Parket bij de Hoge Raad, 27-10-2023, ECLI:NL:PHR:2023:958, 22/03803, 22/03776

In cassatie kan van de volgende feiten worden uitgegaan:¹

(i) [verweerster] is in 1992 in Sri Lanka geadopteerd door [de adoptievader] en [de adoptiemoeder] , die destijds met elkaar getrouwd waren (hierna: de adoptievader, de adoptiemoeder, en gezamenlijk: de adoptieouders). In 1995 heeft de adoptie in Nederland plaatsgevonden.

(ii) De Staat heeft op grond van wet- en regelgeving taken en bevoegdheden op het gebied van de adoptie van minderjarigen uit het buitenland, het verstrekken van machtigingen tot voorlopig verblijf (visa) om deze minderjarigen naar Nederland te doen overbrengen en het verlenen van vergunningen tot verblijf van deze minderjarigen in Nederland.

(iii) De Stichting is een Nederlandse organisatie voor de bemiddeling bij interlandelijke adoptie. Zij is op 28 januari 1980 opgericht en sindsdien actief bij adopties van kinderen uit Sri Lanka. Het doel van de Stichting is blijkens haar statuten onder meer het bieden van directe hulp aan kinderen door middel van interlandelijke adoptie. De Stichting heeft op 3 augustus 1989 een vergunning aangevraagd zoals bedoeld in art 15 van de Wet opneming buitenlandse pleegkinderen (hierna: de Wobp).² Deze vergunning is verleend. Het ministerie van justitie heeft in (vermoedelijk) 1989 en op 25 oktober 1991 inspectiebezoeken afgelegd bij de Stichting.

(iv) In 1990 hebben de adoptieouders een jongen uit Sri Lanka geadopteerd (hierna: de broer van [verweerster] ). Daarbij hebben zij gebruik gemaakt van de diensten van de Stichting als bemiddelingsorganisatie.

(v) De adoptieouders hebben besloten om nog een kind te adopteren en hebben opnieuw de Stichting benaderd om te bemiddelen.

(vi) Zij hebben een aanvraag ter verkrijging van toestemming voor opneming van een buitenlands pleegkind in hun gezin bij het ministerie van justitie ingediend, een zogeheten beginseltoestemming als bedoeld in art. 2 Wobp. De Raad voor de Kinderbescherming heeft een gezinsonderzoek bij hen uitgevoerd als bedoeld in art. 5 Wobp en begin 1991 een positief rapport uitgebracht. Hierna heeft de staatssecretaris van justitie in mei 1991 beginseltoestemming verleend aan de adoptieouders ten behoeve van het opnemen van een tweede buitenlands pleegkind.

(vii) De adoptieouders hebben na ontvangst van deze beginseltoestemming een intakegesprek gehad met de directeur van de Stichting. Op 23 december 1991 heeft de Stichting de adoptieouders een voorstel gedaan voor het opnemen van een meisje uit Sri Lanka, genaamd [betrokkene 1] . Dit meisje was begin december 1991 geboren.

(viii) Op 29 december 1991 zijn de adoptieouders van [verweerster] naar Sri Lanka gereisd met het oog op de adoptie van dit meisje.

(ix) De reis en het verblijf in een hotel van de adoptieouders zijn door de Stichting georganiseerd met behulp van lokale contactpersonen van de Stichting, [betrokkene 2] en [betrokkene 3] geheten. De dagelijkse begeleiding van de adoptieouders werd gedaan door een mannelijke compagnon van [betrokkene 2] , genaamd [betrokkene 4] .

(x) De adoptieouders hebben in Sri Lanka vanaf 20 januari 1992 het meisje [betrokkene 1] gedurende enkele dagen verzorgd. Vervolgens is dit meisje door haar opa teruggetrokken uit de adoptieprocedure. De adoptiemoeder heeft hierna de directeur van de Stichting gebeld. De directeur stelde haar gerust en zei dat zij contact zou opnemen met [betrokkene 2] .

(xi) [verweerster] is volgens haar geboorteakte geboren op [geboortedatum] 1992 in het [ziekenhuis] te [plaats] , Sri Lanka. De geboorteakte vermeldt als haar (biologische) moeder [betrokkene 5] , geboren op [geboortedatum] 1966 in [plaats] . Op de geboorteakte van [verweerster] staan geen vadergegevens vermeld.

(xii) Enkele dagen na haar geboorte is [verweerster] aan de adoptieouders aangeboden ter adoptie. Hun Sri Lankaanse advocaat heeft het adoptieverzoek ingediend bij de Sri Lankaanse rechtbank. In afwachting van de uitspraak hebben de adoptieouders [verweerster] in het hotel verzorgd.

(xiii) De adoptieouders hebben in Sri Lanka een gesprek gehad bij de Sri Lankaanse Kinderbescherming (de Probation).

(xiv) Een op 4 maart 1992 gedateerde en ondertekende afstandsverklaring volgens Sri Lankaans format (‘Consent to an Adoption Order in respect of child’) vermeldt onder meer dat [betrokkene 5] als (biologische) moeder afstand doet van haar kind, genaamd [verweerster] , ten behoeve van de adoptieouders.

(xv) Op 4 maart 1992 heeft een Sri Lankaanse rechtbank de adoptie van [verweerster] naar Sri Lankaans recht uitgesproken, na een zitting op dezelfde dag. Dit was de tweede zitting in de adoptiezaak van [verweerster] . Een zitting op een eerdere datum is aangehouden wegens het ontbreken van een door de rechter aanvaarde tolk. De tolk die bij de tweede zitting aanwezig was, is door de rechter wel aanvaard. De rechter heeft de adoptieouders tijdens de tweede zitting een aantal vragen gesteld en ter zitting is de afstandsverklaring ondertekend door een vrouw die ook bij de eerste zitting aanwezig was en die zich volgens de adoptieouders voorstelde als de biologische moeder van [verweerster] .

(xvi) De Sri Lankaanse autoriteiten hebben op 4 maart 1992 aan [verweerster] een Sri Lankaans paspoort afgegeven, geldig tot 3 maart 1997.

(xvii) Op 5 maart 1992 heeft een medewerker van de Nederlandse ambassade in Sri Lanka een visum afgegeven ten behoeve van [verweerster] . Dezelfde dag zijn de adoptieouders samen met [verweerster] uit Sri Lanka vertrokken en naar Nederland gevlogen.

(xviii) Binnen enkele dagen na aankomst in Nederland heeft de adoptievader aangifte gedaan van [verweerster] en haar doen inschrijven in de gemeentelijke basisadministratie. Ook hebben de adoptieouders een verblijfsvergunning voor [verweerster] aangevraagd, die op 9 maart 1992 is verleend en daarna een aantal keer is verlengd.

(xix) De adoptieouders hebben kort na aankomst in Nederland een (ongedateerd) statusrapport over [verweerster] van de Stichting ontvangen, waarin de situatie van de biologische moeder van [verweerster] is omschreven. Het statusrapport is handgeschreven en geparafeerd door de directeur van de Stichting. Het vermeldt dat de biologische moeder Singalese is en dat sprake is van een eerste zwangerschap, met een normale bevalling. De conditie van het kind bij opname is volgens het rapport goed. Over de situatie van de moeder vóór afstand van het kind en de reden van afstand is in het rapport het volgende vermeld:

“Moeder’s ouders zijn nog in leven. Ze heeft drie oudere broers en een oudere zus, allen getrouwd. Moeder woonde nog thuis. Ze werkte op een rubberplantage en leerde daar een jongen kennen. Haar ouders stonden toe in deze verhouding. Na enkele maanden bleek ze zwanger en de jongen vertelde haar dat ze als gezin niet genoeg geld hadden. Hij ging erop uit om een beter betaalde baan te vinden maar keerde nooit weer terug. Moeder besloot het kindje na de bevalling ter adoptie af te staan.”

