Parket bij de Hoge Raad, 29-08-2023, ECLI:NL:PHR:2023:742, 22/04031

3.1.

Naar het oordeel van het hof heeft de verdachte opzettelijk en met voorbedachte raad het slachtoffer gedood. Dit volgt uit de wijze waarop het delict is gepleegd.

3.2.

Het slachtoffer is immers op verschillende wijzen - verwurging, steken met een scherp voorwerp, mechanisch samendrukkend geweld - en op verschillende plaatsen - hals, diverse plaatsen op de borst - verwond. De verdachte moet zich ofwel tevoren van een steekvoorwerp hebben voorzien, ofwel dit steekvoorwerp in de woning van het slachtoffer erbij gepakt hebben. Toen het slachtoffer al op de grond lag is zij meermalen in de borst gestoken (rapport ing. Eikelenboom d.d. 22 januari 2004, p. 14).

3.3.

Uit het voorgaande blijkt dat de dader doelbewust heeft gehandeld en dat hij voorafgaande aan en gedurende het toebrengen van de verwondingen die de dood van het slachtoffer verklaren tijd had zich te beraden op het te nemen of het genomen besluit, zodat de gelegenheid heeft bestaan dat hij over de betekenis en de gevolgen van zijn voorgenomen daad heeft nagedacht en zich daarvan rekenschap heeft gegeven.

3.4.

Aldus komt het hof tot de conclusie dat de verdachte niet slechts opzettelijk heeft gehandeld, maar ook met voorbedachte raad. Dit laatste is in de tenlastelegging en bewezenverklaring nader uitgedrukt met de woorden "na kalm beraad en rustig overleg".”

10. De kern van de bewijsvoering die het hof in zijn bewijsmotivering heeft uiteengezet, bestaat uit drie vaststellingen:

11. Er is m.i. nóg een vaststelling van belang, en die doet het hof vrij terloops. Dat is de vaststelling dat het slachtoffer 's-avonds de deur niet voor een onbekende zou opendoen.¹⁶ Daarop kom ik terug.

12. Het is bovendien van belang om te constateren dat het hof bepaalde vaststellingen niet heeft gedaan en daarmee de volgende kwesties heeft opengelaten:

13. Mede onder leiding van de rechter-commissaris in strafzaken in de rechtbank Noord-Holland, is er op aanvraag van mr. G.J. Knoops d.d. 20 maart 2013 overeenkomstig artikel 461 Sv nader feitenonderzoek verricht op een drietal thema’s die verband houden met de genoemde drie vaststellingen die het gerechtshof aan de veroordeling ten grondslag heeft gelegd.¹⁹ Ik noem die thema’s hierna ‘pijlers’. ‘Pijlers’, omdat de bewezenverklaring daarop steunt. Die drie pijlers betreffen onderzoek naar

14. Deze onderzoeken werden begeleid door een commissie waaraan de rechter-commissaris (mr. J. Candido, respectievelijk mr. C. Boom), de griffier, de toenmalige landelijk forensisch officier van justitie (mr. E.E. van der Bijl), alsook mr. G.J. Knoops en mr. P. Acda (hier ook de verdediging genoemd), alsmede een wetenschappelijk medewerker van de rechter-commissaris, een tactisch rechercheur die mij bijstond (drs. J. [verbalisant 4] ) en ik deelnamen. Alle aangezochte deskundigen zijn door de rechter-commissaris benoemd met instemming van de verdediging en mijzelf, met dien verstande dat over de formulering van de onderzoeksopdracht en over de precieze inhoud van de verstrekte contextrelevante achtergrondinformatie niet steeds volledige overeenstemming bestond.

15. De pijler waarop de bewijsconstructie van het hof voor een belangrijk deel leunt, betreft de resultaten van forensisch DNA-onderzoek. Op de witte blouse die het slachtoffer bij de lijkvinding droeg is onder meer celmateriaal aangetroffen waarvan DNA-kenmerken overeenstemmen met die van de verzoeker. In debat is niet zozeer de vraag of dat celmateriaal (mede) van de verzoeker afkomstig is, maar de vraag naar de wijze waarop de sporen tot stand zijn gekomen. Op dat punt zijn twee hypothesen onderzocht, waarvan de eerste is afgeleid van het schuldscenario en de tweede is afgeleid van het onschuldscenario. DNA-hypothese I luidt: de verzoeker heeft op het slachtoffer dodelijk geweld uitgeoefend, dat wil zeggen: een verwurging met een koord of iets dergelijks, diverse messteken in de borst toegediend, en uitwendig mechanisch geweld op de borststreek uitgeoefend, met ribbreuken tot gevolg. DNA-hypothese II houdt in: een ander dan de verzoeker heeft (dit) dodelijk geweld toegepast; de verzoeker heeft in de ochtend van 23 september 1999 uitsluitend zakelijk contact gehad met het slachtoffer.

16. Er is in het kader van het nadere feitenonderzoek door het NFI gerapporteerd over de resultaten van DNA-onderzoek en de evaluatie daarvan op ‘activiteitniveau’.²⁰ Daarbij zijn een groot aantal vragen vanuit de begeleidingscommissie gesteld en beantwoord. Een onafhankelijke Engelse contradeskundige, J. Whitaker PhD, verbonden aan Principal Forensic Services, heeft eveneens soortgelijk onderzoek verricht, daarover gerapporteerd en daarna nog tweemaal gerespondeerd op vragen vanuit de begeleidingscommissie. Het gaat om de volgende rapportages:

17. De tweede pijler waarop de bewijsconstructie steunt en waarop bovendien de weerlegging van een bewijsverweer rust, houdt verband met informatie die kan worden ontleend aan de verkeersgegevens van een telefonische verbinding (gedurende zestien seconden) tussen de mobiele telefoon van de verzoeker en de vaste lijn van het slachtoffer op 23 september 1999 om 20.36 uur. De mobiele telefoon legde deze spraakverbinding met gebruik van het gsm-netwerk (2G) van KPN, in het bijzonder via gsm-basisstation 14501, opgesteld in Deventer op het dak van een pand aan de Nieuwstraat 98. De verzoeker heeft verklaard dat hij op het moment van bellen in zijn auto reed, over de snelweg A28, op het weggedeelte tussen Harderwijk en de afrit ’t Harde. TNO/TU Delft heeft onderzoek gedaan naar de vraag of een spraakverbinding tussen een mobiele telefoon die zich verplaatst op de A28 aldaar enerzijds en het gsm-basisstation 14501 in Deventer anderzijds mogelijk was onder de toen geldende condities. Dat betreft met name atmosferische condities, de geografische kenmerken van het terrein tussen de A28 en Deventer, alsmede de architectuur en technologie van het toentertijd ingerichte gsm-netwerk van KPN, met inbegrip van het gedrag van een mobiele telefoon in de verschillende modes waarin het toestel zich kan bevinden. Indien een dergelijke verbinding inderdaad mogelijk is, rijst de vervolgvraag hoe waarschijnlijk de totstandkoming van een dergelijke spraakverbinding is onder twee elkaar uitsluitende hypothesen. Daarvan is de eerste afgeleid van het schuldscenario en de tweede van het onschuldscenario. Gsm-hypothese I behelst het geval waarin de verzoeker zich tijdens dat telefoongesprek in Deventer of in de omgeving van Deventer bevond. Gsm-hypothese II houdt in dat de verzoeker onder de vastgestelde condities reed over het genoemde weggedeelte van de A28.

18. Het onderzoek van TNO/TU Delft is uitgevoerd door prof. dr. ir. Herman Russchenberg, hoogleraar atmosferische remote sensing, TU Delft, prof. dr. Harmen Jonker, hoogleraar atmosferische fysica, TU Delft, en ir. Hans Schmidt, telecommunicatie-expert, TNO. Op 21 juni 2018 brachten zij het rapport Analyse van de radiopropagatie-omstandigheden rondom Deventer op 23-9-1999 uit (hierna: het TNO/TU Delft-rapport).²² Daarin is als bijlage eveneens de beantwoording opgenomen van nadere vragen die hun naar aanleiding van een concept van het eindrapport vanuit de begeleidingscommissie zijn gesteld.

19. Voor zover nodig voor de verschaffing van feitelijke informatie en technische middelen, heeft KPN aan dit onderzoek belangeloos haar medewerking verleend. Daarvoor spreek ik mijn dank uit. KPN is in het geheel niet verantwoordelijk voor het gebruik, de relevantie en de toepasbaarheid van deze informatie en middelen, en evenmin voor de conclusies die aan de onderzoeksbevindingen worden verbonden.

20. De derde pijler betreft het tijdstip van het overlijden van het slachtoffer. Dit onderwerp komt in het herzieningsverzoek niet meer aan de orde. Ik zal uitleggen waarom. Naar aanleiding van een proces-verbaal van 12 september 2013 dat ik gaande het adviestraject ontving en dat ik aan de ACAS heb doen toekomen, heeft de ACAS geadviseerd forensisch-pathologisch onderzoek naar het tijdstip van overlijden te laten verrichten. In dat proces-verbaal kwam de vraag aan de orde of gegevens die kunnen worden ontleend aan het sectieverslag en foto’s van het slachtoffer op de plaats van het delict (pd) en bij de sectie, alsook andere bevindingen, zouden kunnen wijzen op een kortere duur van het post-morteminterval (PMI), dat wil zeggen: het tijdsverloop tussen enerzijds het overlijden en anderzijds de lijkvinding (op 25 september 1999) of de sectie (op 26 september 1999), dan verenigbaar met het tijdstip van overlijden dat het hof op basis van tactische bevindingen had aangenomen, zoals gezegd: in de avond van 23 september 1999 (niet ver) na 20.36 uur. Vanwege het uitblijven van temperatuurmetingen van het lichaam van het slachtoffer en van de woonkamer op het moment dat zij levenloos werd aangetroffen, diende onderzoek naar het tijdstip van overlijden zich te richten op een aantal andere postmortale fenomenen, zoals (1) de toestand van de ogen van het slachtoffer (bijvoorbeeld de mate van vertroebeling van het hoornvlies), (2) rigor mortis (de mate van lijkstijfheid), en (3) livor mortis (de patronen en wegdrukbaarheid van lijkvlekken).

21. Het onderzoek hiernaar is verricht door prof. dr. W. Van de Voorde, arts-specialist in de pathologische anatomie en de gerechtelijke geneeskunde en hoogleraar gerechtelijke geneeskunde en criminalistiek aan de universiteit van Leuven (België). Van zijn hand verschenen een rapport van 27 april 2015 en (ter beantwoording van nadere vragen vanuit de begeleidingscommissie) een aanvullend rapport van 27 augustus 2015. Zijn oordeel luidt als volgt (onderstrepingen in het origineel):

22. Na afsluiting van het onderzoek in de hiervoor besproken drie pijlers kwam op verzoek van de verdediging de vraag op of (mede met het oog op scenariovorming) onderzoek kon worden gedaan naar de toedracht van het delict en de omgang met (en de bewaring van) de sporendragers door de recherche, een en ander op basis van zo objectief mogelijke gegevens. In dat verband is begin 2019 besloten om drie forensische onderzoekers die zijn verbonden aan een coldcaseteam (CCT) van de eenheid Amsterdam van de Nationale politie te verzoeken om een zogeheten ‘review’ uit te voeren van het rechercheonderzoek dat destijds door een recherchebijstandsteam (RBT) van de politie was verricht. De focus van de review lag geheel op het forensisch-technische deel van dat rechercheonderzoek, omdat het bewijsoordeel van het hof voornamelijk op forensisch-technisch bewijsmateriaal is gestoeld. Niettemin was kennisneming van de rest van het dossier daarvoor nog wel noodzakelijk. Dit review-onderzoek heeft – mede vanwege de coronapandemie en vanwege dringende verrichtingen in verband met onderzoeken naar meer recente levensdelicten – aanzienlijk meer tijd in beslag genomen dan door alle betrokkenen bij aanvang was voorzien. Het heeft geresulteerd in het zogeheten ‘CCT-rapport’ van 3 mei 2022.²⁴ Bovendien hebben de onderzoekers bij separaat document antwoord gegeven op nadere vragen van de verdediging.²⁵

23. In hoofdstuk 2 van het CCT-rapport (p. 9-15) geven de onderzoekers een beargumenteerde schets van de elementen die in de scenariovorming zijn betrokken. Op pagina 96 omschrijft het CCT vervolgens het meest aannemelijk geachte delict-scenario, waarin rekening is gehouden met de vaste routines van het slachtoffer.

24. In dit scenario speelt onder meer ‘een braadpan’ een rol. Dat behoeft, voorafgaande aan de weergave van het – volgens het CCT – meest aannemelijke delict-scenario, enige toelichting. Hoewel de woning van het slachtoffer bij het in 1999 verrichte sporenonderzoek verder een nette, ordelijke indruk maakte en er geen aanwijzingen zijn dat de woning is doorzocht,²⁶ heeft de technische recherche op de vloer van de werkkamer op de eerste verdieping een braadpan (zonder deksel) aangetroffen.²⁷ In die pan vond de recherche onder meer enkele waardevolle sieraden, voor drieduizend gulden aan papiergeld en een akte.²⁸ Ongewis is of daaruit nog andere voorwerpen ontbreken. Hoewel daarnaar onderzoek is gedaan, zijn op de braadpan géén dactyloscopische sporen aangetroffen.²⁹ Daar sta ik iets langer bij stil. Het niet-aantreffen van dactyloscopische sporen wil m.i. niet zonder meer zeggen dat die braadpan vanaf zijn vaste plek op zolder (waar ook het deksel is gevonden) wel moet zijn verplaatst door de dader van het delict, terwijl deze handschoenen droeg. Kan dat verplaatsen niet ook gedaan zijn door het slachtoffer zelf, die eventueel op zoek was naar bepaalde spullen of documenten die zij in de braadpan bewaarde, zonder dat zij daarbij bruikbare dactyloscopische sporen achterliet? Daarover kan wisselend worden gedacht, maar meer relevant acht ik hoe het CCT die vraag beoordeelt. Het antwoord op die vraag vergt immers kennis van en praktische ervaring met sporenonderzoek en daarover mag het CCT geacht worden te beschikken. Als de kans op het ontstaan, persisteren en detecteren van (bruikbare) dactyloscopische sporen op de braadpan – onder een bepaald scenario en onder bepaalde condities – klein is, zegt het niet-aantreffen van dergelijke sporen niet zo veel. Het CCT houdt inderdaad voor ‘het meest aannemelijk’ een delict-scenario waarin het slachtoffer die braadpan heeft verplaatst. Het CCT omschrijft namelijk het volgende delict-scenario:

25. Andere onderdelen van dit rapport komen hieronder separaat ter sprake. In de synopsis van het herzieningsverzoek (p. 6-14) worden reeds belangrijke passages hieruit aangehaald.

26. Tot zover een korte bespreking van het verloop van het nadere feitenonderzoek. Na enige juridische beschouwingen over het ‘buitengewone’ rechtsmiddel van herziening (waarnaar ik later kan verwijzen), kom ik te spreken over het herzieningsverzoek zelf.

27. Uitgangspunt van het wettelijke stelsel is dat een strafrechtelijke veroordeling op enig moment onherroepelijk wordt. Het strafproces moet immers een keer eindigen. Dat einde is gelegen ná het benutten van de ‘gewone’ rechtsmiddelen (hoger beroep en cassatieberoep), dan wel ná het (onbenut) verstrijken van de termijnen voor het instellen van gewone rechtsmiddelen. Slechts onder bijzondere omstandigheden is daarna een inbreuk op die onherroepelijkheid mogelijk. Dit doet zich uitsluitend voor als een aanvraag tot herziening van een veroordeling wordt ingediend en in een herzieningsproces door de Hoge Raad gegrond wordt bevonden. Alleen een door de Hoge Raad toegewezen verzoek tot herziening leidt dus tot de heropening van een strafproces dat met een onherroepelijke rechterlijke beslissing is afgerond. Het gerechtshof waarnaar de Hoge Raad de zaak in zo’n geval verwijst zal zich dan opnieuw over die zaak moeten buigen.³¹

28. In het herzieningsproces voor de Hoge Raad kunnen uitsluitend specifieke, wettelijk omschreven gronden leiden tot de herziening van een onherroepelijke veroordeling. In artikel 457 lid 1 onder c Sv wordt de meest voorkomende grond voor herziening omschreven, te weten het ‘novum’. In deze wettelijke omschrijving liggen drie voorwaarden voor het aannemen van een novum besloten. Een novum betreft (1) een ‘gegeven’ (2) dat bij het onderzoek op de terechtzitting aan de rechter die de veroordeling uitsprak niet bekend was en (3) dat het ernstige vermoeden wekt dat indien dit gegeven bij de rechter bekend zou zijn geweest, het onderzoek in de strafzaak zou hebben geleid tot – voor zover hier van belang – een vrijspraak. Ik sta stil bij deze drie voorwaarden. ³²

29. Onder een ‘gegeven’ wordt in het herzieningsrecht van oudsher een ‘feit of omstandigheid’ verstaan. In essentie betreft dat de waarneming van een gebeurtenis in de kenbare werkelijkheid die door verdachten, getuigen, deskundigen of verbalisanten door middel van mondelinge of schriftelijke verklaringen aan de rechter kunnen worden overgebracht. Een wetswijziging van 1 oktober 2012 heeft onder meer geleid tot een verruiming van het hiervoor omschreven novumbegrip. Onder het wettelijke begrip ‘gegeven’ kan sindsdien ook een (nieuwe) conclusie over, een interpretatie van, oftewel een ‘uitleg’ van een ‘feit of omstandigheid’ worden geschaard.³³ Onder die verruimde categorie van gegevens vallen (in de rechtspraak tot op heden) uitsluitend een conclusie of een uitleg die de gedaante aanneemt van het oordeel van een deskundige over materie waarvan de beoordeling een vorm van expertise vergt waarover hij wél beschikt en de rechter niet geacht wordt te beschikken.³⁴ Om tot dat oordeel te komen, moet de deskundige – zo nodig – toepassing hebben gegeven aan een correct uitgevoerde, verantwoorde onderzoeksmethode. Ik noem zo’n deskundigenoordeel hierna een ‘deskundigeninzicht’. Als begrip van de materie géén expertise vergt en de rechter zelf kan oordelen over de uitleg van hem bekende feiten en omstandigheden, kan een van zijn oordeel afwijkende conclusie dus (in de rechtspraak tot op heden) geen novum opleveren.³⁵

30. Het novum kan slechts een gegeven van feitelijke aard betreffen. Dat geldt niet alleen voor feiten of omstandigheden, maar ook voor deskundigeninzichten. Een (nieuw) inzicht van juridische aard, bijvoorbeeld een herijking van de wetgeving of jurisprudentie omtrent kwalificaties, juridische begrippen of strafbaarstellingen, kan dus niet als novum worden aanvaard.³⁶

31. De aard van het buitengewone rechtsmiddel van herziening brengt met zich dat de aangevoerde grond voor herziening niet al bij de eerdere berechting mag zijn gebleken.³⁷ Gegevens die de rechter die de veroordeling uitsprak in zijn oordeel heeft kunnen betrekken, kunnen geen novum zijn. Het gegeven zal in die zin dus ‘nieuw’ (onbekend) moeten zijn voor de rechter die de veroordeling uitsprak. In de regel mag worden aangenomen dat de rechter bekend is met de inhoud van het strafdossier. Een beroep op feiten of omstandigheden die reeds in het strafdossier zijn vermeld, zal dan ook in het algemeen niet tot herziening kunnen leiden.

32. Ook aan een deskundigeninzicht wordt de eis van ‘nieuwheid’ gesteld, wil het als novum kunnen gelden. Naarmate voor de waardering van de portee van het bewijsmateriaal meer specialistische kennis is vereist, zal sneller kunnen worden aangenomen dat de rechter bij het onderzoek ter terechtzitting onbekend is geweest met een deskundige interpretatie van het onderzoeksmateriaal die niet in de vorm van een deskundigenrapportage of de verklaring van een deskundige ter terechtzitting deel uitmaakt van de processtukken. Het deskundigeninzicht kan in zo’n geval een nieuw licht op de zaak werpen en leent zich in potentie voor een novum.³⁸ Dat is anders wanneer het ‘nieuwe’ waarop in de herzieningsaanvraag een beroep wordt gedaan er louter op neerkomt dat de bij de rechter reeds bekende onzekerheden van forensisch bewijs extra worden belicht.³⁹

33. ‘ ‘Nieuw’ is bijvoorbeeld een deskundigeninzicht dat betrekking heeft op een kwestie die tijdens de strafprocedure nog niet aan het oordeel van een deskundige was voorgelegd. Een nieuw en/of gewijzigd deskundigeninzicht kan onder omstandigheden ook worden aangemerkt als een novum indien in de desbetreffende strafzaak al wel onderzoek was verricht door een deskundige, maar sprake is van een nieuwe deskundige die ofwel vanuit een ander vakgebied ofwel op grond van andere onderzoeksmethoden tot nieuwe conclusies komt. Een novum kan ook bestaan wanneer een nieuwe deskundige op grond van dezelfde feiten tot andere inzichten komt doordat het eerdere deskundigenoordeel is gebaseerd op onjuiste of onvolledige feitelijke veronderstellingen of doordat er nieuwe wetenschappelijke ontwikkelingen zijn op het desbetreffende vakgebied.⁴⁰

34. ‘ ‘Nieuw’ kan ook zijn het inzicht van een deskundige dat steunt op hetzij (a) ten tijde van het onderzoek ter terechtzitting nog onbekende wetenschappelijke ontdekkingen of inzichten, hetzij (b) een beoordeling van ten tijde van het onderzoek ter terechtzitting nog onbekende feiten of omstandigheden, hetzij (c) een ander deskundig oordeel omtrent de weging en betekenis van ten tijde van het onderzoek ter terechtzitting reeds bestaande wetenschappelijke inzichten, toegepast op ten tijde van dat onderzoek ter terechtzitting al bekende feiten en omstandigheden.⁴¹

35. Ten slotte moet het nieuwe gegeven geschikt zijn om in voldoende mate waarschijnlijk te maken dat het strafproces zou zijn geëindigd in (voor zover thans relevant) een vrijspraak. “Voldoende is dat het «ernstige vermoeden» rijst dat de rechter tot een andere beslissing [i.c. vrijspraak, D.A.] zou zijn gekomen. Zekerheid hoeft daarover dus geenszins te bestaan,” aldus de minister van Justitie.⁴² Mijns inziens is de ondergrens voor het novum het ontstaan van zodanig ernstige twijfel aan de feitelijke juistheid van de bestreden beslissing, dat een vrijspraak de waarschijnlijke uitkomst is van een hypothetisch strafproces waarin de rechter bekend is met het bedoelde gegeven. De enkele mogelijkheid dat het voorgestelde novum zou hebben geleid tot een andere afloop van de strafzaak (vrijspraak), is onvoldoende.⁴³

36. Deze derde randvoorwaarde behelst niet de eis dat het novum de onschuld van de veroordeelde waarschijnlijk maakt. Het bewijs van het tegendeel van schuld, is dus niet noodzakelijk. Voldoende is dat het nieuwe gegeven (het novum) het bewijs ten laste van de veroordeelde ontzenuwt, zodat over diens schuld alsnog ernstige twijfel ontstaat.⁴⁴

37. Bij de beantwoording van de vraag of een in een herzieningsaanvraag aangeduid nieuw gegeven het bedoelde ernstige vermoeden wekt, moet de gehele bewijsvoering van de rechter die de veroordeling uitsprak worden betrokken. Het gaat er daarbij om of het nieuwe gegeven, in het licht van enerzijds wat is aangevoerd in de herzieningsaanvraag en anderzijds de door de rechter gebruikte bewijsmiddelen en (eventuele) nadere bewijsoverwegingen, dat ernstige vermoeden wekt.⁴⁵De enkele omstandigheid dat een deskundige het (totale) bewijs anders weegt dan de rechter heeft gedaan, is niet voldoende om het voor herziening vereiste ernstige vermoeden te wekken.⁴⁶

38. Aan de omstandigheid dat een deskundige op wiens bevindingen de bewezenverklaring in belangrijke mate steunt, nadien tot een ander oordeel komt, kan in beginsel meer gewicht worden toegekend dan aan een – van die deskundige afwijkend – oordeel van een andere deskundige. Een herzieningsaanvraag die uitsluitend is gebaseerd op het inzicht van iemand die op het desbetreffende terrein deskundig is, dat afwijkt van het inzicht van de deskundige waarop de bewezenverklaring in belangrijke mate steunt, is niet zonder meer toereikend voor herziening. Voor de beoordeling van zo’n aanvraag is derhalve van belang waarin het verschil van inzicht zijn grond vindt.⁴⁷

39. Indien in de aanvraag tot herziening een beroep wordt gedaan op een als nieuw of gewijzigd gepresenteerd deskundigeninzicht, dient die aanvraag of het daarbij overgelegde deskundigenrapport zodanige informatie te bevatten dat de inhoud van dit inzicht en de nieuwheid daarvan op waarde kunnen worden geschat. In dat verband komt ook in herzieningszaken betekenis toe aan de voorschriften die op grond van artikel 51i e.v. Sv gelden in gewone strafzaken waarin een deskundige is benoemd. Artikel 51l Sv schrijft voor dat de deskundige een met redenen omkleed verslag uitbrengt. Uit dit verslag moet naar voren komen dat het is gebaseerd op wat de wetenschap en kennis van de deskundige hem leren omtrent datgene wat aan zijn oordeel is onderworpen. De deskundige geeft daarbij zo mogelijk aan welke methode hij heeft toegepast, in welke mate deze methode en de resultaten daarvan betrouwbaar en valide kunnen worden geacht en welke bekwaamheid hij heeft bij de toepassing van de methode. Hoewel de Wet deskundige in strafzaken geen verandering heeft gebracht in de vrijheid van de verdachte om de resultaten van op diens eigen initiatief uitgevoerd onderzoek in het geding te brengen, kan het voor de waarde die wordt toegekend aan een deskundigenrapport wel van belang zijn of de desbetreffende deskundige in het Nederlands register gerechtelijke deskundigen (NRGD) is ingeschreven en of het door de deskundige verrichte onderzoek en het door hem opgestelde rapport voldoet aan de geldende voorschriften.⁴⁸

40. In het voorgaande ligt besloten dat in het herzieningsproces een betoog met louter verwijzingen naar bijdragen uit de wetenschappelijke literatuur geen novum kan bijbrengen. Van de Hoge Raad kan niet worden verlangd dat hij zich de specialistische kennis eigen maakt om zo’n in de aanvraag opgenomen betoog op waarde te kunnen schatten. Een uiteenzetting van de portee van de resultaten van wetenschappelijk onderzoek vergt in het herzieningsproces de inbreng van een deskundige als hiervoor bedoeld, die op het door de aanvrager betreden terrein overzicht heeft en beschikt over de kennis en kunde om de betekenis van die onderzoeksresultaten voor de voorliggende zaak te duiden.

