Parket bij de Hoge Raad, 13-02-2015, ECLI:NL:PHR:2015:83, 14/01534

Op 1 mei 2012 is het Project Civiele Procesinnovatie van start gegaan met als doel verkorting van de doorlooptijden, vereenvoudiging van de procedure, beheersing van de proceskosten en betrokkenheid van de rechtzoekenden bij het vormgeven van de procedures⁶. In dat kader zijn op 1 januari 2013 bij het gerechtshof ’s-Hertogenbosch en bij het gerechtshof Amsterdam voor de duur van een jaar pilots van start gegaan met aangescherpte procesreglementen. Bedoeling van de pilots is om met kortere termijnen, minder uitstelmogelijkheden en ambtshalve handhaving van de termijnen de doorlooptijden van de civiele procedures in hoger beroep sterk te verkorten⁷. Daartoe zijn in de pilotreglementen van het landelijk procesreglement afwijkende termijnen voor memories en uitstel opgenomen⁸.

Bij beide gerechtshoven is aanvankelijk vertraging in de doorlooptijd van civiele procedures ontstaan door een tijdelijke samenloop van oude en nieuwe zaken. Daarom is de duur van de pilots per 1 januari 2015 voor een tweede keer⁹ verlengd, teneinde het effect van de pilot beter te kunnen beoordelen nadat deze vertraging is weggewerkt¹⁰.

Naast de pilot bij de gerechtshoven Amsterdam en ’s-Hertogenbosch is in het kader van het project Civiele Procesinnovatie een pilot van start gegaan bij de rechtbanken Den Haag (per 1 mei 2012) en Arnhem (per 1 november 2012)¹¹. De pilot bij de rechtbank Gelderland, locatie Arnhem is per 1 januari 2015 beëindigd¹².

De invoering van al deze pilots is niet zonder kritiek gebleven, onder meer van de steller van het middel. De kritiek ziet onder meer op de veronderstelling dat partijen een procedure snel willen afronden, op de verkorting van de termijnen voor de advocatuur (en niet of zonder sancties voor de rechterlijke macht), op vertraging bij de overige procedures¹³ en ook op het feit dat met de pilots afbreuk wordt gedaan aan de uniformiteit van de procesregelingen¹⁴.

Het hof stelt voorop dat bij rolbeslissing van 1 oktober 2013 is beslist dat ook in de onderhavige zaak de termijnen voor de gewone memories doorlopen tijdens de behandeling van de door curatoren ingestelde incidentele vordering. De zaak is daarbij verwezen naar de rol van 12 november 2013, voor het nemen van een memorie van grieven door curatoren en een memorie van antwoord in het incident door geïntimeerde. Uit die rolbeslissing, althans rolverwijzing hadden curatoren moeten afleiden dat zij op genoemde datum van grieven hadden moeten dienen. Bezwaren tegen voornoemde rolbeslissing hadden curatoren tijdig na bekendmaking van die beslissing aan het hof kenbaar moeten maken, hetgeen zij niet hebben gedaan. Dat curatoren ondanks genoemde rolbeslissing (ten onrechte) in de veronderstelling waren dat de hoofdzaak door de incidentele vordering zou worden geschorst, dient voor hun rekening te blijven.

Uit het vorenstaande volgt dat het verval van het recht van curatoren op het nemen van een memorie van grieven terecht is verleend. (…)

Bij gebreke van grieven kunnen curatoren niet worden ontvangen in het hoger beroep. (…)”

De onderdelen klagen – verkort weergegeven – dat het hof heeft miskend dat (i) het verzuim de memorie van grieven te nemen slechts tot verval van recht mag leiden indien dit wordt gerechtvaardigd door de mate waarin als gevolg van dat verzuim het belang van een doeltreffende en voortvarende rechtspleging is geschonden, mede in aanmerking genomen de mate waarin de wederpartij daardoor in haar processuele rechten is benadeeld en (ii) dat steeds een termijn van 14 dagen (een ‘terme de grâce’) moet worden geboden om het verzuim te herstellen, indien appellant (of geïntimeerde) op de als eerste (en uiterste) daarvoor bepaalde roldatum verzuimt zijn memorie te nemen. Voorts wordt geklaagd dat het hof niet heeft gemotiveerd dat het verval van recht in dit geval passend en geboden is. Daarnaast is het oordeel van het hof onbegrijpelijk nu niet valt in te zien dat aan het belang van een doelmatige en voortvarende procesvoering wezenlijk afbreuk wordt gedaan indien de bedoelde herstelmogelijkheid wordt geboden of dat Black Box daardoor daadwerkelijk in haar processuele rechten zou worden benadeeld of enige klemmende reden zich daartegen zou verzetten.