(xx) De kantonrechter te Almelo heeft de adoptieouders op hun verzoek bij beschikking van 5 januari 1994 tot voogd en toeziend voogdes over [verweerster] benoemd.

(xxi) Op 6 december 1994 hebben de ouders een verzoek tot adoptie van [verweerster] naar Nederlands recht bij de (toenmalige) rechtbank Almelo ingediend. Deze heeft bij vonnis van 26 januari 1995 de adoptie van [verweerster] naar Nederlands recht uitgesproken.

(xxii) [verweerster] is opgegroeid in Nederland. In de periode tussen 2009 en 2015 is zij diverse keren naar Sri Lanka afgereisd om haar land van herkomst te leren kennen en op zoek te gaan naar haar biologische ouders, daarbij afwisselend geassisteerd door een Nederlandse organisatie³ en lokale contactpersonen. Deze pogingen waren niet succesvol. Er waren te weinig informatie en aanknopingspunten voorhanden. Ook een oproep in een lokale krant mocht niet baten. Voorts bleek dat onder het nummer van haar geboorteakte een andere geboorte geregistreerd was, en dat in het ziekenhuis waar [verweerster] zou zijn geboren, geen vrouw met de hiervoor onder (xi) en (xiv) vermelde naam als patiënt stond geregistreerd.⁴

(xxiii) In de periode 1976-1993 zijn in de Nederlandse media berichten verschenen over illegale adopties van buitenlandse kinderen uit diverse landen. Daarbij is ook aandacht besteed aan misstanden bij adopties uit Sri Lanka, waaronder kinderhandel, en maatregelen daartegen van de Sri Lankaanse overheid. In de media in Sri Lanka is in dezelfde periode bericht over illegale adopties vanuit Sri Lanka naar het buitenland.

(xxiv) Vanaf juni 1987 is sprake geweest van een periode waarin in Sri Lanka geen aanvragen voor de opneming van kinderen voor interlandelijke adoptie in behandeling werden genomen. Blijkens de parlementaire behandeling van de Wobp hield dit verband met perspublicaties binnen en buiten Sri Lanka over vermeende onregelmatigheden bij adoptiebemiddeling en heeft Sri Lanka voor dit soort activiteiten zijn grenzen tijdelijk gesloten om te onderzoeken of nadere voorzieningen dienden te worden getroffen.⁵

(xxv) In een memorandum van het Nederlandse consulaat te Colombo van 17 januari 1990 wordt melding gemaakt van een krantenbericht eind 1989 waarin aandacht wordt gevraagd voor het verschijnsel ‘baby farms’. In het memorandum is onder meer vermeld dat uit dat krantenbericht blijkt dat ook van Sri Lankaanse kant het bestaan van deze ‘farms’ als moreel verwerpelijk wordt gezien maar dat de verleiding groot is gezien de financiële aantrekkelijkheid. Daarbij wordt handig ingespeeld op de wens van velen in de westerse wereld om kinderen te adopteren, aldus het memorandum.⁶

(xxvi) In een memorandum van het Nederlandse consulaat te Colombo van 26 maart 1991 is vermeld dat er wekelijks in Sri Lanka artikelen verschijnen waarin gewezen wordt op wijzigingen van de Sri Lankaanse wetgeving inzake adoptie. Die artikelen zijn volgens het memorandum “naar het voorkomt” ingegeven door een mediabericht van een Londense correspondent van een Sri Lankaanse krant, de ‘Daily News’, over levendige babyhandel en met het oog op aanstaande verkiezingen van gemeenteraden en andere lagere overheden. Een belangrijke wijziging is, aldus dit memorandum, dat slechts kinderen uit kindertehuizen van de staat, de ‘State Receiving Homes’, in aanmerking komen voor adoptie.⁷

(xxvii) In een memorandum van het Nederlandse consulaat te Colombo van 30 augustus 1991 wordt melding gemaakt van de arrestatie van een aantal personen die betrokken zouden zijn bij de adoptie van illegaal geselecteerde baby’s. De mogelijkheid van kinderroof wordt volgens het memorandum niet uitgesloten. Het consulaat informeert of een in Nederland gevestigde organisatie, ‘International Adoption Services’ uit Nijmegen, bekend is bij buitenlandse zaken of justitie en of zij wetenschap hebben van de praktijken van een bepaalde advocate, die ook advocate was van de Nederlandse adoptieorganisatie Flash.⁸

(xxviii) Laatstgenoemd memorandum is bij brief van 10 september 1991 door het ministerie van buitenlandse zaken doorgeleid naar het ministerie van justitie en bij brief van 2 oktober 1991 heeft het ministerie van justitie gereageerd.⁹ Het openbaar ministerie is verzocht een onderzoek in te stellen. Het openbaar ministerie heeft een strafrechtelijk onderzoek ingesteld, mede naar aanleiding van een publicatie in het dagblad Trouw van 6 februari 1991 over illegale adoptie. Het openbaar ministerie heeft bij ambtsbericht van 17 januari 1992, samengevat, geconcludeerd dat niet is gebleken van illegale bemiddeling met winstoogmerk noch van (grootscheepse) kinderhandel. Voorgesteld is om over te gaan tot een voorwaardelijk sepot van de strafzaak tegen twee vrouwen die zich bezig hebben gehouden met bemiddeling bij de plaatsing van adoptiekinderen uit Sri Lanka, waaronder de in het hiervoor genoemde memorandum van 30 augustus 1991 genoemde advocate van Flash. De staatssecretaris van justitie heeft ingestemd met het voorstel van het openbaar ministerie tot voorwaardelijk sepot.

(xxix) In Sri Lanka is op 11 maart 1992 een wijziging van de adoptiewetgeving aangenomen, op grond waarvan een vereiste voor adoptie is dat het te adopteren kind afkomstig is uit een weeshuis, kindertehuis of ander instituut dat van overheidswege wordt onderhouden of uit een weeshuis dat voor een periode van ten minste vijf jaar wettelijk is geregistreerd.