41. Sinds 1 oktober 2012 biedt het Wetboek van Strafvordering in de artikelen 461 e.v. een uitdrukkelijke wettelijke basis voor nader feitenonderzoek naar het bestaan van gronden voor de herziening van een onherroepelijke veroordeling, al dan niet op advies van de ACAS te verrichten door de procureur-generaal bij de Hoge Raad. Met de resultaten van dergelijk feitenonderzoek kon de rechter die de veroordeling uitsprak uiteraard niet bekend zijn. In die zin zijn de daaruit voortvloeiende ‘gegevens’ altijd ‘nieuw’.

42. De kernvraag bij de weging van een als novum gepresenteerd gegeven is m.i. dan ook niet of de rechter die de veroordeling uitsprak bekend was met de nieuwe rapportage, maar of die rapportage getuigt van een deskundigeninzicht dat dermate afwijkt van de conclusies van de deskundigen waarop het bewijsoordeel van de rechter steunt dat dit inzicht op zichzelf nieuw is en nog niet in de rechterlijke weging en waardering van het bewijsmateriaal kon worden betrokken. Bovendien is cruciaal of het nieuwe gegeven – in het licht van het beschikbare feitenmateriaal – dermate gewichtig is dat het de aangevallen uitspraak in haar wezen blijkt aan te tasten en daarmee niet gelijktijdig kan bestaan.⁴⁹

43. De Hoge Raad zal aan de hand van het resultaat van zijn onderzoek in het herzieningsproces moeten inschatten hoe kansrijk de door de aanvrager verlangde uitkomst is in het hypothetische geval dat de rechter bekend was met het aangedragen gegeven. Wanneer de gronden voor de bewezenverklaring (mede) op basis van de resultaten van het nadere feitenonderzoek kunnen worden aangevuld of verbeterd en er daardoor geen wezenlijke afbreuk wordt gedaan aan de bewijsoordelen van de rechter, is er m.i. geen reden voor – en ook geen rechtens te respecteren belang bij – herziening. Het gaat in het herzieningsproces in die zin om een toetsing ‘ex nunc’, dat wil zeggen: om een evaluatie van de nova in het licht van de bewijsvoering, de wegingen die de rechter daarin heeft gemaakt, en alle nieuwe gegevens die in het nadere feitenonderzoek naar voren zijn gekomen.⁵⁰

44. In het herzieningsverzoek wordt opgekomen tegen het oordeel dat de verzoeker de dader is van het levensdelict. Het herzieningsverzoek is niet geënt op de stelling dat een specifiek en bij naam genoemde andere persoon de werkelijke dader is. Een verwijzing naar de welbekende ‘klusjesman’ ontbreekt bijvoorbeeld geheel. Er wordt in het verzoek ook geen concrete alternatieve toedracht van het delict geschetst. Het punt van de verdediging is dat het bewijs ten laste van de verzoeker ontoereikend is voor de bewezenverklaring van moord en dat de voorgestelde nova ernstige twijfel oproepen aan de juistheid van de veroordeling.

45. Hiertoe vecht de verdediging de vaststellingen van het hof in zowel de gsm-pijler als de DNA-pijler aan. De nova I en II, in het herzieningsverzoek bedoeld als twee clusters van samenhangende nova, hebben betrekking op de gsm-pijler, terwijl het novum dat in het aanvullend herzieningsverzoek wordt voorgedragen (een alibi) ook daarop voortborduurt. De nova (in de clusters) III en IV hebben betrekking op de DNA-pijler.

46. Het bestrijden van de vaststellingen van het hof doet de verdediging niet alleen door te verwijzen naar een selectie uit de resultaten van het nadere feitenonderzoek dat naar aanleiding van het verzoek ex artikel 461 Sv is uitgevoerd. Namens de verzoeker worden ook verscheidene andere rapporten en berichten ingebracht die – in de opvatting van de verdediging – de bewijsvoering van de veroordeling wezenlijk aantasten.

47. Zoals gezegd heeft het hof vastgesteld dat het niet aannemelijk is dat de verzoeker het telefoongesprek op 23 september 1999 om 20.36 uur heeft gevoerd vanaf de A28. Het feit dat dit gesprek is gevoerd via basisstation 14501 te Deventer duidt er naar het oordeel van het hof op dat de verzoeker op het genoemde tijdstip in of nabij Deventer was. Het hof baseert dit oordeel op uiteenlopende mededelingen van (veelal ter terechtzitting gehoorde) deskundigen. In het herzieningsverzoek⁵¹ geeft de verdediging haar analyse van het oordeel van het hof. Het hof heeft volgens deze analyse zes argumenten aan zijn vaststelling ten grondslag gelegd. Dat zijn:

48. Al deze argumenten van het hof worden in het herzieningsverzoek puntsgewijs en uitgebreid aangevochten.⁵² Hieronder zal ik deze (op zichzelf relevante) kwesties op mijn beurt echter niet separaat bespreken, aangezien het nut hiervan m.i. is komen te vervallen met de verschijning van het rapport van TNO/TU Delft. De conclusies daarvan worden in het herzieningsverzoek op zichzelf niet betwist. Om duidelijk te maken waarover dit rapport precies uitspraken doet, behandel ik eerst een voorvraag.

49. Voor een weging van het onschuldscenario (ten opzichte van het schuldscenario) is van belang op welke locatie de verzoeker zich naar zijn verklaring bevond op het moment van het bewuste telefoontje op 23 september 1999 om 20.36 uur. Met name de (hierboven geciteerde) overwegingen onder 2.3.3, 2.3.6 en 2.3.16 in het bestreden arrest laten zien dat het hof die locatie in zijn bewijsredenering heeft toegespitst op de afrit (van de A28) bij ’t Harde, als zou de verdachte dát hebben verklaard. Ik meen echter dat deze toespitsing op de afrit bij ‘t Harde evident niet gerechtvaardigd wordt door de verklaringen die de verzoeker tijdens het rechercheonderzoek als verdachte heeft afgelegd.⁵³ De verzoeker heeft meermalen verklaard dat hij tijdens het telefoongesprek ergens op het traject van de A28 tussen Harderwijk en ’t Harde reed. Meer concreet is de afrit bij ’t Harde daarbij wel ter sprake gekomen, maar de verzoeker heeft die locatie niet definitief gespecificeerd als de locatie van het bewuste telefoongesprek, integendeel.⁵⁴ Hoewel het – bij gebrek aan nieuwheid – in het herzieningsrecht niet onproblematisch is om aan deze lokalisering door het hof voorbij te gaan, meen ik dat bij een serieuze evaluatie van het nieuwe feitenmateriaal met het oog op de weging en waardering van de voorgestelde nova, het in aanmerking genomen weggedeelte van de A28 waarop de verzoeker naar zijn zeggen heeft gebeld redelijkerwijze niet zal mogen worden beperkt tot de afrit bij ’t Harde. Om die reden heb ik de deskundigen van TNO/TU Delft verzocht om bij het door hen verrichte technische onderzoek als mogelijke locaties van de mobiele telefoon van de verzoeker tijdens de telefoonverbinding op 23 september 1999 om 20.36 uur het gehele weggedeelte van de A28 tussen Harderwijk en ’t Harde te betrekken.

50. Voordat ik toekom aan de bespreking van het TNO/TU Delft-rapport, stel ik ter inleiding twee kwesties van technische aard aan de orde. Ten eerste: de afstand tussen een mobiele telefoon en een gsm-basisstation waarover in een gsm-netwerk (2G) een spraakverbinding kan worden opgebouwd. Die afstand is binnen de gsm-standaard gelimiteerd. Deze limiet heeft niets te maken met de hierna te bespreken kwestie van het bestaan van atmosferische omstandigheden die ‘buitengewone radiopropagatie’ vergemakkelijken. Het daadwerkelijk voeren van een telefoongesprek vergt dat de afstand tussen de mobiele telefoon en het gsm-basisstation waarmee een radioverbinding wordt gelegd, beperkt blijft tot ongeveer 35 kilometer. Dit theoretisch maximum is – om redenen van efficiency – van meet af aan ingebouwd in het ontwerp van het global system for mobile communications, de gsm-standaard.⁵⁵ Het houdt verband met het faciliteren van een gedeeld gebruik van de bandbreedte van het netwerkkanaal, waarbij ruimte is gemaakt voor acht ‘tijdsloten’. Deze methodiek staat bekend als time division multiple access (TDMA). Dit stelt het gsm-basisstation in staat om op één kanaal tegelijkertijd meer gesprekken af te wikkelen.⁵⁶ De limiet van 35 kilometer belemmert niet de ontvangst over grotere afstanden dan 35 kilometer van het zogeheten ‘bakensignaal’ of ‘broadcast signal’ (over het broadcast control channel (BCCH)), waarmee een gsm-basisstation zich aan mobiele telefoons in de omgeving bekendmaakt. De limiet heeft alleen betrekking op het daadwerkelijk voeren van telefoongesprekken.⁵⁷

51. Zo kom ik vanzelf op de tweede kwestie. Wanneer een mobiele telefoon via een gsm-basisstation een verbinding opbouwt, berekent een ander onderdeel binnen het gsm-netwerk de afstand tussen de mobiele telefoon en het gsm-basisstation en registreert die in de vorm van een timing advance (TA)-waarde, te weten een getal uit de reeks van 0 tot en met 63 (de getallen staan voor een factor van ongeveer 550 meter). Het gsm-basisstation verzendt de TA-waarde vervolgens aan het mobiele toestel om dit in staat te stellen de timing van het signaal ‘te vervroegen’ (“to advance its timings of transmissions”). Dit is ter compensatie van het tijdverlies dat gepaard gaat met de overbrugging van de afstand tussen de mobiele telefoon en het basisstation en strekt ertoe om de timing van het mobiele toestel te synchroniseren met dat van het gsm-netwerk (radio subsystem synchronisation). Uit de TA-waarde kan globaal (namelijk met een onnauwkeurigheid van ten hoogste ongeveer 550 meter) de geografische afstand tussen de betreffende mobiele telefoon en het gsm-basisstation worden afgeleid.

52. Helaas is de TA-waarde van de gespreksverbinding tussen de mobiele telefoon van de verzoeker en de vaste huislijn van het slachtoffer destijds niet bij KPN opgevraagd en evenmin bij KPN bewaard gebleven, zodat thans niet (meer) aan de hand daarvan kan worden nagegaan wat (globaal) de afstand is geweest tussen de mobiele telefoon van de verzoeker en het gsm-basisstation 14501 op 23 september 1999 om 20.36 uur. Die TA-waarde had uitsluitsel kunnen geven over de twee onderzochte gsm-hypothesen.

53. De hier besproken limiet van ongeveer 35 kilometer is ter terechtzitting van het hof bij het verhoor van deskundigen meermalen aan de orde gekomen,⁵⁸ maar zij vervult in deze strafzaak geen cruciale rol. Nagenoeg het gehele traject van de A28 tussen Harderwijk en ’t Harde valt namelijk binnen een denkbeeldige sector (taartpunt) van 120° van een cirkel met een straal van 35 kilometer en met gsm-basisstation 14501 als middelpunt. De limiet vormt dus géén technologisch beletsel voor een gespreksopbouw via basisstation 14501 indien de verzoeker na het verlaten van de door hem beschreven file bij Harderwijk zijn weg over de A28 (zonder noemenswaardige vertragingen) heeft vervolgd. Het weggedeelte van de A28 (rijrichting Zwolle ) vóór het viaduct van de N302 bij Harderwijk en tot een kilometer na dat viaduct, gaat de afstand van 35 kilometer tot gsm-basisstation 14501 evenwel te buiten. Om gsm-technische redenen is het dan ook uitgesloten dat de verzoeker het telefoongesprek heeft gevoerd in de file op de A28 vóór die afrit bij Harderwijk (zoals hij zich aanvankelijk meende te herinneren).

54. Over de atmosferische omstandigheden boven de Veluwe en omstreken in de avond van 23 september 1999 is in deze procedure veel te doen geweest met het oog op de vraag of er die avond een spraakverbinding mogelijk was tussen enerzijds een mobiele telefoon die zich verplaatst op enig weggedeelte van de A28 tussen Harderwijk en ’t Harde en anderzijds het gsm-basisstation 14501, opgesteld op het dak van het pand aan de Nieuwstraat 98 te Deventer. Mede ter introductie van het nogal technische jargon, merk ik hierover het volgende op.⁵⁹

55. Een telefoonverbinding binnen een (cellulair) gsm-netwerk zoals dat van KPN wordt, voor zover het gaat om de draadloze verbinding tussen een mobiele telefoon en een gsm-basisstation, tot stand gebracht door middel van radiogolven met frequenties in de band van (in dit geval) 900 MHz. Bij de voortplanting van radiogolven (radiopropagatie) over een ‘radiopad’ door de lagere regionen van de aardatmosfeer (de troposfeer) ondergaan die radiogolven – vanwege de met toenemende hoogte afnemende ‘luchtdichtheid’ – enige mate van afbuiging/breking (refractie) in de richting van het aardoppervlak. Normaliter, althans in een ‘standaardatmosfeer’, is die afbuiging geringer dan de kromming van het aardoppervlak (de meeste radiogolven verdwijnen dus uiteindelijk de ruimte in). Onder bepaalde atmosferische omstandigheden is de mate van het verloop van de ‘refractiviteit’ van de lucht boven het aardoppervlak – en daarmee de mate van refractie van radiogolven – afwijkend van die van de standaardatmosfeer. In zo’n geval buigen radiogolven sterker af, namelijk in een mate die de kromming van het aardoppervlak kan evenaren of zelfs overtreffen. Dat verschijnsel heet: superrefractie. Als gevolg daarvan verliest het door de radiogolven gedragen signaal onderweg minder energie dan het gebruikelijke ‘padverlies’. Die radiogolven kunnen in zo’n geval immers verder over het aardoppervlak reiken dan onder meer normale omstandigheden. Dit wordt ‘buitengewone (of: abnormale/anomale) radiopropagatie’ genoemd. Radiogolven kunnen zelfs als het ware worden ‘gevangen’ in een luchtlaag, een ‘duct’. Wanneer dat de onderste luchtlaag betreft heet dat een ‘oppervlakteduct’.

56. De deskundigen die hierover hebben gerapporteerd en die het hof ter terechtzitting heeft gehoord, met name Jondral⁶⁰ en Brussaard,⁶¹ waren bekend met dit (geregeld optredende) fenomeen, maar waren eensluidend van oordeel dat het onwaarschijnlijk was dat dit zich in de avond van 23 september 1999 in de omgeving van Deventer had voorgedaan. Het hof heeft dat oordeel overgenomen.

57. Nadien is dat oordeel echter onjuist gebleken.⁶² In het TNO/TU Delft-rapport wordt geconcludeerd:

58. Deze conclusie omtrent het bestaan van atmosferische omstandigheden die in de avond van 23 september 1999 boven de Veluwe en omstreken buitengewone (‘anomale’) radiopropagatie faciliteerden, vormt ten opzichte van het veroordelend arrest een nieuw deskundigeninzicht, verkregen met toepassing van nieuwe methoden.⁶³ Dit nieuwe gegeven is echter ‘slechts’ de opmaat naar uitspraken over de locatie van de mobiele telefoon van de verzoeker ten tijde van de verbinding met gsm-basisstation 14501. Daarvoor zijn eveneens andere factoren van belang.

59. Naast de hiervoor omschreven atmosferische condities heeft TNO/TU Delft bij het onderzoek onder meer de volgende aspecten in aanmerking genomen.

60. Voor een toelichting op de gebruikte methoden verwijs ik verder naar het rapport. Wel neem ik hier (passages uit) de conclusie van het rapport over:

61. Onder sterk anomale propagatiecondities en rijdend over het weggedeelte van de A28 nabij Nunspeet schat TNO/TU Delft de kans op de totstandkoming van een spraakverbinding met gsm-basisstation 14501 in op “kleiner dan 5%, maar niet onmogelijk”, c.q. “niet hoger dan 5%”. Het is van belang om erop te wijzen dat TNO/TU Delft hiermee uitsluitend de kans inschat op een spraakverbinding via gsm-basisstation 14501 als de verzoeker zich heeft bevonden op het weggedeelte van de A28 nabij Nunspeet. TNO/TU Delft doet hiermee dus géén uitspraak over de (on)waarschijnlijkheid dat de verzoeker daadwerkelijk aldaar rijdend over de A28 in de avond van 23 september 1999 over gsm-basisstation 14501 verbinding had met de vaste telefoonlijn van het slachtoffer.

62. Als de verzoeker zich daarentegen zou hebben bevonden in de service cell van gsm-basisstation 14501, is de kans op een spraakverbinding groter dan 90%, aldus TNO/TU Delft. Ook hier is het van belang om erop te wijzen dat TNO/TU Delft niet concludeert dat de verzoeker zich met een kans groter dan 90% bevond in de service cell van gsm-basisstation 14501.

63. Deze conclusie van TNO/TU Delft heeft betekenis voor een aannemelijkheidsquotiënt (een likelihood ratio) van een spraakverbinding via gsm-basisstation 14501 indien beschouwd onder de twee mogelijkheden die zich op 23 september 1999 om 20.36 uur kunnen hebben voorgedaan en door TNO/TU Delft zijn besproken. Dat zijn: (i) het geval waarin de verzoeker op dat moment reed op wegen die worden bestreken door de service cell van gsm-basisstation 14501, en (ii) het geval waarin de verzoeker op dat moment reed op een weggedeelte van de A28 (in de bocht) bij Nunspeet.

64. Over andere weggedeeltes van de A28 dan die bij Nunspeet doet TNO/TU Delft vrijwel geen uitspraken. Aan het rapport kan dan ook niet worden ontleend hoe hoog de kans op verbinding via gsm-basisstation 14501 is indien de verzoeker reed over andere weggedeeltes van de A28 tussen Harderwijk en ’t Harde dan het weggedeelte nabij Nunspeet. Uit het rapport kan alleen worden afgeleid dat die kans vanwege de ‘schaduwwerking’ van de Veluwe (aanzienlijk) geringer is dan 5%.⁶⁹

65. Over weggedeeltes in of in de omgeving van Deventer die niet worden bestreken door de service cell van gsm-basisstation 14501, merkt TNO/TU Delft op:

66. Uit de rapportage leid ik af dat de twee door mij onder randnummer 63 geschetste gevallen (i) de verzoeker rijdt binnen de service cell van gsm-basisstation 14501 (een element van het schuldscenario), en (ii) de verzoeker rijdt op de A28 nabij Nunspeet (een element van het onschuldscenario), de enige twee reële opties zijn die een (al dan niet goede) verklaring kunnen geven voor de spraakverbinding tussen het mobiele toestel van de verzoeker en de vaste telefoonlijn van het slachtoffer via gsm-basisstation 14501. Daarbij ondervindt de eerste optie, zo volgt uit het TNO/TU Delft-rapport, minstens achttien keer meer steun dan de tweede (‘minstens’ achttien, namelijk ‘groter dan 90%’, gedeeld door ‘5% of minder’). De rapportage van TNO/TU Delft wijst dus uit dat het schuldscenario een betere verklaring geeft voor de verbinding via gsm-basisstation 14501 dan het onschuldscenario, al is dat laatste (de verzoeker reed nabij Nunspeet) beslist niet uitgesloten.

67. Deze eindconclusie van TNO/TU Delft vormt ten opzichte van de mededelingen van deskundigen die het hof ter terechtzitting heeft gehoord belangwekkende informatie. De conclusie vormt immers de uitkomst van nauwgezet technisch onderzoek. Zij is bereikt met behulp van niet eerder toegepaste methoden (waarvan het rapport ook blijk geeft). Het rapport van TNO/TU Delft getuigt dan ook van ‘een nieuw deskundigeninzicht’.

68. De vervolgvraag is of het herzieningsverzoek wat betreft de gsm-pijler nog andere deskundigeninzichten bevat die het deskundigeninzicht van TNO/TU Delft ondergraven, bijvoorbeeld omdat zij op goede gronden in hun conclusies aanzienlijk verder gaan dan TNO/TU Delft.

69. Ik maakte in dit verband onder randnummer 47 al melding van de bezwaren tegen de zes argumenten waarop het hof volgens de verdediging zijn twee deelvaststellingen had gebaseerd.⁷⁰ Die bezwaren hoeven echter geen afzonderlijke bespreking meer. In het TNO/TU Delft-rapport zijn alle daarin aan de orde gestelde deelaspecten onder ogen gezien en is de daarop betrekking hebbende informatie accuraat verwerkt. De bezwaren tegen de argumenten van het hof zijn – in elk geval voor een belangrijk deel – juist en zij vinden – wederom voor een belangrijk deel – ondersteuning in het rapport van TNO/TU Delft.

70. Dat geldt ook voor de rapportages van ir. Pluijmers die in paragraaf 4.9 en in paragraaf 4.14 van het herzieningsverzoek aan de orde worden gesteld.⁷¹ De essentie hiervan stemt op belangrijke punten overeen met de inhoud van het TNO/TU Delft-rapport. Het gaat in de rapportage van Pluijmers onder meer om kwesties als (i) een reconstructie van de architectuur van het gsm-netwerk van KPN van 23 september 1999, met inbegrip van de gsm-basisstations die KPN toen had opgesteld, (ii) de atmosferische omstandigheden die de avond van 23 september 1999 buitengewone radiopropagatie vergemakkelijkten, (iii) de wijze waarop mobiele telefoons in een gsm-netwerk (2G) contact zoeken met gsm-basisstations, met inbegrip van de functie van de zogeheten ‘nabuurlijst’ (BCCH allocation list) daarin, en (iv) de mogelijkheid dat (onder anomale propagatiecondities) interferentie met het signaal van andere gsm-basisstations (co-channel interference) geen of slechts een verwaarloosbaar verstorend effect heeft gehad op de totstandkoming van een verbinding met basisstation 14501. Deze aspecten heeft TNO/TU Delft besproken en onderkend. In zijn reactie d.d. 27 juli 2022 op (onder meer) het rapport van TNO/TU Delft neemt Pluijmers van dat rapport dan ook geen afstand en sluit hij zich uitdrukkelijk aan bij bepaalde onderdelen ervan. Zijn eindconclusie luidt: “Onder deze omstandigheden is het mogelijk dat de mobiele telefoon van [aanvrager] vanaf de A28 tussen Harderwijk en 't Harde contact heeft gehad met cel 14501 in Deventer.”⁷² Pluijmers doet echter, anders dan TNO/TU Delft, geen concrete uitspraken over de mate van (on)waarschijnlijkheid van een verbinding met cel 14501 vanaf de A28 tussen Harderwijk en ’t Harde, al betwist hij de wegingen van TNO/TU Delft op zichzelf niet.⁷³

71. In dit verband wijst de verdediging bovendien op de verklaring van een radiozendamateur, [betrokkene 17] , die meedeelde dat hij eind september 1999 over een ongewone afstand van 160 kilometer radiocontact onderhield met een andere radiozendamateur.⁷⁴ Verantwoordelijk voor dit fenomeen achtte hij uitzonderlijke atmosferische omstandigheden die sporadisch voorkomen en waardoor radioverbindingen over heel lange afstanden kunnen worden gelegd. Dergelijke atmosferische omstandigheden komen in het rapport van TNO/TU Delft echter uitvoerig aan de orde. De mededeling van [betrokkene 17] omtrent de door hem ondervonden buitengewone propagatie op een niet nader gespecificeerde dag eind september 1999 doet geen afbreuk aan, en vormt evenmin bevestiging van de conclusies van dat rapport. Dat is dan ook de essentie van het antwoord van TNO/TU Delft op de vraag van mr. Knoops naar een reactie op de mededelingen van [betrokkene 17] .⁷⁵

72. Onder paragraaf 4.11 van het herzieningsverzoek wordt een beroep gedaan op een proces-verbaal van inspecteur J. [verbalisant 4] d.d. 6 juli 2018, getiteld: Tactische aspecten binnen de onderzoekspijler GSM.⁷⁶ Ter toelichting: [verbalisant 4] betreft de tactisch rechercheur die op mijn verzoek en met instemming van de korpsleiding gedurende een aantal jaren bijstand heeft verleend aan het nadere feitenonderzoek dat de rechter-commissaris en ik op de voet van artikel 461 Sv hebben ingesteld naar het bestaan van gronden voor herziening van de veroordeling van de verzoeker. [verbalisant 4] was gedurende die periode lid van de begeleidingscommissie en is in die hoedanigheid ook betrokken geweest bij de totstandkoming van het rapport van TNO/TU Delft. Het proces-verbaal van 6 juli 2018 betreft een door [verbalisant 4] uitgevoerde analyse én integratie van op dat moment beschikbare tactische informatie op het terrein van de gsm-pijler. Het proces-verbaal bepreekt (a) de mogelijke locatie van het telefoongesprek van 20.36 uur op de A28 in het licht van de verklaringen daarover van de kant van de verzoeker (met name ten aanzien van het bestaan van een file op de A28 nabij Harderwijk), (b) het moment van thuiskomst van de verzoeker in de avond van 23 september 1999 in het licht van verklaringen van de verzoeker en zijn gezinsleden, (c) de alibi’s van andere personen. Het proces-verbaal is echter géén verslag van nieuw feitenonderzoek; het vormt een analyse en interpretatie van tactische informatie waarmee de rechter op zichzelf bekend was omdat die in het procesdossier was opgenomen. Alleen al om die reden kan het proces-verbaal geen novum bijbrengen en zo is het door de verbalisant ook niet bedoeld. Wel is de inhoud ervan van belang bij de weging van de voorgestelde nova. Ik zal er in het navolgende dan ook nog meermalen naar verwijzen, met name bij de bespreking van het aanvullend herzieningsverzoek. Voor nu heeft te gelden dat het proces-verbaal geen betrekking heeft op én geen afbreuk doet aan de conclusies van het rapport van TNO/TU Delft.

