Rechtbank Almelo, 08-07-2010, BN1369, 08-021110-10

Parketnummer: 08-021110-10 en TUL 08-750654-07

Uitspraak 8 juli 2010

De politierechter in de Rechtbank te Almelo, doet uitspraak in de zaak van de officier van justitie in het arrondissement Almelo, tegen:

Verdachte staat terecht terzake dat:

Procesverloop en het debat ter terechtzitting

De dagvaarding bij de politierechter berust op het resultaat van politieonderzoek dat is ingesteld na een aangifte van 7 oktober 2009 van de directeur van de penitentiaire inrichting te Almelo naar aanleiding van een mishandeling die verdachte beweerdelijk op 30 september 2009 begaan zou hebben in de Penitentiaire Inrichting Huis van Bewaring de Karelskamp te Almelo tegen een medewerker van deze inrichting. In zijn aangifte vermeldt de directeur van de PI dat hij aan verdachte zelf de straf van veertien dagen opsluiting in een strafcel heeft opgelegd.

Op 15 maart 2010 was een eerdere zitting geappointeerd. De raadsman was aanwezig maar hij was niet gemachtigd tot het voeren van de verdediging. De dagvaarding was niet aan verdachte betekend en verdachte was zelf niet aanwezig, terwijl onbekend was of hij anderszins van de zitting op de hoogte was. Met de raadsman en de officier van justitie is de zaak toen opnieuw geappointeerd op 24 juni 2010.

De politierechter heeft op15 maart 2010 op de voet van artikel 258, vijfde lid Sv, aan de officier van justitie gevraagd om toevoeging aan het strafdossier van de op die bestraffing ziende stukken uit de penitentiaire inrichting. De politierechter meende dat dit wellicht noodzakelijk zou zijn om te kunnen beoordelen of en zo ja in hoeverre deze eerdere bestraffing wellicht invloed moet hebben op de onderhavige procedure, waarbij gedacht kan worden aan een matigende invloed op de eventueel op te leggen straf of zelfs reeds op de ontvankelijk van het openbaar ministerie. De politierechter heeft de officier van justitie en de verdediging daarbij gewezen op de arresten van het EHRM in de zaak Engel e.a. tegen Nederland van 8 juni 1976 (NJ 1978, 223) en Zolothukin tegen Rusland van 10 februari 2009 (NJ 2010, 36 nt Y. Buruma, AB 2009, 309 nt T. Barckhuysen en M.L. van Emmerik, NJCM Bulletin 2009, 373 nt W.B. van Bockel).

Het vervolgens door de officier van justitie gemotiveerd aan hem gedane verzoek tot verstrekking van die stukken heeft de directeur van de PI aanvankelijk naast zich neergelegd. De directeur schrijft:

“De door mij intern opgelegde sanctie is gebaseerd op de Pbw, het penitentiair recht. Mijn aangifte heeft betrekking op een strafrechtelijke aangelegenheid […] en staat naar mijn opvatting volledig los van het penitentiair recht. Mijns inziens is hier sprake van twee volledig separate grootheden die elk hun eigen specifieke doelen en uitvoering hebben. In casu ontmoeten door omstandigheden beide rechtsgebieden elkaar, maar vragen mijns inziens om afzonderlijke handhaving.”

Naar aanleiding van deze brief heeft de politierechter de officier van justitie opnieuw gevraagd om het ertoe te leiden dat deze stukken aan het dossier worden toegevoegd. Dit verzoek heeft geleid tot toevoeging van een afschrift van deze stukken aan het dossier.

Verdachte is niet in persoon verschenen. Zijn raadsman is wel verschenen, en gemachtigd om hem te verdedigen. De politierechter heeft aanstonds na aanvang van de terechtzitting en de voordracht van de zaak aan de officier van justitie en de verdediging gevraagd om opmerkingen te maken met betrekking tot de ontvankelijkheid van de officier van justitie.