(xxx) Er is in 1982 op voordracht van de minister en staatssecretaris van justitie een wetsontwerp partiële wettelijke voorziening ter zake van opneming van buitenlandse pleegkinderen aanhangig gemaakt. In adviezen uit 1982 en 1983 heeft de toenmalige Raad voor het Jeugdbeleid, een adviesorgaan van de Nederlandse overheid, naar aanleiding hiervan twijfel geuit over de gang van zaken bij een deel van de interlandelijke adopties en gewezen op mogelijkheden van controle en eisen aan bemiddelingsbureaus. Het advies uit 1982 vermeldt onder meer:

“Het grootste probleem bij de interlandelijke adoptie is dat in verschillende landen van herkomst van een dergelijke afweging nauwelijks sprake is, dat te gemakkelijk aangenomen wordt dat de ouders of de alleenstaande moeder van het kind niet zullen kunnen verzorgen en dat vele Nederlandse echtparen en verschillende partikuliere bemiddelaars of bemiddelende instanties dit ook maar al te gemakkelijk akseepteren en niet of nauwelijks navragen of er wel echt afstand van dit kind is gedaan. Deze onzorgvuldige bemiddeling vanuit Nederland strekt zich zelfs al uit naar andere Europese landen. Dit leidt ertoe dat er in verschillende landen van herkomst afstandsverklaringen afgegeven worden waarvan de herkomst en het waarheidsgehalte dubieus is en dat Nederlanders, dit al of niet wetende of vermoedende, hier gebruik van maken. Door de bemiddeling in Nederland niet aan banden te leggen, laat staan de betrouwbaarheid van buitenlandse bemiddelende instanties of personen te laten onderzoeken heeft de overheid deze praktijken in de hand gewerkt en ook in andere Europese landen reeds een ongunstig beeld opgeroepen van ons adoptiebeleid. De voorgestelde noodwet waarin alleen het niet in bezit hebben van een Nederlandse beginseltoestemming strafbaar wordt gesteld is geen antwoord op de werkelijke problemen.”

(xxxi) In een brief van 31 maart 1987 heeft de Raad voor de Kinderbescherming te Zutphen aan de vaste commissie voor justitie onder meer geschreven:

“In de loop der jaren zijn medewerkers van de Raad Zutphen bij het doen van dergelijke onderzoeken en bij de vervolgcontacten met pleegouders met enige regelmaat geconfronteerd met berichten, die ernstige vragen opriepen naar de betrouwbaarheid van de situatie waarin de moeder afstand deed van haar kind, van de bemiddeling en de matching. Bemiddeling en matching zijn naar het oordeel van de Raad Zutphen niet alleen en vooral een verantwoordelijkheid van het land van herkomst en de bemiddelende organisaties, maar evenzeer een verantwoordelijkheid van de Nederlandse overheid. Door het doen van pleegouderonderzoeken voelen veel medewerkers zich toenemend betrokken bij en medeverantwoordelijk voor het in stand houden van bedenkelijke situaties. Er is sprake van een discrepantie tussen enerzijds de noodzakelijke zorg, die de Raad besteedt aan het onderzoek en advies betreffende de door het departement te verlenen beginseltoestemming en anderzijds het ontbreken van kwaliteitsgaranties en controle daarna op bemiddeling en matching. Verdachte afstandssituaties, twijfelachtige bemiddeling en ondoordachte matching zijn zaken, waar het belang van het buitenlandse pleegkind allerminst mee gediend is. Naar aanleiding van recente berichten over zorgwekkende situaties rond afstand en bemiddeling op Sri Lanka en de daarover door pleegouders aan de Raad Zutphen voorgelegde bevindingen, heeft de Raad Zutphen het departement om een onderzoek naar de juistheid van die berichten gevraagd.”

(xxxii) Tijdens de parlementaire behandeling van de Wobp is over de landen van herkomst en hun opvattingen over interlandelijke adoptie het volgende opgemerkt:

“Naar aanleiding van de vraag van de leden van de P.v.d.A.-fractie met betrekking tot de landen van herkomst en de houding van deze landen ten aanzien van het adopteren van «hun» kinderen, kan ik mededelen dat de belangrijkste toeleverende landen zijn: Sri Lanka (tot 1 juni 1987), India, Colombia en Korea. In het algemeen kan worden gesteld dat de landen waar de meeste kinderen vandaan komen, ten aanzien van interlandelijke adoptie dezelfde opvattingen huldigen als Nederland. Die opvattingen stemmen overeen met de VN-verklaring van 3 december 1986 (...).”¹⁰

(xxxiii) Over de criteria die worden gehanteerd ter vaststelling van de deugdelijkheid van de afstandsverklaring en de controle daarvan is het volgende opgemerkt:

“Er is uiteraard zorgvuldige overweging nodig voordat tot afstand wordt overgegaan. Iedere ouder moet de gelegenheid hebben zich volledig te realiseren wat de gevolgen zijn van het doen van afstand.

Door middel van bescheiden moet worden aangetoond dat afstand is gedaan op ter plaatse geldige en naar Nederlandse normen aanvaardbare wijze. Dit houdt in dat in ieder geval een door de natuurlijke ouder(s) ondertekend stuk aanwezig moet zijn. Een aanvaardbare wijze van afstand mag ook worden aangenomen in geval van adoptie door de adoptiefouders in het land van herkomst bij rechterlijke uitspraak. In dat geval zal de afstandsverklaring door de natuurlijke ouder(s) doorgaans worden afgelegd tegenover de rechter. In aanmerking moet worden genomen dat de regelgeving inzake adoptie van land tot land verschilt. In samenhang met de aanvraag voor een machtiging tot voorlopig verblijf wordt door de ambassade ter plaatse geverifieerd of op aanvaardbare wijze afstand is gedaan. Bij die verificatie geldt als uitgangspunt dat wanneer de afstandsverklaring in de in het buitenland gevolgde procedure reeds is overgelegd en in orde is bevonden, een diepgaande controle niet meer noodzakelijk is. In de praktijk is bij deze wijze van toetsen nimmer gebleken van de ondeugdelijkheid van afstandsverklaringen.”¹¹

(xxxiv) Op 17 mei 2017 heeft het tv-programma Zembla in de reportage ‘Adoptiebedrog’ bericht over jongvolwassenen die vanuit Sri Lanka geadopteerd zijn en die onjuiste of vervalste papieren hadden.

(xxxv) Op 20 september 2017 volgde een tweede reportage van Zembla, waarin onder meer werd bericht over kinderen die door Sri Lankaanse adoptiebemiddelaars waren verkocht ten behoeve van adoptie door buitenlanders.

(xxxvi) Op 28 maart 2018 heeft Zembla een derde reportage gewijd aan misstanden bij adopties vanuit Sri Lanka. [verweerster] heeft aan deze reportage meegewerkt.

(xxxvii) [verweerster] heeft de Staat en de Stichting bij brieven van haar advocaat van 6 maart 2018 aansprakelijk gesteld voor onrechtmatig handelen bij haar adoptie.

(xxxviii) Naar aanleiding van het vonnis dat de rechtbank in deze zaak op 9 september 2020 heeft gewezen, hebben twee Tweede Kamerleden een motie ingediend tot het afschaffen dan wel fors verlengen van de verjaringstermijn bij adoptiezaken. De motie – die met 117 stemmen vóór en 32 stemmen tegen is aangenomen – vermeldt onder meer:

“[O]verwegende dat de geadopteerde er vaak pas op latere leeftijd achter komt wat er gebeurd is, en het belang van de geadopteerde bij waarheidsvindingen en gerechtigheid zwaarder zou moeten wegen dan het belang van instellingen die verwijtbaar tekortgeschoten zijn dat zij dit soort zaken jaren later niet meer tegengeworpen kunnen krijgen;”

(xxxix) In 2019 heeft de Staat een onderzoekscommissie samengesteld: de Commissie Onderzoek Interlandelijke Adoptie in het Verleden (hierna: de COIA). De COIA kreeg de taak om onderzoek te doen naar:

- de rol en verantwoordelijkheid van de Nederlandse overheid met betrekking tot interlandelijke adoptie van kinderen in tenminste de periode 1967-1998;

- het bestaan van mogelijke misstanden met betrekking tot interlandelijke adoptie van kinderen in tenminste de periode 1967-1998 waarbij in ieder geval als startpunt de landen Bangladesh, Brazilië, Colombia, Indonesië en Sri Lanka worden onderzocht;

- de bekendheid bij de Nederlandse overheid met voornoemde mogelijke misstanden;

- de betrokkenheid van de Nederlandse overheid bij voornoemde mogelijke misstanden;

- de bekendheid en betrokkenheid bij Nederlandse bemiddelende partijen of andere instanties/particulieren met voornoemde mogelijke misstanden;

- de mate waarin de mogelijke betrokkenheid van de Nederlandse overheid en de Nederlandse bemiddelende partijen of andere instanties/particulieren incidenteel of structureel van aard was;

- de wijze waarop de Nederlandse overheid op signalen van voornoemde mogelijke misstanden heeft gereageerd; en

- of de wijze van reageren adequaat/toereikend is geweest, in het licht van de rol en verantwoordelijkheid van de Nederlandse overheid met betrekking tot interlandelijke adoptie van kinderen in tenminste de periode 1967-1998.

