunnen zijn gebeurd, maar dienaangaande heeft Nederland geen rechtsmacht.

De raadsman heeft voorts de vraag opgeworpen of de handelingen die verdachte heeft verricht wel kunnen worden gekwalificeerd als het verbergen en/of verhullen van de werkelijke aard, herkomst, vindplaats, vervreemding of verplaatsing, zoals beschreven in artikel 420bis van het Wetboek van Strafrecht.

Het delict, strafbaar gesteld in artikel 420bis, eerste lid, onder a, van het Wetboek van Strafrecht, moet worden beschouwd als voortdurend delict. Dit brengt mee dat hier dit feit ook door verdachte kan worden gepleegd in Drachten, indien zij ook daar de werkelijke aard, de herkomst, de vervreemding en/of de verplaatsing verbergt en/of verhult, althans verbergt en/of verhult wie de rechthebbende op een voorwerp was en/of dat voorwerp voorhanden heeft, terwijl zij weet dat het voorwerp afkomstig is uit misdrijf.

Uit het proces-verbaal van bevindingen op pagina's 223 en 224 volgt dat verbalisanten op 24 mei 2011 in Drachten in de rode VW Transporter twee boodschappentassen met daarin kleding hebben aangetroffen. In die kleding werden in de zakken van een viertal broeken meerdere van misdrijf afkomstige Iphones aangetroffen. Een van deze Iphones was verpakt in een sok. Uit de verklaring van verdachte volgt dat zij deze Iphones in Denemarken in de kleding heeft verstopt. Het hof overweegt dat het in deze situatie niet anders kan zijn dan dat met die handelingen is bedoeld de herkomst en verplaatsing van de Iphones te verhullen.

Deze situatie heeft verdachte ook doen voortbestaan in Drachten. Gelet hierop heeft verdachte zich in Drachten schuldig gemaakt aan witwassen.”

4.5 Het middel behelst ten eerste de klacht dat het hof ten onrechte in de hiervoor onder 4.4 geciteerde overweging als redengevende omstandigheid heeft vermeld dat zes personen werden aangetroffen in en bij een blauwe VW Passat en een rode VW Transporter, terwijl deze omstandigheid niet voortvloeit uit de gebezigde bewijsmiddelen en het hof evenmin heeft aangegeven waaraan het deze omstandigheid heeft ontleend.

4.6 Klaarblijkelijk heeft het hof de genoemde omstandigheid ontleend aan het proces-verbaal van aanhouding, dat als bewijsmiddel 1 is opgenomen. Daarin relateren de verbalisanten dat zij een blauwe auto en een rood busje zagen staan en dat zij de vier personen in de rode ‘VW Transporterbus’ en de twee personen die zich in de blauwe Passat bevonden hebben meegedeeld dat ze waren aangehouden. Anders dan de steller van het middel betoogt, volgt de redengevende omstandigheid uit dit bewijsmiddel. Daaraan doet niet af dat het hof overweegt dat de personen “in en bij” de voertuigen werden aangetroffen, terwijl in het proces-verbaal van aanhouding staat vermeld dat op het moment van aanhouding de zes personen zich in de auto’s bevonden. Uit het proces-verbaal volgt immers dat de voertuigen bij elkaar stonden, hetgeen betekent dat de personen die zich in de ene auto bevonden zich tevens bij de andere auto bevonden. Daarbij komt dat het hof in dit verband over de positie van de verdachte ten tijde van de aanhouding geen enkel misverstand heeft laten bestaan door in de volgende zin te overwegen dat de verdachte zich tijdens de aanhouding in de VW Passat bevond.

4.7 In de tweede plaats bevat het middel de klacht dat het hof is uitgegaan van een onjuiste rechtsopvatting door te overwegen dat art. 420bis, eerste lid, onder a, Sr moet worden beschouwd als een voortdurend delict. Ook zou het hof hebben blijk gegeven van een onjuiste rechtsopvatting ten aanzien van de termen ‘verbergen’ en ‘verhullen’ als bedoeld in de genoemde bepaling.

