Gerechtshof Amsterdam, 19-10-2021, ECLI:NL:GHAMS:2021:3089, 200.287.446/01

Vaststaat dat [verzoeker] geen seksueel grensoverschrijdend gedrag wordt verweten.
3.7.2. Het hof neemt tot uitgangspunt dat [verzoeker] werkzaam was bij DPG Media in de functie van Verslaggever 2. In deze functie besteedde hij een deel van zijn tijd aan het schrijven van recensies en een ander deel van zijn tijd aan het schrijven van interviews, columns, essays en andere stukken. Uit hoofde van zijn functie werd hij geacht een breed netwerk te onderhouden binnen de literaire wereld. Het onderhouden van een netwerk veronderstelt dat schrijvers worden benaderd en dat ook fysieke ontmoetingen plaatsvinden. DPG Media heeft zich onder meer beroepen op het begrip ‘recensie’ in het Stijlboek van de Volkskrant, waarin is vermeld dat een recensent in geen enkele relatie dient te staan tot de maker van een werk. Aangezien [verzoeker] in het kader van zijn onder 2.2 genoemde taken, die meer omvatten dan alleen het schrijven van boekrecensies, werd geacht een breed netwerk aan contacten binnen de literaire wereld te onderhouden, snijdt het betoog van DPG Media voor zover dit inhoudt dat [verzoeker] - omdat hij deels werkzaam was als recensent - geen contacten met auteurs mocht onderhouden, geen hout.