73. In paragraaf 4.12 van het herzieningsverzoek, p. 62-72, bespreekt de verdediging een onderdeel van het CCT-rapport van 3 mei 2022.⁷⁷ Op de bladzijden 68-86 van het CCT-rapport wordt het in 1999 door de politie uitgevoerde onderzoek naar de ‘calling channels’ beschreven en van commentaar voorzien. Bij dit onderzoek naar calling channels (hier bedoeld als: BCCH-kanalen) wordt een testrit gereden met een geprepareerde mobiele telefoon waarmee successievelijk de (‘sterkste’) bakensignalen kunnen worden afgelezen die het toestel al rijdende (in ‘idle mode’) van de gsm-basisstations ontvangt. Het resultaat van dit onderzoek is een lijst met de nummers (cell ID’s) van de betreffende gsm-basisstations van KPN. Aan de hand van informatie van KPN kunnen de cell ID’s worden gekoppeld aan de locaties van de opstelpunten (de gsm-masten).

74. Wat wil het geval? Het CCT stelt vast dat zo’n testrit op verzoek van het recherchebijstandsteam is uitgevoerd door het bureau technische ondersteuning van de politie (BTO).⁷⁸ Bij dit onderzoek heeft het BTO de route gevolgd die [aanvrager] zegt te hebben gereden op donderdagavond 23 september 1999 (omstreeks 19.30 uur) vanuit Utrecht naar huis ( [plaats] ). De testrit ving aan op maandag 22 november 1999 te 16.45 uur vanaf de inrit van het Jaarbeurs parkeerterrein te Utrecht, ging vervolgens over de A12-A27-A28 naar de afrit ’t Harde en via provinciale weg N309 naar Elburg, en via Dronten naar [plaats] .⁷⁹ Het CCT vond onder de verzamelde dossierstukken een lijst (van drie pagina’s) met nummers (cell ID’s) van gsm-basisstations en met de adressen van de bijbehorende opstelpunten. Het BTO had die lijst in de ochtend van 29 november 1999 gefaxt aan het recherchebijstandsteam. Ik noem deze lijst: de BTO-lijst.⁸⁰ Aangenomen (i) dat de nummers van gsm-basisstations en adressen van de opstelpunten op die lijst in chronologische volgorde staan vermeld (dat blijkt namelijk niet expliciet) en (ii) dat doorgaans het sterkste bakensignaal afkomstig is van het gsm-basisstation in de service cell waarvan het mobiele toestel zich bevindt, kan aan de hand van deze lijst de rijroute van het BTO redelijk goed worden gereconstrueerd.⁸¹ Hoewel over de representativiteit van deze (slechts éénmalige) test het nodige valt op te merken, is de verzoeker tijdens zijn verhoor in de middag van 29 november 1999 met de BTO-lijst geconfronteerd en is hij er – op zichzelf correct – op gewezen dat gsm-basisstation 14501 te Deventer op de lijst niet voorkomt.⁸²

75. In het procesdossier bevindt zich een proces-verbaal d.d. 17 december 1999 dat verwijst naar de door het BTO uitgevoerde testrit en dat kennelijk bedoeld is ter verbalisering van de ‘ruwe’ gegevens uit de hiervoor besproken BTO-lijst.⁸³ Ook dit proces-verbaal, opgesteld door het BTO zelf, bevat een lijst (van drie pagina’s) met nummers van gsm-basisstations en de adressen van de opstelpunten, hierna het BTO-pvb genoemd.⁸⁴ Bij een vergelijking van het BTO-pvb met de BTO-lijst heeft het CCT achterhaald dat de gegevens op die twee lijsten (nog afgezien van enkele verschrijvingen) wel voor een groot deel, maar niet volledig met elkaar corresponderen.⁸⁵

76. Ik begrijp de bevindingen van het CCT als volgt. Het CCT leidt uit de gegevens op de volledige BTO-lijst de mogelijkheid af dat het BTO in werkelijkheid niet één maar twéé testritten heeft gereden: de hiervoor besproken testrit over de route die de verzoeker zegt te hebben gereden, én een extra testrit. Bij de extra testrit liep de route volgens de door het CCT opgemaakte reconstructie ervan zodanig dat bij aanvang ervan signalen van een basisstation in De Bilt en bij afsluiting ervan signalen van een basisstation in Hattemerbroek werden ontvangen; de route wijkt af van de route die de verzoeker zegt te hebben gereden.⁸⁶ De bij de extra testrit verkregen lijst met gsm-basisstations is niet verwerkt in het BTO-pvb. Over de reden en over de uitvoering van de extra testrit is verder ook niets vermeld in andere processen-verbaal uit 1999 of in het journaal van het recherchebijstandsteam. Wel valt het CCT op dat toen het BTO bij deze extra testrit kennelijk in (de omgeving van) Harderwijk reed, het bakensignaal van een gsm-basisstation in het Utrechtse Willeskop werd opgevangen, 61 kilometer verwijderd van een (één regel erboven op de lijst vermeld) basisstation in Harderwijk.

77. Wat betreft de wél geverbaliseerde testrit van de door de verzoeker opgegeven route ontbreken er van de 93 vermeldingen op de BTO-lijst twee in het BTO-pvb. Eén van die twee ontbrekende vermeldingen is opvallend. Het BTO heeft – toen het kennelijk in (de omgeving van) [plaats] reed – het bakensignaal van een gsm-basisstation in het Brabantse Donk opgevangen, maar liefst 108 kilometer verwijderd van het één regel erboven op de lijst vermelde gsm-basisstation in [plaats] . Deze extreme uitschieter is dus – om onbekende redenen – niet vermeld in het BTO-pvb. De BTO-lijst bevond zich uiteraard wel bij de stukken waarop het CCT na enig speurwerk de hand heeft weten te leggen, maar de BTO-lijst bevond zich niet in het procesdossier dat aan justitie en aan de rechter ter beschikking is gesteld. “Het was juister geweest als de deskundige J.R. met deze bevindingen uitdrukkelijk was geconfronteerd en deze bevindingen ook zichtbaar in het procesdossier waren opgenomen”, aldus concludeert het CCT terecht.⁸⁷

78. Omdat ik het hiernavolgende alleen maar kan onderschrijven, citeer ik ook hetgeen het CCT meer in algemene zin opmerkt over zijn bevindingen in de gsm-pijler (door het CCT ‘telecomonderzoek’ genoemd):

79. Ten slotte de vraag of het CCT-rapport op deze punten het TNO/TU Delft-rapport ondergraaft. Ik meen van niet, integendeel. Op zichzelf is de omstandigheid dat het BTO tijdens de testrit van 22 november 1999 alsook tijdens de extra testrit een extreme uitschieter noteerde een gegeven dat niet bekend was aan de rechter die de veroordeling uitsprak. Aan dit gegeven hadden, zo merkt het CCT op, de rechter en de rapporterende en/of gehoorde deskundigen kunnen ontlenen dat buitengewone radiopropagatie niet zo zeldzaam is als mogelijk werd verondersteld. De strekking van de conclusie van het rapport van TNO/TU Delft gaat echter verder dan deze bevinding in het CCT-rapport: het rapport van TNO/TU Delft maakt immers duidelijk dat atmosferische omstandigheden die buitengewone radiopropagatie faciliteren niet alleen ‘minder zeldzaam zijn dan mogelijk werd verondersteld’, maar dat zij zich in de avond van 23 september 1999 boven de Veluwe en omstreken daadwerkelijk hebben voorgedaan. In samenhang met de gehele bewijsvoering en met andere, reeds bekende en nieuwe gegevens, zal het veroordelend arrest van het hof moeten worden getoetst aan de maatstaf of de rechter bij bekendheid met dát nieuwe gegeven tot een vrijspraak zou zijn gekomen. Daarop kom ik terug.

80. De bevindingen van het CCT-rapport zijn door de verdediging voorgelegd aan ir. Pluijmers en aan [betrokkene 18] , radiotechnicus. De reactie van Pluijmers is opgenomen in zijn reeds genoemde rapportage van 22 juli 2022 (productie 10), waarnaar ik graag verwijs voor enige duiding van de bevindingen van het CCT. Het brengt Pluijmers ertoe om (evenals het CCT) te concluderen: “Uit de rapportage van het coldcaseteam blijkt dat bij de meetritten van de politie dat enkele veraf gelegen cellen geselecteerd werden. Dit is dus minder zeldzaam dan werd aangenomen.”⁸⁹

81. Van [betrokkene 18] ontving de verdediging desgevraagd een rapportage van 9 juni 2022 (productie 9). Hierop wordt een beroep gedaan in paragraaf 4.13 van het herzieningsverzoek, bladzijden 72-74. De conclusies van [betrokkene 18] luiden:

82. De conclusies van [betrokkene 18] en zijn onderbouwing ervan roepen nogal fundamentele vragen op. Allereerst valt op dat [betrokkene 18] uitspraken doet over de kans dat de verzoeker zich tijdens het bewuste telefoongesprek in Deventer bevond (“zeer waarschijnlijk niet”) en de kans dat de verzoeker zich op dat moment op de A28 tussen Harderwijk en 't Harde bevond (“zeer waarschijnlijk”). Dit betreffen andere kansen dan waarover TNO/TU Delft uitspraken heeft gedaan.⁹¹ Zonder dat [betrokkene 18] überhaupt bekend is met eventueel ander bewijsmateriaal tegen de verzoeker en zonder dat zijn deskundigheid zich bijvoorbeeld over DNA-materie uitstrekt, kan een telecomdeskundige als zodanig over dergelijke kansen geen uitspraken doen die tot een novum kunnen leiden. Daarmee overschrijdt [betrokkene 18] immers de grenzen van zijn deskundigheid.

83. In de tweede plaats maakt [betrokkene 18] in zijn rapport niet duidelijk op basis waarvan hij die waarschijnlijkheidsuitspraken meent te kunnen doen. Hij maakt in elk geval geen melding van de toepassing van ook maar enige onderzoeksmethode, laat staan van de betrouwbaarheid en validiteit daarvan. Ik kan daarom enkel aannemen dat hij geen enkele onderzoeksmethode heeft toegepast. Daardoor komt aan zijn uitspraken niet veel meer gewicht toe dan aan een slag in de lucht (zij het van iemand met aanzienlijk meer technische kennis dan een leek).

De CCT-rapportage geeft in elk geval geen aanleiding voor de door [betrokkene 18] gedane kansuitspraken. De door het CCT besproken testrit van het BTO op 22 november 1999 bevatte op 93 vermeldingen van gsm-basisstations slechts één uitschieter (Donk, 108 kilometer). Kennisneming daarvan was zeker relevant, maar geeft geen grond voor de stelligheid waarmee [betrokkene 18] naar aanleiding van die bevinding in het CCT-rapport thans uitspraken doet over de grootte van de kans op de aanwezigheid van de verzoeker op de A28 tussen Harderwijk en ’t Harde op 23 september 1999.

84. Ten derde roept [betrokkene 18] conclusie dat de verzoeker zich tijdens het bewuste telefoongesprek “zeer waarschijnlijk” op de A28 tussen Harderwijk en ‘t Harde heeft bevonden, verbazing op in het licht van zijn vervolgmededeling dat hij die kans inschat op “tussen de 20 en 25%”. Ik zou een kans van deze orde zelf niet als “zeer waarschijnlijk” bestempelen, integendeel. Die vervolgmededeling betekent trouwens ook dat de verzoeker zich volgens [betrokkene 18] op het moment van bellen met een kans ‘tussen de 75 en 80%’ – en dus: met een grote kans – elders heeft bevonden dan op de A28 tussen Harderwijk en ‘t Harde.

85. Ik meen dat reeds om bovengenoemde redenen aan de rapportage van [betrokkene 18] voorbij moet worden gegaan, althans dat die rapportage vanwege een tekortschietend soortelijk gewicht geen afbreuk doet aan de conclusies van TNO/TU Delft.

86. In hoofdstuk 5 van het herzieningsverzoek, bladzijden 80-88, draagt de verdediging met een beroep op jurisprudentie van de Hoge Raad als zelfstandig novum aan dat drie deskundigen zijn teruggekomen op de verklaringen die zij voorafgaande aan het bestreden arrest hebben afgelegd. Dat betreft [betrokkene 19] , Steens en [betrokkene 18] .

87. Blijkens een proces-verbaal van [verbalisant 4] van 17 maart 2014 (productie 8) heeft [betrokkene 19] , systeemspecialist KPN, kenbaar gemaakt dat hij niet langer achter enkele van zijn mededelingen staat. [betrokkene 19] heeft in deze zaak verscheidene briefrapportages opgemaakt en is door de rechter-commissaris als deskundige gehoord. Op zijn verklaringen is het bewijsoordeel van het hof mede gebaseerd.⁹² [betrokkene 19] heeft onder meer verklaard dat hij een definitief oordeel opschort over de aannemelijkheid van het ‘aanstralen’ van basisstation 14501 uitgaande van de locatie van bellen die de verzoeker zelf noemt, omdat hij ( [betrokkene 19] ) de technische kennis ontbeert om in deze inschatting de rol van frequenties te betrekken, maar dat bij hem het vermoeden bestaat dat ook dan sterke en nabijgelegen stations preferent zouden zijn geweest. Daaraan voegt hij toe dat het plaatsvinden van verbindingsopbouw over langere afstanden dan gebruikelijk onder condities van bijzondere propagatie in principe niet uit te sluiten valt en ook voor KPN geen onbekend empirisch gegeven is.⁹³ [betrokkene 19] adviseert om onderzoeken daarnaar, alsmede een volledige review van het gehele gsm-onderzoek in de rechtsgang, te laten uitvoeren door TNO.

88. Hierover het volgende. Blijkens het proces-verbaal van [verbalisant 4] plaatst [betrokkene 19] thans een voorbehoud bij zijn eerdere verklaringen. [betrokkene 19] adviseert integraal nieuw telecomonderzoek door TNO, met name door ir. Schmidt (die overigens ook door Pluijmers als kundig wordt omschreven). Aan dat advies heb ik in volle omvang gevolg gegeven. De uitkomst daarvan staat thans centraal. Een zelfstandig novum dat los van de conclusie van TNO/TU Delft tot vrijspraak aanleiding had moeten geven, leveren de mededelingen van [betrokkene 19] m.i. niet op.

89. In de tweede plaats verwijst de verdediging naar de ‘verklaringen’ van ing. R.J. Steens , die door het hof ter terechtzitting als deskundige is gehoord en op wiens verklaringen het hof zijn bewijsoordeel mede heeft gebaseerd. Ook Steens zou zijn teruggekomen op zijn eerdere verklaringen, en dat blijkt volgens de verdediging uit het feit dat Steens in 2012 is opgetreden als reviewer van de rapportage van ir. Pluijmers d.d. 10 december 2012 (productie 4). Op zichzelf is dat laatste juist.⁹⁴ Anders dan de verdediging meen ik echter dat uitsluitend Pluijmers verantwoordelijk is voor de inhoud van het – alleen door hem ondertekende – rapport, en dus niet de door hem ingeschakelde reviewer ervan. Aan het enkele feit dat Steens een rapport van Pluijmers heeft gereviewd, kan geen informatie worden ontleend over het actuele standpunt van Steens . Dit levert dus geen novum op.

90. Ten slotte wordt in het herzieningsverzoek een beroep gedaan op nieuwe, hierboven reeds besproken rapportage van [betrokkene 18] , radiotechnicus.⁹⁵ Ook hij is teruggekomen op mededelingen die hij ten overstaan van het hof ter terechtzitting van 8 december 2003 heeft gedaan toen hij op verzoek van de verdediging als deskundige werd gehoord.

91. Het beroep op de nieuwe verklaring van [betrokkene 18] stuit echter op bezwaren. Hierboven onder randnummer 38 besprak ik jurisprudentie van de Hoge Raad waaruit volgt dat wanneer een deskundige – nadat hij in een strafzaak heeft gerapporteerd of als deskundige is gehoord – tot een ander oordeel komt dan waarvan hij eerder blijk gaf, daaraan in de visie van de Hoge Raad in beginsel meer gewicht kan worden toegekend dan aan een – van die deskundige afwijkend – oordeel van een andere deskundige. Hieraan verbindt de Hoge Raad echter wel de voorwaarde dat het wat betreft de deskundige die tot een gewijzigd oordeel is gekomen gaat om een deskundige “op wiens bevindingen de bewezenverklaring in belangrijke mate steunt”. [betrokkene 18] voldoet niet aan die voorwaarde. Sterker, het hof heeft tweemaal uitdrukkelijk afstand genomen van de verklaringen van [betrokkene 18] op de grond dat zij onvoldoende waren onderbouwd.⁹⁶

92. De als novum II aangedragen gegevens kunnen m.i. geen novum bijbrengen.

93. Daarmee blijft de conclusie van TNO/TU Delft in de gsm-pijler overeind. Zij vormt het uitgangspunt voor het vervolg van mijn betoog. Zoals gezegd concludeert TNO/TU Delft dat onder de indertijd geldende condities de totstandkoming van een spraakverbinding via gsm-basisstation 14501 “kleiner dan 5%, maar niet onmogelijk”, c.q. “niet hoger dan 5%” is indien de verzoeker reed over de A28 nabij Nunspeet, en “groter dan 90%” is indien de verzoeker zich bevond in de service cell van gsm-basisstation 14501 te Deventer. Ik herhaal dat TNO/TU Delft daarmee géén uitspraken doet over de grootte van de kans dat de verzoeker ten tijde van het telefoongesprek op 23 september 1999 om 20.36 uur reed over de A28 nabij Nunspeet, en evenmin over de grootte van de kans dat de verzoeker zich op dat moment bevond in de service cell van gsm-basisstation 14501.

94. Zodoende staat de vraag centraal wat de conclusie van TNO/TU Delft betekent voor het bewijsoordeel van het hof. Anders dan TNO/TU Delft doet het hof in het bestreden arrest – overeenkomstig de taak van de rechter – vaststellingen over de kans dat de verzoeker het telefoongesprek op 23 september 1999 om 20.36 uur heeft gevoerd vanaf de A28 (“niet aannemelijk”, aldus het hof) en de kans dat de verzoeker in of nabij Deventer was (de verbinding via basisstation 14501 “duidt erop”, aldus het hof). Wat is de zeggingskracht van de conclusies van TNO/TU Delft voor de vaststellingen van het hof?

95. Kort gezegd komt het er m.i. op neer dat de conclusie van TNO/TU Delft van betekenis is voor de twee vaststellingen van het hof indien mag worden aangenomen dat er een reëel, plausibel (schuld)scenario bestaat waarin de verzoeker zich op 23 september 1999 om 20.36 uur daadwerkelijk heeft bevonden in de service cell van gsm-basisstation 14501 te Deventer. De plausibiliteit van dat schuldscenario dient hierbij vooralsnog te worden beoordeeld zonder rekening te houden met enig technisch bewijsmateriaal (waaronder dat van de gsm-pijler). Anders dreigt een cirkelredenering. Indien een schuldscenario op tactische gronden onmogelijk of (zeer) onwaarschijnlijk is, blijft de conclusie van TNO/TU Delft op zichzelf geheel intact, maar is zij niet relevant voor de vaststellingen van het hof. En dat laatste is precies wat er in het aanvullend herzieningsverzoek wordt betoogd.

96. Het novum dat wordt voorgedragen in het aanvullend herzieningsverzoek betreft een analyse uit een eerder dit jaar verschenen boek van prof. dr. T. Derksen, De Deventer karaktermoord, en met name de bladzijden 108-118 daarvan.⁹⁷ Hierin zet Derksen uiteen waarom de kans dat het telefoongesprek tussen de verzoeker en het slachtoffer werd afgewikkeld door basisstation 14501 op een moment dat de verzoeker zich in of nabij Deventer zou hebben bevonden, nihil is. Deze passages bevatten géén bestrijding van de conclusies van het TNO/TU Delft-rapport. Derksen spreekt over de kans dat de verzoeker zich op 23 september 1999 om 20.36 uur in de service cell van basisstation 14501 te Deventer bevond. Die kans is nul en dat staat gelijk aan de zekerheid dat de verzoeker daar niet was, aldus Derksen. Hij trekt zijn conclusies op ‘tactische gronden’. Hij baseert zijn uitspraak op een doorrekening van de reistijden van de verzoeker, aangenomen dat hij zich in Utrecht om 19.20 uur vanaf (een zijstraat van) de Croeselaan in het drukke stadsverkeer heeft begeven en vervolgens over de snelwegen A12, A28 en A1 naar Deventer is gereden (zoals de politie meent dat de verzoeker heeft gereden). Het is volgens Derksen in dit schuldscenario onmogelijk dat de verzoeker dan om 20.36 uur binnen de cell van basisstation 14501 te Deventer heeft gereden. Als de verzoeker daarentegen (in het onschuldscenario) overeenkomstig zijn mededelingen om 19.20 uur vanaf (een zijstraat van) de Croeselaan in Utrecht via de Europalaan en de A12 op weg naar huis is gegaan, op de A28 in de file bij Harderwijk heeft gestaan, de afrit bij Harderwijk (naar [plaats] ) over het hoofd heeft gezien, en zijn weg over de A28 heeft vervolgd om bij ’t Harde de afrit naar [plaats] te nemen, dan reed hij volgens de berekeningen van Derksen om 20.36 uur precies op de A28 in de bocht bij Nunspeet.

97. De vraag of datgene waarop de verdediging een beroep doet überhaupt kan doorgaan voor een novum, komt in de schriftuur niet aan de orde. Het wordt in het aanvullend herzieningsverzoek als vanzelfsprekend aangenomen, terwijl het dat niet is. Ik licht dat toe. In zijn beschouwing baseert Derksen zich op verklaringen van de verzoeker en op andere stukken (bijvoorbeeld informatie over wegwerkzaamheden en verkeersintensiteitsgegevens) die zich als feitenmateriaal reeds in het dossier bevonden op het moment dat het hof de verzoeker veroordeelde. Het hof was met die verklaringen en informatie dus al bekend. De redeneringen van Derksen bouwen hierop voort. Bovendien is het voor enig begrip van de strekking van dat bewijsmateriaal niet noodzakelijk dat het hof beschikte over materiedeskundigheid die het hof in werkelijkheid ontbeerde. De conclusies van Derksen zijn daarmee dus ten hoogste een andere weging van ‘tactisch’ bewijsmateriaal waarvan het hof reeds op de hoogte was. Als gevolg daarvan kan het aanvullende herzieningsverzoek geen novum opleveren. Het aanvullend herzieningsverzoek faalt dus op de juridische gronden die ik hierboven onder de randnummers 31 – 37 heb uiteengezet.

