Parket bij de Hoge Raad, 30-06-2017, ECLI:NL:PHR:2017:661, 16/04937

Het cassatiemiddel bevat twee onderdelen.

Onderdeel 1 klaagt dat het hof met zijn oordeel dat [eiser] bij gebreke van grieven niet kan worden ontvangen in het hoger beroep, hetzij is uitgegaan van een onjuiste rechtsopvatting met betrekking tot de goede procesorde en art. 6 EVRM, hetzij een onbegrijpelijk of onvoldoende gemotiveerd oordeel heeft gegeven.

Het onderdeel betoogt daartoe – verkort weergegeven – dat noch [eiser] noch zijn (uit het ressort Den Haag afkomstige) advocaat ervan op de hoogte was (gesteld) dat bij wijze van een pilot een afwijkend reglement van toepassing was. Zijn advocaat ging ervan uit dat na de eerste termijn op 26 april 2016 automatisch een nadere termijn van vier weken voor het nemen van een memorie van grieven zou worden gegeven en had geen aanleiding dit in het roljournaal na te gaan. Volgens het onderdeel kan in de gegeven omstandigheden, mede gelet op de jurisprudentie van de Hoge Raad over het pilotreglement⁹, geen akte niet-dienen worden verleend indien de advocaat niet tijdig daadwerkelijk op de hoogte is gebracht van de laatste termijn en had het hof “gelet op de korte termijn en de zeer ingrijpende gevolgen daarvan” niet kunnen volstaan met een aantekening in het roljournaal, maar had het, hetzij in het kader van het aanbrengen van de zaak hetzij nadat op 26 april 2016 geen memorie van grieven was genomen, contact met de advocaat moeten opnemen om duidelijk te maken dat een laatste termijn van twee weken werd gegeven om alsnog een memorie van grieven te nemen op straffe van ambtshalve akte niet-dienen. [eiser] heeft er daarbij op gewezen dat het tot 1 september 2008 verplicht was om in een ander arrondissement of ressort te procederen door tussenkomst van een procureur ter plaatse en dat, na de opheffing van het verplichte procuraat, aanvankelijk sprake was van een landelijke uniforme wijze van procederen, waarbij na het aanbrengen royaal uitstel werd toegekend en het bovendien niet ongebruikelijk was dat een comparitie na aanbrengen werd bepaald alvorens de gelegenheid werd geboden om van grieven te dienen. Verder heeft [eiser] erop gewezen dat de verschillende pilotreglementen niet gelijkluidend zijn en dat niet ongebruikelijk is dat vooraf aan de betrokken advocaat kenbaar wordt gemaakt dat een pilot van toepassing is.

Met betrekking tot de stelling dat de Haagse advocaat van [eiser] niet op de hoogte was van het Amsterdamse pilotreglement, heeft ABN AMRO aangevoerd dat dit een ontoelaatbaar feitelijk novum is¹⁰.

Aan ABN AMRO kan worden toegegeven dat deze stelling in appel niet is betrokken en derhalve een novum in cassatie vormt, maar het is m.i. niet ontoelaatbaar. Het is de vraag of deze stelling eerder had kunnen en moeten worden aangevoerd¹¹. Wat daarvan zij, deze betreft de toegang tot de rechter die van openbare orde is¹².

In het onderhavige geval heeft de rolraadsheer aan deze rechtspraak toepassing gegeven en heeft hij [eiser], na het ongebruikt voorbij laten gaan van de in het pilotreglement genoemde termijn van zes weken voor het nemen van een memorie van grieven, nog een termijn van veertien dagen gegeven.

De vraag die met onderdeel 1 in de kern aan de orde wordt gesteld, is of in een dergelijk geval de goede procesorde in de weg staat aan toepassing van de sanctie van verval van het recht om van grieven te dienen, vanwege de omstandigheid dat de sanctie “slechts” in het roljournaal is aangetekend en het hof (de advocaat van) de partij niet ook op andere wijze heeft geïnformeerd.

Voor de beantwoording van deze vraag is m.i. het volgende van belang.