Ten aanzien van de inhoud van de contacten die [verzoeker] heeft onderhouden met schrijfsters overweegt het hof weegt als volgt. Uit de drie verklaringen van vrouwelijke auteurs die door [X] zijn gehoord met bijbehorende screenshots van conversaties met [verzoeker] , en één print van een post op Facebook van [K] (hierna: ‘ [K] ’) van 26 mei 2020, blijkt – samengevat – het volgende.
- Met gesprekspartner 1 heeft [verzoeker] één keer een ontmoeting gehad op 28 juni 2018. [verzoeker] verklaart hierover dat hij haar had benaderd omdat hij haar wellicht zou willen interviewen of haar zou kunnen vragen een column te schrijven. Bij die gelegenheid heeft hij haar een recensie laten lezen van haar boek, welke recensie op 29 juni 2018 online zou komen, en op 30 juni 2018 in de krant zou verschijnen. [verzoeker] heeft onweersproken gesteld dat hij de recensie al op 14 juni 2018 had ingeleverd bij de Volkskrant en deze ter perse was ; er kon dus niets meer aan de recensie worden veranderd. In de verklaring van gesprekspartner 1 staat:
“(…) Het liefst wilde ik helemaal niet afspreken. Het was ongemakkelijk. Je denkt toch dat het invloed zou hebben op de recensie van mijn boek als ik niet zou afspreken. (…) Tijdens de afspraak zijn er zijn geen avances gemaakt door hem. (…) Ik heb toen de recensie gelezen. Ik dacht toen wel echt: Waarom zou je dit doen? Want het is eigenlijk heel ongemakkelijk. (…)U vraagt mij waarom ik ervoor koos om af te spreken. Een reden waarom ik toch met hem afsprak is omdat ik dacht dat het anders mijn recensie zou beïnvloeden, maar ook omdat ik dacht dat hij mogelijk goede bedoelingen had. Ik vind het wel belangrijk dat dit goed wordt vermeld, want hier heb ik veel over getwijfeld, of het niet ook gewoon goed bedoeld was. En nog steeds vraag ik me wel eens af of het nu echt argeloosheid of arrogantie was. (…)
Na de afspraak stuurde [verzoeker] nog een berichtje dat hij het leuk vond en eindigde het berichtje met ‘lieve groet’. Het berichtje zag ik als iets wat je normaal doet na een date. Ik vind het heel apart dat je zoiets stuurt na een zakelijke afspraak. Ik geloof overigens niet dat de heer [verzoeker] onze afspraak zag als een date. (…)”
Verder verklaart gesprekspartner 1– in lijn met hetgeen [verzoeker] hierover heeft gesteld – dat ze later nog eens heeft voorgesteld om columns op te sturen naar [verzoeker] , omdat hij tijdens de afspraak had gezegd dat zij hem kon benaderen als zij ergens hulp bij nodig had.
- met gesprekspartner 3 heeft [verzoeker] contact gehad via Facebook in verband met een biografie die zij aan het schrijven was. Na verschijning werd de biografie kritisch gerecenseerd door een collega van [verzoeker] , waarop hij haar adviseerde over de wijze waarop gesprekspartner 3 zou kunnen reageren. Op enig moment heeft [verzoeker] haar uitgenodigd voor een lunchafspraak, die niet heeft plaatsgevonden. In de verklaring van gesprekspartner 3 staat:
“(…) U vraagt mij wat ik ervan vind dat dit onderzoek loopt en ik nu met u in gesprek ben. Het balletje is gaan rollen omdat mijn ex-partner mijn naam heeft genoemd. (…) Ik had dit zelf nooit aanhangig gemaakt of willen maken. Vervolgens is mijn naam in een artikel terecht gekomen. Zo kwam men bij mij uit. Ik kan er zelf wel mee omgaan. Het is maar een klein verhaal. U vraagt of die lunch ooit heeft plaatsgevonden. Nee. Ik was al gerecenseerd. Als ik nog geen recensie had gehad, dan was ik misschien wel op de lunchuitnodiging ingegaan omdat je dan denkt dat het van invloed kan zijn. Je voelt wel gelijk aan dat het niet klopte. Dat het niet gebruikelijk is. Het is niet oké. Ik ben door geen enkele andere journalist benaderd of uitgenodigd om te gaan lunchen. De heer [verzoeker] kan je maken of breken dus je houdt de deur wel een beetje open. Hij is belangrijk. Daarom is het wel verwijtbaar. (…)
Hoe ik het contact met de heer [verzoeker] wil noemen? De berichten van de heer [verzoeker] aan mij zijn een beetje vaderlijk. (…) U vraagt of de heer [verzoeker] onprofessionele woorden richting mij heeft gebruikt. Nee dat is niet het geval. Het voelde voor mij wel heel vervelend dat ik in het artikel van NRC naar voren ben gekomen. Mijn contact met de heer [verzoeker] was altijd gewoon aardig. (…).”
- Gesprekspartner 4 heeft zichzelf gemeld bij de Volkskrant. Zij heeft - samengevat - verklaard dat [verzoeker] haar via Facebook heeft benaderd naar aanleiding van haar vijfde boek in 2015, met een berichtje om 23.20 uur, dat eindigde met “hartelijke groet”, dat hij haar boek matig heeft gerecenseerd, haar heeft verzocht om een gesigneerde versie van het boek en haar vervolgens nog een bericht heeft gestuurd via Facebook met de tekst: “je beste boek komt hierna”. Zij vervolgt:
“(…) In het bericht vertelde de heer [verzoeker] hoe ik mijn werk moest doen en benadrukte hierin de gevoelige relatie tussen dochter en vader die in het boek besproken wordt. Toen dacht ik wel, dat is raar. Ik vond het vaderlijk en niet prettig. (…) Hij gaf mij een onzeker gevoel over mijn schrijverschap. Hij ziet schijnbaar iets in mijn werk dat ik zelf nog niet te pakken hebt. (…) Op mijn verjaardag kreeg [ik, hof] een berichtje van de heer [verzoeker] die hij afsloot met “Liefs”. Dit vond ik wel raar. (…)”
[X] heeft nog een tweede keer telefonisch met gesprekspartner 4 gesproken waarbij zij aangaf – samengevat – dat het contact met [verzoeker] haar een onaangenaam gevoel heeft bezorgd en haar vertrouwen heeft beschadigd in hoe er tegen haar als schrijfster wordt aangekeken. [verzoeker] heeft hierover verklaard dat hij haar “enkele welgemeende aanmoedigingen” heeft gestuurd, omdat zij “langzaamaan steeds beter werd” en dat hij geen andere intentie had dan interesse tonen in haar werk.
- [K] heeft in haar post op Facebook onder meer het volgende geschreven:
“(…) Zodra Metoo ergens wordt opgeplakt ontaardt het meteen in grote verhalen – in dit geval speculaties over seks in ruil voor recensies, of etentjes in ruil voor een goede bespreking. Maar zo overduidelijk manifesteert alledaags machtsmisbruik zich zelden. (…) Het kan zo subtiel zijn als een bericht sturen midden in de nacht, koosnaampjes gebruiken, of mails aan iemand over wiens werk je gaat oordelen en die je amper kent, afsluiten met ‘liefs’. Het verplicht de ontvanger om een positie in te nemen, op een moment dat dat eigenlijk niet nodig zou zijn. (…) Ik ben niet een van de initiatiefneemsters, ik heb mijn ervaringen op tafel gelegd, ervaringen die op zich haast onschuldig leken, die slechts met teenlengte een grens overschreden, maar die in een groter geheel wel als kwalijk konden worden beschouwd. (…)”.
Uit deze verklaringen blijkt dat de vrouwelijke auteurs het feit op zichzelf dat [verzoeker] hen heeft benaderd via Facebook, en de toon van zijn berichten en de bewoordingen daarvan, als “ongemakkelijk”, “ongebruikelijk”, “niet prettig” en “vaderlijk” hebben ervaren en dat zij het gevoel hadden dat de vraag of en hoe zij hierop zouden reageren - op een of andere wijze - invloed zou hebben op hun positie als schrijver.