98. In het licht van de hierboven door mij uiteengezette herzieningsrechtspraak, zou ik het dus kort kunnen houden. Niettemin acht ik het nodig om dieper in te gaan op de redenering van Derksen, allereerst omdat ik niet goed kan verdedigen dat sterke aanwijzingen die de verzoeker (eventueel) vrijpleiten om louter juridische redenen buiten beschouwing zouden moeten blijven. In de tweede plaats is de (eventuele) constatering van het bestaan van een reëel scenario van schuld, zoals gezegd, van belang voor een weging van de robuustheid van de vaststellingen die het hof in de gsm-pijler heeft gedaan, bezien in het licht van de conclusies van TNO/TU Delft. De verdediging volgt Derksen uitdrukkelijk in zijn betwisting dat er zo’n reëel scenario van schuld bestaat op de grond dat het tijdschema van de reisbewegingen van de verzoeker (het tijdsverloop) dat niet toelaat.

99. Ik volg Derksen daarin echter niet, om de volgende twee redenen. Bij het bepalen van het tijdschema van de reisbewegingen van de verzoeker in de avond van 23 september 1999 neemt Derksen ten eerste de verklaringen van de verzoeker hoe dan ook tot uitgangspunt, dus zowel in het door hem besproken scenario van schuld (de verzoeker reed in de avond van 23 september 1999 vanuit Utrecht over de A1 naar de woning van het slachtoffer te Deventer) als in het door hem besproken scenario van onschuld (de verzoeker reed die avond vanuit Utrecht over de A28 via ’t Harde naar zijn huis in [plaats] ). Zo gaat Derksen er onder beide scenario’s van uit dat de verzoeker om 19.20 uur vanaf (een zijstraat van) de Croeselaan te Utrecht is vertrokken, overeenkomstig hetgeen de verzoeker daarover heeft verklaard, zonder dat daarvoor bewijs bestaat uit ‘objectieve’ aanwijzingen; ik noem dergelijk (ontbrekend) bewijsmateriaal ‘objectief’ indien het bewijsmateriaal dat die aanwijzing bevat tot stand is gekomen buiten de invloedsfeer van de verzoeker.

100. Bij het toetsen van het tijdschema van een scenario van onschuld is de veronderstelling dat de verklaringen van de verzoeker overeenstemmen met de werkelijkheid op zichzelf wel begrijpelijk. Hoewel (ook) onschuldige verdachten zich kunnen vergissen en soms liegen, ligt het – in de veronderstelling dat hij onschuldig is – voor de hand om in beginsel uit te gaan van de goede trouw van een verdachte. In een scenario van schuld ligt dat uiteraard anders. In een scenario waarin een ontkennende verdachte schuldig is, heeft hij er alle belang bij om justitie om de tuin te leiden. De aanname dat de verzoeker als verdachte steeds overeenkomstig de waarheid heeft verklaard, is dus in het schuldscenario op z’n minst kwestieus.

101. Derksen verwijst in zijn analyses geregeld (ook) naar mededelingen die hij heeft ontleend aan geschriften die door de verzoeker zijn geschreven. De verzoeker heeft namelijk nog tijdens de (tweede) strafprocedure in 2002 op aanraden van een handschriftdeskundig bureau een ‘dagboek’ opgetekend, al is het woord ‘memoires’ hier meer op zijn plaats.⁹⁸ Bovendien heeft de verzoeker na afloop van de strafprocedures boeken en teksten gepubliceerd. Daarin doet de verzoeker (klaarblijkelijk) tot in detail uit de doeken hoe hij zich de gebeurtenissen die in de strafzaak centraal staan herinnert, althans zegt te herinneren. Uiteraard is niet uitgesloten dat de verzoeker beschikt over een fenomenaal autobiografisch geheugen. Anderzijds mag er niet aan worden voorbijgegaan dat de verzoeker tijdens het schrijven van een en ander (eveneens) de beschikking had over het strafdossier en dat het belang van bepaalde onderzoeksthema’s zijn herinneringen kan hebben gekleurd. Ten slotte bestaat tevens de mogelijkheid dat de verzoeker zich simpelweg vergist en de details van verschillende, gelijkende gebeurtenissen met elkaar verwart. Een (on)schuldige is immers niets menselijks vreemd, en dat geldt dus ook voor de werking van zijn geheugen.

102. In de tweede plaats heeft Derksen in zijn analyse het tijdschema van slechts één scenario van schuld, althans slechts één rijroute van de verzoeker naar de woning van het slachtoffer, betrokken. Zoals ik hierboven onder randnummer 12 al opmerkte heeft het hof niet vastgesteld welke rijroute de – door het hof schuldig geachte – verzoeker heeft gekozen om in Deventer te arriveren. Er is dan ook geen reden om vast te houden aan de rijroute die de politie of het OM destijds in gedachten had. Hieronder zal ik andere rijroutes en een ander tijdschema verkennen, en ik zal laten zien dat het door Derksen geschetste beeld in dat geval kantelt. Dat alleen al brengt mee dat de bewoordingen waarin Derksen zijn conclusie heeft opgetekend enige nuancering behoeven.

103. Er zijn drie uitzonderingen op het gebrek aan ‘objectieve’ aanwijzingen. Er bestaan dus wel degelijk enkele omstandigheden die buiten de invloedsfeer van de verzoeker zijn komen vast te staan en die betrekking hebben op tijdstippen in zijn reisschema in de namiddag en avond van 23 september 1999. Dit materiaal geeft meer objectieve steun aan bepaalde plaats- en tijdselementen in de verklaringen van de verzoeker. Dat zijn: (1) de mededeling van de getuige [betrokkene 21] dat de verzoeker op 23 september 1999 om 17.15 uur bij hem vandaan (in [plaats] ) vertrok, (2) de paraaf van de verzoeker op een presentielijst van een cursus voor belastingadviseurs in het Jaarbeurscomplex te Utrecht, en (3) de wegwerkzaamheden (en een daarmee verband houdende file) op de A28 in de buurt van Harderwijk. Voor de goede orde: ook dergelijke objectieve aanwijzingen geven geen volstrekte zekerheid over het tijdschema van de reisbewegingen van de verzoeker. Het gebruik van categorische termen als ‘onmogelijk’ en ‘zeker’ laat ik om die reden achterwege. De aanwijzingen zijn echter voldoende onderbouwd en in voldoende mate waarschijnlijk om ze in scenario’s van schuld én onschuld tot uitgangspunt te nemen.

104. Met name de derde van die objectieve aanwijzingen wordt in het betoog van Derksen opgevoerd als een alibi voor de verzoeker. Juist is dat de drie aanwijzingen de verzoeker wél op een bepaalde plaats ‘brengen’, maar dat het daarbij – wil de aanwijzing tenminste als alibi kunnen gelden – ook steeds moet gaan om het precieze tijdstip daarvan (hoe laat was hij daar dan?) en indien dat niet bekend is: binnen een redelijke marge.

105. Eerst meer in het algemeen. Wanneer iemand als getuige of als verdachte bij de politie of elders toetsbare verklaringen aflegt, doet hij – zolang hij tenminste met het bewijsmateriaal zélf nog niet bekend is – in de kern ‘voorspellingen’ omtrent het bestaan van bewijsmateriaal.⁹⁹ Als die voorspelling blijkt uit te komen, geeft dat ‘objectieve’ steun aan de verklaring van die getuige of verdachte. Als de verzoeker bijvoorbeeld meedeelt dat hij zijn paraaf heeft geplaatst op een presentielijst voor een bepaalde cursus in de Jaarbeurs te Utrecht en bij navraag bij de organisatie van die cursus blijkt vervolgens dat er inderdaad een paraaf die kan doorgaan voor die van de verzoeker op een presentielijst is aangetekend, dan geeft dat onderzoeksresultaat steun aan de mededeling van de verzoeker dat hij aldaar zijn paraaf op een presentielijst heeft geplaatst (tenzij iemand die paraaf op zijn verzoek heeft vervalst). Als de verzoeker bijvoorbeeld meedeelt dat hij heeft waargenomen dat er in de avond van 23 september 1999 wegwerkzaamheden plaatsvonden op een door hem bereden weggedeelte van de A28, en bij onderzoek blijkt dat er op de door hem beschreven plek die avond inderdaad zulke wegwerkzaamheden hebben plaatsgehad, dan is dat onderzoeksresultaat een aanwijzing voor de juistheid van de mededeling dat hij dit al rijdend op de A28 zelf heeft waargenomen (tenzij hij zijn kennis daarover op andere wijze heeft vergaard). Met name wanneer mededelingen bekendheid aantonen met (niet algemeen bekende) details die daarna correct blijken, geeft dat meer steun aan het scenario waarin de verzoeker daarvan uit eigen wetenschap op de hoogte is dan aan het scenario waarin de verzoeker zich uit andere bron (bijvoorbeeld uit mededelingen van collega’s, radioberichten etc.) informatie heeft verworven en hij vervolgens veinst alsof hij de wegwerkzaamheden met eigen ogen heeft waargenomen (en daarbij eventuele details waarover wordt doorgevraagd goed gokt). Wanneer het gaat om toetsbare mededelingen die géén volledige bevestiging vinden in objectieve gegevens, maar die niettemin wel degelijk in een bepaalde mate van waarschijnlijkheid correct zijn (bijvoorbeeld mededelingen omtrent de aanwezigheid van een onbevestigde file op een locatie waar wegwerkzaamheden plaatsvonden), dan ligt de toetsing in abstracto ingewikkelder maar is zij nog niet onmogelijk. Ook met onzekere informatie kan namelijk (afhankelijk van de waarschijnlijkheid ervan) in bepaalde mate rekening worden gehouden.

106. Hieronder bespreek ik de drie objectieve aanwijzingen, in chronologische volgorde, op de vraag of zij tot bepaalde gevolgtrekkingen dwingen (zoals Derksen naar de kern genomen betoogt), of dat zij redelijkerwijze ook nog een andere mogelijkheid openlaten, een mogelijkheid waarin de verzoeker wél de gelegenheid heeft gehad om op 23 september 1999 niet ver na 20.36 uur aanwezig te zijn in de woning van het slachtoffer. Met andere woorden: laten de objectieve aanwijzingen redelijkerwijze toe dat er een reëel en plausibel tijdschema voor een scenario van schuld bestaat, of dwingen objectieve aanwijzingen tot de conclusie dat dit ‘onmogelijk’ is?

107. De verzoeker heeft verklaard dat hij in de eerste helft van de middag van 23 september 1999 op enig moment thuis is geweest, en vervolgens is langsgegaan bij twee cliënten, [betrokkene 21] in [plaats] en [betrokkene 22] in [plaats] .¹⁰⁰ Bij verifiërend onderzoek van de politie bevestigt [betrokkene 21] die mededeling en is hij stellig over het tijdstip waarop de verzoeker vertrok: 17.15 uur.¹⁰¹ Dat tijdstip neem ik tot uitgangspunt onder beide scenario’s. Daarna ging de verzoeker volgens zijn mededeling kort langs bij [betrokkene 22] in Amersfoort, uitsluitend om bij de voordeur boekhouding af te geven. Het tijdstip waarop hij dat heeft gedaan is onzeker. [betrokkene 22] is daarover gehoord en kan zich het moment op zichzelf wel herinneren, maar niet (goed) op welk tijdstip dat was, terwijl het door hem genoemde tijdstip niet verenigbaar is met het door [betrokkene 21] genoemde tijdstip.¹⁰² Ook het tijdstip dat de verzoeker noemt (18.30 uur) kan niet helemaal juist zijn omdat hij dan niet om 19 uur een paraaf kan plaatsen op de presentielijst. Voor dat tijdstip is dus ook geen objectieve ondersteuning. Na zijn bezoek aan [betrokkene 22] is de verzoeker (met enige haast) naar Utrecht gegaan, om de presentielijst te tekenen voor een belastingcursus in het Jaarbeursgebouw aldaar. Waar heeft hij zijn auto geparkeerd? Hoewel voor de locatie van de parkeerplek geen objectieve aanwijzing bestaat, houd ik vooralsnog aan dat de verzoeker (overeenkomstig zijn mededelingen) heeft geparkeerd in (een zijstraat van) de Croeselaan.

108. Uitgaande van het tijdstip van 17.15 uur bij de woning van [betrokkene 21] te Amersfoort, hoe laat kan de verzoeker dan in Utrecht zijn auto hebben geparkeerd met het oog op een (kort) bezoek aan het Jaarbeursgebouw in Utrecht? De rit van de woning van [betrokkene 21] te [plaats] via Harderwijk naar de woning van [betrokkene 22] te [plaats] kan zonder vertragingen en zonder de (thans geldende) maximumsnelheid te overschrijden ongeveer veertig minuten beslaan, maar die schatting is in het tijdvak kort vóór 18 uur donderdagavond niet reëel. Als ik een reisduur van vijftig minuten schat, kan de verzoeker om 18.05 uur bij de voordeur van [betrokkene 22] hebben gestaan.¹⁰³ De daaropvolgende rit over de A28, de A12 en de Europalaan naar (de zijstraat van) de Croeselaan te Utrecht kan (zonder oponthoud en zonder de maximumsnelheid te overschrijden) ongeveer 23 à 24 minuten beslaan, maar ook dat is omstreeks dat tijdstip niet reëel. Rekening houdend met 35 à 40 minuten, kan de verzoeker zijn auto hebben geparkeerd om 18.40 à 18.45 uur. Dit betreft uiteraard slechts een schatting, maar die wordt wel gestaafd door de volgende objectieve aanwijzing.

109. Vanaf een parkeerplek op (of nabij) de Croeselaan moet de verzoeker hebben gelopen naar het Jaarbeursgebouw (entree oost), alwaar hij een presentielijst heeft getekend voor een belastingcursus die de avond van 23 september 1999 om 19 uur zou beginnen.¹⁰⁴ Omtrent de duur van de wandeling naar de Jaarbeurs bestaan geen objectieve aanwijzingen. Derksen houdt hiervoor tien minuten aan en ik zie geen reden om daarvan af te wijken. Dat zou betekenen dat de verzoeker tussen 18.50 en 18.55 uur op de bestemde plaats kan zijn aangekomen.

110. Het dossier bevat geen verklaringen van getuigen die de verzoeker daar hebben gezien of gesproken. Het dossier bevat wel het afschrift van een volledig gevulde presentielijst voor deze cursus. Daarop zijn twintig namen vermeld van personen (met bijbehorende kantoornamen en parafen) die successievelijk de gevraagde gegevens handmatig hebben ingevuld (het betrof dus géén vooraf opgemaakte lijst met namen waarop de deelnemers aan de cursus nog slechts hun paraaf hoefden te plaatsen).¹⁰⁵ Op de handgeschreven lijst zijn de naam, het kantoor en de vestigingsplaats van het kantoor van de verzoeker opgenomen, alsook (als ik het goed zie) een bijbehorende paraaf. Er zijn geen aanwijzingen dat een andere persoon op naam van de verzoeker de lijst heeft ingevuld. De verzoeker staat op de twaalfde plaats. Dat betekent dat elf mensen vóór hem en acht mensen ná hem hebben geparafeerd (en daarmee was de lijst vol). De lijst zelf maakt niet duidelijk op welk tijdstip de verzoeker en anderen die lijst hebben ingevuld.¹⁰⁶ Vermoedelijk zijn er voorafgaande aan de aanvang van de grootschalige cursus door de organisatie méér blanco-lijsten neergelegd ter tekening door (een mogelijk vrij groot aantal) deelnemers aan de cursus. Onbekend is hoeveel tijd vóór aanvang van de cursus de presentielijsten ter tekening zijn neergelegd. Objectieve omstandigheden laten dus toe dat de verzoeker deze lijst om 19 uur heeft getekend, maar het zou evengoed 18.50 uur kunnen zijn, mede gelet op het aantal deelnemers dat ná hem heeft getekend.

111. Met enige behoedzaamheid wijs ik op de beschrijving van deze gebeurtenis in het al genoemde ‘dagboek’ van de verzoeker uit 2002. Hij schrijft: “Ik had de indruk dat de meeste bezoekers zich reeds in de zaal bevonden. Ik plaatste mijn naam en handtekening op één van de intekenlijsten. Vervolgens pakte ik een stencil met de samenvatting van het te behandelen onderwerp. Of ik die avond — alvorens weer rechtsomkeer te maken – aldaar nog een kop koffie heb gedronken, weet ik niet meer met zekerheid.”¹⁰⁷ Hieruit leid ik af dat de cursus in de herinnering van de verzoeker nog niet was aangevangen en dat zich – op het moment dat hij rechtsomkeert maakte – meer deelnemers in de zaal bevonden dan daarbuiten, met dien verstande dat daarbuiten nog wel een substantieel aantal deelnemers stond. Zo’n omschrijving roept eerder associaties op met een toestand van vijf minuten vóór aanvang (dus om 18.55 uur) dan met dat van het aanvangsmoment van de cursus (om 19.00 uur). Om 19 uur verwacht je verhoudingsgewijs veel meer mensen in de zaal dan alleen ‘de indruk dat er méér mensen in de zaal waren’ (dan in de ontvangstruimte ernaast). Enige onzekerheidsmarges in aanmerking nemend, houd ik het erop dat de verzoeker de presentielijst om 18.55 uur ± 5 minuten kan hebben getekend. Dat sluit bovendien aan op mijn inschatting van zijn aankomsttijd aldaar.

112. De verzoeker heeft wisselend verklaard over de vraag of hij in de Jaarbeurs méér heeft gedaan dan het paraferen van de presentielijst, bijvoorbeeld het nuttigen van een kop koffie. In het scenario van Derksen heeft de verzoeker niet alleen koffie gedronken, maar ook gebruikgemaakt van het toilet. Voor beide is echter geen objectieve ondersteuning. Sterker, ik kan in het dossier nergens vinden dat de verzoeker heeft verklaard aldaar van het toilet gebruik te hebben gemaakt. Het is dus goed mogelijk dat de verzoeker, zoals hij zelf op enig moment óók heeft verklaard, alleen een folder heeft meegenomen en na het tekenen van de presentielijst uit de Jaarbeurs is vertrokken.¹⁰⁸ De tijd die gemoeid is geweest met het teruglopen naar de auto schat ik (evenals Derksen) wederom op tien minuten. In dat geval zou de verzoeker tussen 19.00 en 19.10 uur weer in de auto kunnen zijn gestapt.

113. De verzoeker heeft over het tijdstip van vertrekken zelf anders verklaard, variërend van een schatting van 19.30 uur,¹⁰⁹ een schatting dat hij om 19.15 à 19.20 uur weer in de auto zat,¹¹⁰ tot “omstreeks 19.15 uur”.¹¹¹ De objectieve gegevens sluiten deze door de verzoeker genoemde tijden niet uit. De door mij besproken vraag betreft echter of er ook een ander, reëel en plausibel schuldscenario kan worden opgesteld waarin de verzoeker reeds tussen 19.00 en 19.10 uur wegreed. Zoals uit voorgaande blijkt, laten objectieve gegevens dat redelijkerwijze toe. Als gevolg daarvan kan de verzoeker dus tien tot twintig minuten eerder zijn vertrokken dan het tijdstip (19.20 uur) dat Derksen tot uitgangspunt neemt.

114. In het schuldscenario waarop Derksen ingaat en waarin de verzoeker na zijn vertrek bij de Jaarbeurs te Utrecht over de A12 en de A28 rijdt en bij knooppunt Hoevelaken de snelweg A1 richting Deventer neemt, kan de verzoeker – als ik uitga van de berekening van Derksen zelf – 92 minuten na zijn vertrek uit Utrecht arriveren bij de woning aan de [a-straat 1] te Deventer. Indien de door mij aangehouden vertrektijd tot uitgangspunt wordt genomen (nl. tussen 19.00 en 19.10 uur), is de aankomsttijd bij de woning in Deventer gelegen tussen (ongeveer) 20.32 en 20.42 uur. Niet lang vóór zijn aankomst aldaar zou hij in dit scenario naar het slachtoffer hebben gebeld. De verbinding met gsm-basisstation 14501 om 20.36 uur is dus verenigbaar met het door mij geschetste scenario waarin de verzoeker tussen 19.00 en 19.10 uur uit Utrecht vertrok. Kortom, als de verzoeker slechts tien tot twintig minuten eerder is vertrokken dan Derksen aanneemt, bijvoorbeeld zonder kopje koffie en zonder toiletbezoek, is het schuldscenario dat Derksen heeft overgenomen van de politie allerminst onmogelijk.

115. Er is echter nog een derde objectieve aanwijzing die in het proces-verbaal van inspecteur [verbalisant 4]¹¹² en het boek van prof. Derksen uitgebreid wordt besproken.¹¹³ Dat betreft een file omstreeks 20 uur op de A28 bij Harderwijk, waarvan de verzoeker in zijn verhoren als verdachte gewag heeft gemaakt. De verzoeker heeft op 19 november 1999 namelijk verklaard dat hij op de A28 ter hoogte van Harderwijk in een file heeft gestaan, daarbij was afgeleid doordat een vrachtwagen de “linkerrijbaan” (bedoeld is: de linker rijstrook) had “dichtgegooid”, waardoor hij de afslag naar Harderwijk miste (bedoeld is: afrit 13, naar de N302 (Harderwijk, Lelystad )).¹¹⁴ Op 23 november 1999 verklaarde hij daarover: “T.h.v. Harderwijk werd het verkeer gemaand op een rijbaan te gaan rijden. Daarbij had dus een vrachtautocombinatie de ene baan "dichtgegooid" om andere automobilisten te dwingen naar een rijbaan te gaan. Ivm dit rijgedrag had hij zijn aandacht niet bij de weg gehad en de afslag Harderwijk gemist.”¹¹⁵

116. Er stond volgens de verzoeker dus een file ter hoogte van Harderwijk, vóór de afrit naar de N302. Over de oorzaak van die file deed de verzoeker bij dat verhoor geen uitspraken (althans niet verifieerbaar in de summiere vastlegging van zijn verhoren op 19 en 23 november 1999), met dien verstande dat het verkeer volgens hem “werd gemaand om op een rijbaan te rijden”. Aangezien de zuidelijke rijbaan van de snelweg A28 voor het verkeer richting Zwolle aldaar bestaat uit twee rijstroken en een vluchtstrook, maak ik uit de twee verklaringen van de verzoeker tezamen beschouwd op dat hij bij die twee verhoren heeft bedoeld mee te delen dat op het wegvak van de A28 op de rijbaan voor de rijrichting Zwolle vóór de afrit naar de N302 blijkens (tijdelijke) verkeersmaatregelen de linker rijstrook was afgezet, als gevolg waarvan het verkeer moest invoegen op de rechter rijstrook (lees dus zijn woorden “een rijbaan” in zijn tweede verklaring als: één rijstrook). Het voordringen door andere weggebruikers irriteerde hem; hij wilde dat verkeersgedrag niet accepteren en sloot (net als een vrachtwagen in het verkeer voor hem) kort aan op zijn voorligger. Daardoor was hij afgeleid en miste hij de afrit naar de N302.

117. Op 24 november 1999 heeft de recherche met de verzoeker de door hem opgegeven route nagereden en verklaarde hij: “Bij Harderwijk werd het verkeer over de vluchtstrook geleid, dit vanwege wegwerkzaamheden. Vanwege het drukke verkeer was er een file ontstaan. Daar een voor hem rijdende vrachtauto verhinderde dat achterop komend verkeer kon inhalen, had tot gevolg, dat verdachte de afslag [plaats] miste. Hij was toen doorgereden naar de afslag 't Harde.”¹¹⁶ Hier geeft de verzoeker zodoende een verklaring die enigszins afwijkt van de vorige twee verklaringen: er waren kennelijk niet één, maar twéé rijstroken afgezet, als gevolg waarvan het verkeer over de vluchtstrook werd geleid. Ook geeft de verzoeker hierbij een reden op voor de afzetting: wegwerkzaamheden.

118. Bij één element uit zijn verklaring sta ik nu reeds iets langer stil. De verzoeker verklaarde dat hij zodanig in beslag werd genomen met het belemmeren dat andere weggebruikers voor zouden dringen dat hij de afrit naar de N302 over het hoofd heeft gezien. Op zichzelf is juist (zoals hierna zal blijken) dat het ‘nulpunt’ van de afzetting (de flessenhals) ongeveer honderd meter ná de uitvoegstrook van de afrit naar de N302 was gelegen. De beschrijving van de verkeerssituatie is in zoverre dus correct. Het missen van die afrit door de verzoeker vind ik echter opmerkelijk. Een automobilist die op een snelweg in de file staat, kijkt doorgaans uit naar de afrit die hem van de file zal bevrijden. De uitvoegstrook van de afrit naar de N302 heeft een lengte van ongeveer tweehonderd meter, en over die afstand reed de verzoeker langzaam. Hoewel rechts van de verzoeker weggebruikers die wél van de uitvoegstrook gebruikmaakten, hem op dat moment moeten hebben ingehaald en hem daarmee min of meer op die afrit hebben geattendeerd, heeft hij die afrit over het hoofd gezien? Ik kom hierop nog kort terug.

119. De politie heeft getracht de mededelingen van de verzoeker omtrent de wegwerkzaamheden en de file te verifiëren. Daarbij bleek dat de (eventuele) file niet was gemeld op de radio.¹¹⁷ Verkeersinformatie op de radio kan dus niet de bron zijn geweest van zijn kennis van een file op de A28 rond 20 uur. Uitsluitend om 21.03 uur was er op de radio een melding gemaakt van een file van ongeveer drie kilometer op de A28 tussen afrit 12 (Ermelo) en afrit 13 ( Lelystad ), maar dan tussen 21.00 en 21.37 uur.¹¹⁸ Dat is een uur later. Daarbij verdient aantekening dat het niet ongebruikelijk is dat kortere files (tot ongeveer twee kilometer) niet worden omgeroepen; de afwezigheid van een filemelding op de radio, betekent dus niet dat die file er ook niet was.

