Rechtbank Midden-Nederland, 14-08-2019, ECLI:NL:RBMNE:2019:3813, 7809817 / ME VERZ 19-100

3.1.

3.2.

3.3.

Op de dienstverbanden van de werknemers van Keolis zijn de bepalingen uit de cao Openbaar Vervoer 2018-2020 (hierna: “de cao”) van toepassing. In artikel 19 lid 2 van de cao is bepaald dat er geen dienstrooster/werktijd van kracht wordt dan nadat de ondernemingsraad daarmee heeft ingestemd. Ook is bepaald dat bijlage 35 bij de cao van toepassing is.

3.4.

In bijlage 35 staat, onder meer, het volgende:

3.5.

De in de jurisprudentie ontwikkelde cao-norm houdt in dat aan een bepaling van een cao een uitleg naar objectieve maatstaven moet worden gegeven, waarbij in beginsel de bewoordingen van die bepaling, gelezen in het licht van de gehele tekst van de cao, van doorslaggevende betekenis zijn, zodat het niet aankomt op de bedoelingen van de partijen die de cao tot stand hebben gebracht, voor zover deze niet uit de daarin opgenomen bepalingen kenbaar zijn, maar op de betekenis die naar objectieve maatstaven volgt uit de bewoordingen waarin de cao is gesteld.

3.6.

Op grond van artikel 27 lid 1 van de Wet op de Ondernemingsraden en de cao heeft de Ondernemingsraad een instemmingsrecht ten aanzien van onder andere het besluit tot invoering van een nieuwe werktijdenregeling.

3.7.

3.8.

Artikel 27 lid 5 van de WOR bepaalt dat een besluit als bedoeld in het eerste lid, genomen zonder de instemming van de ondernemingsraad of de toestemming van de kantonrechter nietig is, indien de ondernemingsraad tegenover de ondernemer schriftelijk een beroep op de nietigheid heeft gedaan. De ondernemingsraad kan slechts een beroep op de nietigheid doen binnen een maand nadat hetzij de ondernemer hem zijn besluit overeenkomstig de laatste volzin van het tweede lid heeft meegedeeld, hetzij - bij gebreke van deze mededeling - de ondernemingsraad is gebleken dat de ondernemer uitvoering of toepassing geeft aan zijn besluit.

3.9.

Op grond van artikel 27 lid 6 van de WOR kan de ondernemingsraad de kantonrechter vervolgens verzoeken de ondernemer te verplichten zich te onthouden van handelingen die strekken tot uitvoering of toepassing van een nietig besluit als bedoeld in het vijfde lid.

3.10.

Keolis verzorgt het openbaar vervoer in verschillende delen (concessiegebieden) in Nederland, waaronder in het concessiegebied [concessiegebied] . Per concessiegebied kent Keolis een ondernemingsraad. Keolis voert jaarlijks nieuwe dienstregelingen in. Die dienstregelingen worden afgestemd met de opdrachtgever van Keolis en met reizigersorganisaties en zijn verder toegesneden op de treindienstregeling van de NS. Om de dienstregeling uit te kunnen voeren, dus om haar chauffeurs in te plannen, maakt Keolis ook een dienstrooster/werktijdenregeling (hierna en hiervoor: “werktijdenregeling”).

3.11.

De werktijdenregeling is zowel landelijk als binnen de concessie [concessiegebied] veel besproken de laatste jaren, omdat de chauffeurs aandacht vragen voor toegenomen werkdruk. Tijdens onderhandelingen over een nieuwe cao hebben de cao-partijen onder meer gesproken over plaspauzes voor chauffeurs tijdens langere diensten. Dit heeft uiteindelijk geleid tot een aparte regeling over dit onderwerp in de hiervoor genoemde bijlage 35.

3.12.

Keolis heeft per 9 december 2018 een nieuwe dienstregeling voor de concessie [concessiegebied] ingevoerd. De bijbehorende werktijdenregeling voldoet volgens de Ondernemingsraad niet aan de voorwaarden uit bijlage 35 (zie 3.4). De Ondernemingsraad heeft daarom niet ingestemd met de werktijdenregeling en toen Keolis deze toch invoerde, heeft hij de nietigheid van dat besluit ingeroepen. De Ondernemingsraad heeft een kort geding aangezegd, maar vlak voordat dat kort geding zou dienen, is het ingetrokken. Partijen waren op dat moment in overleg met betrekking tot een aangepaste werktijdenregeling per 5 mei 2019. In verband met de gewijzigde infrastructuur in het concessiegebied [concessiegebied] was de dienstregeling per 5 mei 2019 namelijk gewijzigd. Keolis heeft de Ondernemingsraad op 29 maart 2019 formeel gevraagd in te stemmen met de bijbehorende aangepaste werktijdenregeling. De Ondernemingsraad heeft wederom niet ingestemd. In de brief van de Ondernemingsraad van 12 april 2019 aan Keolis is hierover onder meer het volgende opgenomen:

3.13.