De verdediging stelt dat voor de tweede keer vervolgd wordt voor hetzelfde feit, namelijk de mishandeling, en dat mag niet. Dat blijkt uit Zolothukin.

Voorts voert de raadsman nog drie gronden voor niet-ontvankelijkheid van de officier van justitie aan. Deze zijn gelegen in de traagheid van de procedure (verdachte zit eerst zijn eerdere straf uit, wordt in 2009 nog in vrijheid gesteld en wordt 2 februari 2010 pas aangehouden en in verzekering gesteld n.a.v. de aangifte in de onderhavige zaak), de volgens de raadsman onrechtmatige inverzekeringstelling toen er al geen onderzoeksbelang meer was, en de oriëntatiepunten van het LOVS die volgens de raadsman een transactieaanbod indiceren voordat pas tot dagvaarding mag worden overgegaan.

De officier van justitie stelt ten aanzien van deze drie gronden dat die aan zijn ontvankelijkheid niet in de weg staan. Vertraging is het gevolg van de overplaatsing van verdachte, die daardoor niet onmiddellijk gehoord kon worden naar aanleiding van de aangifte, en gelet op de urgentie, verder vooral het gevolg van “het bedrijfsproces van de politie”. Verdachte is door het tijdsverloop verder niet in zijn belang geschaad. Wat de oriëntatiepunten van het LOVS betreft, wijst de officier van justitie erop dat die er niet zijn voor de mishandeling van een ambtenaar in functie.

De politierechter vraagt partijen in hoeverre een eventuele dubbele bestraffing wel in strijd zou zijn met het Nederlandse recht. De officier van justitie refereert zich dienaangaande aan het oordeel van de politierechter. De raadsman verwijst naar Zolothukin, dat artikel 4 van het Zevende Protocol bij het EVRM noemt, waarop de politierechter aangeeft dat dit niet door Nederland is geratificeerd, waarna ook de raadsman zich refereert aan het oordeel van de politierechter.

Na het voorhouden van de stukken uit het dossier, vertelt de raadsman/gemachtigde desgevraagd over zijn client nog dat deze bij een vriendin woont met een kind en bij zijn moeder staat ingeschreven en dat hij de draad weer probeert op te pakken.

De politierechter vraagt partijen zich tenslotte nog uit te laten over de vordering tenuitvoerlegging die ook tegen verdachte aanhangig is gemaakt.

De officier van justitie rekwireert vervolgens tot bewezenverklaring en oplegging van een werkstraf van 30 uur. Los van de vraag of hij ontvankelijk is, kan in elk geval ook de tenuitvoerlegging worden gelast van de nog openstaande voorwaardelijk opgelegde werkstraf van 70 uur met parketnummer 08-750654-07. Ook bij niet-ontvankelijkheid in de hoofdzaak is er geen grond om van tenuitvoerlegging af te zien. Immers verdachte heeft de algemene voorwaarde overtreden en dat heeft hetzij de directeur van de PI al vastgesteld, hetzij de politierechter zal dat nu vaststellen.

De raadsman concludeert tot niet-ontvankelijkheid van de officier van justitie, subsidiair vrijspraak. Rode plekken zijn geen letsel en niet blijkt dat het slachtoffer ergens pijn van heeft ondervonden. Bovendien is een deel van de telastelegging slechts gebaseerd op de eigen verklaring van verdachte. Hoe dan ook kan er geen sprake zijn van tenuitvoerlegging van de voorwaardelijk opgelegde straf.

Noch de officier van justitie noch de raadsman hebben aantekeningen overgelegd van hun requisitoir respectievelijk pleidooi.

"Tijdens het transport richting bezoek was ged. [verdachte] al vervelend. Hij was verbaal agressief, hij was luidruchtig aanwezig en schold “kankerlijer” niet naar ons maar meer in het algemeen.