De verwijten van DPG Media aan [verzoeker] betreffen zijn werkzaamheden als recensent. In de relatie tussen een recensent en auteurs (vrouwen en mannen) is sprake van een afhankelijkheidselement: recensies kunnen een schrijver “maken of breken”. Van [verzoeker] mocht verwacht worden dat hij zich, in zijn contacten met auteurs, rekenschap gaf van deze afhankelijkheidsrelatie. Op grond van de overgelegde stukken en in zoverre niet bestreden door [verzoeker] , staat vast dat hij aan een aantal vrouwelijke auteurs berichten heeft gestuurd via Social Media, met name via Facebook Messenger. Deze berichten werden soms tijdens nachtelijke uren verzonden. Hoewel de berichten inhoudelijk werk gerelateerd waren, maakten zowel het tijdstip waarop de berichten vaak werden verzonden, als de toon (het gebruik van de woorden “liefs”, of “lieve”, of “lieverd”) dat een aantal vrouwelijke auteurs de indruk kreeg dat een bepaalde vorm van intimiteit werd gezocht. Omdat deze auteurs afhankelijk zijn van [verzoeker] als recensent had hij zich van dergelijk berichtenverkeer dienen te onthouden. [verzoeker] had zich voorts in de betreffende contacten terughoudend(er) dienen op te stellen en geen ongevraagd advies moeten geven noch had hij anderszins enige vorm van “vaderlijke” rol op zich moeten nemen.

DPG Media heeft [verzoeker] voorts verweten dat hij afspraken heeft gemaakt met vrouwelijke auteurs. In het rapport van [X] wordt vermeld dat [verzoeker] aan vijf auteurs heeft gevraagd om af te spreken, en dat vaststaat dat het in één geval daadwerkelijk tot een afspraak is gekomen (met gesprekspartner 1). Het onderhouden van een netwerk, waaronder het maken van fysieke afspraken met auteurs, behoort tot de functie van [verzoeker] . Het feit dat [verzoeker] initiatieven nam tot het maken van afspraken en/of daadwerkelijk afspraken maakte met vrouwelijke auteurs ( [verzoeker] heeft onbetwist en onder het noemen van voorbeelden gesteld dat hij ook vaak met mannelijke auteurs afsprak), valt hem dan ook op zichzelf niet te verwijten. Dit ligt anders indien en voor zover die afspraken gerelateerd (zouden) zijn aan zijn werk als recensent. Tijdens de ontmoeting met gesprekspartner 1 heeft [verzoeker] op de dag voorafgaand aan de publicatie van zijn recensie van haar boek, haar een printje laten lezen van deze recensie. Vaststaat dat de betreffende recensie door [verzoeker] al een week eerder was ingeleverd bij de boekenredactie en dat er niets meer aan veranderd kon worden. Hoewel dit gedrag van [verzoeker] laakbaar is omdat gesprekspartner 1, zoals zij heeft verklaard, in de veronderstelling verkeerde dat het niet afspreken invloed had kunnen hebben op de recensie, kan niet gezegd worden dat [verzoeker] hiermee zijn positie als vooraanstaand literair recensent van de Volkrant heeft misbruikt en daarmee journalistieke integriteitsnormen heeft geschonden, laat staan dat hij dit stelselmatig zou hebben gedaan.

