Rechtbank Rotterdam, 18-12-2002, AF2141 AL6766, 10/150080/01

Parketnummer van de berechte zaak: 10/150080-01

Datum uitspraak: 18 december 2002

Tegenspraak

[verdachte]

geboren te [geboorteplaats] op [geboortedatum]

zonder vaste woon- of verblijfplaats in Nederland,

ingeschreven op [adres]

ten tijde van het onderzoek ter terechtzitting preventief gedetineerd in de Penitentiaire Inrichting "De IJssel" te Krimpen aan den IJssel.

De officier van justitie mr. D'Anjou heeft gerekwireerd - zakelijk weergegeven - de vrijspraak van de onder 1 primair en 3 primair ten laste gelegde feiten en de bewezenverklaring van de feiten, ten laste gelegd onder 1 subsidiair, onder 2 primair (medeplegen van valsheid in geschrift door het valselijk opmaken van paspoorten, rijbewijzen en andere reis- en identiteitsdocumenten) en onder 2 primair (medeplegen van opzettelijk afleveren en voorhanden hebben van vervalste paspoorten, rijbewijzen en andere reis-en identiteitsdocumenten) en onder 2 (het medeplegen van opzetheling van paspoorten, rijbewijzen en andere reis- en identiteitsdocumenten), onder 3 subsidiair, onder 4 primair (medeplegen van vervalsen van reisdocumenten) en onder 4 primair (medeplegen van het voorhanden hebben van vervalste reisdocumenten), onder 5 (deelname aan een nationale en een internationale criminele organisatie) en onder 6 en de veroordeling van de verdachte tot een gevangenisstraf voor de duur van 6 jaar, met aftrek van voorarrest.

De officier van justitie heeft ter terechtzitting d.d. 4 december 2002 een lijst van inbeslaggenomen voorwerpen overgelegd. Een afschrift van deze lijst wordt aan dit vonnis gehecht (bladzijden 2A tot en met 2T). De officier van justitie heeft ten aanzien van de op deze lijst voorkomende inbeslaggenomen voorwerpen aangegeven welke beslissingen naar zijn oordeel met betrekking tot deze voorwerpen door de rechtbank zouden moeten worden genomen.

In de tenlastelegging met betrekking tot feit 2 is, in het kwalificatieve gedeelte wat het vervalsen van documenten betreft, weliswaar het vervalsen van betaalpassen en waardekaarten opgenomen, maar de rechtbank is met de raadsvrouw van oordeel dat de tenlastelegging op dit punt onvoldoende feitelijk is, nu de betaalpassen en de waardekaarten in het geheel niet terugkomen in de feitelijke omschrijving in de tenlastelegging.

De opgave van het ten laste gelegde feit wat het vervalsen van betaalpassen en waardekaarten betreft is derhalve onvoldoende feitelijk. De dagvaarding dient met betrekking tot dit gedeelte nietig te worden verklaard, nu niet voldaan wordt aan de vereisten van artikel 261 van het Wetboek van Strafvordering.

ONTVANKELIJKHEID VAN HET OPENBAAR MINISTERIE IN DE VERVOLGING/

RECHTMATIGHEID VAN DE BEWIJSGARING

De raadsvrouw is van oordeel dat het inzetten van een infiltrant in de (naaste) omgeving van haar cliënt zonder dat daar een wettelijke grondslag voor is, een bijzonder ernstige schending van artikel 8 EVRM is. Door genoemde schending is doelbewust dan wel met grove veronachtzaming van verdachtes belangen te kort gedaan aan diens recht op een behoorlijke behandeling van zijn zaak. Om die reden dient het OM niet-ontvankelijk te worden verklaard in de vervolging.

Het bovenstaande geldt naar haar oordeel ook indien er sprake is geweest van het stelselmatig inwinnen van informatie over cliënt.

Subsidiair meent de raadsvrouw, op grond van dezelfde argumenten, dat er sprake dient te zijn van uitsluiting van al het bewijs dat is verkregen als gevolg van de inzet van de infiltrant dan wel de informant. Volgens de raadsvrouw betreft dat feitelijk al het bewijs in het dossier, derhalve dient verdachte dan ook te worden vrijgesproken.