(xl) De COIA heeft op 8 februari 2021 – na het vonnis van de rechtbank in deze zaak – een rapport uitgebracht (hierna: het COIA-rapport).¹² De COIA concludeert in dat rapport dat er in Sri Lanka sprake was van ernstige structurele misstanden en dat zowel de Staat als de Stichting daarvan op de hoogte was. Op advies van de COIA heeft de Staat excuses aangeboden aan geadopteerden voor de rol van de Staat bij deze misstanden en toegezegd een expertisecentrum te zullen oprichten ter ondersteuning van geadopteerden bij juridische vraagstukken en afstammingsonderzoek.

(xli) De Staat heeft naar aanleiding van het rapport besloten om zich in procedures als deze niet langer op verjaring te beroepen.¹³

Vordering, grondslag vordering en verweer

[verweerster] heeft voor haar vorderingen een beroep gedaan op art. 8 EVRM, de Wobp en het ongeschreven recht. Zij heeft aan haar vorderingen primair ten grondslag gelegd dat de Staat en de Stichting onrechtmatig hebben gehandeld door het tot stand brengen van haar adoptie, terwijl zij wisten dat adopties vanuit Sri Lanka in strijd waren met de aan interlandelijke adopties te stellen voorwaarden. Subsidiair heeft [verweerster] gesteld dat de Staat en de Stichting onrechtmatig hebben gehandeld doordat zij geen of onvoldoende maatregelen hebben getroffen om te voorkomen dat een ander inbreuk zou maken op haar fundamentele rechten.

In het bijzonder verwijt [verweerster] de Staat dat hij er al jaren van op de hoogte was dat in Sri Lanka sprake was van omstandigheden waarin niet was veiliggesteld dat adopties in het belang van het kind waren. De Staat:

(a) heeft alle waarschuwingssignalen in dit verband genegeerd en is adopties uit Sri Lanka blijven faciliteren, waaronder die van [verweerster] ,

(b) heeft onvoldoende toezicht gehouden op het handelen van bemiddelingsorganisaties zoals de Stichting – wat onder meer blijkt uit het feit dat de Stichting, naar de Staat wist, in strijd heeft gehandeld met haar kernverplichting op grond van de Wobp om alleen bij opnemingen te bemiddelen als vaststond dat die in het belang van het kind waren –, en

(c) heeft niets ondernomen om zich ervan te verzekeren dat de informatie in de papieren van [verweerster] juist was opdat zij haar afstamming zou kunnen kennen.

Met betrekking tot de Stichting heeft [verweerster] aangevoerd dat de Stichting wist dat Sri Lankaanse adoptiebemiddelaars in het algemeen, en ook in het geval van [verweerster] , niet handelden op een wijze waarbij het belang van het kind was veiliggesteld. De Stichting heeft:

(a) vele waarschuwingssignalen gehad en genegeerd, een bijdrage geleverd aan het in stand houden van het in Sri Lanka bestaande (commerciële) adoptiesysteem, en geen deugdelijke maatregelen getroffen om het belang van het kind te waarborgen, zowel in het algemeen als in het geval van [verweerster] ,

(b) zich er onvoldoende van vergewist of lokale bemiddelaars en autoriteiten een procedure volgden die voldoende waarborgen ter bescherming van het kind omvatte,

(c) in algemene zin en in het geval van [verweerster] onvoldoende gedaan om inzicht in de gang van zaken te krijgen, en tegen beter weten in erop vertrouwd dat de Sri Lankaanse bemiddelaar het belang van het kind voldoende zou waarborgen,

(d) een onevenredig hoge vergoeding betaald aan de Sri Lankaanse bemiddelaars met wie zij tijdens de adoptie van [verweerster] samenwerkte, en

(e) nagelaten [verweerster] vrijwillig alle informatie te verschaffen over haar adoptie en de omstandigheden waarbinnen die plaatsvond.

[verweerster] vordert vergoeding van immateriële schade en van de schade die zij heeft geleden door de zoektocht naar haar biologische ouders en het door haar verrichte onderzoek.¹⁵

De Staat en de Stichting hebben een beroep op verjaring gedaan. Voorts hebben zij de hiervoor in 2.3 kort samengevatte stellingen van [verweerster] alle gemotiveerd betwist en ontkend onrechtmatig te hebben gehandeld.

Oordeel rechtbank

De rechtbank heeft bij vonnis van 9 september 2020 de vorderingen afgewezen.¹⁶ De rechtbank heeft, voor zover van belang in cassatie, als volgt geoordeeld.

Allereerst heeft de rechtbank overwogen (voetnoot toegevoegd):

“5.1. [verweerster] is opgegroeid in Nederland en op zoek naar haar biologische ouders. Deze zoektocht is begonnen nadat zij in 2009 met haar (adoptief)vader en broer een rondreis in Sri Lanka heeft gemaakt om haar land van herkomst beter te leren kennen. Die zoektocht heeft helaas geen resultaat gehad en [verweerster] moet leven met de onzekerheid of zij hen ooit zal traceren. Zij kampt met schrijnende vragen over haar identiteit en afstamming.

De rechtbank heeft geoordeeld dat Nederlands recht op de vorderingen van [verweerster] van toepassing is (rov. 5.10-5.12). Vervolgens heeft zij beoordeeld of het beroep dat door de Stichting en – in eerste aanleg nog – de Staat is gedaan op verjaring, gegrond is. Zij heeft vastgesteld dat de verjaring in dit geval beheerst wordt door art. 3:310 lid 1 BW en dat de lange termijn van die bepaling is verstreken (rov. 5.14-5.18).