120. De politie heeft navraag gedaan bij Rijkswaterstaat én bij het betreffende wegenbouwbedrijf. Daarbij is informatie ontvangen van de getuige [betrokkene 23] , bestekadministrateur van Rijkswaterstaat,¹¹⁹ en van getuige [betrokkene 24] , assistent uitvoerder van wegenbouwbedrijf [A] BV.¹²⁰ Dat bedrijf heeft in de maand september 1999 asfalteringswerkzaamheden uitgevoerd aan de A28 tussen Harderwijk en Nunspeet. Als bijlage bij het proces-verbaal van het verhoor van [betrokkene 23] zijn afschriften van pagina’s gevoegd uit het handgeschreven logboek van 23 september 1999 dat door de toezichthouder werd bijgehouden, en waaruit – in de woorden van [betrokkene 23] – kan worden opgemaakt dat “om 19.10 uur gemeld [wordt] dat begonnen wordt met de plaatsing van een halve baanafzetting volgens voorgeschreven bebording”. De assistent uitvoerder [betrokkene 24] deelde mee dat “wij omstreeks 19.15 uur [zijn] begonnen met de werkzaamheden”.

121. Het gaat (dus) om plaatsing van een ‘halve baanafzetting’, waarbij het verkeer van twee rijstroken over de vluchtstrook werd geleid, en dit met het oog op het uitvoeren van asfalteringswerkzaamheden. In het logboek is opgenomen ter hoogte van welke hectometerpalen langs de A28 precies de afzettingstekens en -markeringen zijn geplaatst. [verbalisant 4] concludeert hierover in zijn proces-verbaal: “Er van uitgaande dat de actuele situatie niet wezenlijk afwijkt van de situatie in 1999, is de afslag die [aanvrager] zegt te hebben gemist afslag 13 Lelystad op de A28 rechts. In de huidige situatie is deze afslag gelegen tussen hectometerpaal 52.6 en 52.8. (…). Dat betekent, uitgaande van gelijkblijvende hectometrage op de A28 door de jaren heen, dat het proces van geleiding naar de vluchtstrook waarschijnlijk plaatsvond in de 700 meter voor deze afslag en dat de feitelijke afsluiting van de rijbaan 100 meter na de afslag gerealiseerd werd, (…).”¹²¹ Die locatie, bij hectometerpaal 52,9 (dat is nog net vóór het viaduct van de N302 over de A28), betreft het ‘nulpunt’ of knelpunt, de locatie waar het verkeer van twee rijstroken uiterlijk moet samenvoegen tot één. Dit vormt een flessenhals, eventueel ook de kop van een file (er kunnen meer flessenhalzen zijn). De invoegstrook van de oprit van de N302 naar de A28 ligt vijfhonderd meter verderop.

122. De getuigen [betrokkene 23] en [betrokkene 24] doen geen mededelingen over de eigen waarneming van een file. Nu was [betrokkene 23] vermoedelijk zelf niet aanwezig (die baseerde zich op het logboek), maar [betrokkene 24] vermoedelijk wel. Bij het gangbare verkeersaanbod van een donderdagavond achten zij beiden het ontstaan van een file vanwege de halve baanafzetting waarschijnlijk. Daarbij komt dat er rond 20 uur een breedtetransport moest passeren, als gevolg waarvan enkele, reeds geplaatste verkeerskegels onder het viaduct Beekhuizen (bij hectometerpaal 56,0) moesten worden verplaatst. Dat moet oponthoud hebben gegeven, zo begrijp ik de getuigen.

123. Het voorgaande laat zien dat de inhoud van mededelingen van de verzoeker bij de drie genoemde verhoren (en dus vóórdat hij op de hoogte kon komen van de informatie die afkomstig was van de getuigen [betrokkene 23] en [betrokkene 24] ) op detailniveau overeenkomt met objectieve aanwijzingen omtrent een wegafzetting op de A28 (rijrichting Zwolle ) nabij de afrit naar de N302. De hiervoor besproken wegafzetting vormt dus een objectieve aanwijzing waarvan het bestaan door de verzoeker in zijn verhoren in zekere zin correct is ‘voorspeld’. Dat geldt ook voor de totstandkoming van de file, mogelijk niet lang na aanvang van het plaatsen van afzettingen om 19.10 à 19.15 uur. Het bestaan van die file rond 20 uur is immers, hoewel niet bevestigd, (zeer) waarschijnlijk. De verzoeker heeft dus ook een ‘(zeer) waarschijnlijk correcte’ objectieve aanwijzing voorspeld. De overeenstemming tussen enerzijds de mededelingen van de verzoeker tijdens zijn verhoren als verdachte¹²² en anderzijds objectieve aanwijzingen die volgen uit de later verkregen getuigenverklaringen en het logboek is zodanig dat de kans dat de verzoeker die mededelingen alleen maar goed heeft gegokt, minimaal is.

124. Daardoor komt de vraag op of de verzoeker zijn kennis van de afzetting en de file aldaar op andere wijze dan uit eigen waarneming kan hebben opgedaan. Die vraag wordt door zowel [verbalisant 4] als Derksen uitvoerig besproken in respectievelijk het proces-verbaal en het boek die als producties aan het herzieningsverzoek zijn toegevoegd. Derksen beantwoordt deze vraag ontkennend. De teneur in de analyse van [verbalisant 4] is dat ‘aanwezigheid van de verzoeker in de file’ de beste verklaring is. Ik ga dit hier niet verder uitwerken, want ik deel de opvatting dat ‘aanwezigheid in de file’ een betere verklaring is voor het dragen van kennis omtrent details van de wegafzetting en de file, dan de mogelijkheid dat de verzoeker die kennis heeft opgedaan (i) van een ander persoon, (ii) op diezelfde weg maar op een ander moment of (iii) door eigen waarneming vanaf een andere route.

125. Samengevat, ik concludeer dat de van [betrokkene 23] en [betrokkene 24] afkomstige informatie omtrent de wegwerkzaamheden op de A28 en de waarschijnlijkheid van een file – vanwege de overeenstemming met hetgeen de verzoeker daarover heeft verklaard vóórdat hij kennis kon dragen van deze informatie – een objectieve aanwijzing vormt dat de verzoeker zelf in die file op de A28 heeft gestaan. In het vervolg van mijn betoog neem ik deze constatering dan ook tot uitgangspunt.

126. Hoewel de aanwezigheid van de verzoeker in de file door Derksen als alibi wordt gepresenteerd, is – om daadwerkelijk als alibi te kunnen dienen – cruciaal de vraag op welk tijdstip de verzoeker die file heeft verlaten. Het dossier bevat geen rechtstreekse, objectieve aanwijzingen voor dat tijdstip of voor de duur van het oponthoud door de file. De duur van het oponthoud hangt ook nog eens af van de (variabele) lengte van de file. Beredeneerde schattingen, omgeven door onzekerheidsmarges, geven wellicht het meest betrouwbare beeld.

127. Ik keer daarom terug naar de schatting van het tijdstip van vertrek van de verzoeker uit Utrecht. Dat was in mijn berekening tussen 19.00 en 19.10 uur. De door de verzoeker in zijn verklaring omschreven route zou hem (indien zonder vertraging) in 39 minuten op de A28 nabij de afrit naar de N302 hebben kunnen brengen,¹²³ dus (ongeveer) om 19.40 à 19.50 uur. Dat is die avond echter niet realistisch. Ondanks dat de avondspits op dat moment al voorbij was, zal het – zoals de verzoeker ook verklaarde (mede vanwege koopavond) – druk zijn geweest. In de berekening van Derksen (die uitgaat van een vertrektijd van 19.20 uur) deed de verzoeker er vijftig minuten over om de staart van de file te bereiken. Dat tijdstip was volgens Derksen dus om 20.10 uur. Hoewel ik met de routeplanner van Google Maps geregeld ook iets kortere reistijden vond over exact dezelfde route en tijdens druk avondverkeer, is een reisduur van vijftig minuten niet irreëel en die neem ik tot uitgangspunt. De aansluiting in de staart van de file is in mijn berekening gelegen tussen 19.50 en 20 uur.¹²⁴

128. Voor hoeveel oponthoud zorgde de file? Ik herhaal dat in het dossier over de lengte van de file geen objectieve informatie beschikbaar is. Zoals gezegd is van de file (van omstreeks 20 uur) op de radio geen melding gedaan. Dit gegeven kan doorgaan voor een betrekkelijk zwakke aanwijzing dat de file toen nog niet lang was. Als vuistregel houdt de ANWB drie minuten vertraging per kilometer file aan, terwijl verkeersdeskundige Tutert (volgens informatie van Derksen) rekent op vier minuten vertraging per kilometer file.¹²⁵ Indien die schattingen correct zijn, wordt er in files dus gemiddeld ongeveer 15 à 20 kilometer per uur gereden. Derksen houdt in zijn berekeningen van de duur van het oponthoud als gevolg van deze mogelijk korte file echter twintig minuten aan. Dat hoeft niet per se onjuist te zijn. Mogelijk zijn de gemiddelden van drie à vier minuten vertraging per kilometer te optimistisch voor het soort file waarover we hier spreken, te weten de afzetting van een halve rijbaan waarbij het verkeer van twee rijstroken moet samenvoegen op de vluchtstrook.

129. Derksen voert berekeningen uit om de lengte van de file te schatten. De accuratesse van deze berekeningen is echter (mede) afhankelijk van de uitgangsgegevens (de aannames) waarmee wordt gerekend. Om die reden loop ik de door Derksen uitgevoerde berekening en zijn uitgangsgegevens langs. Daarnaast zal ik er een eigen berekening tegenover stellen. Tot slot bespreek ik informatie die zowel mijn eigen berekening als de berekening van Derksen sterk relativeren.

130. Allereerst betreft dat de verkeersintensiteitsgegevens die de verdediging in 2003 heeft achterhaald. Het gaat hier om metingen van de intensiteit van het wegverkeer (uitgedrukt in aantallen voertuigen per uur) op de A28 richting Zwolle – vóór afrit 12 (Ermelo) – gemeten op de hele uren van donderdagavond 23 september 1999. Derksen converteert de gegevens over aantallen voertuigen per uur in gegevens over aantallen ‘personenauto-equivalenten’ (pae’s) per uur, een door verkeerskundigen gebruikte rekeneenheid waarin vrachtwagens (die ongeveer 15% van het verkeer uitmaken) voor 1,8 personenauto in aanmerking worden genomen.¹²⁶ Derksen interpoleert de gegevens omtrent de verkeersintensiteit (uitgedrukt in aantallen pae’s per uur) van 19 uur, 20 uur en 21 uur en herleidt daaruit de verkeersintensiteit van 19.10 uur en 20.10 uur. Hij berekent daarvan het gemiddelde en becijfert het totale aantal pae’s dat tussen 19.10 uur en 20.10 uur (gedurende één uur dus) over de A28 in de richting van afrit 12 (Ermelo) kwam aanrijden. Hij vermindert de uitkomst daarvan met 4% vanwege de gebruikelijke afname van de intensiteit van het wegverkeer ná afrit/oprit 12 (Ermelo), en komt zodoende tot een schatting van het aantal pae’s dat tussen 19.10 uur en 20.10 uur in de file vóór afrit 13 terechtkwam (de input van de file). Dat aantal wordt verminderd met het aantal pae’s dat de vluchtstrook van de A28 in dat uur kon verwerken (de output van de file, waarbij wordt aangenomen dat de vluchtstrook een verkeerscapaciteit had van 1300 pae’s per uur).¹²⁷ De uitkomst van dit alles is (met 125 pae’s per kilometer rijstrook en met twee rijstroken die tót aan de flessenhals waren opengesteld) een aanwassende file van 2,63 kilometer waarin de verzoeker om 20.10 uur aansloot.¹²⁸

131. De berekening van Derksen is zo’n 25% aan de ‘pessimistische’ kant, want – en dat laat hij zelf ook weten – het rekenmodel van Rijkswaterstaat schat (met naar ik aanneem dezelfde uitgangsgegevens) dat de file een lengte had van 2,1 kilometer. De file zorgde voor een oponthoud van (volgens dat model) twintig minuten, en daar gaat het om.¹²⁹ Derksen neemt die twintig minuten oponthoud tot uitgangspunt.

132. Op de verkeersintensiteitsgegevens en de rekenmethode van Derksen ding ik vooralsnog niets af. Wel zijn er drie kwesties die zijn uitgangsgegevens raken.

133. In de eerste plaats bespreek ik het aanvangsmoment van de wegafzetting. Zoals gezegd, mogelijk ontstond (het begin van) de file op de A28 voor Harderwijk niet lang ná 19.10 à 19.15 uur, te weten het moment waarop een aanvang werd gemaakt met het plaatsen van afzettingen. Aan dit tijdstip kleven echter diverse onzekerheden. Hoe laat de afzetting daadwerkelijk gerealiseerd was, is namelijk niet exact uit het logboek op te maken. Derksen gaat zonder meer uit van 19.10 uur. Als (volgens [betrokkene 23] , na lezing van het logboek) om 19.10 uur wordt begonnen met het plaatsen van verkeersbakens, markeringen en/of verkeerstekens is nog maar zeer de vraag of mag worden aangenomen dat vanaf dat moment de afzetting is voltooid. Het kan eerder zijn, maar ook later. Alleen al het tevoorschijn halen van het vele materieel lijkt mij een klus. Het daadwerkelijke afzetten van rijstroken lijkt me bovendien een complexe operatie, die niet met een druk op de knop is volbracht. Is het uitgesloten dat het verkeer later dan 19.10 uur werd gestremd? Ik denk van niet. M.i. ben ik met bijvoorbeeld een aanvangstijdstip voor de opbouw van een file van 19.20 of 19.30 uur in de berekening van een reëel ‘alternatief’ scenario nog voorzichtig. Met de aantekening dat hierover allerminst zekerheid bestaat, houd ik vooralsnog een fileopbouw vanaf 19.20 uur aan, slechts tien minuten later dus dan Derksen.

134. In de tweede plaats: hoe vroeger je in een aanwassende file aansluit, hoe korter die nog is. In mijn berekening arriveert de verzoeker ongeveer tussen 19.50 en 20.00 uur bij de staart van de file. Dat maakt verschil. Bij een aanvang van de fileopbouw om 19.20 uur en een aansluiting op de staart om 19.50 uur heeft de verzoeker in een file gestaan die slechts een half uur is aangewassen, en geen uur (waarmee Derksen rekening houdt). Met eenzelfde rekenexercitie als die van Derksen kom ik om 19.50 uur, een half uur na de totstandkoming van de file, op een file van bijna 1,4 kilometer (en dat is uiteraard niet veel meer dan de helft van de lengte waarvan Derksen uitgaat). Om 20 uur, veertig minuten na 19.20 uur, beslaat de file een lengte van bijna 1,7 kilometer. Uitgaande van twintig minuten oponthoud in een file waarvan de lengte door Derksen wordt geschat op 2,63 kilometer, pleit mijn berekening met gebruik van dezelfde rekenmethode (in de veronderstelling dat er een lineaire samenhang is tussen de lengte van de file en de duur van het oponthoud) voor het aannemen van een oponthoud van iets meer dan tien minuten (bij aansluiting om 19.50 uur) tot bijna dertien minuten (bij aansluiting om 20 uur).¹³⁰

135. In de derde plaats dient ook de hoeveelheid verkeer dat vanaf de A28 gebruikmaakt van afrit 13 in de berekening te worden betrokken. Die afrit sluit aan op de N302¹³¹ en voert – driehonderd meter vóór de flessenhals van de file – een substantiële hoeveelheid verkeer af naar plaatsen als Harderwijk en Lelystad . Daarbij moet in aanmerking worden genomen dat het traject van de A27 naar Lelystad in september 1999 nog niet was opengesteld. De aanvoer van nieuw wegverkeer over de oprit van de N302 naar de A28 speelt daarentegen in de berekening geen rol, want die oprit is gelegen ná de flessenhals van de file. Het komt er in essentie op neer dat niet alleen de vluchtstrook van de A28, maar ook afrit 13 fileverkeer afvoerde. Juist de voertuigen in de (rechter) rijstrook waarop de verzoeker naar zijn zeggen reed, maakten gebruik van de afrit, zodat het verkeer op zijn rijstrook over een bepaald weggedeelte sneller zal hebben gereden dan het verkeer op de linker rijstrook. De berekeningen van Derksen laten echter niet zien dat hij hierin de ‘ventielwerking’ van afrit 13 in aanmerking heeft genomen. Dat maakt nogal uit, want de afvoer van fileverkeer via afrit 13 heeft een flinke impact op (niet zozeer de lengte van de file maar vooral) de duur van het oponthoud. Het verkeer in de file stroomt daardoor sneller door.¹³²

136. Het voorgaande brengt mij ertoe om aan te nemen dat een totaal oponthoud in de file voor de duur van zeven à tien minuten goed verdedigbaar is (zie voor de berekening ervan voetnoot 133). Mijn uitgangspunt is dan ook dat de verzoeker de kop van de file tussen 19.57 uur en 20.10 uur heeft verlaten.

137. Is dat tijdvak enigszins verenigbaar met hetgeen de verzoeker daarover zelf heeft aangetekend in zijn dagboek uit 2002? Ter beantwoording van die vraag, pak ik de draad op bij zijn beschrijving van het missen van de afrit naar Lelystad (N302). De verzoeker schrijft: “Dit spel [van het tegenwerken van voordringers, D.A.] vond plaats op het gedeelte van de snelweg waar ik rechtsaf had moeten slaan om vervolgens linksaf over een viaduct in de richting Lelystad te kunnen rijden. Ik had dit pas door toen ik al onder het viaduct reed. Inmiddels stonden er ook al plastic pionnen op de middenstreep. Direct na het viaduct is er aan de rechterzijde een toerit naar de weg waarop ik mij al bevond. Ik zag daar een aantal voertuigen van een wegenbouwbedrijf staan en — als ik mij goed herinner — ook een aantal gewone auto's, waarschijnlijk van wegwerkers. Kort daarna — er lag daar nieuw zwart asfalt – waren er weer twee banen beschikbaar en was de drukte voorbij. Ik heb overigens niet gezien dat men op dat moment aan de weg aan het werk was.”

138. Het asfalt waarvan de verzoeker in deze beschrijving melding maakt, moet de dag ervoor zijn gelegd, want je kan niet al binnen een uur op vers asfalt rijden, áls dat überhaupt al in een uur kan zijn gelegd. De – door de verzoeker niet waargenomen – asfalteringswerkzaamheden die volgens het logboek tot de volgende ochtend 6 uur zijn uitgevoerd, moesten in de beschrijving van de verzoeker dus nog beginnen. De werkzaamheden hadden volgens het logboek betrekking op enkele kilometers wegdek. Daarbij moesten er dus ook nog verkeerskegels en baakschilden worden geplaatst bij viaduct Beekhuizen (ter hoogte van hectometerpaal 56,0). Die afzetting was – volgens de beschrijving van de verzoeker – klaarblijkelijk nog niet voltooid omdat de weg alweer vrijkwam kort na de invoegstrook (oprit 13) van de aansluiting van de N302 op de A28. Hieruit valt dus ook op te maken dat het breedtetransport dat omstreeks 20 uur het viaduct Beekhuizen moest passeren zich in het verkeer ná de verzoeker bevond.

139. Kan de verzoeker zich in deze herinnering vergissen? Zeker kan dat. Om die reden geef ik dan ook niet veel gewicht aan de door de verzoeker opgetekende herinneringen. Zij doen echter ook geen afbreuk aan mijn schatting.

140. Teneinde meer zekerheid te verkrijgen omtrent de duur van het oponthoud in de file, heb ik de hierboven weergegeven berekeningen van Derksen én die van mij – geanonimiseerd – voorgelegd aan (drie) medewerkers/verkeerskundigen van Rijkswaterstaat en hen gevraagd een inschatting te maken van de accuratesse van de berekeningen in het licht van de uitgangsgegevens. Hun oordeel luidt: “De gebruikte rekenmethode is statistisch te grof om een betrouwbare uitspraak te doen over een individuele reis.” Nogmaals, dat oordeel van Rijkswaterstaat heeft dus betrekking op zowel de berekening van Derksen als die van mij. Rijkswaterstaat doet overigens geen uitspraak over de vraag of er onder de gegeven omstandigheden van destijds überhaupt een file is ontstaan.

141. De variantie in de uitkomsten van meer serieuze, modelmatige voorspellingen van de duur van het oponthoud zou, zo begrijp ik de conclusie, als gevolg van de vele onzekerheden zodanig hoog zijn dat uitspraken daarover niet betrouwbaar kunnen worden gedaan zonder (zeer) ruime onzekerheidsmarges in acht te nemen. Met andere woorden, de kans dat een schatting er in het individuele geval naast zit is (te) groot. Enerzijds relativeert deze conclusie van Rijkswaterstaat het gewicht van de door Derksen en mij uitgevoerde berekeningen in hoge mate, anderzijds ondergraaft het oordeel van Rijkswaterstaat niet het punt dat ik wil maken, namelijk dat de berekening van Derksen verre van dwingend is en dat mijn berekening geen slechtere papieren heeft.

142. Als de verzoeker overeenkomstig zijn eigen mededelingen verder over de A28 en via de afrit ’t Harde naar huis zou hebben gereden, deed hij daarover zonder vertraging ongeveer vijftig minuten. Hij zou dan (in mijn ‘grove’ schatting) tussen 20.47 en 21 uur zijn thuisgekomen.¹³³

143. Het gaat, zoals gezegd, nu echter om de vraag of de drie door mij besproken objectieve aanwijzingen het door mij verkende tijdschema en daarmee het bestaan van een reëel, plausibel schuldscenario toelaten. In dat scenario is de verzoeker niet naar huis gereden, maar naar Deventer. Hoe kan zijn route er in dat geval uit hebben gezien?

144. Mocht de verzoeker in het schuldscenario al rijdende over de A28 in de richting van Zwolle niet lang voorbij Amersfoort reeds hebben besloten om bij het slachtoffer in Deventer langs te gaan, dan is vanaf dat moment de snelste route naar de woning van het slachtoffer als volgt. In dit schuldscenario moet de afrit van de A28 naar de N302 ter hoogte van Harderwijk – in dit geval: opzettelijk – worden genegeerd en moet de afrit naar de N795 ter hoogte van Nunspeet richting Epe worden gekozen.¹³⁴ Na de N795 en de N309 (langs Epe) volgt bij Zuuk een deel van de snelweg A50 in zuidelijke richting, en neemt men vervolgens de N792 langs Terwolde tot de aansluiting met de N344 naar Deventer.¹³⁵ Die provinciale weg leidt over de Wilhelminabrug (over de IJssel) Deventer in.¹³⁶ Vanwege een tijdelijke afsluiting van de [a-straat 1] vanaf het Noorderplein tot de St. Jurriënstraat in de week van 23 september 1999,¹³⁷ waarvan de verzoeker die ochtend naar zijn zeggen al op de hoogte was, leidt een snelle route om over de IJsselkade en de Johannes van Vlotenlaan (dat kost slechts twee minuten extra). De totale route ná de file op de A28 beslaat zodoende ongeveer 42 minuten, maar als ik tevens rekening houd met meer tijd, namelijk vijftig minuten, dan zou de verzoeker tussen 20.39 uur en 21.00 uur kunnen arriveren bij de woning van het slachtoffer aan de [a-straat 1] . Uiteraard is dit alles een ‘grove’ schatting die is omgeven met onzekerheidsmarges en die mede afhangt van de verkeersdrukte in Deventer. Substantiële verschillen levert dat niet meer op. Een aankomsttijd tot omstreeks 21 uur is m.i. hoe dan ook ‘niet ver’ na 20.36 uur.

