Parket bij de Hoge Raad, 29-05-2020, ECLI:NL:PHR:2020:556, 19/03373

Het cassatiemiddel bestaat uit drie onderdelen. Het eerste onderdeel, dat bestaat uit drie subonderdelen, richt zich tegen rov. 2.2 van het eindarrest van 16 april 2019. Deze rechtsoverweging luidt als volgt:

Het eerste subonderdeel houdt in, kort gezegd, dat het hof ten onrechte de eiswijziging die is vervat in de akte van [eiser] van 10 december 2018 niet heeft toegestaan. Volgens het tweede subonderdeel zijn de overwegingen van het hof aan het einde van rov. 2.2 in strijd met de bindende eindbeslissing die het hof heeft genomen in rov. 2.18 van het tussenarrest van 12 juni 2018.

Voordat ik nader inga op de subonderdelen, geef ik een korte samenvatting van het procesverloop voor wat betreft de geschilpunten die in cassatie nog aan de orde zijn.

[eiser] heeft zich onder meer op het standpunt gesteld dat hem in de Pensioenbrief van 1 september 1996 een eindloonregeling is toegezegd en dat Freecrown de verplichting om die eindloonregeling te treffen niet is nagekomen. In verband daarmee heeft hij in hoger beroep gevorderd dat Freecrown wordt veroordeeld om aanvullende verzekeringen af te sluiten om de in de Pensioenbrief toegezegde pensioenrechten ten aanzien van het ouderdomspensioen en het nabestaandenpensioen volledig af te dekken zodat jaarlijks een ouderdomspensioen ter hoogte van € 22.005,- en een jaarlijks nabestaandenpensioen ter hoogte van € 15.404,- zal worden toegezegd en uitgekeerd (zie de memorie van grieven onder III en IV).

Nadat Freecrown van antwoord had gediend in het principaal appel en tevens incidenteel appel had ingesteld, waarna [eiser] een memorie van antwoord in het incidenteel appel had genomen, heeft [eiser] op 28 april 2015 een akte overlegging producties tevens vermeerdering van eis genomen. De daarin opgenomen eisvermeerdering hield onder meer in dat hij de bedragen genoemd in de bij memorie van grieven onder III en IV geformuleerde vorderingen wilde vermeerderen tot € 23.006,- (ouderdomspensioen) en € 16.104,- (nabestaandenpensioen). De in de memorie van grieven gevorderde bedragen waren namelijk abusievelijk gebaseerd op de ingangsdatum van de pensioenregeling op 1 juli 1996, terwijl [eiser] op 1 januari 1996 bij (de rechtsvoorganger van) Freecrown in dienst is getreden. De ingangsdatum van de pensioenopbouw had dan ook 1 januari 1996 moeten zijn.¹⁷

In het tussenarrest van 29 augustus 2017 heeft het hof geoordeeld dat het bezwaar van Freecrown tegen deze eisvermeerdering gegrond is wegens strijd met de twee-conclusieregel. Het hof heeft beslist dat het zal oordelen over de vorderingen van [eiser] zoals die (op deze punten) zijn geformuleerd in de memorie van grieven (rov. 4.1. van het tussenarrest van 29 augustus 2017).

Tegen deze beslissing is in cassatie geen klacht gericht.

In het tussenarrest van 29 augustus 2017 heeft het hof verder geoordeeld dat de pensioentoezegging in de Pensioenbrief ten aanzien van het ouderdomspensioen een ‘streefregeling gebaseerd op een eindloonsystematiek’ behelst en niet een zuivere eindloonregeling met gegarandeerde aanspraken (rov. 4.23). Vervolgens heeft het hof partijen in de gelegenheid gesteld om zich uit te laten over de gevolgen van dit oordeel over de aard van de (toegezegde) pensioenregeling, voor de vorderingen onder III en IV van [eiser] , ‘in het bijzonder ook met betrekking tot de vraag of de pensioenen op de datum van beëindiging van de dienstbetrekking voldoende waren voor de gedane pensioentoezegging, waaronder de toegezegde jaarlijkse stijging van 2% (samengesteld)’ (rov. 4.24).

Ook deze overwegingen staan in cassatie niet ter discussie.