De raadsvrouw is van oordeel dat volgens het destijds geldende artikel 12 van de WIV, het hoofd van de BVD uitsluitend informatie mocht overdragen aan andere overheidsorganen, zoals het OM, indien er sprake was van een machtiging van de minister (van Binnenlandse Zaken). In het onderhavige geval heeft de BVD zonder machtiging - en dus in strijd met de destijds geldende wet - informatie verstrekt aan derden, namelijk het OM.

Voorts kan niet worden vastgesteld dat de informatie is verstrekt door het hoofd van de BVD. Nu er in de ambtsberichten niet meer staat dan dat de gegevens zijn verstrekt door de BVD, moet het ervoor worden gehouden dat de gegevens zijn verstrekt door anderen dan het hoofd van de inlichtingendienst.

Doordat er informatie door de BVD is verstrekt aan het OM zonder de bijbehorende waarborgen in acht te nemen, is met grove veronachtzaming van verdachtes belangen tekort gedaan aan diens recht op een behoorlijke behandeling van zijn zaak. Het handelen van de BVD dient te worden toegerekend aan het OM en daarom dient het OM niet-ontvankelijk te worden verklaard in de vervolging. Minstens dient er sprake te zijn van uitsluiting van het bewijs van al hetgeen is verkregen als gevolg van de overdracht van de informatie door de BVD aan het OM. Volgens de door de raadsvrouw subsidiair betrokken stelling dient verdachte te worden vrijgesproken, nu feitelijk alle informatie in het dossier het gevolg is van die overdracht.

De ingezette infiltrant, althans degene die de informatie heeft verzameld, speelt een zeer belangrijke rol in deze zaak. Voor de verdediging is het van belang de totstandkoming van de waarnemingen, als ook de waarnemingen zelf te kunnen toetsen, ook indien de waarnemingen slechts dienen als "startinformatie". In de Ramola-zaak van het Hof Amsterdam (NJ 1996/422) heeft het Hof uitgemaakt dat het onderscheid tussen "startinformatie" die niet mag worden gebruikt voor het bewijs en overige informatie die wel mag worden gebruikt voor het bewijs "nogal kunstmatig" aandoet. Het Hof overweegt dat het geenszins is uit te sluiten dat de in de "informatiefase" ingewonnen gegevens op de één of andere wijze indirect doorwerken in de bewijsgaring. Daarom dient volgens het Hof ook het overheidshandelen tijdens de informatiefase door de rechter te worden beoordeeld op de criteria proportionaliteit, subsidiariteit, deugdelijke verslaglegging en voldoen aan het Tallon-criterium. Die controle is in de onderhavige zaak niet mogelijk gebleken.

Volgens de raadsvrouw is doordat degenen op wier waarnemingen deze zaak grotendeels is gebouwd niet als getuigen kunnen worden gehoord, sprake van strijd met artikel 6 lid 3 van het EVRM. Het horen van het hoofd van de BVD biedt onvoldoende compensatie voor het niet kunnen horen van diegene die de waarnemingen heeft gedaan die hebben geleid tot de ambtsberichten van de BVD. De verdediging had in de gelegenheid moeten worden gesteld diegene wiens waarnemingen hebben geleid tot de startinfo te horen, al dan niet als bedreigde getuige. De [getuige] heeft geweigerd enige informatie te verschaffen, derhalve is er strijd met artikel 6, lid 3 EVRM. Die weigering dient het OM te worden toegerekend. Het OM dient daarom op grond van het zogeheten Zwolsman-criterium niet-ontvankelijk te worden verklaard. Subsidiair meent de raadsvrouw dat ook hier sprake dient te zijn van bewijsuitsluiting.

Aan het begin van het onderzoek in deze strafzaak en in die tegen de drie medeverdachten van verdachte hebben inlichtingen gestaan die door de (toenmalige) Binnenlandse Veiligheidsdienst (hierna: BVD) waren verzameld en die door de BVD waren overgedragen aan het OM.