145. Cruciaal is het volgende. Op de hier geschetste route begeeft de verzoeker zich in ongeveer 26 minuten na zijn vertrek uit de kop van de file in de service cell van gsm-basisstation 14501.¹³⁸ Dat is allerminst een toevalstreffer, want dat verblijf in die service cell duurt op deze route, ten westen van Deventer en de IJssel, ongeveer acht (à negen) minuten. Het mobiele toestel verliest ongeveer vijf à zes minuten contact met gsm-basisstation 14501 als de verzoeker daarna over de N344 nabij Deventer komt en vervolgens over de Wilhelminabrug Deventer ingaat, maar de vervolgroute over de IJsselkade en de Johannes van Vlotenlaan maken een eventuele verbinding via gsm-basisstation 14501 weer waarschijnlijk. Van de (bij doorstromend verkeer) ongeveer achttien minuten na binnenkomst in de service cell van gsm-basisstation 14501 tot aan de woning van het slachtoffer gaat de route voor ongeveer twee derde in die service cell. Dat staat in contrast met de maximaal vier minuten die de verzoeker in het door Derksen uiteengezette onschuldscenario rijdt over het traject van de A28 in de bocht bij Nunspeet.¹³⁹, ¹⁴⁰ Er zijn geen aanwijzingen (en de verzoeker heeft zelf ook niet verklaard) dat hij in de bocht bij Nunspeet in de file stond.¹⁴¹

146. Ik heb hierboven stilgestaan bij de vraag of er een tijdschema bestaat voor een reëel scenario waarin de verzoeker schuldig is aan het op 23 september 1999 niet ver na 20.36 uur in Deventer gepleegde delict. De bespreking van dit onderwerp is om twee redenen van belang. In de eerste plaats wordt in het aanvullend herzieningsverzoek een novum gepresenteerd dat de conclusie bevat dat het onmogelijk is dat de verzoeker überhaupt omstreeks 20.36 uur verbleef in of in de omgeving van Deventer. Hoewel dit novum naar mijn inzicht niet voldoet aan de juridische eisen die de Hoge Raad aan dergelijke nova stelt, heb ik het vanwege de strekking van dat betoog toch van belang geacht om er inhoudelijk op in te gaan. In de tweede plaats is de constatering dat er een reëel, plausibel scenario bestaat waarin de verzoeker zich op 23 september 1999 om 20.36 uur bevond in de service cell van gsm-basisstation 14501 van belang voor de relevantie en de weging van de conclusies van TNO/TU Delft.

147. Hiervoor heb ik betoogd dat er wel degelijk een tijdschema is op te stellen voor een reëel scenario waarin de verzoeker zich om 20.36 uur op 23 september 1999 heeft bevonden in de service cell van gsm-basisstation 14501 te Deventer. Het aanvullend herzieningsverzoek, waarin het betoog van Derksen centraal staat, gaat dus vanwege zowel juridische als inhoudelijke gronden niet op. Ik geef de kern van mijn betoog nog eens weer.

148. In het door mij verkende tijdschema voor een scenario van schuld passen een drietal objectieve omstandigheden even goed als in het onschuldscenario van Derksen. Dat zijn: (1) het vertrek van de verzoeker op 23 september 1999 om 17.15 uur van het adres van een cliënt in [plaats] , (2) de paraaf van de verzoeker op de presentielijst van een cursus die om 19 uur in het Jaarbeursgebouw te Utrecht was geagendeerd, en (3) de aanwezigheid van de verzoeker die avond in een file op de A28 nabij de afrit naar de N302. Bovendien neemt het door mij voorgelegde scenario van schuld de volgende (meer ‘subjectieve’) aanwijzingen in aanmerking, namelijk (i) dat het geplande aanvangstijdstip van de cursus in de Jaarbeurs nog niet was verstreken toen de verzoeker zijn paraaf plaatste, een folder meenam en vertrok, en (ii) dat de verzoeker bij zijn eerste verhoor als verdachte (op 19 november 1999) meedeelde dat hij naar zijn herinnering omstreeks 20 uur in de file nabij Harderwijk stond. Ook geeft het door mij opgestelde scenario van schuld een meer plausibele verklaring voor het feit (iii) dat de verzoeker op de A28 de afrit naar de N302 niet nam.

149. Ten slotte is relevant dat in het door mij uiteengezette scenario van schuld de duur van het verblijf in de service cell van gsm-basisstation 14501, in welk gebied omstreeks 20.36 uur een verbinding met gsm-basisstation 14501 mogelijk was, ongeveer tien tot twaalf minuten bedraagt, terwijl het verblijf in ‘de bocht bij Nunspeet’ in het door Derksen uiteengezette scenario van onschuld hooguit vier minuten beslaat. Dat maakt dat mijn berekening van het tijdschema van een scenario van schuld reëel en beslist niet onwaarschijnlijk is.

150. Daartegenover staat dat Derksen in het door hem gepresenteerde scenario van schuld, waarin de verzoeker over de A1 naar Deventer reed, uitgaat van mededelingen van de verzoeker terwijl voor deze mededelingen geen objectieve basis is. Bij het toetsen van een scenario van schuld ligt het niet voor de hand om uit te gaan van onbevestigde mededelingen van degene die in dat scenario voor schuldig wordt gehouden. Bovendien heeft Derksen bij het berekenen van het tijdschema voor een scenario van schuld uitsluitend de rijroute over de A1 in aanmerking genomen.

151. Overigens merk ik op dat ook de rijroute over de A1 naar Deventer een haalbaar tijdschema oplevert indien wordt aangenomen dat de verzoeker in het Jaarbeursgebouw géén koffie heeft gedronken, niet van het toilet gebruik heeft gemaakt en (mede daardoor) tien tot twintig minuten eerder met zijn auto vanuit Utrecht is vertrokken dan Derksen aanneemt.

152. Nogmaals, mijn betoog dwingt niet tot de conclusie dat de verzoeker op 23 september 1999 om 20.36 uur daadwerkelijk in de bedoelde service cell verbleef. Mijn betoog strekt er enkel toe te laten zien dat er daarvoor een reële, plausibele mogelijkheid bestond omdat het tijdschema dat toelaat wanneer van andere aannames wordt uitgegaan en onzekerheidsmarges (meer) in aanmerking worden genomen.

153. In de tweede plaats kom ik terug op de bespreking van de betekenis van de conclusie van TNO/TU Delft voor de vaststellingen van het hof (in de gsm-pijler). De vraag is hoe deze conclusie zich verhoudt tot de vaststellingen van het hof, weergegeven onder randnummer 10, onder (b), te weten (ik herhaal en in cursief):

154. Nu de vergelijking met de conclusie van TNO/TU Delft. Zoals gezegd concludeert TNO/TU Delft dat onder de indertijd geldende condities de totstandkoming van een spraakverbinding via gsm-basisstation 14501 “kleiner dan 5%, maar niet onmogelijk”, c.q. “niet hoger dan 5%” is indien de verzoeker reed over de A28 nabij Nunspeet, en “groter dan 90%” is indien de verzoeker zich bevond in de service cell van gsm-basisstation 14501 te Deventer. Ik herhaal nog maar eens dat TNO/TU Delft daarmee géén uitspraken doet over de grootte van de kans dat de verzoeker ten tijde van het telefoongesprek op 23 september 1999 om 20.36 uur reed over de A28 nabij Nunspeet, en evenmin over de grootte van de kans dat de verzoeker zich op dat moment bevond in de service cell van gsm-basisstation 14501.

155. Ik meen dat de conclusie van TNO/TU Delft van betekenis is voor de twee deelvaststellingen van het hof omdat mag worden aangenomen dat er wel degelijk een reëel, plausibel (schuld)scenario bestaat dat qua tijdschema meebrengt dat de verzoeker zich op 23 september 1999 om 20.36 uur gedurende een substantiële tijd heeft bevonden in de service cell van gsm-basisstation 14501 te Deventer. In dat geval is de kans op een spraakverbinding via dat basisstation groter dan 90%.

156. Dit gegeven moet worden geplaatst tegenover de implicaties van een scenario van onschuld waarin een rijroute wordt beschreven die meebrengt dat de verzoeker om 20.36 uur op de A28 in de bocht bij Nunspeet reed. Wat betreft het tijdschema is die rijroute op zichzelf niet méér plausibel dan de rijroute in het door mij verkende scenario van schuld, terwijl de kans op een spraakverbinding met gsm-basisstation 14501 bij verblijf ‘in de bocht bij Nunspeet’ gelijk is aan c.q. kleiner is dan 5%. Dat scenario-element luistert wat betreft tijdschema bovendien nauwer vanwege de kortere duur van het verblijf in de bocht bij Nunspeet. Een geringe aanpassing van de door Derksen gehanteerde uitgangsgegevens kan in het door hem geschetste onschuldscenario meebrengen dat de verzoeker de bocht bij Nunspeet om 20.36 uur reeds had gepasseerd, bijvoorbeeld wanneer zijn oponthoud in de file vier minuten korter was dan Derksen becijferde (zoals het geval is wanneer de ventielwerking van de afrit naar de N302 in de calculatie zou worden betrokken).

157. Bij deze stand van zaken mag worden aangenomen dat de conclusie van TNO/TU Delft in voldoende mate steun geeft aan de vaststellingen van het hof, te weten (b1) dat het niet aannemelijk is dat de verzoeker het telefoongesprek op 23 september 1999 om 20.36 uur heeft gevoerd vanaf de A28, en (b2) dat het feit dat dit gesprek is gevoerd via basisstation 14501 te Deventer erop duidt dat de verzoeker op het genoemde tijdstip in of nabij Deventer was. Aldus beschouwd geeft het rapport van TNO/TU Delft dan ook geen grond voor ernstige twijfel aan de juistheid van de veroordeling van de verzoeker.

158. Het TNO/TU Delft-rapport geeft in een voldoende mate steun aan de vaststellingen van het hof. Aan de juistheid van de door het hof beargumenteerde vaststellingen in de gsm-pijler hoeft daardoor niet ernstig te worden getwijfeld, met dien verstande dat die vaststellingen thans worden gestaafd door andere argumenten dan opgenomen in het bestreden arrest. De voorgestelde (clusters van) nova I en II gaan dus niet op omdat zij niet krachtig genoeg zijn voor het wekken van ernstige twijfel.

159. De analyse van Derksen kan dus op juridische en inhoudelijke gronden geen novum opleveren. De stelling dat de verzoeker op 23 september 1999 om 20.36 uur onmogelijk kan hebben verbleven in of in de omgeving van Deventer is gebaseerd op informatie waarmee de rechter die de veroordeling uitsprak op zichzelf al bekend was. Bovendien berust deze stelling op aannames waarvoor geen objectieve ondersteuning is en op een berekening waarin onzekerheidsmarges onvoldoende in aanmerking zijn genomen.

160. De (clusters van) nova onder III en IV hebben betrekking op de vaststellingen van het hof in de DNA-pijler, zoals weergegeven in randnummer 10, onder (c). Die vaststelling valt uiteen in drie deelvaststellingen. Dat zijn (mijn cursivering):

161. Opmerking verdient dat in het herzieningsverzoek de vaststelling onder c1 niet wordt bestreden. Bij de weging van de als nova gepresenteerde gegevens mag worden aangenomen dat diverse biologische sporen op de witte blouse die het slachtoffer aanhad op het moment dat zij levenloos werd gevonden, afkomstig zijn van de verzoeker. Het gaat in dit herzieningsverzoek louter om de vraag op welke wijze en wanneer die biologische sporen op de blouse terecht zijn gekomen.¹⁴³

162. Wanneer van een bepaalde persoon biologische sporen worden aangetroffen op één of meer sporendragers die op een plaats delict (pd) zijn veiliggesteld, rijst vanzelf de vraag naar de wijze en het moment waarop die sporen tot stand zijn gekomen. Een beantwoording van die vraag vergt een evaluatie van onderzoeksresultaten op het al genoemde ‘activiteit(en)niveau’. Bij een dergelijke evaluatie van forensisch bewijs worden de separate sporen niet geïsoleerd beschouwd, maar wordt het gehele door de deskundige(n) op één of meer sporendragers waargenomen ‘sporenbeeld’ in aanmerking genomen. Hierbij wordt tevens acht geslagen op het niet aantreffen van sporen (‘absence of evidence’) op plaatsen waar de deskundige dat eventueel wél zou verwachten. De biologische sporen zelf geven echter geen uitsluitsel over de vragen hoe en wanneer zij zijn achtergelaten. Wel kunnen deskundigen uitspraken doen over de vraag in hoeverre een bepaald sporenbeeld mag worden verwacht onder de aanname dat bepaalde specifieke handelingen zijn verricht. In kenmerken van een sporenbeeld, zoals de kwantiteit en de kwaliteit van de sporen, de aard, de locatie, de configuratie en de samenstelling ervan ligt mogelijk informatie besloten over de wijze, het tijdstip en de locatie van het ontstaan van deze sporen.¹⁴⁴

163. In dat verband zijn in deze zaak twee verschillende delict-scenario’s van belang. Dat zijn het scenario waarin de verzoeker schuldig is aan het geweldsdelict en een scenario waarin de verzoeker niet de dader is, maar waarin een onbekende persoon dodelijk geweld op het slachtoffer heeft uitgeoefend. Als elementen uit deze scenario’s zijn de volgende twee, elkaar uitsluitende DNA-hypothesen afgeleid.

164. Aan deskundigen is de vraag voorgelegd bij welke van deze twee hypothesen het gehele sporenbeeld op (onder meer) de witte blouse het beste past. Met andere woorden, de vraag luidt: welke van deze twee hypothesen geeft de beste verklaring voor de totstandkoming van het sporenbeeld? En dezelfde vraag in wéér andere bewoordingen: welke van de twee hypothesen geeft de beste uitleg van het sporenbeeld? Daarbij komt tevens de vraag op in welke mate het sporenbeeld beter past bij de ene dan wel de andere hypothese, c.q. in welke mate de ene hypothese een betere verklaring geeft voor het sporenbeeld dan de andere.

165. Die ‘mate’ wordt door de deskundige zo mogelijk uitgedrukt in een zogeheten likelihood ratio, getalsmatig, dan wel in woorden. Een likelihood ratio betreft een door deskundigen ingeschatte waarschijnlijkheid (‘likelihood’) van het aantreffen van het sporenbeeld indien DNA-hypothese I (schuld) juist zou zijn, ten opzichte van de door deskundigen ingeschatte waarschijnlijkheid (‘likelihood’) van het aantreffen van het sporenbeeld indien DNA-hypothese II (onschuld) juist zou zijn. Het gaat om dezelfde systematiek en om dezelfde soort vragen als die in de gsm-pijler aan TNO/TU Delft zijn voorgelegd. De deskundige doet géén uitspraken over zijn inschatting van de kans dat de verzoeker het dodelijke geweld heeft toegepast, respectievelijk de kans dat de verzoeker met het slachtoffer uitsluitend zakelijk contact heeft gehad.

166. DNA-hypothese II vloeit zoals gezegd voort uit de mededelingen van de verzoeker, te weten dat hij in zijn hoedanigheid van financieel adviseur in de ochtend van 23 september 1999 tussen 9 uur en 9.30 uur voor de duur van ongeveer tien minuten een zakelijk bezoek heeft gebracht aan het slachtoffer in haar woning. De vraag is dan dus of, en in hoeverre, die hypothese een goede verklaring kan geven voor het gehele door deskundigen waargenomen sporenbeeld. Dat ‘gehele’ sporenbeeld betreft overigens, zoals hieronder zal blijken, niet alleen biologische sporen op de veelbesproken witte blouse. Bij de DNA-analyse van drie van de vier bemonsteringen van de afgeknipte nagels van het slachtoffer zijn Y-chromosomale DNA-kenmerken waargenomen die overeenkomen met de betreffende Y-chromosomale DNA-kenmerken van de verzoeker.¹⁴⁶

167. De toedracht waarin het zakelijke contact in de ochtend van 23 september 1999 aan de basis ligt van het sporenbeeld op de witte blouse en de nagels van het slachtoffer, veronderstelt dat is voldaan aan drie noodzakelijke voorwaarden, te weten

168. De onzekerheid begint bij (i), de vraag of de verzoeker in de ochtend van 23 september 1999 een zakelijk bezoek heeft gebracht aan het slachtoffer. Kennisneming van de verklaringen van de schoonmaakster van het slachtoffer, [betrokkene 3] , is van belang. Zoals gebruikelijk op de donderdagochtend, was de schoonmaakster op 23 september 1999 tussen 9 en 12 uur in de woning aanwezig om – samen met het slachtoffer zelf – het huishouden te doen. Een deel van haar tijd ging op aan het schoonmaken van de eerste en tweede verdieping. Daarnaast dronk zij zoals gewoonlijk meermalen koffie/thee met het slachtoffer. De verklaringen van de schoonmaakster omtrent haar herinneringen aan enig bezoek van een derde aan het slachtoffer die ochtend vertonen na verloop van enkele jaren een voor rechtspsychologen interessante ontwikkeling. Bij de politie en bij de rechter-commissaris was deze getuige aanvankelijk meermalen buitengewoon stellig in haar mededeling dat niemand, en dus ook niet ‘de boekhouder’ (die zij verder niet kende), de ochtend van 23 september 1999 op bezoek was geweest.¹⁴⁷ Vier jaar later, nadat zij de terechtzitting van de rechtbank Zwolle had bijgewoond en nadat zij thuis door een journalist was opgezocht, deelde zij daarentegen mee dat zij de man die in Zwolle terechtstond herkende omdat zij hem de ochtend van 23 september 1999 van boven af door het raam kijkend uit de woning had zien vertrekken.¹⁴⁸ Ik kan de geloofwaardigheid van deze aanpassing van haar verklaringen niet adequaat beoordelen. Ik houd het er dan ook op dat uit de verklaringen van de schoonmaakster niet, althans niet met zekerheid, kan worden afgeleid dat de verzoeker de ochtend van 23 september 1999 géén bezoek heeft gebracht aan het slachtoffer. Daaruit kan echter ook niet met zekerheid worden afgeleid dat hij dat wél heeft gedaan.

169. Het slachtoffer wordt door nagenoeg iedereen die haar kende omschreven als een keurige, onberispelijk geklede vrouw.¹⁴⁹ Zij stond erom bekend dat zij haar kledingkeuze liet afhangen van de omstandigheden en van het moment van de dag, waardoor zij overdag meermalen van kleiding kon wisselen.¹⁵⁰ De verklaringen van de schoonmaakster omtrent haar herinneringen aan de kleding van het slachtoffer in de ochtend van 23 september 1990 zijn niet consistent en variëren van de (alleszins begrijpelijke) mededeling dat zij niet meer weet welke kleding het slachtoffer toen droeg tot de mededeling dat het slachtoffer een rok met knopen droeg en een witte blouse.¹⁵¹ Daarvan had ze er meer, want het slachtoffer droeg altijd een witte blouse, aldus de schoonmaakster.¹⁵² Ná de ontvangst van de verzoeker in de ochtend van 23 september 1999, had het slachtoffer tussen 10 en 10.15 uur een afspraak met haar huisarts.¹⁵³ De schoonmaakster staat bij dat het slachtoffer zich tussen de ontvangst van de verzoeker en het bezoek aan de huisarts niet heeft omgekleed (“dat loonde niet”) en in nette kleding naar de huisarts is gegaan.

170. Wat betreft de besteding van de rest van de dag mag ervan worden uitgegaan dat het slachtoffer in de middag haar huis heeft verlaten (voor een bezoek aan de markt, winkels en het kerkhof). ’s Avonds bevond zij zich weer thuis. Naar mag worden aangenomen heeft zij zelf haar eten gekookt en heeft zij in de serre plaatsgenomen voor het doorbrengen van de avond. Wat kunnen we uit het voorgaande afleiden over een eventuele kledingwissel?

171. Ook de verzoeker heeft zich uitgelaten over de kleding van het slachtoffer in de ochtend van zijn bezoek aan haar, en wel op een moment waarop nog niet duidelijk was welke rol de blouse in de bewijsvoering zou gaan spelen. In zijn dagboek (2002) schreef hij (p. 34): “Waarschijnlijk omdat ik enkele dagen daarna van de moord vernam en dit dus de laatste keer bleek te zijn geweest dat ik haar had gezien, heb ik mij later nog enigszins de kleding herinnerd welke zij die ochtend droeg. Ik weet niet meer of het een jurk of een mantelpak was, maar de kleur was rood.” Deze passage is de verzoeker in de media vaker tegengeworpen, als zou hij zichzelf door het schrijven hiervan de das hebben omgedaan. Ik betwijfel of dat werkelijk zo is. De beschrijving van kleding met een rode kleur hoeft immers niet zonder meer betrekking te hebben op de blouse, maar kan ook een omschrijving zijn geweest van de kleur van uitsluitend een jurk of een mantelpak (waarbij hij de kleur van een eventuele blouse buiten beschouwing heeft gelaten). Bovendien bestaat de reële mogelijkheid dat de verzoeker zich, of hij nou schuldig is of niet, drie jaar later in stellige bewoordingen vergiste in de kleur van de kleding die het slachtoffer tijdens zijn bezoek aan haar droeg. De gewraakte passage uit het dagboek is voor wat betreft de scenario’s van schuld en onschuld m.i. onvoldoende onderscheidend om daaraan consequenties te verbinden.¹⁵⁴

172. Ik houd het erop dat er geen zekerheid bestaat over de kleding die het slachtoffer de ochtend van 23 september 1999 aan had. Het is zeer wel mogelijk dat zij zich die dag overeenkomstig haar routines één- of meermalen heeft omgekleed, maar het is ook niet uitgesloten dat zij de witte blouse waarin zij levenloos is aangetroffen ’s ochtends wel degelijk droeg. Noch het een, noch het ander staat dus vast.

173. De kwestie van de ‘persistentie’ van sporen speelt in principe evengoed bij de biologische sporen op de blouse, maar zij is aanzienlijk meer prangend voor wat betreft de bemonsteringen van de afgeknipte nagels van het slachtoffer. Zoals gezegd heeft Y-chromosomaal DNA-onderzoek uitgewezen dat in drie van de in totaal vier bemonsteringen van de nagels van het slachtoffer Y-chromosomale DNA-kenmerken zijn waargenomen die alle overeenstemmen met de betreffende Y-chromosomale DNA-kenmerken van de verzoeker. Bij de evaluatie van deze sporen komt niet alleen de vraag op naar een inschatting van de waarschijnlijkheid van de totstandkoming van deze sporen onder de aanname dat DNA-hypothese I, respectievelijk DNA-hypothese II juist is. Tevens speelt de vraag naar een inschatting van de waarschijnlijkheid van persistentie van die sporen in een voor detectie geschikte kwantiteit en kwaliteit. Met andere woorden, het gaat om de ingeschatte kans dat celmateriaal onder de gegeven omstandigheden en gedurende een bepaalde tijd in een detecteerbare hoeveelheid op de sporendrager aanwezig blijft, en dit onder de aanname dat DNA-hypothese I juist is, respectievelijk onder de aanname dat DNA-hypothese II juist is.

174. Voor een inschatting van deze kansen is contextinformatie relevant. In dit geval is bijvoorbeeld onder meer van belang dat het bezoek van de verzoeker plaatshad tussen 9 uur en 9.30 uur, terwijl het hof aanneemt dat het slachtoffer die dag (niet ver) na 20.36 uur om het leven is gebracht. In dat tijdsbestek van elf uur heeft het slachtoffer diverse activiteiten verricht. Ná het ochtendbezoek van de verzoeker bracht het slachtoffer zoals gezegd een bezoek voor de duur van tien à vijftien minuten aan haar huisarts. Dat betrof een man en die beschikte dus over Y-chromosomaal DNA. Er zijn echter – bij autosomaal DNA-onderzoek, maar met name ook bij zeer gevoelig Y-chromosomaal DNA-onderzoek – géén aanwijzingen verkregen dat er naast celmateriaal van het slachtoffer en de verzoeker ook van een derde persoon (man) celmateriaal in bemonsteringen van de blouse en de nagels van het slachtoffer aanwezig was. Zoals gezegd heeft het slachtoffer ’s middags activiteiten buiten de deur gehad, heeft zij ’s avonds haar eten gekookt en heeft zij daarna de afwas gedaan. Het slachtoffer wordt door haar broer en zus omschreven als een (in mijn woorden) tot smetvrees geneigde persoonlijkheid.¹⁵⁵ Het is dus een open vraag of onder deze condities mag worden verwacht dat in de bemonsteringen van de nagels van het ‘s avond overleden slachtoffer celmateriaal kan worden aangetroffen van een man die elf uur daarvoor een zakelijk bezoek heeft gebracht.¹⁵⁶ De grootte van de kans op persistentie van celmateriaal van een ander persoon aan de nagels van het slachtoffer, moet zodoende nadrukkelijk onder ogen worden gezien, door deskundigen.¹⁵⁷

175. Het hof heeft in zijn arrest het antwoord op de vragen of de verzoeker in de ochtend van 23 september 1999 daadwerkelijk een zakelijk bezoek heeft gebracht aan het slachtoffer en, zo ja, welke kleding zij toen droeg, in het midden gelaten.¹⁵⁸ Omwille van de discussie heeft het hof zich alleen uitgelaten over de vraag of het sporenbeeld op de blouse past bij de hypothese van schuld (het hof stelde in dat verband vast: de sporen zijn consistent met het gepleegde delict) en over de vraag bij welke van de twee hypothesen het sporenbeeld op de blouse het beste past (het hof stelde vast: die sporen laten redelijkerwijze geen andere uitleg toe dan dat deze zijn ontstaan bij het plegen van het delict). Hieronder zal ik de vragen of de verzoeker in de ochtend van 23 september 1999 daadwerkelijk een zakelijk bezoek heeft gebracht aan het slachtoffer en, zo ja, welke kleding zij toen droeg, niet meer aan de orde stellen. De keuze van het hof om die vragen open te laten, zal ik bij de bespreking van de voorgestelde nova respecteren aangezien in de informatiepositie hieromtrent na het uitspraak van het hof geen wijziging is opgetreden. Het hof was in 2004 echter niet bekend met de (in 2006 verkregen) resultaten van Y-chromosomaal DNA-onderzoek aan de bemonsteringen van de nagels van het slachtoffer.