Voorts verwijt DPG Media [verzoeker] dat hij sommige auteur(s) heeft laten weten dat zij wel eens ‘heel blij zou kunnen worden’ of dat er ‘iets leuks zat aan te komen’, waarmee hij gedoeld zou hebben op een nominatie of een prijs, en dat [verzoeker] aan auteurs heeft verteld dat hij zijn best ging doen om hun boek genomineerd te krijgen. In de Management Letter en het interne onderzoeksverslag worden hiervan geen voorbeelden gegeven. Gesprekspartner 1 verklaart dat [verzoeker] haar ooit een keer heeft gezegd dat hij bij Prometheus, haar uitgever, zou aandringen op prijzen voor haar werk. In het verslag van het gesprek op 19 mei 2020 is vermeld dat [verzoeker] heeft verklaard dat hij één keer vertrouwelijke informatie uit een jury geeft gelekt. Voor het overige is gesteld noch gebleken dat [verzoeker] in een concreet geval voorafgaand aan de bekendmaking van een nominatie of prijs, de betreffende auteurs en/of een hun uitgever op de hoogte heeft gesteld. Aldus is niet komen vast te staan dat [verzoeker] , behoudens het incidentele geval dat door hem zelf is benoemd op 19 mei 2020, zijn geheimhoudingsplicht als lid van een jury heeft geschonden of anderszins journalistieke integriteitsnormen heeft geschonden, laat staan dat dit stelselmatig zou zijn gebeurd.

Het geheel overziend en samenvattend valt [verzoeker] te verwijten dat hij in het berichtenverkeer met vrouwelijke auteurs – de toonzetting, de bewoordingen en de tijdstippen van verzending daarvan – zich onvoldoende rekenschap heeft gegeven van zijn machtspositie als recensent, dat hij één keer de indruk gewekt heeft (bij gesprekspartner 1) dat het maken van een afspraak invloed zou kunnen hebben op een recensie van de betreffende auteur (terwijl dat feitelijk niet meer mogelijk was) en dat hij één keer informatie heeft gelekt uit een jury waarin hij deelnam. Dit is evenwel onvoldoende om te concluderen dat [verzoeker] zijn positie als vooraanstaand literair recensent van de Volkskrant stelselmatig heeft misbruikt, waardoor [verzoeker] een onveilige werksituatie heeft veroorzaakt en de journalistieke integriteitsnormen met voeten heeft getreden. Het hof weegt hierbij mee dat [verzoeker] niet eerder dan op 18 en 19 mei 2020 duidelijk is aangesproken op het betreffende berichtenverkeer. [verzoeker] heeft tijdens deze gesprekken aangegeven zijn gedrag te betreuren en dat hij zich niet bewust is geweest van de impact daarvan op de betreffende auteurs. Resumerend heeft het hof op grond van de stukken en hetgeen ter zitting is verhandeld, niet de indruk gekregen dat [verzoeker] willens en wetens zijn machtspositie heeft misbruikt.

[verzoeker] is voor het eerst op 18 mei 2020 geconfronteerd met de resultaten van het interne onderzoek. Hoewel het verslag van het onderzoek reeds op 15 mei 2020 gereed was, heeft [verzoeker] hiervan geen afschrift ontvangen voorafgaand aan het gesprek op 18 mei 2020 en evenmin is hem voorafgaand aan het gesprek van 18 mei 2020 verteld waar het gesprek over zou gaan. Tijdens het gesprek heeft DPG Media steeds teruggegrepen naar de bevindingen van het interne onderzoek, maar voor [verzoeker] was onduidelijk op welke bevindingen precies werd gedoeld en welke verwijten hem precies werden gemaakt. Tijdens het gesprek op 18 mei 2020 heeft [verzoeker] verklaard dat hij alleen professioneel contact met vrouwelijke auteurs heeft gehad en dat hij alle contacten vooraf met [B] besprak.