[eiser] werd in de procedure bij het hof vertegenwoordigd door een advocaat. Uitgangspunt is dat de advocaat op grond van zijn deskundigheid en kennis zonder meer geacht wordt op de hoogte te zijn van de in de desbetreffende procedure geldende termijnen en van de verstrekkende gevolgen die verbonden zijn aan overschrijding daarvan¹⁶. Met de in de desbetreffende procedure geldende termijnen wordt mede gedoeld op de blijkens het toepasselijke pilotreglement geldende termijnen¹⁷.

Het roljournaal en zijn betekenis voor de praktijk is in een aantal arresten van de Hoge Raad aan de orde geweest.

In de procedure die aanleiding gaf voor het arrest van 29 maart 2013 had het gerechtshof akte niet-dienen van grieven verleend, terwijl de brief met aanzegging partijperemptoir en akte niet-dienen niet door de advocaat van appellanten was ontvangen en het elektronisch roljournaal in de desbetreffende periode niet toegankelijk was. De Hoge Raad oordeelde dat deze samenloop van omstandigheden “tegen de achtergrond van het in art. 6 EVRM gewaarborgde recht op een effectieve toegang tot de civiele rechter van dien aard” is dat het niet voor risico van appellanten dient te komen dat zij nog niet van grieven hadden gediend²³.

In de beide procedures die hebben geleid tot de hiervoor reeds aangehaalde arresten van 26 september 2014 was ook akte niet-dienen van grieven verleend, terwijl, in het ene geval²⁴, in het roljournaal als gevolg van een administratieve vergissing van de zijde van het hof was vermeld dat een verlengde termijn voor het dienen van grieven was gegeven en, in het andere geval²⁵, een in het roljournaal door het hof beschikbaar gesteld formulier de (onjuiste) vermelding bevatte dat uitstel mogelijk was. In beide arresten stelde de Hoge Raad voorop dat de advocaat op grond van zijn deskundigheid en kennis zonder meer geacht wordt op de hoogte te zijn van de in de desbetreffende procedure geldende termijnen en van de verstrekkende gevolgen die verbonden zijn aan overschrijding daarvan, maar dat in het onderhavige geval sprake is van een bijzondere situatie, waarin een uitzondering gerechtvaardigd is op de gevolgen die zijn verbonden aan overschrijding van een processuele termijn²⁶.

Met betrekking tot het roljournaal overwoog de Hoge Raad in het eerstgenoemde arrest dat, gelet op zijn functie als “een voor advocaten door middel van het internet toegankelijke weergave van het op de rol verhandelde” de advocaat ervan uit mocht gaan dat de daarin (aanvankelijk) opgenomen vermelding dat de zaak was aangehouden voor het nemen van de memorie van grieven een (juiste) weergave bevatte van hetgeen op de rol was beslist. De omstandigheid dat de vermelding op een administratieve vergissing van de zijde van het hof berustte, bracht mee dat het hof de betrokken partijen daarover zo spoedig mogelijk had behoren in te lichten²⁷.

Zoals hiervoor geconstateerd, heeft het hof in de onderhavige zaak ter rolle van 26 april 2016 toepassing gegeven aan het door de Hoge Raad vereiste ambtshalve toekennen van een extra termijn van veertien dagen voor het nemen van een memorie van grieven door (de advocaat van) [eiser]. M.i. behoefde het hof [eiser] niet, naast een vermelding in het roljournaal, nog op andere wijze op de hoogte te stellen van de vaststelling dat [eiser] de in het pilotreglement genoemde termijn voor het dienen van grieven ongebruikt voorbij had laten gaan en dat hij een door het hof ambtshalve toegekende – fatale – termijn van veertien dagen heeft gekregen om dat alsnog te doen. De omstandigheid dat een door de rechtspraak van de Hoge Raad nader ingevulde rechtsregel wordt toegepast, kan niet op een lijn worden gesteld met een foute vermelding in het roljournaal waarover een advocaat van een partij wel dient te worden geïnformeerd.

Het zich aan de hand van het roljournaal op de hoogte stellen van de stand van zaken van de procedure behoort m.i. tot de taak van de advocaat²⁹. Dit geldt m.i. temeer indien de procedure (nog) in de fase is waarin het nalaten van het verrichten van een proceshandeling tot onomkeerbare gevolgen kan leiden.