4.8 In de onderhavige zaak doet zich de situatie voor dat de verdachte in Zweden gestolen telefoons heeft verstopt in de auto en deze later heeft verplaatst naar de rode VW Transporter, terwijl de verdachte in Drachten is aangehouden. Zij bevond zich op dat moment in de blauwe VW Passat. De tenlastelegging en de bewezenverklaring zien op het verbergen en/of verhullen van de herkomst en de verplaatsing van de telefoons in Drachten. Naar mijn mening staat de enkele omstandigheid dat de verdachte de telefoons al op een eerder moment – buiten Nederland – in de VW Transporter heeft verstopt niet aan een bewezenverklaring in de weg. In de memorie van toelichting behorend bij het voorstel dat heeft geleid tot bij de Wet van 6 december 2001, Stb. 2001, 606 wordt ten aanzien van de termen ‘verbergen’ en ‘verhullen’ het volgende opgemerkt²:

"Bij de in het eerste lid, onderdeel a, strafbaar gestelde gedraging gaat het om al die handelingen die tot doel hebben en geschikt zijn om de werkelijke aard, herkomst, vindplaats enzovoort van een voorwerp te verbergen of verhullen. De strafbaarstelling geeft niet nader aan om welke handelingen het allemaal kan gaan; bepalend voor de strafbaarheid is het effect van het handelen. De termen "verbergen" en "verhullen" impliceren dus een zekere doelgerichtheid: het handelen is erop gericht het zicht op de aard, herkomst, vindplaats enz. van voorwerpen te bemoeilijken en is ook geschikt om dat doel te bereiken.”

4.9 Niet alleen het verbergen, maar ook het verborgen houden kan als doel hebben de herkomst en de verplaatsing te verbergen en te verhullen. Het effect daarvan kan eveneens zijn dat de illegale herkomst dan wel de vindplaats van gelden of voorwerpen aan het zicht van de strafvorderlijke autoriteiten wordt onttrokken. De wetsgeschiedenis staat niet in de weg aan een opvatting waarbij het “verborgen houden” eveneens onder de reikwijdte van art. 420bis, eerste lid, onder a, Sr valt, terwijl een dergelijke opvatting in overeenstemming is met het door de wetgever vooropgezette belang van het bevorderen van een effectieve strafbaarstelling van witwassen. In deze lijn heeft de Hoge Raad in een zaak waarin de verdachte in het buitenland banksaldi had aangehouden op rekeningen op naam van anderen dan de verdachte, die naar de verdachte wist van misdrijf afkomstig waren, in aanmerking genomen dat het “verbergen of verhullen” zoals bedoeld in art. 420bis Sr niet enkel kan bestaan uit gedragingen waarmee wordt bewerkstelligd dat deze saldi op een zodanige rekening worden gestort, maar ook uit gedragingen waardoor plaatsing van die saldi op een zodanige rekening voortduurt.³

4.10 Uit het voorafgaande volgt dat ook het bestendigen van de verborgen of verhulde toestand in voorkomende gevallen kan worden aangemerkt als het ‘verbergen’ respectievelijk ‘verhullen’ als bedoeld in art. 420bis, eerste lid, onder a, Sr. De overweging van het hof, dat deze bepaling als een voortdurend delict moet worden beschouwd, begrijp ik in deze zin en getuigt aldus bezien niet van een onjuiste rechtsopvatting.

4.11 Ten derde behelst het middel de klacht dat uit de bewijsmiddelen niet kan worden afgeleid dat de verdachte in Drachten enige gedraging heeft verricht als gevolg waarvan het verbergen van de herkomst of de verplaatsing van de telefoons heeft voortbestaan of daadwerkelijk werd bevorderd. Daartoe merkt de steller van het middel nog op dat de verdachte zich niet bevond in de auto waarin de telefoons zijn aangetroffen, zodat niet kan worden geoordeeld dat de verdachte de telefoons in Drachten onder zich of in haar macht heeft gehad.

4.12 De kennelijk aan het middel ten grondslag liggende opvatting dat van witwassen in de zin van art. 420bis, eerste lid, onder a, Sr in de regel eerst sprake kan zijn in geval de verdachte de desbetreffende voorwerpen onder zich heeft of in zijn macht heeft, vindt geen steun in de wetsgeschiedenis. De toenmalige minister van justitie merkte te dien aanzien op⁴:

"Meer in het bijzonder heeft de heer Dittrich mij gevraagd of ik met de strafbaarstelling heb bedoeld dat de verdachte het voorwerp ook echt onder zich moet hebben of in zijn macht moet hebben, om - zo begrijp ik het - de verdachte voor witwassen te kunnen veroordelen. Het antwoord op de gestelde vraag moet ontkennend zijn. Onderscheid moet worden gemaakt tussen de handelingen omschreven in onderdeel a van het eerste lid van de artikelen 420bis en 420quater Sr en de handelingen omschreven in onderdeel b. Laatstbedoelde handelingen ("verwerven, voorhanden hebben, overdragen, omzetten of gebruik maken") veronderstellen inderdaad feitelijke zeggenschap ten aanzien van het voorwerp, al is niet vereist dat het voorwerp zich in de fysieke nabijheid van de verdachte bevindt (zie ook de memorie van toelichting, Kamerstukken II 1999/2000, 27 159, nr. 3, p. 14/15). Dit is anders bij het "verbergen of verhullen" als bedoeld in onderdeel a. Dit blijkt reeds hieruit dat hieronder ook valt degene die verbergt of verhult "wie de rechthebbende op een voorwerp is of het voorhanden heeft". Dan heeft niet de verdachte, maar juist een ander het voorwerp - in juridische of feitelijke zin - onder zich. Voor de uitleg van de termen "verbergen" en "verhullen" is van belang dat zij een zekere doelgerichtheid impliceren; de handelingen zijn erop gericht om het zicht op de aard, herkomst enz. van voorwerpen te bemoeilijken en zijn ook geschikt om dat doel te bereiken. Onder omstandigheden kan ook iemand zich hieraan schuldig maken die het betrokken voorwerp niet daadwerkelijk onder zich of in zijn macht heeft. Ik denk bijvoorbeeld aan de adviseur die een (papieren) constructie bedenkt en uitvoert, waardoor een voorwerp dat zich in de macht van een ander (zijn opdrachtgever) bevindt, de schijn van legaliteit verkrijgt. Onder omstandigheden zou dergelijk handelen door de rechter onder de nieuwe strafbepalingen kunnen worden gekwalificeerd."

4.13 In dit verband moet dan ook onderscheid worden gemaakt tussen de beide verschijningsvormen van witwassen, zoals neergelegd in art. 420bis Sr. In de onderhavige zaak is niet het voorhanden hebben van de telefoons als bedoeld in art. 420bis, eerste lid, onder b, Sr ten laste gelegd, maar de in art. 420bis, eerste lid, onder a, Sr geregelde variant. Daarbij komt dat uit de bewijsconstructie van het hof volgt dat de verdachte de telefoons in een tas tussen kleding heeft verstopt – onder andere in een sok -, terwijl zij deze vervolgens in de VW Transporter heeft geladen, terwijl de VW Transporter en de VW Passat waarin de verdachte plaatsnam samen in Nederland reden. Het vervoer vond plaats in een ander land dan Zweden, waar de telefoons waren gestolen. Dat betekent dat de voorwerpen uit het economisch verkeer in het land van herkomst zijn gebracht. Het oordeel van het hof, dat de verdachte zich aldus te Drachten schuldig heeft gemaakt aan het verbergen en/of verhullen van de herkomst van de mobiele telefoons – in de ruime zin van het bestendigen van de verborgen of verhulde toestand - terwijl zij wist dat die voorwerpen afkomstig waren uit enig misdrijf, acht ik dan ook niet onbegrijpelijk, zodat ook deze klacht faalt.⁵

4.14 Het middel is tevergeefs voorgesteld.

5.1 Het tweede middel is gericht tegen het oordeel van het hof dat de verdachte de herkomst en de verplaatsing van mobiele telefoons heeft verborgen en/of verhuld als bedoeld in art. 420bis, eerste lid, onder a, Sr. Volgens de steller van het middel kunnen de bewezen verklaarde feiten niet als ‘witwassen’ worden gekwalificeerd.

5.2 In de bespreking van het eerste middel ligt besloten dat ik meen dat ook dit middel niet kan slagen. Ik beperk mij in het onderstaande dan ook tot enkele aanvullende opmerkingen.