Een van de verwijten die DPG Media [verzoeker] maakt aan [verzoeker] betreft het feit dat hij tijdens het gesprek op 19 mei 2020 herhaaldelijk heeft gezegd dat hij slechts met vier vrouwelijke auteurs via Facebook contact had gehad, terwijl dit er blijkens het interne onderzoek tien waren (verwijt i). In dit verband is het volgende van belang. Op de avond van 18 mei 2020 en de ochtend van 19 mei 2020 heeft [B] per Whatsapp en telefoon contact gehad met [verzoeker] . In dit Whatsapp verkeer ging het volgens [B] over ‘het zoeken van contact met vrouwen van wie [verzoeker] het werk ging bespreken’. [B] heeft voorts verklaard dat zij tijdens een telefoongesprek op 18 en/of 19 mei 2020 erop heeft aangedrongen dat [verzoeker] zijn Facebook, Twitter, mail en Whatsapp zou checken of er ‘echt geen conversaties waren geweest die over de schreef gingen, in toonzetting en inhoud’. [verzoeker] heeft vervolgens in de avond van 18 mei 2020 zijn berichtenverkeer doorgenomen met zijn zoon, die [verzoeker] heeft gezegd dat de berichten te frivool en te vrijpostig waren.

[verzoeker] is het gesprek op 19 mei 2020 begonnen met de mededeling: “Wat jullie hebben gelezen, heb ik geschreven. Daar schaam ik me voor en het is gênant.” [verzoeker] heeft aangegeven de toon van de berichten bij nader inzien te luchtig te vinden. In de loop van het gesprek heeft [verzoeker] op de vraag van [C] ‘welke correspondenties met vrouwelijke auteurs hij allemaal heeft aangetroffen’ geantwoord dat dit er vier waren. De vraag van [C] was echter veel ruimer geformuleerd dan de vraag van [B] (vrouwen wiens werk hij ging bespreken en/of conversaties die over de schreef gingen), terwijl voorts niet duidelijk was op welke periode de vraag betrekking had. Hoewel [verzoeker] dus de vraag van [C] met hoeveel vrouwelijke auteurs hij via Facebook contact had gehad, feitelijk onjuist heeft beantwoord (het waren er tien en geen vier), kan niet gezegd worden dat hij willens en wetens heeft gelogen, nu hij in de gerechtvaardigde veronderstelling verkeerde dat de vraag zag op conversaties met vrouwen die hij ging recenseren en/of conversaties die ‘over de schreef’ gingen. Noch uit het interne onderzoek, noch uit het rapport van [X] blijkt dat het in de tien genoemde gevallen ging om vrouwelijke auteurs die [verzoeker] nog moest recenseren, terwijl het criterium ‘over de schreef gaan’ geen basis biedt voor een eenduidige selectie.

De fysieke ontmoeting met gesprekspartner 1 voorafgaand aan het verschijnen van de recensie van haar boek (verwijt iii) vond plaats in 2018. De vraag die [C] hierover stelde tijdens het gesprek op 19 mei 2020 was “hoe vaak hij voor publicatie een recensie of artikel heeft overhandigd aan een vrouwelijke auteur?”. [verzoeker] heeft hierop geantwoord met “nooit”, omdat de strekking van de vraag volgens hem was dat het ging om “vrouwen wiens werk hij nog moest bespreken”, hetgeen niet aan de orde was ten aanzien van gesprekspartner 1 omdat de recensie op het moment van de afspraak al bij de drukker lag.

Hoewel niet verklaarbaar is dat [verzoeker] op de vraag van [F] tijdens het gesprek op 19 mei 2020 of hij dat jaar nog contact heeft gezocht met vrouwelijke schrijfsters ontkennend heeft geantwoord (verwijt ii), gelet op het contact dat op 14 april 2020 had plaatsgevonden met gesprekspartner 1, is dit onvoldoende om aan te nemen dat [verzoeker] hierover (opzettelijk) heeft gelogen.
3.10. Resumerend kunnen de hierboven weergegeven feiten en omstandigheden niet de conclusie rechtvaardigen dat [verzoeker] verwijtbaar heeft gehandeld in de zin van artikel 7:671b jo 7:669 lid 3 aanhef en sub e BW.