Na ontvangst van de brief van 12 april 2019 heeft Keolis besloten de werktijdenregeling, ondanks het ontbreken van instemming van de Ondernemingsraad, toch in te voeren. Per brief van 29 april 2019 heeft de Ondernemingsraad vervolgens, wegens het ontbreken van zijn instemming, de nietigheid van dat besluit ingeroepen. Ondanks de nietigheid van het besluit rijden de chauffeurs van Keolis sindsdien volgens de nieuwe werktijdenregeling van 5 mei 2019.

3.14.

De Ondernemingsraad is een kort geding tegen Keolis gestart bij de rechtbank Overijssel. In dit kort geding werd gevorderd Keolis te verbieden uitvoering te geven aan de dienstroosters/werktijdenregeling. Op 24 juni 2019 heeft de voorzieningenrechter geoordeeld dat Keolis bijlage 35 niet juist heeft toegepast bij het vaststellen van de werktijdenregeling. De Ondernemingsraad heeft, naar het oordeel van de voorzieningenrechter, in beginsel terecht niet ingestemd met de werktijdenregeling. De vordering is echter niet toegewezen omdat de voorzieningenrechter een belangenafweging heeft gemaakt, die uitvalt in het voordeel van Keolis.

3.15.

3.16.

De Ondernemingsraad heeft als maatstaf genomen dat ieder dienstonderdeel binnen drie uur een onderbreking van vijf opvolgende minuten dient te hebben op een goedgekeurde locatie. De dienstonderdelen korter dan drie uur zijn daarom door de Ondernemingsraad goedgekeurd, omdat die opgevolgd worden door officiële pauzes. Omstreden zijn de dienstonderdelen die langer duren dan drie uur en geen onderbrekingen van vijf opvolgende minuten of meer bevatten. Verder is tijdens de mondelinge behandeling duidelijk geworden dat de Ondernemingsraad met een goedgekeurde locatie bedoelt: een goedgekeurde pauzelocatie. Dit is een locatie als bedoeld in de cao waar de chauffeurs pauzes genieten.

3.17.

Voorop staat dat deze maatstaf niet direct volgt uit de tekst van de cao. In bijlage 35 van de cao is bepaald dat er in ieder dienstdeel een reële mogelijkheid tot een onderbreking moet zijn. Verder is in bijlage 35 opgenomen dat er samen met de medezeggenschap wordt gekeken naar de (mogelijke) toiletlocaties op de route (inclusief eindpunten), waarbij de kwaliteit van de voorziening, de afstand naar de toiletmogelijkheden en de hoeveelheid voorzieningen in ogenschouw worden genomen. In bijlage 35 is aldus niet een concreet aantal minuten vastgelegd dat de ondernemer moet hanteren. Ook is niet vastgelegd dat sprake moet zijn van een mogelijkheid tot onderbreking op een goedgekeurde pauzelocatie.

3.18.

3.19.

Met betrekking tot de kwaliteit van de toiletvoorzieningen heeft alleen nog te gelden dat Keolis en de Ondernemingsraad hier verder gezamenlijk naar moeten kijken, voor zover dat nog niet is gebeurd. Dit valt verder buiten het bestek van deze zaak.

3.20.

3.21.

De Ondernemingsraad heeft aangevoerd dat er, naar de ervaring van de chauffeurs zelf, geen lucht in de roosters zit en dat de chauffeurs stress ervaren als zij tijd moeten inhalen omdat zij buiten het dienstrooster om een plaspauze hebben ingelast. De Ondernemingsraad heeft verder een overzicht opgesteld (zie ook 3.12) waaruit zou volgen dat slechts 61% van de diensten een reële mogelijkheid voor een sanitaire stop biedt. De Ondernemingsraad gaat hierbij uit van de noodzaak voor een onderbreking van onafgebroken vijf minuten in een dienstonderdeel dat langer dan drie uur duurt.

3.22.