Tijdens de fouillering voor het bezoek is hij door bewaarder [ambtenaar] aangesproken op zijn negatieve gedrag. Hij trok zich hiervan niets aan.

Ook bevindt zich in het dossier een document genaamd Disciplinaire straf (art 51.1 Pbw) ondertekend door de directeur van de PI, die aangever is in de aan de politierechter voorgelegde strafzaak. Hij schrijft:

“Hierbij deel ik u mede dat, naar aanleiding van het schriftelijk verslag van 30/9/20109 u heden na door mij te zijn gehoord, de volgende disciplinaire straf is opgelegd: 14 dagen opsluiting in een strafcel (art 51.1 Pbw) ingang 30-9-2009 om 1500 uur, einde 14 oktober 2009 om 1500 uur.

Deze beslissing is genomen op grond van de volgende overwegingen: U heeft heden tijdens het bezoek in de bezoekzaal, nota bene in het bijzijn van kleine kinderen en bejaarde personen, een personeelslid aangevallen en ook geslagen. Dit ondanks het feit dat u meermaals was gewaarschuwd om de rust te bewaren omdat anders het voor u einde van het bezoek zou betekenen. Ook heeft u meermalen gezegd dat u het betreffende personeelslid (buiten) wel te grazen zult nemen. Hierbij was het slaan van groot alarm noodzakelijk om vervolgens met gepast geweld de collega te ontzetten. Daarbij heeft u bij de plaatsing in afzondering hevig verzet gepleegd en nogmaals de betreffende collega ernstig bedreigd. Toen ik u in afzondering sprak heeft u mij nogmaals bezworen dat u het betreffende personeelslid te pakken zou nemen, zodra u daar de kans voor zou krijgen. Tevens was u zeer agressief en bedreigend naar mij en heeft u mij woorden naar het hoofd geslingerd die ik alhier niet wens te herhalen. U heeft hiermee de orde, rust en veiligheid in de inrichting op een absoluut onacceptabele wijze weer ernstig verstoord. Ik ga derhalve ook onmiddellijk in overleg met de selectiefunctionaris om te bewerkstelligen dat u in een andere setting wordt geplaatst.”

De aangifte bevat na een zinsnede over de functie van de aangever de opmerking: “Ik wil aangifte doen van mishandeling van een medewerker van bovengenoemde instelling”. De aangifte bevat in ongeveer dezelfde bewoordingen en ongeveer even uitgebreid als in het schriftelijk verslag en het besluit van de directeur, een verslag van de gebeurtenissen in de bezoekzaal. Ook bevat de aangifte dezelfde details met betrekking tot het slaan en schoppen en schelden naar de medewerker die genoemd wordt in de telastelegging. De aangifte vermeldt ook dat verdachte tijdens het vervoer naar de afzonderingscel aan de directeur bezwoer dat de medewerker te pakken zou nemen als hij daartoe de kans kreeg. “Daarna begon hij mij ook uit te schelden en ik heb hem vervolgens een straf van veertien dagen strafcel opgelegd en op vrijdag 2 oktober 20009 heb ik [verdachte] laten overplaatsen naar de landelijke afzonderingsafdeling van gevangenis De Schie te Rotterdam.”

De politierechter zal eerst onderzoeken of, zoals door de raadsman is gesteld, sprake is van een ongeoorloofde tweede vervolging voor het zelfde feit. De politierechter onderscheidt op de renbaan van de raadsman drie majeure juridische hordes. Allereerst zou moeten blijken dat de procedure in de penitentiaire inrichting een strafrechtelijke procedure betreft. Vervolgens moet die hetzelfde feit hebben betroffen als waarvoor nu vervolgd wordt. Tenslotte moet er een regel zijn die een tweede vervolging verbiedt.