Bij de beoordeling van de vraag of het beroep op verjaring in dit geval naar maatstaven van redelijkheid en billijkheid onaanvaardbaar is, zoals [verweerster] heeft aangevoerd, is de rechtbank uitgegaan van het toetsingskader van het arrest Van Hese / De Schelde (rov. 5.8 en 5.22).¹⁸ Omdat zij tot de slotsom komt dat dit beroep op de redelijkheid en billijkheid ongegrond is, heeft de rechtbank in het midden gelaten of de in dat arrest aanvaarde mogelijkheid om een uitzondering op de lange verjaringstermijn te maken, uitsluitend is bestemd voor gevallen waarin de schade pas na het verstrijken van die termijn aan het licht is gekomen (dan wel is ontstaan) (rov. 5.21). De rechtbank heeft getoetst aan de gezichtspunten van het arrest Van Hese / De Schelde . Dat zijn naar zij vaststelt in rov. 5.23 de volgende:

“(a) of het gaat om een vergoeding van vermogensschade dan wel van nadeel dat niet in vermogensschade bestaat, en - mede in verband daarmee - of de gevorderde schadevergoeding ten goede komt aan het slachtoffer zelf, diens nabestaanden dan wel een derde;

(b) in hoeverre voor het slachtoffer respectievelijk zijn nabestaanden ter zake van de schade een aanspraak op een uitkering uit anderen hoofde bestaat;

(c) de mate waarin de gebeurtenis de aangesprokene kan worden verweten;

(d) in hoeverre de aangesprokene reeds vóór het verstrijken van de verjaringstermijn rekening heeft gehouden of had behoren te houden met de mogelijkheid dat hij voor de schade aansprakelijk zou zijn;

(e) of de aangesprokene naar redelijkheid nog de mogelijkheid heeft zich tegen de vordering te verweren;

(f) of de aansprakelijkheid (nog) door verzekering is gedekt;

(g) of na het aan het licht komen van de schade binnen een redelijke termijn een aansprakelijkstelling heeft plaatsgevonden en een vordering tot schadevergoeding is ingesteld.”

In het kader van de toetsing aan deze gezichtspunten heeft de rechtbank verschillende van de door [verweerster] voor haar vordering aangevoerde feitelijke gronden beoordeeld. Zij heeft overwogen (voetnoten toegevoegd):

“5.29. De rechtbank kan op basis van de beschikbare informatie niet vaststellen of de adoptiepapieren van [verweerster] ondeugdelijk zijn. Evenmin kan zij op basis van de beschikbare informatie vaststellen of [verweerster] het slachtoffer is van de door haar gestelde illegale adoptiepraktijken. Met het oog op de weging van de gezichtspunten in het kader van het beroep op verjaring hoeft zij dat ook niet. De juistheid van de door [verweerster] gestelde feiten, voor zover betwist, hoeft niet (al) te zijn aangetoond om doorbreking van de lange verjaringstermijn te rechtvaardigen. Een en ander laat onverlet dat [verweerster] wel voldoende feiten moet stellen opdat de rechtbank, voor het geval de vorderingen van [verweerster] niet zijn verjaard omdat het beroep op verjaring naar maatstaven van redelijkheid en billijkheid onaanvaardbaar wordt geacht, bij een inhoudelijke beoordeling van de stellingen en verweren van partijen kan komen tot een bewijsopdracht, althans dat zij deze feiten (voorshands) bewezen kan achten om daaraan het rechtsgevolg van het door [verweerster] gestelde onrechtmatig handelen van de Staat en de Stichting te kunnen verbinden. Het spreekt voor zich dat het lange tijdsverloop sinds de gestelde schadeveroorzakende gedragingen van de Staat en de Stichting de taak van [verweerster] om voldoende feiten te stellen bemoeilijkt, zo niet onmogelijk maakt. Dat geldt te meer nu [verweerster] zich op het standpunt stelt dat haar papieren ‘vals’ zijn, wat dan per definitie met zich meebrengt dat het voor haar nagenoeg onmogelijk is om voldoende feiten te stellen over haar daadwerkelijke geboorte, wie haar moeder is en onder welke omstandigheden zij is afgestaan. Omgekeerd geldt echter hetzelfde voor de Staat en de Stichting wat betreft de feitelijke onderbouwing van hun verweer: ook voor hen is het lastig om zoveel jaar na dato nog precies te achterhalen wat er zich in 1992 rondom de adoptie van [verweerster] in Sri Lanka heeft afgespeeld. Dergelijke overwegingen zijn verdisconteerd in de wettelijke verjaringsregeling en rechtvaardigen op zichzelf niet dat de rechtbank bij de weging van de gezichtspunten veronderstellenderwijs uitgaat van de juistheid van de stellingen van [verweerster] zonder dat daarvoor voldoende feitelijke aanknopingspunten bestaan.

De rechtbank heeft vervolgens geoordeeld dat de door [verweerster] gestelde schending van art. 8 EVRM geen uitzondering rechtvaardigt op de lange verjaringstermijn (rov. 5.40-5.49). Hierna heeft de rechtbank de gezichtspunten van het arrest Van Hese / De Schelde besproken. In dat verband overweegt zij (voetnoot toegevoegd):

“5.52. Met betrekking tot gezichtspunt (c), de mate waarin de gestelde schadeveroorzakende gedragingen de Staat en de Stichting kunnen worden verweten, acht de rechtbank ook van belang hoe de internationale samenwerking tussen staten in het kader van interlandelijke adoptie destijds was vormgegeven en welke taken en verantwoordelijkheden de Staat en Stichting in die internationale context hadden. Daarbij staat voorop dat interlandelijke adoptie, zoals hiervoor in 3 is uiteengezet, destijds een nationale aangelegenheid was, geregeld op basis van de in Sri Lanka en Nederland geldende nationale wet- en regelgeving. Er waren (nog) geen Nederland en Sri Lanka bindende internationale verdragen, zoals nu het Verdrag inzake de Rechten van het Kind en het Haags Adoptieverdrag 1993. Er was wel de VN-Verklaring.²² De beginselen en uitgangspunten van de VN-verklaring zijn bij de totstandkoming van de Wet opneming buitenlandse pleegkinderen in acht genomen. Volgens mededelingen van de wetgever destijds, werden die beginselen en uitgangspunten óók door Sri Lanka in acht genomen en stemden de opvattingen van Sri Lanka overeen met die van Nederland. Op basis van de feitelijke rolverdeling tussen staten die bij een interlandelijke adoptie waren betrokken, lag het zwaartepunt van de beoordeling van de geschiktheid van de adoptiefouders in het land van bestemming van het kind. Het zwaartepunt van de beoordeling of het kind vrij was om te worden geadopteerd, lag bij het land van herkomst. In het land van herkomst werd dan ook inhoudelijk getoetst of de biologische moeder rechtsgeldig afstand had gedaan en in Nederland kon in het algemeen worden volstaan met een marginale toets, zoals in de parlementaire stukken bij de totstandkoming van de Wet opneming buitenlandse pleegkinderen ook is toegelicht. Die feitelijke rolverdeling vloeide, naar de maatstaven van toen, voort uit de samenwerking tussen staten die interlandelijke adoptie vergt en waarbij zowel de soevereiniteit van ieder van die staten als de beginselen en uitgangspunten van de VN-Verklaring in acht werden genomen. De Staat had op basis van de in Nederland geldende wet- en regelgeving een eigen verantwoordelijkheid om te beoordelen of de komst van [verweerster] naar Nederland vanuit Sri Lanka (in het kader van de verlening van een machtiging tot voorlopig verblijf) en haar adoptie in Nederland (in het kader van de adoptieprocedure in Nederland) in haar (kennelijk) belang waren. Hij had geen verantwoordelijkheid, en kon die gezien de soevereiniteit van Sri Lanka ook niet hebben, voor de wijze van totstandkoming van de adoptie van [verweerster] in Sri Lanka. Hetzelfde geldt voor de Stichting, die, naar zij onweersproken heeft aangevoerd, heeft gewerkt met door de Sri Lankaanse Kinderbescherming (Probation) erkende bemiddelaars. Dit alles beperkt mede de mate van verwijtbaarheid van de Staat en de Stichting. Zonder meer concrete feitelijke aanknopingspunten dat de adoptiepapieren van [verweerster] ondeugdelijk zijn en dat zij het slachtoffer is van de door haar gestelde illegale adoptiepraktijken kan de conclusie, mede tegen deze achtergrond niet anders zijn dan dat de mate van verwijtbaarheid van de Staat en de Stichting in dezen gering is. De rechtbank kent aan dit gezichtspunt zwaarwegende betekenis toe.”

