Rechtbank Den Haag, 02-07-2020, ECLI:NL:RBDHA:2020:5940, C-09-594274-KG ZA 20-521

Eiseres, die zowel de Marokkaanse als de Nederlandse nationaliteit heeft, is op 14 augustus 2014 samen met haar minderjarige zoon naar het jihadistische strijdgebied in Syrië en/of Irak gereisd en heeft zich gevoegd bij haar in Syrië verblijvende meerderjarige dochter. De zoon van eiseres is in 2015 omgekomen bij een bombardement. Eiseres verblijft sinds december 2017 samen met haar dochter in het vluchtelingenkamp [kamp I] in het noorden van Syrië. Het kamp staat onder controle van de Koerdische volksbeschermingseenheden in Syrië.

Tegen eiseres is op 14 maart 2016 een internationaal arrestatiebevel uitgevaardigd ter zake van – kort gezegd – de verdenking van deelname aan een organisatie die tot oogmerk heeft het plegen van terroristische misdrijven. Bij beschikking van 8 januari 2019 van de rechtbank Rotterdam is de gevangenneming van eiseres ter uitlevering bevolen, waaronder mede wordt verstaan de feitelijke overlevering van de verdachte, en is bepaald dat de voorlopige hechtenis zal worden ondergaan in een Huis van Bewaring. In de beschikking zijn concrete aanwijzingen gegeven ten aanzien van de inspanningen die door de Minister van Justitie en Veiligheid moeten worden verricht om de uitlevering dan wel feitelijke overdracht van de verdachte aan Nederland mogelijk te maken. Er is een verzoek om uitlevering gedaan maar uitlevering dan wel feitelijke overdracht heeft tot op heden nog niet plaatsgevonden.

Eiseres was betrokken bij een eerder bij deze rechtbank gevoerd kort geding, dat heeft geleid tot het vonnis van 11 november 2019 (hierna: het vonnis van 11 november 2019 (ECLI:NL:RBDHA:2019:11909)). Eiseres was in dat kort geding een van de eiseressen (die hierna ook worden aangeduid als ‘ [eiseres sub 1 c.s.] ’ of ‘de vrouwen’). Ten aanzien van hen is in het vonnis van 11 november 2019 vastgesteld i) dat zij allemaal – al dan niet met hun man/partner en hun toen reeds geboren kinderen – uit eigen beweging vanuit Nederland zijn uitgereisd naar het jihadistisch strijdgebied in Syrië en/of Irak, waar de “Islamitische Staat” (hierna: IS) de feitelijke macht had en ii) dat zij, evenals de minderjarigen voor wie een aantal van de vrouwen als wettelijk vertegenwoordigers optraden in die procedure (hierna: de kinderen), na de val van het door IS zelfbenoemde kalifaat in de (opvang)kampen [kamp II] en [kamp I] in Noord-Syrië worden vastgehouden.

De voorzieningenrechter van deze rechtbank heeft in het vonnis van 11 november 2019 gedaagde bevolen om binnen veertien dagen na de betekening van het vonnis al het nodige te doen dat noodzakelijk is om de repatriëring van in ieder geval de kinderen en in het voorkomende geval (zoals beschreven in het vonnis) ook van één of meer eiseressen te bewerkstelligen, voor zover dat redelijkerwijs van hem kan worden verlangd, met inachtneming van hetgeen in het vonnis is overwogen. Het Gerechtshof Den Haag (hierna: het Hof) heeft in een uitspraak van 22 november 2019 (verkort weergegeven) het vonnis van 11 november 2019 vernietigd en opnieuw rechtdoende de vorderingen van eiseressen afgewezen (hierna ook: de uitspraak van het Hof (ECLI:NL:GHDHA:2019:3208)).

Het Hof heeft in die uitspraak, verkort weergegeven en voor zover thans relevant, overwogen:

In Syrië heeft de Staat echter geen enkele zeggenschap en ook geen effective control. Hij heeft er niet eens een consulaat. (...) Het is juist dat de door [eiseres sub 1 c.s.] genoemde omstandigheden met zich brengen dat de Staat indirect een zekere feitelijke invloed zou kunnen uitoefenen op de positie van [eiseres sub 1 c.s.] , maar daarmee heeft hij nog geen rechtsmacht over hen. Zoals ook de voorzieningenrechter heeft overwogen, komt een rechtsreeks beroep op de mensenrechtenverdragen [eiseres sub 1 c.s.] dus niet toe. (...)

Bij de beoordeling van grondslag B (voorzieningenrechter: de schending van de maatschappelijke zorgvuldigheidsnorm uit het Nederlandse recht) dient (...) een belangenafweging plaats te vinden (...).