Gelet op het gegeven dat zij slechts kunnen worden opgelegd wanneer zich een feit heeft voorgedaan dat onverenigbaar is met de orde of de veiligheid in de inrichting danwel met de ongestoorde tenuitvoerlegging van de vrijheidsbeneming, dient de bestraffing slechts de normbevestiging van de intern in de inrichting geldende (huis)regels (afgezien dan van wangedrag tijdens aanwezigheid buiten de inrichting op verlof, bij bezoek aan een externe arts, of tijdens transport naar een rechtbank o.i.d.) en niet zozeer de regels die in het algemeen in de samenleving gelden.

Net als in de procedure van Engels e.a. tegen Nederland is sprake van een verdachte die reeds in bepaalde, verregaande mate in zijn vrijheid beperkt, meer dan een gewone burger. Engels en zijn collega’s waren verplicht tot militaire dienst en zij beschikten daardoor al niet over veel vrijheid om zelf te bepalen wanneer zij waarheen zouden gaan en staan. Zij kregen verschillende tuchtrechtelijke straffen opgelegd die hun vrijheid verder beperkten. Voor verdachte, gedetineerd in de penitentiaire inrichting, en door zijn directeur bestraft tot twee weken opsluiting in een strafcel, geldt min of meer hetzelfde. Of van een vrijheidsbenemende sanctie in de zin van artikel 5 EVRM sprake is, is volgens het EHRM in Engels tegen Nederland voor een deel maar relatief. Zoals het in dat arrest overweegt, kan een bepaalde maatregel, indien aan een burger opgelegd, als vrijheidsbenemend worden beschouwd, terwijl dat niet het geval is indien zij aan een militair wordt opgelegd. Zowel voor de militair-dienstplichtige als voor de gedetineerde is de vraag in hoeverre hem nog vrijheid wordt ontnomen in een strafrechtelijke zin, als hij een disciplinaire straf krijgt opgelegd terwijl hem op grond van zijn status al veel vrijheid is ontnomen. Elk van beiden is immers al aanzienlijk in zijn bewegingsvrijheid beperkt. Net als de zaak van Engels e.a. tegen Nederland is sprake van een procedure die naar zijn aard “tuchtrechtelijk” of “disciplinair” kan worden genoemd.

De criteria die het EHRM in dat arrest aanlegt om te bepalen of bij de opgelegde vrijheidsbeneming en bij de disciplinaire procedure sprake is van een strafrechtelijke procedure in de zin van artikel 5 en 6 EVRM, zijn onlangs bevestigd althans - terug van weggeweest - opnieuw als relevante criteria gesteld in (overweging 53 van) het hiervoor genoemde arrest van Zolothukin tegen Rusland. In de zaak van Engels e.a. tegen Nederland leidde dit ertoe dat onder meer bij de oplegging van de zwaarste vorm van destijds mogelijk op te leggen tuchtrechtelijk militair arrest de artikelen 5 en 6 EVRM van toepasselijk zijn.

De criteria waaraan de politierechter zal toetsen zijn op grond van Engels/Zolothukin ten eerste de vraag hoe het onder nationaal recht is geclassificeerd. Ten tweede is relevant de aard van het delict en ten derde de zwaarte van de straf die naar de wettelijke maatstaf maximaal kan worden opgelegd, waarbij het tweede en derde criterium alternatief en niet cumulatief een rol spelen.

Gelet op de beschrijving van de plaatsing in een strafcel in Van der Kelk, Nederlands detentierecht 2008, blz 181 en 182 en de aangehaalde regelgeving, samen te vatten als een “levensminimum in een onvoorstelbaar kaal bestaan”, levert de plaatsing in een strafcel naar de overtuiging van de politierechter zelfs voor iemand die reeds gedetineerd was onder een “normaal, gemiddeld zwaar” detentieregime, een aanzienlijke bestraffing op. Het gaat ook voor een gewone gedetineerde bij plaatsing in de strafcel dus niet om iets onaanzienlijks, niet om “iets minder van hetzelfde”. Twee weken daarvan is aanzienlijk, vooral nu het maximaal ook twee weken gecombineerd kan worden met andere ontzeggingen en de overplaatsing naar een andere inrichting voor de tenuitvoerlegging.