Wat betreft gezichtspunt (g) – of binnen een redelijke termijn aansprakelijkstelling heeft plaatsgevonden en een vordering tot schadevergoeding is ingesteld – geldt volgens de rechtbank dat [verweerster] onvoldoende voortvarend heeft gehandeld. Volgens de rechtbank is de schade die [verweerster] stelt te hebben geleden als gevolg van de verweten gedragingen uiterlijk in september 2015 aan het licht gekomen. Toen maakte [verweerster] een reis door Sri Lanka en kwam zij er achter dat haar geboortepapieren ondeugdelijk waren. Zij wist dat de Stichting heeft bemiddeld bij haar adoptie. Gelet op de veelheid aan openbare bronnen had zij door eenvoudig onderzoek ook redelijkerwijs kunnen weten hoe in het verleden in de media is bericht over adopties uit Sri Lanka en wat in het verleden de inhoud van het parlementaire debat over de aan interlandelijke adoptie verbonden risico’s en de rol van bemiddelende instanties is geweest. De rechtbank concludeert daarom dat [verweerster] de Staat en de Stichting niet binnen een redelijke termijn aansprakelijk heeft gesteld. Ook aan dit gezichtspunt kent de rechtbank zwaarwegende betekenis toe (rov. 5.53-5.58). Vervolgens overweegt de rechtbank:

“5.59. De rechtbank is verder van oordeel dat de gezichtspunten (d), in hoeverre de aangesprokene reeds vóór het verstrijken van de verjaringstermijn rekening heeft gehouden of had behoren te houden met de mogelijkheid dat hij voor de schade aansprakelijk zou zijn, en (e), of de aangesprokene naar redelijkheid nog de mogelijkheid heeft zich tegen de vordering te verweren, eveneens pleiten voor honorering van het beroep van verjaring van de Staat en de Stichting.

[verweerster] heeft van het vonnis van de rechtbank hoger beroep ingesteld bij het hof Den Haag. Hangende het hoger beroep is het hiervoor in 2.1 onder (xl) genoemde COIA-rapport verschenen en heeft de Staat besloten geen beroep meer te doen op verjaring.

Oordeel hof

Het hof heeft als volgt geoordeeld.

De rechtbank heeft terecht geoordeeld dat de vordering naar Nederlands recht moet worden beoordeeld (rov. 6.1).

Niet bestreden is dat de lange verjaringstermijn van twintig jaar van art. 3:310 lid 1 BW is verstreken (rov. 6.2). Het beroep van [verweerster] op (i) verlenging van de verjaringstermijn op grond van art. 3:321 lid 1 onder f BW, (ii) de stelling dat haar minderjarigheid gedurende de eerste achttien jaar van de termijn van twintig jaar niet kan leiden tot verjaring van haar vordering omdat dit de toegang tot de rechter feitelijk voor haar afsluit, wat in strijd is met de art. 6 en 8 EVRM, (iii) toepassing van de vóór 1 januari 1992 geldende regel dat de verjaringstermijn tot de datum van meerderjarigheid wordt geschorst, en (iv) toekenning van terugwerkende kracht aan de per 1 februari 2004 geldende regel van art. 3:310 lid 5 BW, moet worden verworpen (rov. 6.3-6.9).

De vraag of het beroep op verjaring van de Stichting naar maatstaven van redelijkheid en billijkheid onaanvaardbaar is, moet worden beoordeeld aan de hand van de gezichtspunten van het arrest Van Hese / De Schelde (rov. 6.11-6.13). Het hof overweegt in dat verband onder meer (voetnoot toegevoegd):

“6.14.1. Het hof hecht in dit geval in de eerste plaats waarde aan het feit dat het gaat om fundamentele rechten en om een zeer ingrijpende wijziging in het leven van een pasgeboren baby, welke wijziging verstrekkende gevolgen heeft voor de toekomst van dat kind. Daarbij geldt dat voorzienbaar is dat onzorgvuldigheden rond de adoptie voor het kind in kwestie emotionele en psychische schade tot gevolg kunnen hebben en dat [verweerster] zich in deze zaak ook vooral op dat soort schade beroept (vergelijk gezichtspunt a). Artikel 8 EVRM is weliswaar niet direct van toepassing in de relatie tussen de Stichting en [verweerster] , maar dat neemt niet weg dat alle betrokkenen, en dus ook de Stichting, zich bewust moeten zijn geweest van de verstrekkende belangen van [verweerster] (zie ook hierna: alinea 6.20). Dat de Stichting zich daarvan inderdaad bewust was blijkt overigens ook uit haar eigen stellingen. De Stichting wist dat het belang van het kind bij adoptie voorop moet staan en kende het belang van (onder meer) afstammingskennis. Zij had er daarom rekening mee behoren te houden dat door het onvoldoende in acht nemen van dit belang een geadopteerd kind als [verweerster] in de toekomst nadeel en schade van de adoptie zou kunnen ondervinden (gezichtspunt d). Het hof gaat ervan uit dat de Stichting meende daadwerkelijk in het belang van elk betrokken kind te handelen. Zoals hierna echter nader zal worden toegelicht, heeft zij in dit concrete geval het belang van [verweerster] te veel uit het oog verloren, althans heeft zij te gemakkelijk als vanzelfsprekend aangenomen dat de adoptie in het belang van [verweerster] was. De Stichting heeft aldus, gezien de belangen die voor [verweerster] op het spel stonden, (zeer) verwijtbaar gehandeld (gezichtspunt c). Aan de grote mate van verwijtbaarheid draagt ook bij de opmerkelijke en hierna (6.26) verder te bespreken gang van zaken rond de ‘babywissel’ die de Stichting heeft gefaciliteerd. Dat de betrokken Sri Lankaanse instanties en personen mogelijk ook (of zelfs vooral) onrechtmatig hebben gehandeld naar Nederlandse maatstaven neemt niet weg dat de Stichting een eigen verantwoordelijkheid had (zie verder hierna, alinea 6.23. en verder).

(…)

Bij de beoordeling van de aansprakelijkheid van de Stichting en de Staat heeft het hof de verplichtingen vooropgesteld die de Stichting als vergunninghoudend bemiddelaar had op grond van de Wobp. Daarvan noemt het er in het bijzonder drie – die het aanduidt als ‘kernverplichtingen’ –, namelijk: (i) alleen bemiddelen bij een adoptie in het belang van het kind, (ii) geen onevenredig hoge vergoeding betalen in het kader van de bemiddeling en niet gericht zijn op winst, en (iii) zo volledig mogelijke informatie verzamelen omtrent de afkomst en achtergrond van het kind in het land van herkomst. Voorts noemt het hof onder meer als verplichting dat de Stichting de betrouwbaarheid van haar buitenlandse samenwerkingspartners moest controleren. De minister moest toezicht houden op de vergunninghouders (rov. 6.16-6.19).