[eiseres sub 1 c.s.] verkeren in de opvangkampen in erbarmelijke omstandigheden, die mogelijkerwijs nog zouden kunnen verslechteren. Het gaat in deze zaak dan ook om de belangen die de kinderen hebben bij leven, overleven en ontwikkeling, dus om hun meest fundamentele belangen. Ook van de vrouwen zijn fundamentele belangen in het geding, waaronder hun belang bij vrijheid en veiligheid, met dien verstande dat bij de vrouwen de relativering past dat zij er – in meerdere of mindere mate – zelf voor hebben gekozen om naar het kalifaat uit te reizen. Dit werkt in hun nadeel, zoals [eiseres sub 1 c.s.] zelf ook onderkennen (...).

Zeker de kinderen, maar ook de vrouwen, hebben er dus zeer groot belang bij om uit Syrië te worden weggehaald. Hun daartoe strekkende vorderingen houden onder meer in dat de Staat vertegenwoordigers naar Noord-Syrië stuurt en de aangeboden hulp van de Koerden, de Amerikanen en het Rode Kruis accepteert.

Uit het onder 7.6 en 7.7 overwogene blijkt dat de vorderingen van [eiseres sub 1 c.s.] nauw verband houden met vragen van (nationale) veiligheid en buitenlands beleid. De handelwijze van de Staat op die terreinen hangt sterk af van politieke afwegingen in verband met de omstandigheden van het geval, waarbij ook belangen van anderen dan [eiseres sub 1 c.s.] een rol spelen. Op deze terreinen heeft de Staat dan ook een grote beleidsvrijheid. Dat betekent dat de burgerlijke rechter, zeker in kort geding, een grote mate van terughoudendheid aan de dag zal moeten leggen bij de beoordeling van de vorderingen van [eiseres sub 1 c.s.] , die er toe strekken om handelingen ter uitvoering van politieke besluitvorming op het gebied van (nationale) veiligheid en buitenlands beleid als onrechtmatig aan te merken. Het is immers niet aan de burgerlijke rechter om politieke afwegingen te maken (zie HR 29 november 2002, ECLI:NL:HR:2002:AE5164 ‘Joegoslavische militairen/Staat’ en HR 6 februari 2004, ECLI:NL:HR:2004:AN8071 ‘VJV/Staat’). De rechter mag daarom zulke vorderingen alleen toewijzen wanneer de Staat in redelijkheid niet tot zijn handelwijze heeft kunnen komen. Het gaat hier om een marginale toets. (...)

Opmerking verdient nog dat naarmate de ingeroepen belangen groter zijn – en in dit geval zijn zij zeer groot (zie rov. 7.6) – de lat voor de Staat om de marginale toets te kunnen doorstaan navenant hoger ligt.

Het onder 7.5 t/m 7.13 overwogene overziend kan – ook met inachtneming van de in dit geval hoger liggende lat in verband met de grote belangen van de kinderen en de vrouwen – onder de omstandigheden die thans gelden, niet worden gezegd dat de Staat in redelijkheid niet heeft kunnen komen tot zijn weigering om zich actief in te zetten om [eiseres sub 1 c.s.] uit Syrië weg te halen. (...) Dat de door de Staat gemaakte afweging in dit kort geding de marginale toets doorstaat, neemt evenwel niet weg dat over het gewicht van de door de Staat gebruikte argumenten en over de door hem op basis van die argumenten gemaakte afweging, verschillend kan worden gedacht. Die afweging is echter aan de politiek, en niet aan de rechter, zeker niet de rechter in kort geding. Het is dus de politiek die zich over de schrijnende situatie van de kinderen en de vrouwen zal moeten buigen.”

De vrouwen hebben cassatieberoep ingesteld tegen de uitspraak van het Hof. Hierop was ten tijde van de zitting in dit kort geding nog niet beslist. Wel had de Procureur-Generaal toen al geconcludeerd en zijn conclusie strekt tot verwerping van het cassatieberoep. De P-G heeft zich hierbij niet beperkt tot bespreking van de cassatieklachten, maar ook de juridische kaders uiteengezet zoals die volgens hem behalve voor de te beslissen zaak ook voor vergelijkbare zaken van belang zijn.

Eiseres is op 21 mei 2020 het slachtoffer geworden van een explosie van een gasfles, waarbij de tent waarin zij verbleef in brand is gevlogen en is afgebrand. Eiseres heeft hierdoor ernstige brandwonden aan haar gezicht, oren, handen en benen opgelopen.

De Hoge Raad heeft op 26 juni 2020 het door de vrouwen tegen de uitspraak van het Hof ingestelde cassatieberoep verworpen.