De vergelijking die de officier van justitie maakte met de voetballer die een aantal wedstrijden niet mag spelen of de scholier die een paar dagen van school wordt gestuurd, gaat reeds al mank door toetsing aan de Engel-criteria, los overigens nog van de vraag of zij hun eerste “straf” überhaupt van overheidswege kregen opgelegd.

Gelet op het arrest in de zaak van Zolothukin tegen Rusland, acht het EHRM bij de beoordeling of sprake is van hetzelfde feit in de zin van artikel 4 van het Zevende Protocol van doorslaggevend belang of sprake is van het feitelijke criterium van “same conduct”, een eenheid van tijd en plaats. Niet relevant is daarbij het door de officier van justitie (en gelet op diens brief ook door de directeur van de PI) aangehangen houvast van het beschermde belang. Dat de bepalingen van hoofdstuk IX Pbw en het Wetboek van Strafrecht een onderscheiden belang dienen, te weten de handhaving van de orde en veiligheid in de inrichting respectievelijk de bescherming van personen tegen leed en letsel, is derhalve niet relevant. De officier van justitie heeft ter zitting nog gesteld dat de bestraffing van verdachte in de penitentiaire inrichting ook in belangrijke mate verband zal hebben gehouden met de bejegening van de directeur. De politierechter ziet daarvoor echter slechts weinig houvast. Ten eerste klaagt hij daarover nauwelijks in zijn aangifte, terwijl dat zeker denkbaar was geweest als hij de persoonlijke krenking zoveel waarde had toegekend. Ten tweede is het moeilijk voorstelbaar dat hij de krenking van zijn persoon of ambt zo zwaar heeft laten wegen in verhouding tot het daadwerkelijk fysiek aanvallen van personeelsleden waarbij zelfs groot alarm is moeten worden geslagen. Voor zover aan de bewoordingen van de directeur van zijn strafbesluit twijfel kan worden ontleend over de vraag op welke gedragingen zijn besluit ziet, behoort die twijfel in het voordeel van verdachte door te werken. De conclusie van de politierechter is dat het er voor moet worden gehouden dat het hier hetzelfde feit betreft als waarvooor de directeur van de PI reeds heeft gestraft.

"Niemand wordt opnieuw berecht of gestraft in een strafrechtelijke procedure voor een strafbaar feit waarvoor hij in de Unie reeds onherroepelijk is vrijgesproken of veroordeeld overeenkomstig de wet."

Artikel 6, eerste lid, van het Verdrag betreffende de Europese Unie, het Verdrag van Lissabon, Pb EU 2010/C 83/01, bepaalt:

"De Unie erkent de rechten, vrijheden, en beginselen die zijn vastgesteld in het Handvest van de Grondrechten van de Europese Unie van 7 december 2000, als aangepast op 12 december 2007 te Straatsburg, dat dezelfde waarde als de Verdragen heeft."

Het Verdrag betreffende de Europese Unie, en daarmee het Handvest van de grondrechten vaan de Europese Unie, is in werking getreden per 1 december 2009.

De politierechter is van oordeel dat, ofschoon de telastegelegde datum voorafgaat aan de datum van inwerkingtreding, de aard van de bepaling van artikel 50 van het Handvest met zich meebrengt dat die effect sorteert voor elke tweede vervolging na 1 december 2009. Aan artikel 50 komt naar het oordeel van de politierechter directe werking toe en er behoort in voorkomende gevallen ambtshalve aan getoetst te worden.

De politierechter stelt vast dat de procedure van de directeur van de penitentiaire inrichting onherroepelijk is geëindigd.

De politierechter let voorts op de preambule van het handvest, waarin onder meer te lezen valt:

"Dit Handvest bevestigt, […] de rechten die in het bijzonder voortvloeien uit […], uit het Europees Verdrag tot bescherming van de rechten van de mens en de fundamentele vrijheden, uit […], alsook uit de jurisprudentie van het Hof van Justitie en van het Europees Hof voor de rechten van de mens."