Met betrekking tot de termijn voor het nemen van memories en de mogelijkheid van uitstel luidt de “Pilot gerechtshof Amsterdam, Aanpassing van het landelijk procesreglement voor civiele dagvaardingszaken bij de gerechtshoven” vanaf 1 januari 2013 (hierna: het pilotreglement) als volgt (de afwijkingen ten opzichte van het landelijk geldende procesreglement geef ik cursief weer¹⁵):

In het document “Pilot gerechtshof Amsterdam aanpassing van het landelijk procesreglement voor civiele dagvaardingszaken bij de gerechtshoven, vragen en antwoorden” (net als het pilotreglement te vinden op www.rechtspraak.nl) is vermeld:

Zoals hiervoor vermeld, wordt met de afwijkingen ten opzichte van het landelijk procesreglement beoogd de doorlooptijd van de procedure sterk te bekorten. Dat gebeurt in Amsterdam wel heel drastisch. Terwijl in de pilot van het gerechtshof ’s-Hertogenbosch nog één normaal uitstel mogelijk is, wordt bij het gerechtshof in Amsterdam in beginsel geen uitstel en dus slechts één termijn verleend. Voorts wordt, anders dan in het pilotreglement van het gerechtshof ’s-Hertogenbosch (in de toelichting op artikel 2.11), niet uitdrukkelijk vermeld dat na het ongebruikt verstrijken van een termijn ambtshalve akte niet-dienen wordt verleend. Op basis van het pilotreglement leidt een verzoek tot een tweede uitstel in beginsel tot doorhaling van de zaak op de rol (artikel 2.28). In het document met vragen en antwoorden staat dat het recht om een proceshandeling te verrichten vervalt, indien geen uitstel is gevraagd en verleend.

Daarnaast wordt een zaak onder het pilotreglement, anders dan onder het landelijk reglement, na het ongebruikt verstrijken van een laatste termijn niet verwezen naar de parkeerrol. Ook is de partijperemptoirstelling in het pilotreglement vervallen. Daardoor volgt onder het pilotreglement, anders dan onder het landelijk reglement, bij overschrijding van een fatale termijn zonder enige vorm van waarschuwing akte niet-dienen.

Op 26 september 2014 heeft de Hoge Raad een tweetal arresten gewezen over de toepassing van het landelijk procesreglement en van het pilotreglement van het hof ’s-Hertogenbosch¹⁷, waarin is vooropgesteld dat de advocaat op grond van zijn deskundigheid en kennis zonder meer geacht wordt op de hoogte te zijn van de in de desbetreffende procedure geldende termijnen en van de verstrekkende gevolgen die verbonden zijn aan overschrijding daarvan. Slechts indien sprake is van een bijzondere situatie is een uitzondering gerechtvaardigd op de gevolgen die zijn verbonden aan overschrijding van een processuele termijn. In het arrest over het pilotreglement van het gerechtshof ’s-Hertogenbosch was dat de verwarringwekkende omstandigheid dat het verplicht te gebruiken landelijk systeem een uitstelmogelijkheid genereerde die in het pilotreglement niet bestond¹⁸. In het arrest over het landelijk procesreglement mocht de advocaat er op grond van onjuiste informatie in het roljournaal vanuit gaan dat zij een verlengde termijn voor het dienen van grieven had verkregen¹⁹.

In deze zaak is m.i. geen sprake van een dergelijke bijzondere situatie nu de procesadvocaat in hoger beroep van de curatoren de toepasselijkheid van het pilotreglement gewoon heeft gemist²⁰.

Er is ambtshalve geconstateerd dat niet van grieven is gediend en er is ambtshalve akte niet-dienen verleend. Als noodzakelijk gevolg daarvan wordt een procespartij niet-ontvankelijk verklaard in het hoger beroep en wordt haar dus de toegang tot de appelrechter ontzegd. Daarmee is ook art. 6 EVRM in het geding²⁵.

Zoals onder 2.10 is vermeld, volgt onder het pilotreglement bij overschrijding van een fatale termijn zonder enige vorm van waarschuwing akte niet-dienen, omdat partijperemptoirstelling daarin is vervallen.

Opvallend is dat de gerechtshoven Amsterdam en ’s-Hertogenbosch reeds in de eerste maanden van 2013 een coulanceregeling hebben gehanteerd door in voorkomende gevallen een extra uitstel te verlenen. Bij het gerechtshof Amsterdam is “in de eerste maanden” van 2013 in voorkomende gevallen een extra uitstel verleend omdat “ondanks advocatuurbrede informatie niet iedereen op de hoogte [bleek] van de veranderingen”. Omdat ondanks aankondiging via onder meer de lokale Ordes van Advocaten en Rechtspraak.nl niet alle advocaten goed bleken te zijn geïnformeerd over het aangescherpte procesreglement van het gerechtshof ’s-Hertogenbosch, heeft ook dat hof in de maanden januari en februari 2013 een coulanceregeling gehanteerd²⁶. De gerechtshoven hebben dus al eerder een uitzondering gemaakt op strikte handhaving van de nieuwe regels.

Artikel 1.6 van het pilotreglement van het gerechtshof Amsterdam dat over de gevolgen van niet-naleving van het reglement handelt, luidt als volgt:

Op grond van het voorgaande meen ik dat het oordeel van het hof blijk geeft van een onjuiste rechtsopvatting. Meer in het bijzonder zou het roljournaal m.i. de mededeling moeten bevatten dat de eenmalige termijn voor het dienen van grieven peremptoir wordt verleend. Nu dit in de onderhavige zaak niet het geval was, meen ik dat aan artikel 1.6 van het pilotreglement inhoud dient te worden gegeven in de vorm van het vergunnen aan de curatoren van een korte termijn tot herstel van hun verzuim om van grieven te dienen. In aansluiting op de inmiddels gebruikelijke termijn voor herstel van processuele fouten en verzuimen, kies ik daarbij voor een termijn van veertien dagen.

Nu de onderdelen 1-4 in zoverre slagen, behoeven de onderdelen 5 en 6 geen bespreking meer.

De zaak kan m.i. na vernietiging worden teruggewezen naar het gerechtshof Amsterdam nu dit hof zich nog niet inhoudelijk over de zaak heeft uitgelaten.