5.3 De steller van het middel beroept zich op recente rechtspraak van de Hoge Raad met als strekking dat een verdachte die een uit eigen misdrijf verkregen voorwerp voorhanden heeft of verwerft zich eerst schuldig maakt aan het witwassen van dat voorwerp indien sprake is van een gedraging die meer omvat dan het enkele voorhanden hebben dan wel verwerven van dat voorwerp en die een op het daadwerkelijk verbergen of verhullen van de criminele herkomst van het door eigen misdrijf verkregen voorwerp gericht karakter heeft.⁶

5.4 De Hoge Raad stelt in de bedoelde rechtspraak voorop dat op zichzelf noch de tekst noch de geschiedenis van de totstandkoming van de art. 420bis en 420quater Sr eraan in de weg staat dat iemand die een in die bepalingen omschreven gedraging verricht ten aanzien van een voorwerp dat afkomstig is uit enig door hemzelf begaan misdrijf, wordt veroordeeld wegens witwassen. Dat geldt ook voor de in de onderhavige zaak toepasselijke variant van art. 420bis, eerste lid, onder a, Sr. Voor het overige heeft de rechtspraak waarop de verdachte doelt betrekking op de strafbaarstelling van art. 420bis, eerste lid, sub b, Sr en nog meer specifiek op het voorhanden hebben dan wel verwerven van de desbetreffende voorwerpen. Die jurisprudentie kan in verband worden gebracht met de onwenselijkheid van automatische dubbele veroordelingen in het kader van art. 420bis, eerste lid, onder b, Sr. Daarmee correspondeert een zekere voorkeur voor vervolging wegens het gronddelict in plaats van de binnenbocht van een vervolging ter zake van witwassen. Dat risico is hier niet aanwezig, alleen al omdat de regels van rechtsmacht in de weg staan aan een vervolging van de Roemeense verdachte in Nederland voor de diefstal van telefoons in Zweden. Daarbij komt dat de bewijsconstructie van het hof in het onderhavige geval is toegespitst op het verbergen en verhullen van de herkomst en de verplaatsing van de gestolen telefoons.

5.5 Het verbergen en/of verhullen van de herkomst en de verplaatsing van de telefoons is in verband met het bepaalde in art. 420bis, eerste lid, onder a, Sr ten laste gelegd en door het hof bewezen verklaard. Bij de bespreking van het eerste middel heb ik uiteengezet dat het desbetreffende oordeel van het hof niet onbegrijpelijk is. De verdachte heeft de door haar in de kleding en in de auto verstopte telefoons in Nederland verstopt gehouden en buiten het economisch verkeer van Zweden gebracht. Het handelen van de verdachte was erop gericht het zicht op de herkomst, de vindplaats en de verplaatsing van de telefoons te bemoeilijken en was ook geschikt om dat doel te bereiken. Het verstoppen en verstopt houden van uit misdrijf verkregen voorwerpen kan aldus onder het bereik van art. 420bis, eerste lid, onder a, Sr worden gebracht.⁷ Anders dan de steller van het middel aanvoert, volgt uit de bewijsmiddelen dat de verdachte zich bewust was van de aanwezigheid van de gestolen telefoons in de VW Transporter. Daartoe wijs ik in het bijzonder op bewijsmiddel 4, waarin de verdachte op de vraag van verbalisanten hoe de telefoons in de auto van haar vader komen, antwoordt dat zij de tas waar de telefoons in zaten heeft overgezet in de auto en dat zij de telefoons in de tas tussen de kleding heeft gestopt.

5.6 Ook het tweede middel is tevergeefs voorgesteld.

6.1 Het hof heeft in de strafmotivering het volgende overwogen:

“Verdachte heeft zich schuldig gemaakt aan het witwassen van Iphones. Zij heeft de Iphones, waarvan zij wist dat deze van diefstal afkomstig waren, in kledingstukken verborgen en deze kleding vervolgens in tassen gestopt en in de VW Transporter gedeponeerd.

Vervolgens is verdachte met anderen met het voertuig vanuit Denemarken naar Nederland gereden. Verdachte heeft door haar handelen opbrengsten van misdrijven aan het zicht van justitie onttrokken en de belangen van de rechtmatige eigenaren van de Iphones geschaad.”

6.2 Naar mijn mening berust het middel op een onjuiste lezing van het arrest. Het hof heeft overwogen dat de “verdachte met anderen met het voertuig vanuit Denemarken naar Nederland (is) gereden”. Die overweging impliceert niet dat de verdachte zich in Drachten daadwerkelijk in de VW Transporter bevond. De overweging begrijp ik aldus dat de verdachte en anderen vanuit Denemarken naar Nederland zijn gereden, onder meer met de VW Transporter. Aldus gelezen, is de overweging niet onbegrijpelijk, terwijl de daaraan ten grondslag liggende gegevens ter terechtzitting ter sprake zijn gekomen.

De procureur-generaal

bij de Hoge Raad der Nederlanden

AG