De BVD is de voorganger van de huidige Algemene Inlichtingen- en Veiligheidsdienst (hierna: AIVD) en als zodanig de in Nederland met het verzamelen van inlichtingen in het belang van de staatsveiligheid en andere gewichtige belangen van de Staat belaste instantie. Haar taken en bevoegdheden waren ten tijde van de start van het onderhavige strafrechtelijk onderzoek vastgelegd in de Wet op de inlichtingen- en veiligheidsdiensten van 3 december 1987 (hierna: de WIV). Hoewel deze wet in 2002 aanzienlijk is gewijzigd, is wat betreft de hierna te bespreken bevoegdheden en werkwijze van de BVD, thans AIVD, geen wezenlijke verandering aangebracht. Met de hierna te hanteren aanduiding "veiligheidsdienst" wordt dan ook op zowel de BVD als de AIVD gedoeld.

Voor zover hier van belang heeft de veiligheidsdienst geen andere bevoegdheden dan het verzamelen van gegevens ten behoeve van de staatsveiligheid. In het bijzonder komen de dienst geen bevoegdheden toe op het terrein van de opsporing van strafbare feiten. Artikel 20 van de WIV sluit uitdrukkelijk de ambtenaren van de veiligheidsdienst uit van het opsporen van strafbare feiten. Stuit de veiligheidsdienst bij haar inlichtingenverwerving op gegevens die strafrechtelijk relevant kunnen zijn, dan zal de dienst het OM daarvan op de hoogte moeten stellen. Artikel 22, lid 3 WIV biedt daartoe het wettelijk kader.

De door de veiligheidsdienst aan het OM overgedragen inlichtingen kunnen en mogen echter wel de aanleiding zijn tot het instellen van een strafrechtelijk onderzoek dat mogelijk tot de vaststelling zou kunnen leiden dat één of meer personen als verdachte(n) kunnen worden aangemerkt. Daarbij behoeft, naar het oordeel van de rechtbank, het OM niet te beoordelen of de door de veiligheidsdienst verzamelde inlichtingen rechtmatig zijn verkregen (zie ook HR 11 april 1995, NJ 537). Het OM zou zich daarmee op een terrein begeven, te weten dat van de staatsveiligheid, waar het OM op zijn beurt geen bevoegdheid bezit.

Met het buiten beoordeling laten, uiteindelijk ook door de zittingsrechter, van de rechtmatigheid van de wijze waarop de veiligheidsdienst de door haar aan het OM overgedragen inlichtingen heeft verzameld in de fase van de strafrechtelijke procedure waarin bepaald moet worden, of een persoon kan worden aangemerkt als verdachte in de zin van artikel 27, lid 1, Sv, wordt ook geen wezenlijk verdedigingsbelang geschonden. Immers, in de strafrechtelijke procedure staat niet de rechtmatigheid van het feit, de feiten of het feitencomplex dat geleid heeft of die geleid hebben tot het instellen van een strafrechtelijk onderzoek ter beoordeling van het OM en de rechter, maar de rechtmatigheid van de verdenking (is er sprake van een redelijk vermoeden van schuld aan een strafbaar feit ten aanzien van betrokkene) in de zin van artikel 27, lid 1, Sv. De rechtbank zal dan ook niet treden in de beoordeling van de door de verdediging betrokken stelling dat door de werkzaamheden van de veiligheidsdienst het recht op bescherming van de persoonlijke levenssfeer van verdachte is geschonden. De rechtbank zal evenmin een oordeel geven over de stelling van de verdediging dat het niet kunnen horen van een eventueel ingezette infiltrant dan wel informant door de verdediging een schending van artikel 6, derde lid van het EVRM oplevert.

Voorts komt de rechtbank niet aan een beoordeling toe van de rechtmatigheid van de telefoontaps.

In de periode tussen het moment van ontvangen van de door de veiligheidsdienst verstrekte inlichtingen en het indienen van beide voornoemde vorderingen zijn er geen strafrechtelijke onderzoekshandelingen verricht op grond waarvan zou kunnen worden vastgesteld dat van zodanige feiten en omstandigheden sprake is dat ten aanzien van verdachte een redelijk vermoeden van schuld aan enig strafbaar feit kan worden vastgesteld.