Keolis heeft hiertegen in gebracht dat de meeste dienstonderdelen die langer dan drie uur duren voldoende reële mogelijkheden hebben voor een sanitaire stop. Dat komt volgens Keolis doordat in de diensten altijd meerdere onderbrekingen zijn ingeroosterd. Keolis verwijst ter onderbouwing naar het overzicht van de Ondernemingsraad met de door de Ondernemingsraad afgekeurde diensten. Er zijn allerlei varianten in de werktijdenregeling te vinden van onderbrekingen binnen een dienstonderdeel die opgeteld vijf minuten of ruim meer dan vijf minuten zijn. Bijvoorbeeld dienst 1015, die weliswaar drie uur en drie minuten duurt (dus meer dan drie uur) maar ten minste twee onderbrekingen heeft van vier minuten. Een ander voorbeeld is dienst 1828, die drie uur en twee minuten duurt, geen vijf opvolgende minuten onderbreking heeft, maar wel na de opstaptijd van drie minuten onderbrekingen van eenmaal twee minuten en tweemaal drie minuten en nog een losse minuut, dus negen minuten in totaal. Volgens Keolis zijn in het overgrote deel van de dienstonderdelen die langer duren dan drie uur dergelijke onderbrekingen opgenomen, die tezamen minstens vijf minuten opleveren voor het maken van een sanitaire stop. Dit is door de Ondernemingsraad niet gemotiveerd betwist.

3.23.

Verder is het van belang dat in de afspraken tussen Keolis en haar opdrachtgever is vastgelegd dat ritten nooit te vroeg mogen vertrekken (maar dat is het punt hier niet) en dat alleen de ritten die meer dan twee minuten te laat vertrekken van beginhaltes, tijdhaltes en knooppunten als “te laat” worden geregistreerd. In de praktijk van de concessie [concessiegebied] komt dat er op neer dat een rit pas te als “te laat” wordt geregistreerd indien meer dan twee minuten later wordt vertrokken van een beginpunt en/of de NS-stations in de gemeente [plaatsnaam] en de busstations [.] en [..] . En pas als meer dan 10% van de ritten als te laat wordt geregistreerd komt het tot een boete. Volgens Keolis gebeurt dit bijna nooit. In de praktijk heeft een chauffeur per dienstonderdeel daarom nog eens twee minuten extra speelruimte. Ook dit is niet gemotiveerd betwist door de Ondernemingsraad.

3.24.

3.25.

De kantonrechter is nog eens gesterkt in haar oordeel dat er voldoende reële mogelijkheden zijn voor sanitaire stops gelet op het volgende. Keolis hanteert als uitgangspunt voor een redelijke en reële rijtijd voor ritten percentielwaarden van 85%. Dat houdt in dat van de 100 ritten op een bepaald traject er 85 binnen de voor die rit bepaalde rijtijd gereden dienen te worden. Als een percentielwaarde van een bepaalde rit structureel lager is dan 85, zullen er maatregelen genomen moeten worden. De duur van de betreffende rit kan bijvoorbeeld in een volgende dienstregeling bijgesteld worden. Keolis heeft echter op grond van de loggegevens van de boordcomputers gemeten dat in het overgrote deel van de gevallen 85 van de 100 ritten op de verschillende lijnen binnen de vastgestelde rijtijd gereden worden. In veel gevallen ligt die zelfs hoger dan 85%. Dit bevestigt nog eens het standpunt van Keolis, dat er voldoende lucht in de dienstroosters zit, zelfs zonder dat van de twee minuten extra uitlooptijd gebruikt wordt gemaakt.

3.26.

Ten slotte is overwogen dat de maatstaf die de Ondernemingsraad heeft gehanteerd (5 opvolgende minuten op een vooraf bepaald tijdstip), te star is voor het uitgangspunt dat een buschauffeur moet kunnen gaan wanneer dat nodig is. Als een buschauffeur alleen maar op een vooraf bepaald tijdstip naar de wc kan gaan en anders niet, kan dit in zijn of haar nadeel zijn omdat natuurlijk niet altijd vooraf goed bepaalbaar is wanneer er nood is. De maatstaf van de Ondernemingsraad pakt in dergelijke situaties dus nadelig uit voor de buschauffeurs. Het lucht in de roosters geeft hen juist meer vrijheid om zelf het geschikte moment voor een sanitaire stop te kiezen.

3.27.

Nu de maatstaf van vijf opvolgende minuten onderbreking op een goedgekeurde locatie in strijd is met de cao en de Ondernemingsraad ook overigens niet heeft onderbouwd dat er onvoldoende reële mogelijkheden zijn voor sanitaire stops, is de kantonrechter van oordeel dat de beslissing van de Ondernemingsraad om zijn instemming aan het voorgenomen besluit te onthouden, onredelijk is.

3.28.

Dit betekent dat de door Keolis verzochte toestemming zal worden verleend en dat het tegenverzoek van de Ondernemingsraad zal worden afgewezen.

3.29.

Gezien het voorgaande behoeft de vraag of het besluit van Keolis gevergd wordt door zwaarwegende bedrijfsorganisatorische, bedrijfseconomische of bedrijfssociale redenen geen beoordeling meer.

3.30.

Gelet op de aard van de procedure ziet de kantonrechter aanleiding om de proceskosten, zowel in het verzoek als in het tegenverzoek, op na te melden wijze te compenseren.