Gelet op deze preambule en gelet op het arrest in de zaak van Zolothukin tegen Rusland, waarin het EHRM met betrekking tot het ne-bis-in-idem-verbod als bedoeld in artikel 4 van het Zevende Protocol nadrukkelijk zijn eigen koers verlegt en aansluiting vindt bij de uitleg zoals die door het Europees Hof aan artikel 54 van de Schengen-uitvoeringsovereenkomst wordt gegeven, is het naar het oordeel van de politierechter gepast en juist om zijn uitleg van het ne-bis-in-idem-verbod van artikel 50 van het Handvest zoveel mogelijk conform te laten zijn aan die van artikel 4 van het Zevende Protocol. De rechtszekerheid en de rechtsbescherming van de Europese burger is bovendien met een conforme uitleg gediend.

Het is immers wenselijk dat een zoveel mogelijk eenduidige uitleg van hetzelfde begrip ne-bis-in-idem binnen de rechtsorde van de Europese Unie en die van de Raad van Europa bestaat. Voor een andere uitleg van artikel 50 van het Handvest ziet de politierechter geen reden.

W.B. van Bockel schetst in zijn proefschrift The ne bis in idem principle in EU Law (2009) en met name op bladzijde 218 tot en met 221 een ontwikkeling binnen de Europese rechtsorde, met name enerzijds die m.b.t. de SUO en het mededingingsrecht en anderzijds die m.b.t. artikel 4 van het Zevende Protocol bij het EVRM, waarin de politierechter steun vindt voor zijn oordeel.

Tenslotte overweegt de politierechter dat hij ter wille van een effectieve rechtsbescherming de term “veroordeeld” in artikel 50 van het Handvest leest als een term die ook een strafoplegging in een strafrechtelijke procedure bij een administratieve rechter of administratief instantie, een tuchtrechter of een ander disciplinair straffend orgaan kan betreffen. Een andere uitleg immers maakt de rechtsbescherming illusoir indien lidstaten zich aan de werking van deze bepaling in het Handvest kunnen onttrekken door de bestraffing voortaan vooral aan administratieve rechters of organen op te dragen.

Troost moge de officier van justitie putten uit het feit dat dit fenomeen voor zover de politierechter weet zich nu voor het eerst openbaart in een vrij “onschuldig” geval. Met deze uitspraak moge wel gezegd zijn dat de wetgever, indien deze uitspraak door hogere rechters gevolgd wordt, aan zet is om in een leemte te voorzien, zoals is gedaan op de terreinen van de bestuurlijke boete, het belastingrecht en het militair tuchtrecht. Wellicht zou ook de toepasselijkheid van de artikel 5 en 6 EVRM in de procedure op grond van de Pbw bij de directeur betrokken moeten worden, nu oplegging van de opsluiting in straf van strafcel gedurende twee weken voor elke strafbare overtreding als strafmaximum geldt. In het bijzonder wijst de politierechter op de thans betrekkelijk weinig effectieve rechtsmiddelen die tegen de opsluiting in de strafcel open staan.

Gelet op het bovenstaande kan een beoordeling van de andere door de raadsman voorgedragen verweren strekkende tot niet ontvankelijkheid van de officier van justitie achterwege blijven.

R E C H T D O E N D E:

Verklaart de officier van justitie niet ontvankelijk in zijn vervolging.

Wijst af de vordering tot tenuitvoerlegging van het onder parketnummer 08-750654-07 voorwaardelijk opgelegde deel van een werkstraf.

Aldus gewezen door mr F.C. Berg, politierechter, in tegenwoordigheid van mr B.M. Hoek, griffier, en uitgesproken ter openbare terechtzitting van de politierechter in de Rechtbank voornoemd op 8 juli 2010.