176. Hoewel daarnaar in het kader van het nadere feitenonderzoek (opnieuw) is gezocht, moet worden aangenomen dat andere kledingstukken dan de blouse die het slachtoffer bij de lijkvinding droeg, zoals het vest en de broek, niet meer beschikbaar zijn voor nader sporenonderzoek.

177. De hierboven aangehaalde bewijsmotivering leunt op rapportages van het NFI en het Forensisch Laboratorium voor DNA-onderzoek te Leiden (FLDO), alsmede op verklaringen van deskundigen ter terechtzitting. Onder verwijzing naar de door het hof opgesomde bewijsmiddelen bespreek ik die rapportages en verklaringen.

178. De rapportage d.d. 19 januari 2004 betreft het verslag van de resultaten DNA-analyse aan bemonsteringen van de witte blouse en van de evaluatie daarvan op ‘bronniveau’. Dit houdt in dat in deze rapportage alleen uitspraken worden gedaan over de mogelijke herkomst van het bij analyse waargenomen celmateriaal, niet over de wijze en het moment waarop dat celmateriaal daarop terecht is gekomen.

179. In een schema (van mijn hand) geef ik die resultaten van DNA-onderzoek aan de witte blouse als volgt weer. Voor conclusies over de random match probability (die iets zegt over mate waarin een DNA-profiel voorkomt in een populatie en die eventueel van belang is voor het bepalen van een likelihood ratio op bronniveau), verwijs ik naar het rapport en de weergave daarvan als bewijsmiddel 7.

180. In deze rapportage doet dr. De Knijff verslag van autosomaal en Y-chromosomaal DNA-onderzoek aan de hierboven genoemde bemonsteringen van de blouse, genummerd #1, #7 en #9, alsook aan de bemonstering met nummer #8, omschreven als: tweede bemonstering van vlek ter hoogte van de rechterschouder naast de revers. In de bemonsteringen met de nummers #1 en #9 werden DNA-mengprofielen aangetroffen van minimaal twee personen. Daarvan maakt een hoofdbijdrage deel uit. Hiervan stemmen de kenmerken overeen met de autosomale DNA-kenmerken van het slachtoffer. Een tweede, ‘minimale bijdrage’ bevat DNA-kenmerken die overeenstemmen met de betreffende DNA-kenmerken van de verdachte (thans: de verzoeker). Daarvan wordt opgemerkt dat die bijdrage van de verdachte afkomstig kan zijn. Van de bemonsteringen met de nummers #1, #7, #8 en #9 werden bovendien Y-chromosomale DNA-kenmerken vastgesteld die telkens volledig overeenkomen met de betreffende Y-chromosomale DNA-kenmerken van de verdachte (thans: de verzoeker).

181. De rapportage van 22 januari 2004 van ing. R. Eikelenboom bevat het verslag van bloedspoorpatroononderzoek en van onderzoek naar biologische sporen. In deze rapportage omschrijft Eikelenboom de zichtbaarheid en aanwezigheid van een ‘lichtrode substantie’¹⁵⁹ op de witte blouse. Vanwege de kleur ervan, de locaties op de blouse, de distributie op de binnenste kraag en vanwege vergelijkbare resultaten bij een door hem uitgevoerd experiment neemt hij aan dat deze lichtrode substantie make-up of foundation betreft.¹⁶⁰ Die vlekken horen niet thuis op de blouse, dus neemt Eikelenboom als werkhypothese aan dat de vlekken bij de uitoefening van geweld (vanaf het gezicht van het slachtoffer) op de witte blouse terecht zijn gekomen.

182. Eikelenboom heeft vervolgens twee verschillende hypothesen getoetst aan de bevindingen. Eikelenboom noemt de ‘zakelijk-contacthypothese’ hypothese 1 en omschrijft die als volgt: “het celmateriaal van een mannelijk individu is overgebracht op de blouse S12 via normaal zakelijk contact, bijvoorbeeld via speeksel dat tijdens het spreken is vrijgekomen, of via het geven van een hand aan het slachtoffer waarbij de hand van het slachtoffer het celmateriaal van het mannelijke individu vervolgens over de blouse heeft verspreid” (in mijn omschrijving: DNA-hypothese II). Wat ik ‘DNA-hypothese I’ noem wordt door Eikelenboom ‘hypothese 2’ genoemd, en die luidt in zijn omschrijving: “het celmateriaal van een mannelijk individu is overgebracht op de blouse S12 tijdens het delict”.

183. Ik citeer uit het rapport van Eikelenboom (voor zover door het hof opgenomen in bewijsmiddel 9):

184. Ter terechtzitting van 26 januari 2004 heeft het hof Eikelenboom als deskundige gehoord. Op die terechtzitting deelde Eikelenboom mede (overgenomen uit bewijsmiddel 10):

185. Op diezelfde terechtzitting heeft het hof eveneens dr. P. de Knijff als deskundige gehoord. Aan zijn verklaring ontleent het hof het volgende citaat van De Knijff (bewijsmiddel 11): “Ik kan onderschrijven dat minimaal 200 huidcellen nodig zijn om met standaardmethoden een bruikbaar DNA-profiel te verkrijgen. Een geringere hoeveelheid is niet voldoende.”

186. Tot zover de bewijsmiddelen die het hof in de aanvulling op het verkorte arrest ten aanzien van de DNA-pijler heeft opgenomen.

187. Na het onherroepelijk worden van het arrest bleef de strafzaak de gemoederen in den lande bezighouden. Om die reden heeft het College van procureurs-generaal van het OM in 2006 alsnog een ‘oriënterend vooronderzoek’ gelast. Daarmee werd een officier van justitie die was verbonden aan het landelijk parket, mr. H. van der Meijden, belast. In dat verband zijn verscheidene nieuwe rapportages opgesteld, waaronder ook verslagen van analytisch-chemisch onderzoek, textielonderzoek, vormsporenonderzoek en beeldonderzoek. In datzelfde verband hebben het NFI en het FLDO in opdracht van het OM nader DNA-onderzoek verricht, en is A. Linacre PhD, verbonden aan de universiteit van Strathclyde (Glasgow), benaderd voor een review van de DNA-onderzoeken van het NFI. Dat was mede in reactie op door de verdediging ingebrachte rapportage d.d. 31 maart 2006 van L.P. Kenny MSc, destijds verbonden aan het Britse Forensic Science Service.

188. Ik maak melding van de volgende selectie uit de verzamelde rapportages die alle onderdeel uitmaken van het aan de Hoge Raad overgedragen dossier. Ik volg daarbij niet exact de chronologie van de rapportages. Ik wijs er bovendien op dat de Hoge Raad met (in elk geval enkele) van de hierin opgesomde rapportages, alsook met de rapportages van Kenny MSc reeds bekend kan zijn wegens de behandeling van de herzieningsaanvraag die eindigde in de uitspraak van HR 18 maart 2008.¹⁶¹

189. Bij rapport van 19 mei 2006 heeft dr. Kloosterman verslag gedaan van door hem verricht nader DNA-onderzoek en een uiteenzetting gegeven van de conclusies die daaraan kunnen worden verbonden. De in dit rapport omschreven onderzoeksverrichtingen zijn door het OM aan het NFI opgedragen (mede) in reactie op het genoemde rapport van Kenny MSc. Kenny rapporteerde namelijk dat géén uitspraak kon worden gedaan over de delictgerelateerdheid van biologische sporen op de blouse van het slachtoffer voor zover die aan de verzoeker konden worden toegeschreven. Kenny constateerde (bovendien) dat in de DNA-profielen (de piekenprofielen) van de bemonsteringen #18, #19 en #20 mogelijke pieken zijn waargenomen die niet kunnen worden toegeschreven aan het slachtoffer of de verzoeker. Het NFI is vervolgens onder meer gevraagd om te onderzoeken of er in deze bemonsteringen celmateriaal aanwezig is van een andere persoon dan het slachtoffer en de (thans) verzoeker.¹⁶² Daarop kom ik terug.

190. De vraag of de aan de verzoeker toegeschreven biologische sporen het gevolg zijn van intensief contact (zoals bij een geweldsdelict) dan wel zijn ontstaan bij incidenteel contact (zoals bij een zakelijke ontmoeting), is bovendien aanleiding geweest voor een discussie over het aantal cellen dat in het extract van bemonstering #20 aanwezig was. Vanwege een onjuiste aanname bij de schatting van dit aantal cellen, is een herziene versie d.d. 30 augustus 2013 van het NFI-rapport d.d. 19 mei 2006 aan de rechter-commissaris toegezonden. In een rapportage d.d. 18 december 2012 van dr. M.J. Blom, dat door de verdediging is ingebracht ter onderbouwing van het verzoek om nader onderzoek ex artikel 461 Sv, wees Blom er namelijk met juistheid op dat bij de berekening van het aantal cellen in het extract van bemonstering #20 in het NFI-rapport van 19 mei 2006 ten onrechte was uitgegaan van een extractievolume van 400 microliter vloeistof, het standaard vloeistofvolume van de Chelex-methode voor de extractie van DNA, in plaats van (ten hoogste) 100 microliter vloeistof, te weten het standaard vloeistofvolume van de QlAamp-methode, die in werkelijkheid bij de extractie van DNA uit bemonstering #20 is toegepast. Dat maakt bij het terugrekenen een factor 4 uit. Bovendien gaat het (maar dan in veel mindere mate) om verschil in een aanname omtrent de massa van het DNA per cel, te weten 5 picogram dan wel 6,6 picogram. Uitgaande van de meest conservatieve aannames vermeldt het herziene rapport van 30 augustus 2013 thans een schatting van ongeveer driehonderd mannelijke cellen in het extract van bemonstering #20. Daarmee onderschrijft het NFI de berekening van dr. Blom.

191. Tot een bijstelling van de conclusies leidde dat echter niet. In het (herziene) rapport van 30 augustus 2013 wordt namelijk ook op het volgende gewezen:

192. Na een toelichting op de herziene schatting merkt Kloosterman op:

193. In het (in zoverre ongewijzigde) rapport van 19 mei 2006 wordt ook teruggekomen op het onderwerp van het aantal cellen dat minimaal benodigd is om met standaardmethoden een DNA-profiel te genereren. Ook dit onderwerp komt hieronder nog ter sprake, maar ik geef thans de volgende passages weer:

194. Het rapport van 19 mei 2006 maakt (evenals de herziene, in zoverre ongewijzigde versie) bovendien melding van de resultaten van aanvullend DNA-onderzoek. Onder de resultaten bevindt zich het aantreffen van #42, een bloedvlekje, aanwezig op de achterzijde van de voorste kraag, in een roodbruine vlek (sector 10, “locaties welke in geklede toestand van het slachtoffer moeilijk bereikbaar zijn”).¹⁶⁴ Ik citeer uit het rapport:

195. Dit betekent dat er op de revers/kragen van de blouse van het slachtoffer twee bloedsporen zijn aangetroffen waarvan het (partiële) profiel overeenkomt met de betreffende DNA-kenmerken van de verzoeker: #10 en #42.¹⁶⁵ Het rapport van 19 mei 2006 (tevens het rapport van 30 augustus 2013) maakt melding van bloedsporenonderzoek verricht door sporenonderzoeker ing. M.J. van der Scheer. Van der Scheer is nagegaan of op basis van de vorm en locaties van de bloedsporen #10 en #42 uitspraken kunnen worden gedaan over de wijze waarop zij zijn ontstaan. Daartoe heeft hij experimenten uitgevoerd met behulp van een stuk textiel dat uit de witte blouse is verwijderd. Hij trok daaruit de conclusie: “Bij de experimenten met vloeibaar bloed bleek dat de textiele stof van de blouse een 'onvoorspelbaar' karakter bezit. De meeste textiele materialen hebben bij dit type experimenten een voorspelbaar karakter. Bij experimenten met deze stof is moeilijk onderscheid te maken tussen overdrachtssporen van bloed en geprojecteerde bloedspatjes.” Van der Scheer concludeert dat #10 uit de kraag van de blouse vermoedelijk een overdrachtsspoor (contactspoor) betreft. Over de vraag of #42 een overdrachtsspoor of een ‘geprojecteerd’ spoor (d.w.z. een spatje) betreft, kan Van der Scheer geen uitspraken doen. Bovendien kan hij geen uitspraken doen over de vraag of de bloedsporen #10 en #42 bij hetzij één, hetzij meer handelingen zijn ontstaan.¹⁶⁶

196. Bij rapport van 24 mei 2007 doen Kloosterman en Van der Scheer verslag van de resultaten van nader DNA-onderzoek aan een reeks nieuwe bemonsteringen. Dat heeft geen bijzonderheden opgeleverd. Op de vraag naar de eventuele aanwezigheid van celmateriaal van een ander persoon dan het slachtoffer en de verzoeker in de bemonsteringen, laten de rapporteurs weten (vetgedrukt in het origineel):

197. In verband met de vraag naar de mogelijke aanwezigheid van celmateriaal van een ander persoon dan het slachtoffer en de verzoeker in de bemonsteringen van de blouse, heeft mr. Van der Meijden de deskundige Linacre PhD van de universiteit van Strathclyde (Glasgow) benaderd. Daarbij is Linacre in het bijzonder gewezen op het rapport van Kenny van 31 maart 2006. Linacre heeft op het NFI de blouse aan inspectie onderworpen en hij heeft de rapportages van het NFI gereviewd. Bij rapport van 19 januari 2007 concludeerde hij (onderstreping mijnerzijds):

198. De rapportage d.d. 18 mei 2006 betreft het verslag van Y-chromosomaal DNA-onderzoek aan de bemonsteringen #1, #6, #7, #8, #9, #10, #12, #13, #17, #18, #19 en #20 van de witte blouse. Alle daarin waargenomen Y-chromosomale DNA-kenmerken kwamen overeen met het Y-chromosomale DNA-profiel van de verzoeker. In geen van de genoemde sporen kon de aanwezigheid van Y-chromosomaal DNA van een onbekend persoon worden aangetroffen, aldus De Knijff en Kraaijenbrink.

199. De rapportage van 11 september 2006 betreft het verslag van – voornamelijk Y-chromosomaal – DNA-onderzoek aan ongeveer honderd sporen, waaronder spoor #42. In dit spoor heeft De Knijff acht Y-chromosomale DNA-kenmerken waargenomen die overeenkomen met het Y-chromosomale DNA-profiel van de verzoeker. Spoor #42 bleek bovendien een autosomaal DNA-mengprofiel, waarvan de duidelijke hoofdbijdrage wat betreft alle waargenomen autosomale kenmerken overeenkomt met het DNA-profiel van de verzoeker, en waarvan de zeer geringe nevenbijdrage enkele DNA-kenmerken bevatte die overeenkomen met het DNA-profiel van het slachtoffer.

200. In dit rapport wordt bovendien verslag gedaan van Y-chromosomaal DNA-onderzoek aan de (in totaal vier) bemonsteringen van de afgeknipte nagels, telkens alle bovenzijden dan wel alle onderzijden, afkomstig van de rechterhand, respectievelijk de linkerhand van het slachtoffer. In het celmateriaal dat is bemonsterd van de bovenzijden van de nagels van de rechterhand, het celmateriaal dat is bemonsterd van de onderzijden van de nagels van de rechterhand en het celmateriaal dat is bemonsterd van de bovenzijden van de nagels van de linkerhand werden Y-chromosomale DNA-kenmerken waargenomen die telkens overeenkomen met de desbetreffende kenmerken in het Y-chromosomale DNA-profiel van de verzoeker. Bovendien merkt De Knijff op dat in geen van de onderzochte DNA-extracten DNA-kenmerken werden aangetroffen die niet overeenkomen met DNA-kenmerken van het slachtoffer of de verzoeker.

201. Binnen het bestek van het nadere feitenonderzoek, op de voet van artikel 461 Sv, is in opdracht van de rechter-commissaris (ook) in de DNA-pijler nader onderzoek verricht. Op de resultaten hiervan wordt in het herzieningsverzoek géén beroep gedaan ter onderbouwing van een novum. De hierboven al genoemde (herziene) NFI-rapportage van 30 augustus 2013 en de hieronder te vermelden rapportages van het NFI en van Whitaker komen in het herzieningsverzoek nagenoeg niet aan de orde. Daardoor blijven zij vrijwel onweersproken.

202. In antwoord op (55) vragen afkomstig van leden van de begeleidingscommissie, met inbegrip dus van mr. Knoops, hebben prof. dr. Kloosterman en ing. M.J. van der Scheer een rapportage van 53 pagina’s opgesteld. De rapportage vangt aan met de volgende passage:

203. Op onderdelen van deze rapportage zal ik terugkomen bij de bespreking van de voorgestelde nova.

204. Met instemming van de verdediging is J. Whitaker PhD, verbonden aan Principal Forensic Services, aangezocht voor DNA-rapportage op zowel bronniveau als activiteitniveau. Whitaker heeft niet zelf DNA-analyse verricht maar hem zijn de ‘ruwe’ analyseresultaten van het NFI overhandigd. Whitaker heeft de witte blouse (in het gebouw van het NFI) tweemaal onderzocht. Aan het rapport d.d. 2 oktober 2017 ontleen ik de volgende conclusie op bronniveau (p. 27):

205. Bij de evaluatie van de sporen op activiteitniveau heeft Whitaker overeenkomstig de onderzoeksopdracht twee hypothesen geëvalueerd. Die hypothesen komen overeen met de door mij hierboven omschreven DNA-hypothese I en DNA-hypothese II, door Whitaker respectievelijk de ‘deathly violence proposition’ en de ‘social interaction proposition’ genoemd. Whitaker heeft hiertoe informatie ontvangen over het dodelijke geweld dat volgens de patholoog-anatoom op het slachtoffer is uitgeoefend: verwurging, uitwendig mechanisch geweld op de borststreek (met ribbreuken tot gevolg) en de toediening van messteken. Omtrent de ‘zakelijk contact’-hypothese is Whitaker meegedeeld: “[aanvrager] , who is Dutch, visited the home address of the deceased on the morning of 23 September 1999 to attend a business meeting. [aanvrager] and [slachtoffer] greeted each other by shaking hands and discussed aspects of their business in close, socially acceptable proximity, but not in direct contact with each other.” Daarbij is Whitaker omtrent de persoon van de verzoeker bovendien (bij wijze van achtergrondinformatie) meegedeeld: “[aanvrager] was suffering from hay fever symptoms and had a tendency to spit more than the average person when speaking. He also had a habit of peeling away loose skin around his fingernails which possibly resulted in bloody edges around the nails.”

206. Whitaker heeft de evaluatie van het sporenbeeld op de witte blouse in twee fasen uitgevoerd. Allereerst heeft hij de bewijswaarde van (i) de waarneming van DNA-sporen die van de verzoeker afkomstig zijn op de blouse en (ii) de afwezigheid van de waarneming van DNA-sporen van een ander dan het slachtoffer of de verzoeker, tot uitdrukking gebracht in een (door hem berekende) likelihood ratio van 93. “This means that, in my opinion, the findings in this case are approximately 90 times more likely if the deathly violence proposition were true rather than the social interaction proposition”, aldus licht Whitaker toe. In de tweede fase heeft hij alsnog de locaties en (zo mogelijk) de aard van de biologische sporen die aan de verzoeker kunnen worden toegeschreven in zijn beschouwing betrokken. Daarbij neemt hij onder meer in aanmerking dat in de nekregio van de blouse twee bloedsporen afkomstig van de verzoeker (#10 en #42) zijn aangetroffen. Bovendien maakt hij melding van een door hem waargenomen associatie tussen de locaties van de lichtrode vlekken (‘redistributed make-up stains’) op de blouse en de locaties van DNA-sporen van de verzoeker:

207. Dit alles brengt Whitaker tot de volgende slotsom:

208. Onder ‘very strong support’ voor de ‘deathly violence proposition’ verstaat Whitaker een likelihood ratio die is gelegen tussen tienduizend en één miljoen in het voordeel van DNA-hypothese I. Dit is in overeenstemming met de ordegrootte van de likelihood ratio die is gerapporteerd door Kloosterman en Van der Scheer in de NFI-rapportage van 20 augustus 2015, waarbij dezelfde set van hypotheses (‘propositions’) is geëvalueerd. Van de inhoud van het rapport van 20 augustus 2015 was Whitaker niet op de hoogte gesteld; Whitaker heeft slechts toegang gekregen tot de ruwe data van de DNA-analyses van het NFI.

209. In twee nadere rapportages heeft Whitaker antwoord gegeven op vragen die afkomstig zijn uit de begeleidingscommissie, te weten de beantwoording bij e-mail van 16 november 2018 en in een supplementary Report van 7 mei 2019 (met commentaar op de Krane & Gilder statement van juni 2012). Hierop kom ik terug.

210. Na het wijzen van het bestreden arrest zijn in het kader van het oriënterend vooronderzoek door het OM alsook in het kader van het nadere feitenonderzoek ex artikel 461 Sv (opnieuw) forensische onderzoeken uitgevoerd. Het hiervoor weergegeven overzicht laat zien dat de onderzoeksresultaten die na het arrest zijn verkregen niet hebben geleid tot een wezenlijke wijziging van de conclusies van het NFI. Het NFI heeft weliswaar enkele nuanceringen aangebracht, bijvoorbeeld in zijn uitspraken over aantallen cellen in bemonsteringen (daarop kom ik terug), maar het NFI en het FLDO hebben ook nieuwe sporen gevonden die voor de verzoeker als belastend kunnen worden aangemerkt. De conclusies van Whitaker, de deskundige die binnen het bestek van het nadere feitenonderzoek is aangezocht, corresponderen bovendien in grote lijnen met die van het NFI.

211. Thans volgt de bespreking van de twee clusters van nova waarmee de verdediging opkomt tegen de vaststellingen van het hof in de DNA-pijler. Evenals in de gsm-pijler zal ik telkens stilstaan bij de vraag hoe de voorgestelde nova zich verhouden tot rapportages die ná 2004 zijn verkregen, in dit geval met name die van het NFI (uit de jaren 2013 en 2015) en Whitaker (uit de jaren 2017 en verder). Niet eerder dan na de bespreking van de beide clusters van nova kom ik toe aan de vraag of de nova – afzonderlijk dan wel in onderling verband en samenhang – ernstige twijfel oproepen aan de juistheid van de veroordeling.

212. Ik vang aan met de bespreking van het cluster van nova III. De nummering van onderdelen daarvan is van mijn hand. In onderdeel a, het meest omvangrijke, volg ik niet exact de volgorde waarin de verdediging haar argumentatie naar voren heeft gebracht.

213. Met novum III, onderdeel a,¹⁶⁸ wordt onder meer opgekomen tegen een passage in de bewijsmotivering van het hof en tegen een mededeling van Eikelenboom ter terechtzitting van 24 januari 2004 die het hof als bewijsmiddel 10 heeft gebruikt. Die passage in de bewijsmotivering luidt als volgt (ik herhaal):

214. Tegen dit onderdeel van de argumentatie in de bewijsmotivering van het hof worden, als ik het goed zie, de volgende vier bezwaren ingebracht:

215. Deze bezwaren baseert de verdediging voor een belangrijk deel op een statement van prof. D.E. Krane PhD en J.R. Gilder PhD van juni 2012 (hierna: Krane & Gilder), productie 19 bij het herzieningsverzoek. De verdediging verwijst bovendien naar wetenschappelijke literatuur.

216. In debat is de vraag wat de aard is van de in deze zaak door het NFI uitgevoerde methode van DNA-analyse. Betreft dat een standaardanalysemethode dan wel meer sensitief onderzoek, in essentie een ‘low copy number’ (LCN)-methode? De discussie spitst zich daarbij toe op instellingen van de ‘capillaire elektroforese’. Capillaire elektroforese betreft één van de onderdelen van een DNA-analyse. Voor een goed begrip van de discussie loop ik eerst de afzonderlijke onderdelen van een DNA-analyse langs, zodat ik hierna onderscheid kan maken tussen:

217. Een forensische DNA-analyse valt uiteen in de volgende onderdelen:¹⁷⁰

218. Ik ga successievelijk in op de onderdelen 2 tot en met 6, allereerst: bemonsteren. DNA-onderzoek vangt aan met de bemonstering van een – vermoedelijk biologisch – spoor, bijvoorbeeld een vlek op textiel. Meestal wordt daarvan slechts een deel veiliggesteld (bijvoorbeeld door uitknippen), het resterende deel blijft aanwezig op de sporendrager. Een deel van wat uitgeknipt is, wordt ondergedompeld in een gebufferde, waterige vloeistof met het oog op ‘DNA-extractie’.

219. DNA-extractie. Bij het nemen van monsters van celmateriaal vanaf sporendragers, en trouwens ook bij celmateriaal dat (als referentiemateriaal) rechtstreeks van een individu is afgenomen, wordt niet alleen een kleine hoeveelheid DNA verkregen, maar ook aanzienlijke hoeveelheden ander cellulair materiaal. Voordat het DNA kan worden geanalyseerd, is het noodzakelijk om dit DNA te scheiden van het andere materiaal. Eiwitten en andere cellulaire componenten, evenals niet-celgebonden stoffen (bijvoorbeeld materiaal vanaf de sporendrager), bemoeilijken zowel de vermeerdering (PCR) als de analyse van het DNA. Om deze reden zijn DNA-extractiemethoden ontwikkeld om het DNA zo zuiver mogelijk te isoleren. Voorbeelden hiervan die in deze zaak zijn gebruikt, betreffen het Chelex-protocol en de QIAamp-kit. Het eindresultaat van de extractie is een (vloeibaar) DNA-extract. In het geheel genomen draagt het zuiveren en vrijmaken van het DNA uit het spoor in belangrijke mate bij aan de gevoeligheid, betrouwbaarheid en reproduceerbaarheid van DNA-analysetechnieken.