Voorts heeft het hof vooropgesteld dat in het midden kan blijven of [verweerster] zich tegenover de Stichting en de Staat rechtstreeks kan beroepen op het EVRM en het Internationaal Verdrag voor de Rechten van het Kind (het IVRK). De invulling van de maatschappelijke zorgvuldigheidsnorm van art. 6:162 BW ten opzichte van beide wordt volgens het hof namelijk ingekleurd door het feit dat het in deze zaak gaat om de fundamentele rechten van een pasgeborene (rov. 6.20).

Tot slot stelt het hof voorop dat [verweerster] niet de rechtmatigheid van haar adoptie als zodanig ter discussie stelt. Het hof overweegt:

“6.21 (…) Het betoog van [verweerster] heeft twee sporen. [verweerster] betoogt in de eerste plaats dat zij het slachtoffer is geworden van illegale adoptiepraktijken en dat sprake is van valse papieren. De rechtbank is (in het kader van de beoordeling van het verjaringsverweer) met name ingegaan op dit deel van het betoog. [verweerster] stelt zich daarnaast op het standpunt dat het in elk geval aan de Stichting en de Staat te wijten is dat zij in onzekerheid verkeert over haar afkomst en de omstandigheden waaronder afstand van haar is gedaan. Het hof is met [verweerster] van oordeel dat dit laatste ook tot schadeplichtigheid kan leiden, ongeacht of daadwerkelijk van vervalsing van papieren sprake is geweest. Het hof benadrukt dat het handelen en nalaten van de Stichting en de Staat “ex tunc” getoetst moet worden, en dus niet met ‘wijsheid achteraf” moet worden beoordeeld. Zoals hierboven uiteen is gezet was echter ook in 1992 uitgangspunt dat het in het belang van het kind was om zoveel mogelijk informatie over de afkomst en de omstandigheden rondom de afstandsverklaring vast te leggen en waren de Nederlandse vergunninghoudende bemiddelaars verplicht om daarop toe te zien en al het mogelijke te doen om ervoor te zorgen dat aan die vereisten was voldaan.”

Vervolgens heeft het hof met betrekking tot de Stichting overwogen (voetnoten toegevoegd):

“6.24 Zoals hierboven al overwegen gaat het hof ervan uit dat de Stichting steeds heeft gemeend te handelen in het belang van het kind. Naar het oordeel van het hof is zij in elk geval in deze zaak de hierboven (6.17, onder 1 en 3) genoemde kernverplichtingen echter onvoldoende nagekomen door zonder meer te vertrouwen op de Sri Lankaanse papieren en aan te nemen dat de informatie summier was omdat “het nu eenmaal altijd zo ging” (schande, wens onvindbaar zijn enz.). Dat geldt eens temeer nu er ook destijds al geruime tijd sprake was van duidelijke signalen van misstanden bij interlandelijke adopties, ook bij adopties uit Sri Lanka (zie hierboven: 3.25 e.v.).²⁵ Zo zijn er zowel in Nederland als in Sri Lanka in de media berichten verschenen over misstanden en is er vanaf juni 1987 zelfs een adoptiestop in Sri Lanka afgekondigd vanwege vermeende onregelmatigheden. Daarnaast had de Raad voor het Jeugdbeleid geconstateerd dat “te gemakkelijk aangenomen wordt, dat de ouders of de alleenstaande moeder van het kind niet zullen kunnen verzorgen en dat vele nederlandse echtparen en verschillende partikuliere bemiddelaars of bemiddelende instanties dit ook maar al te gemakkelijk akseepteren en niet of nauwelijks navragen of er wel echt afstand van dit kind is gedaan” en dat dit ertoe had geleid dat er in verschillende landen van herkomst afstandsverklaringen afgegeven werden waarvan de herkomst en het waarheidsgehalte dubieus waren (zie hierboven: 3.43).²⁶ Al deze signalen zijn (mede) aanleiding geweest voor de invoering van een vergunningstelsel, meer controleverplichtingen voor de Nederlandse vergunninghoudende bemiddelaars en meer toezicht door de Minister op de bemiddelaars.

Wat betreft de Staat verwijst het hof naar diens hiervoor al genoemde verplichting om toezicht te houden op de naleving van de Wobp. Bij de uitvoering van deze taak behoorde ook voor de Staat voorop te staan dat vast moest komen te staan dat een adoptie in het belang van het kind was en dat op naar Nederlandse maatstaven aanvaardbare wijze afstand was gedaan, aldus het hof. Ook gold dat zoveel mogelijk gegevens moesten worden verzameld omtrent de afkomst en de omstandigheden rond de adoptie (rov. 6.30). Het hof verwijst hierna naar de signalen over structurele misstanden rond adopties vanuit Sri Lanka, die destijds ook bij de Staat redelijkerwijs bekend moeten zijn geweest. Het hof wijst voor die signalen naar de feiten die hiervoor in 2.1 onder (xxv)-(xxvii), (xxx), (xxxi), (xxxix) en (xl) zijn vermeld (rov. 6.31).²⁷ Volgens het hof is de Staat evenals de Stichting tekortgeschoten. Daaraan doet niet af dat het handelen van de Staat als toezichthouder terughoudend moet worden getoetst. Gelet op de zwaarwegende individuele belangen van bijzonder kwetsbaren die hier in het geding waren en het strikte wettelijke stelsel dat juist met het oog op deze belangen was ingericht, had van de Staat mogen worden verwacht dat hij ook het toezicht op de uitvoering van dit stelsel in lijn hiermee had gebracht door indringend te toetsen of de vergunninghoudende bemiddelaar zich aan de wettelijke normen hield. De Staat had in redelijkheid meer en beter toezicht kunnen en moeten houden. Het hof overweegt hierna (voetnoot toegevoegd):

“6.32 (…) Uit de stellingen van de Stichting blijkt dat zij in de zaak van [verweerster] niet anders heeft gehandeld dan anders en dat die zaak dus geen uitzondering was: ook in andere zaken werd door de Stichting kennelijk genoegen genomen met summiere afstammingsgegevens en werd min of meer blind vertrouwd op het onderzoek van Probation en de beslissing van de Sri Lankaanse rechter. Het is aannemelijk dat de Staat dit door scherper toezicht zou hebben ontdekt en de Stichting daarop indringend zou hebben aangesproken, althans de Staat had dit laatste moeten doen. Eveneens is aannemelijk dat indien de Stichting hierop door de Staat zou zijn aangesproken, de in deze zaak te elfder ure uitgevoerde ‘babywissel’ (met alle begrijpelijke vragen die dit bij [verweerster] heeft opgeroepen) niet, althans niet op deze wijze, zou hebben plaatsgevonden en de Stichting meer in het algemeen maatregelen zou hebben genomen die zouden hebben voorkomen dat [verweerster] in haar huidige onzekerheid zou verkeren. De Staat heeft twee inspecties uitgevoerd bij de Stichting, één in 1989 en één in 1991. Uit niets blijkt echter dat bij die gelegenheden kritisch is doorgevraagd op de wijze waarop de Stichting in de praktijk haar kernverplichtingen nakwam. Meer in het bijzonder blijkt niet dat de Staat de Stichting heeft gevraagd op welke manier zij in individuele gevallen vaststelde dat de adoptie in het belang van het kind was, dat opvang bij familie niet tot de mogelijkheden behoorde, en dat de biologische moeder goed geïnformeerd en in vrijheid afstand had gedaan, respectievelijk hoe de Stichting ervoor zorgde dat zo veel mogelijk juiste afstammingsgegevens werden verzameld. Van de Staat had mogen worden verwacht dat hij zou eisen dat meer zou worden gedaan om zo veel mogelijk informatie te verzamelen omtrent de afkomst en de redenen voor de moeder om afstand te doen van haar kindje. Daarbij kan worden gedacht aan informatie over het aantal gesprekken met de biologische moeder en de inhoud/strekking daarvan; over de wijze waarop het contact met de moeder tot stand was gekomen en op wiens initiatief; waaruit was gebleken dat de moeder vrijwillig en goed geïnformeerd afstand had gedaan en wat haar redenen waren voor die afstand; of ook gesproken is met de familie om te onderzoeken of opvang door de familie mogelijk was en zo ja wat het resultaat van die gesprekken was en zo nee waarom niet; wat de naam van de vader is enzovoort. Ook had de Staat moeten eisen dat voor zover deze informatie volgens de Stichting echt niet te achterhalen was, ook niet door Probation en de lokale bemiddelaars (bijv. omdat de moeder de naam van de vader niet wilde geven), zij ten minste in het dossier zou vastleggen welke moeite hiervoor was gedaan en waarom het niet was gelukt.