Hierna heeft [eiser] op 7 november 2017 een akte uitlating tevens houdende vermeerdering van eis genomen. Deze eisvermeerdering ziet op een vermeerdering van vordering X met een bedrag van € 2.664,85 tot in totaal € 14.609,72.¹⁸

Ook Freecrown heeft een akte genomen. Daarbij heeft zij zich niet verzet tegen de eisvermeerdering.

Vervolgens heeft het hof bij tussenarrest van 12 juni 2018 geoordeeld dat het ervan uitgaat dat de aard van de pensioentoezegging meebrengt dat de op eindloon gebaseerde pensioenaanspraken op 1 augustus 2007 (einde dienstverband) met een op dat moment toereikend garantiekapitaal verzekerd dienen te zijn en dat een eventuele ongunstige renteontwikkeling na beëindiging van het dienstverband voor risico van de werknemer is (rov. 2.12). Verder heeft het hof overwogen dat in de vorderingen III en IV van [eiser] tot het afdekken van de in de pensioenbrief toegezegde pensioenrechten besloten ligt dat, uitgaande van de door het hof in het tussenarrest van 29 augustus 2017 aan de pensioenbrief gegeven uitleg, dit afdekken - zo nodig - zal dienen te geschieden door middel van affinanciering per datum ontslag (rov. 2.13). Daaraan doet niet af, zo overweegt het hof, ‘dat de vorderingen van [eiser] met het oog op diens (vergeefs) bepleite standpunt van een zuivere eindloonregeling in de memorie van grieven waren toegespitst op het daartoe sluiten van aanvullende verzekeringen’. Het hof heeft [eiser] in de gelegenheid gesteld bij akte de formulering van zijn vorderingen sub III en IV aan te passen (rov. 2.13). Voor wat betreft de hoogte van de rente waarmee gerekend moet worden (3,5% volgens [eiser] en 4% volgens Freecrown) overweegt het hof dat [eiser] nog geen gelegenheid heeft gehad om te reageren op de hierover laatstelijk door Freecrown ingenomen standpunten en producties en dat hij in de gelegenheid wordt gesteld dit alsnog bij akte te doen (rov. 2.15). Ten slotte overweegt het hof in rov. 2.18 dat [eiser] onweersproken heeft gesteld (en ook is vermeld in de pensioenbrief) dat de hoogte van het toegezegde weduwenpensioen 70% van de pensioengrondslag is en niet 70% van het ouderdomspensioen.

Ook tegen het tussenarrest van 12 juni 2018 zijn in cassatie geen klachten gericht.

[eiser] heeft op 7 augustus 2018 een akte uitlating tevens overlegging producties genomen. Daarbij heeft hij tevens zijn vorderingen III en IV geherformuleerd. Volgens [eiser] leidt wat het hof in rov. 2.18 van het tussenarrest van 12 juni 2018 overweegt over de grondslag van het nabestaandenpensioen ertoe dat met het benodigde kapitaal niet een nabestaandenpensioen van € 15.504,-, maar van € 22.005,- per jaar moet worden bereikt. Aangezien bovendien moet worden uitgegaan van een rente van 3,7% dan wel 3,5%, is het vereiste kapitaal € 478.812,- respectievelijk € 492.479,-. Volgens [eiser] bedraagt de waarde van het garantiekapitaal op 31 mei 2018 € 282.654,-. Dit betekent dat een aanvullend kapitaal van € 196.158,- respectievelijk € 209.825,- noodzakelijk is om de toezeggingen op basis van de Pensioenbrief na te komen. [eiser] vordert in verband daarmee dat Freecrown wordt veroordeeld tot affinanciering van de polis bij Aegon per datum 31 mei 2018 op basis van deze bedragen.¹⁹

Freecrown heeft zich in haar akte van 2 november 2018 verzet tegen deze eiswijziging.

In het eindarrest van 16 april 2019 heeft het hof het bezwaar van Freecrown tegen de eiswijziging gegrond bevonden (rov. 2.2, geciteerd onder punt 3.1).

Het eerste subonderdeel richt zich tegen het in rov. 2.2 neergelegde oordeel van het hof dat de in de akte van 10 augustus 2018 (bedoeld zal zijn de akte van 7 augustus 2018) opgenomen eiswijziging niet toelaatbaar is. Het subonderdeel betoogt primair dat geen sprake is van een eiswijziging, omdat de grondslag van de vordering ongewijzigd is gebleven, waaraan niet afdoet dat dit leidt tot een ander bedrag dan aanvankelijk in de memorie van grieven is genoemd. Dit geldt temeer nu [eiser] door het hof was uitgenodigd om zijn vorderingen aan te passen. Subsidiair wordt betoogd dat geen sprake is van strijd met de goede procesorde, althans is het oordeel van het hof dat daarvan sprake is onvoldoende gemotiveerd. Het hof legt aan het buiten beschouwing laten van de eiswijziging slechts ten grondslag dat de eerdere eiswijziging in strijd met de goede procesorde is geacht. Dit is ontoereikend. Het hof had moeten beoordelen of de gewijzigde eis in het licht van de actuele omstandigheden van het geval in strijd met de goede procesorde was, zoals volgt uit de uitspraak van de Hoge Raad van 15 september 2017.²⁰

Voorop te stellen is dat de eisende partij op grond van art. 130 lid 1 Rv in beginsel het recht heeft zijn eis of de gronden daarvan te veranderen of te vermeerderen zolang de rechter nog geen eindvonnis heeft gewezen. De gedaagde partij kan daartegen bezwaar maken op de grond dat de verandering of vermeerdering van eis in strijd met de eisen van een goede procesorde is.

De afwijzing van een eerdere eiswijziging staat er op zichzelf niet aan in de weg dat een partij zijn eis daarna opnieuw wijzigt. Iedere nieuwe eiswijziging moet afzonderlijk worden beoordeeld aan hand van de criteria van art. 130 Rv.²⁷ Bij een herhaalde eiswijziging moet dus opnieuw worden beoordeeld of een van de uitzonderingen zich voordoet en of de eiswijziging niet in strijd is met de eisen van een goede procesorde.

Het hof heeft in het tussenarrest van 29 augustus 2017 de omvang van het geschil begrensd, door te oordelen dat de pensioenregeling waarop [eiser] aanspraak kan maken zodanig moet zijn dat het garantiekapitaal op 1 augustus 2007 afdoende verzekerd moet zijn voor een jaarlijks ouderdomspensioen van € 22.005,- en een jaarlijks nabestaandenpensioen van € 15.405,-. De eiswijziging die was neergelegd in de akte van 28 april 2015 voor wat betreft de vorderingen III en IV heeft het hof immers niet toegestaan. Geoordeeld is dat zal worden uitgegaan van de vorderingen III en IV zoals geformuleerd in de memorie van grieven (rov. 4.1). Die vorderingen waren gebaseerd op een jaarlijks ouderdomspensioen van € 22.005,- en een jaarlijks nabestaandenpensioen van € 15.404,-.

Dit betekent dat voor zover in het subonderdeel wordt betoogd dat van een eiswijziging geen sprake is omdat de grondslag van de vordering ongewijzigd is gebleven en er geen nieuwe gronden zijn aangedragen, dat niet juist is. Het in de akte van 7 augustus 2018 opgenomen bedrag van een jaarlijks nabestaandenpensioen van € 22.005,-, is een substantiële wijziging ten opzichte van het bedrag van € 15.405,-, dat ten grondslag is gelegd aan de in de memorie van grieven opgenomen vordering IV.

Ook het argument dat de herformulering van de eis een logisch gevolg is van rov. 2.18 van het tussenarrest van 12 juni 2018 en daarom niet als eiswijziging is aan te merken, gaat niet op. Het moge zo zijn dat het bedrag van € 22.005,- de uitkomst is van de door het hof genoemde grondslag van het nabestaandenpensioen van 70% van de pensioengrondslag. Het hof heeft in het tussenarrest [eiser] echter géén gelegenheid geboden om op dit punt zijn vorderingen aan te passen. De gelegenheid tot het aanpassen van de formulering van de vorderingen III en IV zag slechts op het feit dat die vorderingen waren gebaseerd op de gedachte dat de toegezegde pensioenrechten een zuivere eindloonregeling met gegarandeerde pensioenaanspraken inhielden, terwijl volgens het hof sprake was van een streefregeling gebaseerd op een eindloonsystematiek (rov. 4.23 van tussenarrest 29 augustus 2017). Dit maakte dat de vorderingen III en IV – die strekten tot het afsluiten van aanvullende verzekeringen – moesten worden geherformuleerd in vorderingen die strekten tot affinanciering. Voor wat betreft de hoogte van de bedragen waarmee gerekend moest worden, kon het hof in beginsel uitgaan van de bedragen waarop de in de memorie van grieven neergelegde vorderingen waren gebaseerd (€ 22.005,- voor het ouderdomspensioen en € 15.405,- voor het nabestaandenpensioen). Daarmee faalt het primaire standpunt in het eerste subonderdeel.