Het moet er dan ook voor gehouden worden dat het OM verdachte "als verdachte" heeft aangemerkt en zijn vorderingen heeft ingediend louter en alleen op grond van de inhoud van de van de veiligheidsdienst ontvangen inlichtingen. Bij het ontbreken van enig resultaat van strafrechtelijk onderzoek, moet worden vastgesteld dat verdachte op onvoldoende gronden "als verdachte" is aangemerkt. Ten aanzien van hem ontbraken voldoende gronden voor het vorderen van een GVO en a fortiori voor het openen daarvan; hetzelfde geldt mutatis mutandis voor het vorderen van het verlenen van een machtiging tot het doen van doorzoekingen. Voor de aanhouding van verdachte bestond evenmin voldoende grond.

Gesteld voor de vraag welke sanctie hieraan moet worden verbonden, overweegt de rechtbank het volgende.

De raadsvrouw van verdachte heeft bepleit dat het onrechtmatig handelen door het OM zou moeten leiden tot een niet-ontvankelijk verklaring in de vervolging.

De rechtbank is evenwel van oordeel dat er van de zijde van het OM geen sprake is geweest van een zodanig ernstige inbreuk op de beginselen van een behoorlijke procesorde, waarbij doelbewust en met grove veronachtzaming van de belangen van verdachte aan diens recht op een eerlijke behandeling van zijn zaak is tekort gedaan, dat tot het uitspreken van de zwaarste sanctie, die van de niet-ontvankelijkheid van het OM in de vervolging, moet worden overgegaan. De rechtbank overweegt daarbij in het bijzonder dat de officier van justitie niet eigenmachtig tot de toepassing van hem niet toegestane opsporingsmiddelen is overgegaan, maar dat hij zijn vorderingen tot het openen van een GVO en die tot het verkrijgen van een machtiging tot het doorzoeken van twee panden aan de rechter-commissaris heeft voorgelegd en dat deze vervolgens de vorderingen heeft toegewezen.

Gelet op de maatschappelijke context waarin de onderhavige strafzaak zich heeft afgespeeld hecht de rechtbank eraan voor de volledigheid, maar volstrekt ten overvloede, aan het vorenstaande nog het volgende toe te voegen.

Indien de rechtbank tot een ander oordeel over de start van het strafrechtelijk onderzoek zou zijn gekomen en toe zou zijn gekomen aan een beoordeling van het in de strafzaak tegen verdachte verzamelde bewijsmateriaal, dan zou de rechtbank niet tot een bewezenverklaring zijn gekomen van hetgeen verdachte onder feit 1 is ten laste gelegd (de verdenking dat hij betrokken is bij de voorbereiding tot het plegen van de in de tenlastelegging opgesomde zeer ernstige misdrijven: de aanslag op de Amerikaanse Ambassade te Parijs of op een Amerikaanse legerbasis in België). Zo bewezen zou kunnen worden verklaard dat een thans in België gedetineerde verdachte daadwerkelijk bezig was voorbereidingshandelingen te treffen gericht op één van de genoemde doelen aan het treffen was, dan ontbreken in het strafdossier voldoende aanknopingspunten om ten aanzien van verdachte tot een bewezenverklaring te kunnen komen van het ontplooien van activiteiten waaruit de opzet zou moeten worden afgeleid dat hij willens en wetens bijdroeg aan de voorbereiding van (één van) de vorenbedoelde aanslag(en). Evenmin zou de rechtbank tot een bewezenverklaring hebben kunnen komen van de ten laste gelegde deelneming aan een criminele organisatie, nationaal of internationaal.

Dit vonnis is gewezen door:

mr. Van Klaveren, voorzitter,

en mrs. Van Breevoort - de Bruin en Verhoeff, rechters,

in tegenwoordigheid van mrs. Van der Hoeff en Benaissa, griffiers,

en uitgesproken op de openbare terechtzitting van deze rechtbank op 18 december 2002.