“De overheid hield zich te veel afzijdig van misstanden in de herkomstlanden. De adoptiemisstanden in het buitenland rekende zij primair tot de verantwoordelijkheid van bemiddelaars en de overheden van de betreffende landen. Actieve bemoeienis druiste volgens de Nederlandse overheid in tegen de soevereiniteit van andere staten en zij wilde de goede verhoudingen met andere landen niet op het spel zetten. Samenvattend laat de reactie op misstanden van de overheid zich kenmerken als afwezig, wegkijkend en niet handelend optredend. [... ]

Bij het afgeven van relevante documenten als visa en mvv's, inschrijvingen in het bevolkingsregister en rechterlijke adoptie-uitspraken ging de Nederlandse overheid af op voorgaande schakels in de procedurele keten en heeft zij niet zelfstandig getoetst, zelfs als duidelijk was dat er iets niet klopte.”

Ook de vordering tot veroordeling van de Staat tot vergoeding van de (eventuele) schade, op te maken bij staat, zal (…) worden toegewezen.”

Cassatieberoepen

De Staat en de Stichting hebben ieder tijdig cassatieberoep ingesteld tegen het arrest van het hof.²⁹ [verweerster] heeft bij verweerschrift verzocht de beroepen te verwerpen en tevens zelf in beide beroepen onvoorwaardelijk incidenteel cassatieberoep ingesteld. De Staat en de Stichting hebben tot verwerping van dat beroep geconcludeerd. Partijen hebben hun standpunten schriftelijk doen toelichten. Namens de Staat is gerepliceerd en namens [verweerster] is gedupliceerd. De Stichting heeft afgezien van repliek.

3. Inzet cassatieberoepen; structuur onrechtmatigheidsoordeel hof; verdere inhoud van deze conclusie

Op het eerste gezicht lijkt onderdeel 1 van het middel van de Stichting van de verste strekking, nu dat over de verjaring van de vordering gaat. Het lijkt dus voor de hand te liggen om dat onderdeel als eerste te bespreken. De Stichting bestrijdt echter niet in cassatie dat het toetsingskader van het arrest Van Hese / De Schelde in dit geval van toepassing is, zoals het hof heeft geoordeeld (rov. 6.12). Dat kader brengt mee dat onder meer naar de verwijtbaarheid van de verweten gedraging moet worden gekeken (gezichtspunt (c) van het arrest Van Hese / De Schelde ). Volgens het hof heeft de Stichting ‘(zeer) verwijtbaar gehandeld’, waarvoor het verwijst naar zijn onrechtmatigheidsoordeel in rov. 6.23 e.v. (rov. 6.14.1). Bij het oordeel van het hof dat het beroep op verjaring van de Stichting naar maatstaven van redelijkheid en billijkheid onaanvaardbaar is (rov. 6.15), lijkt dit oordeel over de verwijtbaarheid een grote rol te spelen. Als het oordeel van het hof dat de Stichting onrechtmatig heeft gehandeld, niet in stand kan blijven, geldt dat dus ook voor zijn oordeel over het beroep op verjaring.

Daarop gelet ligt het meer voor de hand om te beginnen met bespreking van de bestrijding van het oordeel van het hof dat de Stichting onrechtmatig heeft gehandeld. Daarvoor bestaat ook anderszins aanleiding nu de Staat in deze zaak zijn beroep op verjaring heeft ingetrokken en het oordeel van het hof dat de Staat onrechtmatig heeft gehandeld, berust op het oordeel van het hof dat de Stichting onrechtmatig heeft gehandeld. Hierna wordt dan ook begonnen met de bespreking van de bestrijding van het oordeel van het hof dat de Stichting en de Staat onrechtmatig hebben gehandeld.

Dat oordeel kent, zoals hierna nog nader zal worden uitgewerkt, de volgende hoofdstructuur, die de beslissing van het hof draagt:

(a) Op de Stichting rustte de wettelijke plicht om na te gaan of de buitenlandse beslissing dat een adoptie in het belang van het kind is, terecht is genomen (rov. 6.17 – impliciet – en 6.26 ongeveer halverwege – expliciet).

(b) Op de Stichting rustte de wettelijke plicht om volledige en juiste informatie te verzamelen over de afkomst en achtergrond van het te adopteren kind (rov. 6.17 en 6.21, slot).

(c) Gelet op de signalen over misstanden bij interlandelijke adopties mochten de Stichting en de Staat niet vertrouwen op beslissingen van de Sri Lankaanse autoriteiten (rov. 6.24-6.25 en rov. 6.31 en 6.33).

(d) De Stichting had gelet op (a)-(c) zoveel mogelijk informatie moeten verzamelen over de redenen voor afstand van een te adopteren kind en over de afkomst en achtergrond van dat kind en heeft in het geval van [verweerster] geen genoegen mogen nemen met de verschafte summiere informatie (rov. 6.26-6.27).

(e) Daarvoor had de Stichting aanleiding temeer, gelet op de ‘babywissel’ waarvan bij de adoptie van [verweerster] sprake was (rov. 6.26).

(f) De Staat had moeten controleren of de Stichting haar onder (a), (b) en (d) vermelde verplichting naleefde, hetgeen hij heeft nagelaten (rov. 6.30-6.34).

Met het oog op de bespreking van deze oordelen van het hof – die ieder worden bestreden in cassatie – wordt hierna eerst stilgestaan bij de interlandelijke adoptie en bij de regels die daarvoor gegolden hebben en gelden. Het oordeel van het hof dat de Stichting en de Staat onrechtmatig hebben gehandeld, berust in de eerste plaats op een uitleg van de regels die golden ten tijde van de adoptie van [verweerster] in Sri Lanka in 1992 (hiervoor in 3.5 genoemd onder (a) en (b)).

Daarna wordt aan de hand van de uitkomsten van die bespreking nader ingegaan op het oordeel van het hof. Daarbij komen aan de orde de betekenis van de signalen over misstanden bij interlandelijke adopties, de omvang van de zorgplicht van de Stichting en de betekenis van de ‘babywissel’.