Ook de subsidiaire stelling, dat het hof ten onrechte niet heeft beoordeeld of sprake is van strijd met de goede procesorde maar heeft verwezen naar de afwijzing van een eerdere eiswijziging in zijn tussenarrest van 29 augustus 2017, gaat niet op. Miskend wordt dat eerst moet komen vast te staan dat zich een omstandigheid voordoet die kan leiden tot een uitzondering op de twee-conclusieregel. Pas als dat het geval is, wordt toegekomen aan de vraag of de eiswijziging niet in strijd is met de goede procesorden. Dat in dit geval sprake is van omstandigheden die een uitzondering op de twee-conclusieregel rechtvaardigen, is echter gesteld noch gebleken. In ieder geval is geen sprake van nieuwe feiten of omstandigheden. [eiser] was sinds 1996 bekend met de wijze waarop de grondslag voor het nabestaandenpensioen in de Pensioenbrief was verwoord.

Daar komt bij dat het hof niet heeft volstaan met de verwijzing naar de afwijzing van de eerdere eiswijziging. Het hof heeft immers ook overwogen dat [eiser] in de gelegenheid is gesteld om zijn vorderingen onder III en IV aan te passen, maar dat de wijze waarop [eiser] de vorderingen III en IV in zijn akte van 7 augustus 2018 heeft weergegeven, niet is aan te merken als een ‘aanpassing’ zoals bedoeld in het arrest van 12 juni 2018. Zoals gezegd, ging het daarbij alleen om een herformulering in verband met de omstandigheid dat [eiser] had gevorderd dat Freecrown zou worden veroordeeld om een aanvullende verzekering af te sluiten, terwijl het volgens het hof zou moeten gaan om een vordering tot affinanciering (rov. 2.13 van het tussenarrest van 12 juni 2018, hiervoor weergeven onder 3.12). Uitdrukkelijk overweegt het hof dat [eiser] niet tot meer was toegelaten dan het (met het oog daarop) herformuleren van zijn eis. Dit oordeel is niet onjuist en ook zeker niet onbegrijpelijk.

De opmerking in de nota van repliek (onder 8) dat [eiser] reeds in zijn akte van 7 november 2017 heeft gerekend met een bedrag van € 22.005,- voor het nabestaandenpensioen en dat het hof die eiswijziging in zijn tussenarrest van 12 juni 2018 heeft geaccepteerd, is niet juist. In de bedoelde akte heeft [eiser] niet een eiswijziging ingesteld met betrekking tot vordering IV (maar slechts met betrekking tot vordering X). Wel is in de akte een uitvoerige uiteenzetting opgenomen over de hoogte van de bedragen in verband met de pensioenaanspraken. Daarbij stelt [eiser] eerst het volgende:²⁸ “Uw hof heeft de pensioenaanspraken van [eiser] zijnde een ouderdomspensioen van € 22.005 en een nabestaandenpensioen van € 15.404 als gewijzigde vordering aanvaard (…).” Hieruit is af te leiden dat [eiser] dit als een gegeven beschouwt voor zijn verdere uiteenzettingen. Verderop in de tekst stelt hij weliswaar dat de berekeningen van Aegon niet kloppen omdat (i) verzuimd is de eindejaarsuitkering van 5% te betrekken bij de pensioengrondslag (waardoor gerekend moet worden met een bedrag van € 22.005,- in plaats van € 21.056,51) en (ii) dat voor het nabestaandenpensioen een foutieve grondslag is gehanteerd, namelijk 70% van het ouderdomspensioen in plaats van 70% van de pensioengrondslag.²⁹ Hij koppelt hieraan echter geen duidelijke eiswijziging of eisvermeerdering. Die is ook bepaald niet te destilleren uit de grote hoeveelheid stellingen en argumenten. Ook Freecrown heeft dat er niet in gelezen, blijkens haar reactie op deze akte. Voor wat betreft het gestelde onder (i) was een eiswijziging trouwens ook niet aan de orde, omdat € 22.005,- al het bedrag was waarvan het hof uitging. In het tussenarrest van 12 juni 2018 heeft het hof weliswaar herhaald dat moet worden uitgegaan van € 22.005,-, maar over het toelaten van een eiswijziging in verband met stelling (ii) is in het tussenarrest niets te lezen, ook niet in rov. 2.18.

In de nota van repliek is verder betoogd dat de beslissing van het hof ertoe leidt dat [eiser] een lager pensioen ontvangt dan waarop hij op grond van art. 17 Pensioenwet aanspraak kan maken (onder 10). Wat daar verder ook van zij, dit argument kan niet voor het eerst bij repliek in cassatie op tafel worden gelegd.

Het eerste subonderdeel faalt.

Het tweede subonderdeel is gericht tegen de laatste twee zinnen van rov. 2.2. Aangevoerd wordt dat de overweging dat ‘de opmerking onder rechtsoverweging 2.18 van het tussenarrest, waarin ten onrechte wordt gerefereerd aan een nabestaandenpensioen van 70% van de pensioengrondslag, bij de beoordeling verder buiten beschouwing zal blijven’, rechtens onjuist dan wel onbegrijpelijk is, omdat het hof in rov. 2.18 van het arrest van 12 juni 2018 ondubbelzinnig en zonder voorbehoud heeft beslist dat de hoogte van het weduwenpensioen 70% van de pensioengrondslag bedraagt en niet 70% van het ouderdomspensioen. Het gaat hier dus niet zomaar om ‘een opmerking’, maar om een bindende eindbeslissing waarop het hof niet, althans niet zonder partijen daarover eerst de gelegenheid te geven zich uit te laten, mocht terugkomen. Uitgaande van de juistheid van het bedrag van € 22.005,- voor zowel het ouderdomspensioen als het nabestaandenpensioen, zijn de rov. 2.4, 2.5 en 2.6 eveneens onjuist, althans onbegrijpelijk.

Anders dan in het tweede subonderdeel wordt aangevoerd, is de strekking van de bestreden overweging aan het slot van rov. 2.2 niet dat wordt teruggekomen op rov. 2.18 van het tussenarrest van 12 juni 2018. Het hof heeft met de bestreden overweging kennelijk slechts bedoeld dat – wat er ook zij van de gegarandeerde hoogte van het nabestaandenpensioen – niet méér kan worden toegewezen dan wat op dit punt in de memorie van grieven werd gevorderd, namelijk € 15.405,-. Dat het hof bij zijn beoordeling uitgaat van de vorderingen van [eiser] zoals geformuleerd in de memorie van grieven, blijkt ook uit rov. 4.1 van het tussenarrest van 29 augustus 2017. Het blijkt voorts uit de beperkte mogelijkheid die het hof [eiser] heeft geboden tot aanpassing van de formulering van zijn vorderingen sub III en IV (rov. 2.13 van het tussenarrest van 12 juni 2018). Hiervoor merkte ik al op dat [eiser] eerder zelf ook uitging van deze bedragen (zie de akte van 7 november 2017 onder punt 59).

Nu geen sprake is van het terugkomen van een bindende eindbeslissing, faalt het tweede subonderdeel.

Anders dan het subonderdeel stelt, heeft het hof in zijn overweging betrokken dat in de berekening van Aegon wordt uitgegaan van iets lagere bedragen. Het hof stelt echter eveneens vast dat het minimaal vereiste kapitaal blijkens de e-mail van [betrokkene 2] € 396.940,28 bedraagt, terwijl het door Aegon gegarandeerde kapitaal € 440.217,11 bedraagt. Verder baseert het hof zich op een brief van Freecrown dat hiermee een tijdsevenredige aanspraak op een ouderdomspensioen van € 22.946,- en van een nabestaandenpensioen van € 16.602,- kan worden aangekocht. Op basis van deze stukken, in onderlinge samenhang bezien, oordeelt het hof dat Freecrown voldoende heeft onderbouwd dat het kapitaal toereikend is en dat [eiser] hier tegenover onvoldoende heeft onderbouwd dat dat níet het geval is.

Dat oordeel is zeker niet onbegrijpelijk en voorbehouden aan het hof als feitenrechter, nu het berust op een waardering van de bewijsstukken die over en weer door partijen zijn overgelegd. Hierbij is mede van belang dat de door [eiser] overgelegde stukken uitgaan van een nabestaandenpensioen van € 22.005,- in plaats van € 15.405,-, waar het hof zich op baseert, en van 3.7% rekenrente in plaats van 4%, waar het hof vanuit is gegaan (zie daarover nader het tweede onderdeel).

Hiermee faalt ook het derde subonderdeel.

Het tweede onderdeel richt zich tegen rov. 2.3 van het arrest van 16 april 2019, waarin het hof de stelling van [eiser] verwerpt dat uitgegaan moet worden van de marktrente of van een rente van 3,5% of 3,7%. De overweging luidt als volgt:

Aangevoerd wordt dat deze overweging onbegrijpelijk is in het licht van wat [eiser] heeft aangevoerd in zijn akte van 7 augustus 2018. Het hof is daaraan ongemotiveerd voorbijgegaan. Het onderdeel werkt dit uit in een aantal subklachten.

In de eerste plaats zou de beslissing van het hof in strijd zijn met de eerdere beslissing van het hof in rov. 2.12 van het tussenarrest van 12 juni 2018, dat de aard van de pensioentoezegging meebrengt dat op de datum van het einde van het dienstverband van [eiser] de op eindloon gebaseerde pensioenaanspraken met een op dat moment toereikend garantiekapitaal afdoende verzekerd dienen te zijn (procesinleiding onder 3.2).

Deze klacht berust op een onjuiste lezing van het rov. 2.12 van het tussenarrest van 12 juni 2018. Het hof overweegt daarin óók dat een eventuele ongunstige renteontwikkeling na beëindiging van het dienstverband voor risico van de werknemer is. Dat oordeel bouwt voort op het eerdere oordeel van het hof in rov. 4.23 van het tussenarrest van 29 augustus 2017 dat geen sprake is van gegarandeerde pensioenaanspraken (ook in geval van tussentijdse beëindiging van het dienstverband), maar dat het gaat om een streefregeling gebaseerd op een eindloonsystematiek. Dat oordeel staat in cassatie niet ter discussie.

In de tweede plaats zou de beslissing in strijd zijn met de bedoeling van de brief van Aegon van 19 maart 2004 (procesinleiding onder 3.3), die hiervoor onder 1.9 is aangeduid als ‘het Aanpassingsvoorstel’.

Ook deze klacht slaagt niet. Het hof heeft het Aanpassingsvoorstel³³ bij zijn oordeel betrokken en geoordeeld dat daarin niet is te lezen dat het percentage van 4% nadien is gewijzigd. Dat oordeel is zeker niet onbegrijpelijk. Gemakshalve citeer ik nogmaals een deel van het Aanpassingsvoorstel (mijn onderstreping):

Hieruit blijkt dus dat de premie wordt aangepast aan de marktrente om ervoor te zorgen dat het benodigde kapitaal voor de aankoop van het pensioen te zijner tijd voldoende is, behoudens (onder meer) de situatie die zich in het onderhavige geval voordoet, namelijk eerdere uitdiensttreding. Er wordt niets gezegd over een wijziging van het in de Pensioenbrief genoemde percentage van 4% bij beëindiging van het dienstverband (zie hiervoor onder 1.3).

In de derde plaats wordt aangevoerd dat de beslissing tot consequentie heeft dat ook een ongunstige renteontwikkeling vóór beëindiging van het dienstverband voor risico van de werknemer komt, wat in strijd is met het eerdere oordeel van het hof over de aard van de pensioentoezegging (procesinleiding onder 3.4).

Ook deze klacht kan niet slagen, omdat niet van belang is of sprake is van een ongunstige renteontwikkeling vóór einde dienstverband. Het hof oordeelt immers dat bij affinanciering van het verzekerd kapitaal gerekend moet worden met een fictieve rente van 4%.

Ten slotte zou de beslissing van het hof in strijd zijn met art. 55 Pensioenwet (procesinleiding onder 3.5). Verwezen wordt naar stellingen die door [eiser] zijn betrokken onder punten 2.1, 2.2, 2.3 en 28 van zijn akte van 7 augustus 2018.

Ook deze klacht kan niet slagen, alleen al omdat op de vermelde vindplaatsen niets is te lezen over mogelijke strijd met art. 55 Pensioenwet in relatie tot wat het hof in rov. 2.3 van het eindarrest van 16 april 2019 overweegt met betrekking tot de uitleg van de brief van Aegon van 19 maart 2004.

Het derde onderdeel bevat een veegklacht en behoeft geen bespreking.

Nu alle onderdelen falen concludeer ik tot verwerping van het cassatieberoep.