220. DNA-kwantificering. Vaak is het noodzakelijk om zowel de hoeveelheid als de kwaliteit van het geëxtraheerde DNA te meten, voordat vermeerderings- en analytische procedures worden uitgevoerd. De concentratie van DNA in het DNA-extract wordt tot uitdrukking gebracht in nanogram per microliter.

221. DNA-vermeerdering. Om voldoende DNA te verkrijgen voor een analyse, wordt een gedeelte van het volume van het DNA-extract (dat de te vermeerderen DNA-template moleculen bevat)¹⁷² gebruikt als de input van het volgende onderdeel van de DNA-analyse. In dit volgende onderdeel worden specifieke DNA-fragmenten, bekend als ‘short tandem repeats’ (STR’s), gemarkeerd en vermenigvuldigd (‘geamplificeerd’) door toepassing van de polymerasekettingreactie (PCR). Bij elke stap van de PCR bevat de oplossing in principe tweemaal zoveel gemarkeerd DNA. Een herhaling van deze vermeerderingsstappen leidt dus tot exponentiële groei van de hoeveelheid gemarkeerd DNA. Dit proces resulteert in een (vloeibaar) PCR-product, dat een mengsel is van alle vermeerderde DNA-fragmenten.

222. Om de gevoeligheid van de DNA-analyse te verhogen, kan het aantal van de vermeerderingsstappen in de PCR worden vergroot, bijvoorbeeld van 28 (standaard) naar 34 (hyperamplificatie). De techniek met meer vermeerderingsstappen staat bekend als een low copy number (LCN)-methode.

223. Scheiding en detectie. Om de gemarkeerde verschillende STR’s in dit mengsel, die overeenkomen met specifieke DNA-kenmerken (allelen), te kunnen identificeren, is het nodig om ze eerst van elkaar te scheiden. Hiervoor wordt tijdens de DNA-analyse meestal gebruikgemaakt van een analytisch-chemische techniek genaamd ‘elektroforese’. Bij de elektroforese voor STR-DNA-analyse wordt een capillair gebruikt, een buisje met de diameter van een gemiddelde mensenhaar. Om die reden staat deze scheidingsmethode bekend als ‘capillaire elektroforese’.

224. Een kleine hoeveelheid van het PCR-product wordt geïnjecteerd in het capillair. Onder invloed van een elektrisch veld worden de negatief geladen DNA-fragmenten door het capillair heen getrokken. In dit proces bewegen kortere fragmenten sneller door het capillair dan langere fragmenten, waardoor ze kunnen worden onderscheiden wanneer ze aan het eind van het capillair worden gedetecteerd. Het resultaat van de capillaire elektroforese wordt softwarematig weergegeven in een zogeheten ‘elektroferogram’, beter bekend als een DNA-piekenprofiel.

225. Om de gevoeligheid van de capillaire elektroforese (en daarmee de gevoeligheid van de DNA-analyse) te verhogen, kan de injectietijd worden verlengd. Hierdoor kan er meer PCR-product in het capillair worden verzameld en zal er meer van het product langs de detector gaan. Deze techniek met langere injectietijd wordt in de literatuur ook wel aangeduid als ‘enhanced detection’. Vergeleken bij de toename van de sensitiviteit die optreedt bij hyperamplificatie geeft ‘enhanced detection’ een relatief geringe toename van de sensitiviteit van de DNA-analyse. Vergeleken met hyperamplificatie is ‘enhanced detection’ veel minder gevoelig voor het optreden van artefacten.¹⁷³

226. In het herzieningsverzoek wordt betoogd dat het NFI toepassing heeft gegeven aan een methode die de kenmerken bevat van een low copy number-(LCN)-methode, met alle daaraan verbonden risico’s voor een misinterpretatie van het piekenprofiel vanwege het optreden van ‘artefacten’, zoals ‘stutters’ en ‘allelic drop-out’.¹⁷⁴ Hierbij wordt – onder verwijzing naar het statement van Krane & Gilder – beklemtoond (a) dat (in de woorden van de verdediging) “nagenoeg alle sporen minder dan 1 ng template DNA bevatten”,¹⁷⁵ en (b) dat toepassing is gegeven aan verlengde injectietijden.

227. Punt (a), het bezwaar tegen ‘de test met een monster van minder dan 1 nanogram DNA-extract’, aldus het herzieningsverzoek, houdt verband met de discussie over het aantal cellen dat minimaal benodigd zou zijn voor het verkrijgen van een bruikbaar DNA-profiel. Indien zou worden aangenomen dat de massa van DNA per cel 5 picogram bedraagt,¹⁷⁶ staat 1 nanogram DNA gelijk aan ongeveer 200 cellen. Productie 21, een door Krane & Gilder opgestelde lijst met gegevens van de door het NFI onderzochte bemonsteringen, laat echter zien dat in veel gevallen de door het NFI vastgestelde hoeveelheid DNA in een template minder bedroeg dan 1 nanogram, te weten een hoeveelheid die varieert tussen 50 picogram en maximaal 1000 picogram (= 1 nanogram). De hoeveelheid DNA-template die door Applied Biosystems, de producent van de gebruikte analysesystemen ‘Identifiler’ en ‘SGM+’, wordt “voorgeschreven” (aldus de verdediging), behelst echter méér, te weten een hoeveelheid die is gelegen tussen de 1 en 2,5 nanogram. Kortom, het aantal van (ongeveer) 200 cellen waarvan Eikelenboom melding maakt, betreft niet – zoals Eikelenboom abusievelijk meende – de minimaal benodigde hoeveelheid cellen, maar de optimale hoeveelheid cellen voor het genereren van een DNA-profiel. Ook uit minder cellen kan echter een DNA-profiel worden verkregen.¹⁷⁷ Als gevolg van het gebruik van minder dan de optimale hoeveelheid cellen (te weten een instellingsgrens beneden de ‘stochastic threshold’), kunnen zich volgens Krane & Gilder bij de DNA-analyse sneller diverse artefacten voordoen die de interpretatie van het piekenprofiel kunnen bemoeilijken. Bovendien laat dit zien dat het NFI wel degelijk in staat is om bruikbare DNA-profielen te verkrijgen uit minder dan 200 cellen, zodat Eikelenboom het hof in 2004 onjuist heeft geïnformeerd, aldus de verdediging.

228. Punt (b). Diezelfde lijst (productie 21) demonstreert dat het NFI bij de capillaire elektroforese telkens injectietijden heeft ingesteld van 15 en van 25 seconden. De producent van het gebruikte analysesysteem ‘dicteert’ echter injectietijden van 10 seconden. Dit laat zien dat het NFI geen toepassing heeft gegeven aan een ‘standaardmethode’, zoals Eikelenboom het hof liet weten, maar aan een variant van een zeer gevoelige LCN-DNA-analyse (wederom met alle daaraan verbonden risico’s).

229. Uit het voorgaande volgt dat het hof in de bewijsmotivering is uitgegaan van een onjuiste mededeling van Eikelenboom ter terechtzitting van het hof van 26 januari 2004 (bewijsmiddel 10). Daarnaast wijst de verdediging – onder verwijzing naar wetenschappelijke literatuur – erop dat met een simpele handdruk en ‘consumptief spreken’ reeds méér dan 1 nanogram DNA kan worden overgedragen. Het gevolg van een en ander is dat ‘bruikbare’ DNA-profielen uit sporen c.q. vlekken op de blouse ten onrechte worden aangezien voor sporen die in verband staan met het delict, aldus de verdediging.

230. In twee rapportages van het NFI wordt stilgestaan bij de discussie die ik hiervoor globaal heb geschetst. Het is bij lezing van de volgende passages daaruit van belang om voor ogen te houden dat er (zoals gezegd) een verschil is tussen (de hoeveelheid DNA in) een DNA-extract, een PCR-product en het monster daarvan dat in het capillair wordt geïnjecteerd. Ik wijs allereerst op het NFI-rapport van 30 augustus 2013 van Kloosterman en Van der Scheer. Daarin is onder meer opgenomen, p. 9-10 (onderstrepingen en verduidelijkingstoevoeging tussen ‘[-]’ mijnerzijds):

231. Ik wijs bovendien op de volgende passage in het NFI-rapport van 20 augustus 2015 van de hand van Kloosterman en Van der Scheer (p. 6-7, synopsis Kwestie 1: Hoeveelheid bemonsterd celmateriaal):

232. Op p. 8-15 van het NFI-rapport van 20 augustus 2015 van de hand van Kloosterman en Van der Scheer lieten zij in antwoord op vraag 1.8 weten (onderstreping mijnerzijds):

233. In antwoord op vraag 1.11 merkten Kloosterman & Van der Scheer het NFI-rapport van 20 augustus 2015, p. 17-18, onder meer op (onderstreping mijnerzijds):

234. Het rapport van Whitaker van 2 oktober 2017 laat zien dat hij evenmin het aantal cellen dat aanwezig is in een extract betrekt in zijn evaluatie van het sporenbeeld op de blouse. Zijn antwoorden op vragen vanuit de begeleidingscommissie stroken hiermee. Vraag 15 luidde bijvoorbeeld: “Has the amount of cellular material (calculated in mass DNA and/ or the number of cells) which has been required for generating the DNA-profiles as reported by the Dutch Forensic Institute, influenced the conclusions drawn by you about the DNA transfer mechanism (DNA transfer mechanism)?”

Daarop antwoordde Whitaker:

235. In zijn supplementary report van 30 april 2019 (met een reactie op het statement van Krane & Gilder) heeft Whitaker onder meer het volgende opgetekend (p. 4):

236. Alvorens in te gaan op enkele van de argumenten zet ik de aan het voorgaande ontleende noties nog eens op een rijtje (deze komen ook terug bij de bespreking van volgende onderwerpen):

237. Het voorgaande wijst uit dat deskundigen geen accuraat antwoord kunnen geven op de vraag naar het aantal cellen dat in het individuele geval bij een bepaalde handeling of bij een bepaald contact wordt overgedragen. Van het celmateriaal dat in een vlek of spoor aanwezig is, zal doorgaans slechts een deel (kunnen) worden bemonsterd. In de regel zal bovendien niet al het celmateriaal in de bemonstering worden geëxtraheerd. Sterker, de ‘extractie-efficiëntie’ van de indertijd toegepaste extractiemethoden is vrij gering.¹⁷⁹ Het aantal cellen waaruit een spoor oorspronkelijk is opgebouwd, is dus onbekend. Niettemin mag veilig worden aangenomen dat het DNA-extract een aanzienlijk geringere hoeveelheid cellen bevat dan het bemonsterde spoor. “Daarom kan op grond van de kwantificering van het DNA alleen een schatting worden gedaan van de hoeveelheid DNA die is geëxtraheerd en niet over de veel grotere hoeveelheid DNA (cellen) die in de oorspronkelijke bemonstering (in dit geval de stof van de blouse) aanwezig is geweest,” aldus Kloosterman en Van der Scheer in het rapport van 20 augustus 2015.¹⁸⁰ Het aantal cellen waaruit het spoor is opgebouwd speelt dan ook géén rol bij de evaluatie van het sporenbeeld, zo begrijp ik de rapporteurs.

238. Hierboven liet ik zien dat ook de externe deskundige die in het nadere feitenonderzoek ex artikel 461 Sv is aangezocht, Whitaker, dezelfde opvatting is toegedaan. Het gaat ook hem slechts om de waarneming van biologische sporen, om de locaties, (voor zover mogelijk) de aard en herkomst ervan, niet om de hoeveelheid cellen waaruit die sporen zijn opgebouwd. De discussie over het aantal cellen dat minimaal benodigd is om een DNA-profiel te verkrijgen, raakt dan ook niet de kern van de zaak en doet dus ook niet af aan de conclusies van het NFI en Whitaker.

239. De aard van de methode die is toegepast voor de DNA-analyse van bemonsteringen speelt vanzelfsprekend een rol bij de evaluatie van het sporenbeeld. Ik deel echter niet het bezwaar van de verdediging dat Eikelenboom in 2004, in zijn rapport van 22 januari 2004 en ter terechtzitting van 26 januari 2004, geen melding had mogen maken van de toepassing van een ‘standaardmethode’. De hoeveelheid DNA in het PCR-product dat in het capillair wordt geïnjecteerd en de instelling van injectietijden die volgens de verdediging door Applied Biosystems, de producent van de gebruikte analysesystemen ‘Identifiler’ en ‘SGM+’, worden “voorgeschreven”, betreffen in werkelijkheid geen ‘voorschriften’ of ‘internationaal wetenschappelijk aanvaarde normen’,¹⁸¹ maar slechts adviezen voor de gebruikers.¹⁸² Het NFI heeft zelfstandig onderzoek gedaan naar de effecten van verlengde injectietijden op de resultaten van de DNA-analyse en op (de mogelijke toename van) de waarschijnlijkheid van het optreden van artefacten.¹⁸³ Het NFI heeft ervoor gekozen om bij de analyse van sporenmateriaal standaard een injectietijd van vijftien seconden te hanteren. Aan die keuze lag een validatiestudie ten grondslag. Het hof is dus niet onjuist voorgelicht.

240. De reeks van wetenschappelijke artikelen waarmee de verdediging de mogelijkheid benadrukt dat de DNA-sporen die aan de verzoeker worden toegeschreven bij gelegenheid van oppervlakkig zakelijk contact tot stand zijn gekomen en zich vervolgens over de sporendrager hebben verspreid (relocatie, hier ook ‘cross-contaminatie’ genoemd), komt erop neer dat de bij de rechter reeds bekende onzekerheden van forensisch bewijs extra worden belicht. De rapportages van het NFI en van Whitaker wijzen uit dat zij bekend zijn met de in die literatuur omschreven fenomenen en dat zij daarmee gepaard gaande onzekerheden bij de evaluatie van het gehele sporenbeeld hebben betrokken.¹⁸⁴

241. Kortom, de conclusies van het NFI en Whitaker worden niet ondergraven door hetgeen als onderdeel a van novum III naar voren is gebracht.

242. Onder 6.2.6.4, randnummers 432-438, wordt in het herzieningsverzoek een analyse besproken van prof. dr. Derksen, afkomstig uit zijn boek Leugens over [aanvrager].¹⁸⁵ De analyse van Derksen heeft betrekking op de vraag of de locaties op de blouse waar sporenmateriaal van de verzoeker is aangetroffen discriminerend zijn voor ‘het geweldscenario’ (DNA-hypothese I) dan wel ‘het zakelijk-contactscenario’ (DNA-hypothese II). Derksen oordeelt van wel. De locaties van de DNA-monsters passen in zijn opvatting veel beter bij het zakelijk-contactscenario. Met name zeven monsters op het pand van de rechterschouder van de blouse, alsook drie monsters op de achterzijde van de kragen van de blouse, met inbegrip dus van de (bloed)sporen #10 en #42, ondersteunen in zijn ogen het zakelijk-contactscenario aanzienlijk meer dan het geweldscenario. Daarmee wijkt Derksen dus af van de oordelen van het NFI en van Whitaker. De analyse van Derksen wordt door de verdediging gepresenteerd als (onderdeel van een) novum.

243. In het herzieningsverzoek wordt niet uiteengezet op basis waarvan Derksen op het door hem betreden terrein als deskundige kan worden aangemerkt. Om de redenen genoemd onder randnummer 39 schiet de motivering van het herzieningsverzoek dus tekort. Dit betekent dat de Hoge Raad op juridische gronden aan de analyse van Derksen voorbij moet gaan. Niettemin ga ik kort in op de analyse van Derksen. Ik zal uiteenzetten waarom deze analyse ook op inhoudelijke gronden moet worden gepasseerd.

244. Cruciaal in de analyse van Derksen is de vraag welke locaties op de blouse al dan niet als ‘delictgerelateerd’ moeten worden aangemerkt. Derksen verwijt het NFI dat het bijna de gehele blouse als delictgerelateerd beschouwt. Derksen merkt een aanzienlijk kleiner oppervlak van de blouse aan als delictgerelateerd. In zijn evaluatie van het sporenbeeld past Derksen, als ik het goed zie, onder meer de volgende regels toe. Een aan de verzoeker toegeschreven spoor dat buiten het door Derksen als delictgerelateerd aangemerkte gebied is aangetroffen, ondersteunt het zakelijk-contactscenario met één punt (+1) én ondergraaft het geweldscenario met één punt (–1). Andersom geldt dat een aan de verzoeker toegeschreven spoor dat binnen het door Derksen als delictgerelateerd aangemerkte gebied is aangetroffen, het geweldscenario met één punt (+1) ondersteunt én het zakelijk-contactscenario met één punt (–1) ondergraaft. Elk niet aan de verzoeker toegeschreven spoor in gebied dat Derksen als delictgerelateerd aanmerkt, ondergraaft het geweldscenario met één punt etc. Er zijn ook enkele ‘twijfelsporen’, waarvoor Derksen de mogelijkheid van cross-contaminatie oppert, maar die laat ik hier buiten bespreking. Wanneer al deze punten in een matrix worden opgenomen (en opgeteld), ontstaat een zogeheten ‘Heuer model’. Zo’n matrix faciliteert het afwegen van argumenten die pleiten vóór dan wel tégen een bepaald scenario en wordt door Derksen veelvuldig gebruikt.

245. Als ik het goed zie, verbindt Derksen de kwalificatie ‘delictgerelateerd’ voornamelijk aan locaties op de blouse die corresponderen met de locaties van de verwondingen aan het lichaam van het slachtoffer. De locaties van bloedvlekken rond steekverwondingen zijn dus delictgerelateerd. Wurgsporen zijn bij de sectie aangetroffen in de hals van het slachtoffer, maar bij de sectie zijn aan haar nek géén verwondingen waargenomen. De achterzijde van de kragen van de blouse zijn dus niet-delictgerelateerde gebieden, aldus begrijp ik Derksen. De sporen #10, #19 en #42 leveren zodoende drie punten op vóór het zakelijk-contactscenario en drie tégen het geweldscenario.

246. Aangezien op de rechterschouder van het slachtoffer géén verwondingen zijn aangetroffen en aangezien de blouse ter hoogte van de schouder – tijdens het delict – volgens Derksen bedekt moet zijn geweest door het vest, leveren de zeven sporen van [aanvrager] , #1, #7, #8, #9, #12, #17 en #18, zeven punten tégen het geweldscenario op en zeven punten vóór het zakelijk-contactscenario. Dat laatste is verklaarbaar, volgens Derksen, aangezien de verzoeker bij het zakelijk contact zijn (vochtige) hand troostend kan hebben gepositioneerd op de schouder van het slachtoffer dan wel zijn celmateriaal door ‘consumptief spreken’ of ‘niezen’ aldaar op haar blouse kan hebben gedeponeerd. Daarmee valt – naar het oordeel van Derksen – het doek voor het geweldscenario.

247. Zoals gezegd is in de analyse van Derksen van groot belang op welke locaties van de blouse de sporen van de verzoeker al dan niet zijn aangetroffen. Hiertoe wijs ik op de rapportage van Whitaker van 2 oktober 2017, appendix 2, p. 41, alwaar de voorzijde van de blouse en de locaties van de bemonsteringen (in kleur) zijn afgebeeld. Ook de kennisneming van een 3D-visualisatie die het NFI in 2007 van de blouse heeft vervaardigd, is nuttig. De kleine zwartwitafbeeldingen op p. 187 van Leugens over [aanvrager] zijn daarentegen alleen met moeite te bestuderen.

248. Bij bestudering van de afbeeldingen van de blouse met locaties van de bemonsteringen, blijkt dat de door Derksen gegeven omschrijving van de zeven “monsters op de rechterschouder” geen adequate voorstelling van zaken geeft. Kunnen de sporen #7 en #12 nog wel worden aangemerkt als gesitueerd op de rechterschouder, althans op de voorzijde daarvan, dat geldt m.i. niet voor de volgende sporen:

249. In dit verband is een eerste waarschuwing op zijn plaats. Onduidelijk is hoe het slachtoffer de kragen van de witte blouse precies droeg: bijvoorbeeld de onderste kraag c.q. revers onder het vest liggend dan wel erboven; de (bovenste) ronde kraag erboven, liggend, dan wel rechtopstaand etc. Uit de foto’s van de pd is dat niet heel goed op te maken.¹⁸⁶

250. Anders dan Derksen voor mogelijk houdt,¹⁸⁷ ligt het – mede vanwege de kennelijke flexibiliteit van het materiaal waarvan de revers zijn gemaakt – m.i. weinig voor de hand dat die revers bij normale dracht rechtop staan of naar elkaar zijn toegekeerd. Alleen in dat minder waarschijnlijke geval zouden de achterzijden van de revers bereikbaar kunnen zijn geweest voor bij zakelijk contact geprojecteerd speeksel en snot. Dit minder waarschijnlijke geval laat zich dan ook voor wat betreft spoor #18 niet goed denken, maar met enige lenigheid van geest is er voor #18 altijd wel een verklaring te vinden. Wat een troostende hand op de locaties van de sporen #1 en #8, #9, #17 en #18 te zoeken had, is in een zakelijk-contactscenario raadselachtig.

251. Ik vind het dan ook niet goed verdedigbaar dat de sporen #1 en #8, #9, #17 en #18 zonder enig voorbehoud steun zouden moeten opleveren voor het zakelijk-contactscenario. De aanname van Derksen dat op die locaties geen verwondingen zijn aangetroffen, gaat bovendien niet onverkort op. Het slachtoffer is niet alleen gewurgd en meermalen met een mes gestoken, maar op haar borstkas is ook uitwendig mechanisch geweld uitgeoefend, met ribbreuken tot gevolg. Het vest dat het slachtoffer bij de lijkvinding droeg, lag (op foto’s van de pd) helemaal open gespreid. Dit vest heeft in het geweldscenario de overdracht van celmateriaal van de dader op het gehele voorpand van de blouse niet belemmerd.

252. Ik kom toe aan de sporen op de kraag. Zoals gezegd rekent Derksen het bestaan en de locatie van spoor #19, dat zich bevond in gebied met lichtrode vlekken, alsook van de sporen #10 en #42, die door deskundigen zijn aangemerkt als van de verzoeker afkomstige bloedsporen, tot de aanwijzingen vóór het zakelijk-contactscenario en tégen het geweldscenario. Zijn argument is dat deze sporen waren gesitueerd in de nekregio van de blouse, terwijl bij de sectie geen (wurg)verwondingen aan de nek van het slachtoffer zijn waargenomen. Derksen wijst bovendien op de mogelijkheid van een – door niezen – geprojecteerd bloedspatje dan wel op de mogelijkheid van cross-contaminatie (overigens zonder dat hij daarvoor een op de blouse aanwezige bron van bloed van de verzoeker aanwijst). En, hoewel de verzoeker zelf geen actieve herinnering koestert aan een dergelijk moment, acht hij het mogelijk dat hij bij gelegenheid van het zakelijke contact zijn hand troostend op de schouder van het slachtoffer heeft gelegd.

253. Ook hier geldt weer dat ik het slecht verdedigbaar vind dat de sporen #10, #19 en #42 zonder enig voorbehoud steun zouden moeten opleveren voor het zakelijk-contactscenario (“+3”) en een ondermijning van het geweldscenario (“–3”). Met het oog op het geweldscenario acht ik het bijvoorbeeld alleszins waarschijnlijk dat degene die met een smal, bandvorming object het (op haar rug liggende) slachtoffer een krachtige verwurging heeft aangelegd,¹⁸⁸ zijn handen bij of in de nek van het slachtoffer heeft gebracht. Dat het smalle, bandvormige object een striem in de hals veroorzaakte, staat niet ter discussie. Waar het om gaat is dat de handen in de nek geen zichtbaar letsel hoeven te veroorzaken, maar er wel biologische sporen kunnen achterlaten. De inschatting van Derksen (“–3”), die louter is gebaseerd op afwezigheid van letsel in de nek, is niet steekhoudend.

254. Daar staat tegenover dat met het oog op het zakelijk-contactscenario de vraag rijst of de schouder van het slachtoffer – voor wat betreft de positie van de troostende hand – vereenzelvigd mag worden met haar nek. Nog méér dan het leggen van een hand op de schouder komt het leggen van een hand in de nek over als een handeling met een amicale, zelfs intieme strekking. Uit niets blijkt, ook niet uit de verklaringen van de verzoeker zelf, dat hij überhaupt maar een begin van een dergelijke verstandhouding met het slachtoffer had.

255. Reeds om de genoemde redenen is de analyse van Derksen m.i. dermate kwetsbaar dat die geen afbreuk doet aan de andersluidende conclusies in de rapportages van het NFI en Whitaker.

256. Onder 6.2.6.5, randnummers 439-458, brengt de verdediging ter sprake dat het hof op de terechtzitting van 26 januari 2004 onjuist is geïnformeerd over de aard van het celmateriaal in de (meeste) sporen op de blouse. Met name wordt opgekomen tegen de volgende passages uit de bewijsmotivering van het hof: