Gerechtshof 's-Hertogenbosch, 04-10-2016, ECLI:NL:GHSHE:2016:4425, 200.176.677_01

3.1.

In dit hoger beroep kan worden uitgegaan van de volgende feiten.

3.2.

3.3.

Volgens Faurecia heeft [appellant] wel gesteld dat hij zijn vordering wil vermeerderen, maar heeft hij dat niet gedaan. Faurecia ziet echter over het hoofd dat de vordering om haar te veroordelen in de kosten van de door [appellant] ingeschakelde deskundige een eisvermeerdering betreft. Deze vordering kan geen onderdeel zijn van een proceskostenveroordeling. Het betreft immers een door [appellant] zelf ingeschakelde deskundige. Het hof zal die vordering met aanvulling van rechtsgronden beschouwen als kosten ter vaststelling van schade en aansprakelijkheid (artikel 6:96 lid 1 sub c BW). Bij akte van 5 januari 2015 heeft [appellant] de factuur van EDCO Piramide advies (arbeidsdeskundige [arbeidsdeskundige] ) ad € 5.094,10 inclusief btw in het geding gebracht. Anders dan Faurecia heeft gesteld, was het dus wel degelijk mogelijk om daarop te reageren. Anders dan Faurecia vermeldt in 11.7 van de memorie van antwoord is geen sprake van weigering van een/die akte. Het hof ziet geen aanleiding de eiswijziging buiten beschouwing te laten. Recht zal worden gedaan op de gewijzigde eis.

3.4.

De kantonrechter heeft alle vorderingen van [appellant] afgewezen omdat [appellant] daartoe onvoldoende had gesteld. Daarbij heeft de kantonrechter betrokken dat [appellant] , in afwijking van een kennelijk ter gelegenheid van de comparitie gemaakte afspraak (een proces-verbaal is niet voorhanden), zonder uitleg heeft afgezien van een onderzoek door een (door partijen in te schakelen) arbeidsdeskundige. Partijen gaan in hun processtukken in hoger beroep uitvoerig daarop in. Het hof ziet (in dit stadium van de procedure) geen aanleiding om te onderzoeken of [appellant] in eerste aanleg al dan niet voldoende heeft gesteld en evenmin of hij al dan niet terecht heeft afgezien van het uitvoeren van een onderzoek door een door partijen in te schakelen arbeidsdeskundige. Hoger beroep is immers ook bedoeld om in eerste aanleg gemaakte fouten te herstellen. Hetgeen Faurecia heeft aangevoerd over het procederen in hoger beroep berust op een verkeerde rechtsopvatting. Hooguit kan de wijze van procederen aanleiding zijn voor een ander oordeel over de gemaakte proceskosten, maar die beslissing houdt het hof aan.

3.5.

De grieven I tot en met III hebben betrekking op de vraag of Faurecia aansprakelijk is voor schade op grond van artikel 7:658 BW. Deze grieven lenen zich voor gezamenlijke bespreking. De grieven IV en V hebben betrekking op de hoogte van de op die grond gevorderde schadevergoeding. In het hierna volgende zal blijken dat het hof de beoordeling van deze grieven zal aanhouden. Grief VI heeft betrekking op de vraag of de opzegging van de arbeidsovereenkomst kennelijk onredelijk was op grond van artikel 7:681 BW en grief VII ziet op de subsidiaire vordering dienaangaande van [appellant] . De beoordeling van deze grieven zal het hof eveneens aanhouden, omdat voor de beoordeling of het ontslag kennelijk onredelijk was tevens van belang is of de rugklachten van [appellant] zijn veroorzaakt door de werkomstandigheden (waarop de grieven I tot en met III betrekking hebben). Grief VIII is gericht tegen het passeren van het bewijsaanbod door de kantonrechter en heeft naaste deze eerdere grieven geen zelfstandige betekenis. Die grief behoeft dus geen bespreking. Grief IX heeft betrekking op de kosten van de door [appellant] ingeschakelde deskundige en de proceskosten. Het hof zal de beoordeling van deze grief eveneens aanhouden. Kortom, het hof zal zich in dit tussenarrest beperken tot de vraag of Faurecia aansprakelijk is voor schade op grond van artikel 7:658 BW (grieven I tot en met III).

3.6.

Kort samengevat heeft [appellant] aangevoerd dat Faurecia aansprakelijk is voor schade omdat zijn rugklachten zijn veroorzaakt door de bij Faurecia uitgevoerde werkzaamheden.

3.7.

Het hof stelt het volgende voorop. Wanneer een werknemer in de uitoefening van zijn werkzaamheden is blootgesteld aan voor de gezondheid gevaarlijke omstandigheden en schade aan zijn gezondheid heeft opgelopen, moet het door de werknemer te bewijzen oorzakelijk verband tussen de werkzaamheden en die schade in beginsel worden aangenomen indien de werkgever heeft nagelaten de maatregelen te treffen die redelijkerwijs nodig zijn om te voorkomen dat de werknemer in de uitoefening van zijn werkzaamheden dergelijke schade lijdt. Voor de toepassing van deze regel is nodig dat de werknemer niet alleen stelt en zo nodig bewijst dat hij zijn werkzaamheden heeft moeten verrichten onder omstandigheden die schadelijk kunnen zijn voor zijn gezondheid, maar ook dat hij stelt en zo nodig aannemelijk maakt dat hij lijdt aan gezondheidsklachten die daardoor kunnen zijn veroorzaakt. Deze regel drukt het vermoeden uit dat de gezondheidsschade van de werknemer is veroorzaakt door de omstandigheden waarin deze zijn werkzaamheden heeft verricht. Dat vermoeden wordt gerechtvaardigd door hetgeen in het algemeen bekend is omtrent de ziekte en haar oorzaken, alsook door de schending door de werkgever van de veiligheidsnorm die beoogt een en ander te voorkomen (HR 17 november 2000, ECLI:NL:HR:2000:AA8369, HR 23 juni 2006, ECLI:NL:HR:2006:AW6166 en HR 9 januari 2009:ECLI:NL:HR:2009:BF8875). Gelet daarop is voor dat vermoeden geen plaats in het geval het verband tussen de gezondheidsschade en de arbeidsomstandigheden te onzeker of te onbepaald is (HR 7 juni 2013, ECLI:NL:HR:2013:BZ1717 en BZ1721).

3.8.

Faurecia produceert (onder andere) uitlaten en katalysatoren voor personen- en bedrijfswagens voor diverse automobielfabrikanten. [appellant] heeft gewerkt als operator op de buigafdeling. Dit werk hield kort gezegd in dat [appellant] onderdelen van uitlaatsystemen moest buigen. [appellant] werkte in drieploegendiensten.

3.9.

Faurecia heeft een onderzoek laten uitvoeren door registerarbeidsdeskundige [registerarbeidsdeskundige] naar de (on)mogelijkheden van re-integratie van [appellant] . In de daartoe opgemaakte rapportage van 20 oktober 2011 (productie 5 bij inleidende dagvaarding) wordt in hoofdstuk 3 beschreven wat de werkzaamheden van [appellant] inhielden. [appellant] heeft met dit rapport zijn stellingen grotendeels onderbouwd en de juistheid van de inhoud daarvan is in zoverre niet, althans onvoldoende door Faurecia betwist, zodat het hof uit zal gaan van hetgeen uit dat rapport in het hierna volgende zal worden geciteerd.

1. productie uitlaatsystemen / katalysatoren (buigen)

2. ombouwen en instellen machines volgens instructieonderstreping hof]

3. schoonhouden werkplek en onderhoud machines

4. controlerende, opleidingstaken en overig”

3.10.

In deze rapportage wordt een overzicht gegeven van de belasting in de functie. Deze belasting is afgezet tegen de maximaal toelaatbare belastbaarheid van [appellant] , nadat hij was uitgevallen wegens rugklachten. De maximaal toelaatbare belastbaarheid is vastgesteld door de bedrijfsarts (verwoord in de functionele mogelijkheden lijst). Anders dan [appellant] kennelijk meent, kan uit het in de rapportage opgenomen overzicht van de overschrijding van zijn maximale belastbaarheid niet worden afgeleid dat de werkomstandigheden schadelijk waren voor de gezondheid. Immers, bij [appellant] waren toen al lichamelijke beperkingen vastgesteld en die werden getoetst aan de werkbelasting in de functie. Het hof acht de rapportage wel van belang, omdat daarin voor alle potentiële dynamische handelingen en statische houdingen, de belasting in de functie wordt beschreven. Dat die belasting zodanig was dat daardoor rugklachten zijn ontstaan, kan echter niet zonder meer uit deze rapportage worden afgeleid. Hooguit kan de (eerste van de) hiervoor onderstreepte passage(s) in het citaat een aanwijzing opleveren voor de juistheid van de stelling van [appellant] dat het werk rugbelastend was.

3.11.

[appellant] heeft in zijn memorie van grieven uiteengezet om welke redenen het werk volgens hem fysiek te zwaar was. Het hof begrijpt die stellingen van [appellant] aldus, dat het rugbelastende aspect van het werk met name het volgende betrof:

a. a) het handmatig tillen van metalen onderdelen uit bakken:

de pijpen hadden een gewicht van 3 tot 5 kg, een diameter van 40 tot 60 mm en een lengte van 600 tot 2000 mm en aan unit 1045 moesten ongeveer 500 à 600 uitlaten per dienst worden geproduceerd.

b) het met de hand in de machine brengen van onderdelen, terwijl de machine tegelijk met een voetpedaal bediend moest worden:

hierdoor was de beweging van het onder- en bovenlichaam vaak tegengesteld;

c) het handmatig ombouwen van de machines bij elke productwisseling:

dit betekende dat gietijzeren mallen (tot 2009 handmatig) moesten worden opgetild, verplaatst en ingebouwd, die meer dan 15 kg, en soms wel meer dan 23 kg, en sommige zelfs 53 kg wogen.

3.12.

3.13.

3.14.

[appellant] heeft een rapport in het geding gebracht van een door hem zelf ingeschakelde arbeidsdeskundige [registerarbeidsdeskundige] (productie 13 memorie van grieven en een gedateerd en ondertekend exemplaar bij akte van 22 december 2015). Het hof kan niet zonder meer van de juistheid van dat rapport uitgaan (voor zover uit dat rapport al iets kan worden afgeleid over de werkomstandigheden), omdat Faurecia terecht heeft aangevoerd dat het rapport te eenzijdig is, omdat het tot stand is gekomen op basis van uitsluitend door [appellant] aangedragen gegevens die volgens Faurecia niet juist zijn.

3.15.

Het rapport van [arbeidsdeskundige] bevat geen duidelijke conclusie over de in deze procedure aan de orde zijnde vragen. Dat wordt volgens [arbeidsdeskundige] veroorzaakt door het ontbreken van voldoende gegevens (die volgens [arbeidsdeskundige] door Faurecia verstrekt hadden moeten worden) om een adequate arbeidsdeskundige beoordeling te kunnen uitvoeren. Volgens [appellant] en [arbeidsdeskundige] kan de functiebelasting niet worden vastgesteld, vanwege het ontbreken van een risico-inventarisatie en evaluatie (hierna: RI&E). Faurecia heeft zich op het standpunt gesteld dat zij wel degelijk een RI&E heeft verstrekt. Zij heeft daartoe verwezen naar productie 3 bij conclusie van dupliek en (hetzelfde document) productie 2 bij memorie van antwoord. Volgens [appellant] betreft dat geen RI&E.

3.16.

Het betreffende document bestaat uit de volgende onderdelen:

- meerdere ‘Shop Floor Risk Assessment Form’ met betrekking tot ‘Bending machine’ met ‘Item Number U1045’ en een daarbij horend ‘Safety & Health Action Plan’;

- meerdere ‘Shop Floor Risk Assessment Form’ met betrekking tot ‘Cutting machine’ met ‘Item Number U1045’ en een daarbij horend ‘Safety & Health Action Plan’;

- meerdere ‘Machinery Risk Assessment Form’ met betrekking tot ‘Deburring machine RSA’ met ‘Item Number U1045’ en een daarbij horend ‘Action Plan’;

- meerdere ‘Machinery Risk Assessment Form’ met betrekking tot ‘Press’ met ‘Item Number U1045’ en een daarbij horend ‘Action Plan’;

- meerdere ‘Machinery Risk Assessment Form’ met betrekking tot ‘Sizing machine’ met ‘Item Number U1045’ en een daarbij horend ‘Action Plan’;

- meerdere ‘Machinery Risk Assessment Form’ met betrekking tot ‘Stamping machine’ met ‘Item Number U1045’ en een daarbij horend ‘Action Plan’.

3.17.

3.18.

3.19.

3.20.

Dat [appellant] (onder meer) rugklachten heeft, is erkend door Faurecia en staat dus vast. Dat het hanteren van lasten risico geeft op rugklachten, kan ook worden aangenomen. Dat volgt immers reeds uit (de hierna in het kader van de zorgplicht te bespreken) richtlijn 90/269/EEG (zie 3.27).

3.21.

Zoals in 3.7 al is overwogen, mag het verband tussen de gezondheidsschade en de arbeidsomstandigheden niet te onzeker of te onbepaald zijn. Faurecia heeft zich verweerd met de stelling dat dit verband er niet is, althans dat het te onzeker is.

3.22.

Uit de door [appellant] in het geding gebrachte stukken valt niets af te leiden over het verband tussen de gezondheidsschade en de arbeidsomstandigheden. In zijn medisch dossier (productie 11 conclusie van repliek) wordt daarover in het geheel niets vermeld. Hetzelfde geldt voor de stukken van het UWV (producties 2, 6 en 7 inleidende dagvaarding) en voor de resultaten onderzoek en decursus van de bedrijfsarts (productie 10 conclusie van repliek). Dat geldt ook voor het hiervoor reeds besproken rapport van registerarbeidsdeskundige [registerarbeidsdeskundige] (productie 5 bij inleidende dagvaarding); het hof verwijst voor de redenen naar hetgeen in 3.10 is overwogen. In het rapport van [arbeidsdeskundige] wordt wel ingegaan op dat verband, maar een duidelijke conclusie over dit onderwerp ontbreekt, daargelaten dat het hof dat rapport onduidelijk en te eenzijdig acht.

3.23.

3.24.

Andersom kan het hof evenmin Faurecia volgen in haar verweer dat aanstonds duidelijk is dat dit verband er niet is.

3.25.

Het hof is van oordeel dat nader onderzoek nodig is naar het verband tussen gezondheidsschade en arbeidsomstandigheden. Daartoe zal het hof een deskundigenbericht gelasten (zie verder 3.30 e.v.).

3.26.

Het is aan Faurecia om te stellen en indien nodig te bewijzen dat zij haar zorgplicht, zoals bedoeld in artikel 7:658 lid 1 BW, is nagekomen. De stelplicht omvat ook het in het geding brengen van voldoende feitelijke en concrete gegevens waaruit de juistheid van de stellingen kunnen worden afgeleid.

3.27.

Volgens [appellant] heeft Faurecia zich niet gehouden aan afdeling 1 van hoofdstuk 5 van het Arbeidsomstandighedenbesluit waarmee richtlijn 90/269/EEG is geïmplementeerd. Op grond daarvan dient de arbeid zodanig te worden georganiseerd en de arbeidsplaats zodanig te worden ingericht en van hulpmiddelen te worden voorzien, dat het gevaar op rugletsel zoveel mogelijk wordt beperkt. Volgens Faurecia heeft zij daaraan voldaan. Het werk was volgens haar niet (te) rugbelastend, zij heeft tilinstructies verstrekt en tilmiddelen ter beschikking gesteld. Zij heeft takels aangebracht en er waren hefondersteuningen aanwezig. [appellant] heeft onbetwist aangevoerd dat de takels pas vanaf 2009 zijn aangebracht, zodat in deze procedure ervan uitgegaan zal worden dat takels niet eerder aanwezig waren (hetgeen niet zonder meer betekent dat er geen andere hefondersteuningen waren). Het hof kan thans niet beoordelen of Faurecia aan haar zorgplicht heeft voldaan, omdat (nog) niet duidelijk is of de werkomstandigheden (te) zwaar waren. Zoals hiervoor is vermeld rust de stelplicht op Faurecia. Faurecia heeft (voldoende) aan haar stelplicht voldaan om tot bewijslevering toegelaten te worden. Het hof is van oordeel dat ook op dit onderdeel bewijslevering zal moeten plaatsvinden door middel van een deskundigenbericht. Dat zal gelijktijdig dienen te gebeuren met het in 3.18 en 3.19 genoemde deskundigenbericht, omdat de beantwoording van de vraag of de werkomstandigheden (te) belastend waren voor de rug, nauw samenhangt met de beoordeling van de getroffen of mogelijkerwijs te treffen maatregelen ter voorkoming van rugletsel.

3.28.

3.29.

3.30.

Het hof zal een (of meer) deskundige(n) benoemen om onderzoek te doen naar de vraag

a. a) of [appellant] werkzaamheden heeft moeten verrichten onder omstandigheden die schadelijk zijn voor zijn gezondheid,

b) of en welke maatregelen Faurecia heeft getroffen om aan haar zorgplicht te voldoen, en

c) of en in welke mate er verband is tussen de gezondheidsschade en de arbeidsomstandigheden.

3.31.

3.32.

Het hof is voornemens de arbeidsdeskundige de volgende vragen voor te leggen:

i. i) Waren de werkzaamheden die [appellant] bij Faurecia moest verrichten in het algemeen belastend voor de rug?

v) Zo nee, had Faurecia redelijkerwijs (dat wil zeggen naar de toenmalige stand van techniek en wetenschap) maatregelen kunnen nemen?

3.33.

Het hof is voornemens aan een orthopedisch chirurg de volgende vraagstelling voor te leggen, waarbij voor zover van toepassing aansluiting is gezocht bij de zogenaamde IWMD-vraagstelling (Interdisciplinaire Werkgroep Medische Deskundigen).

1. Hoe luidt de anamnese voor wat betreft de aard, ernst en het verloop van de rugklachten van [appellant] (hierna: betrokkene):

- in 1996 (indiensttreding bij Faurecia);

- in 2001 en 2002 (gestelde opgetreden hernia);

- in/op 2007, 2009 en (1 november) 2010 (telkens uitval met rugklachten);

- per heden?

Worden door de betrokkene nog andere klachten en beperkingen op uw vakgebied gemeld per voormelde data? Welke behandelingen zijn toegepast en wat is het resultaat van die behandelingen?

2. Wilt u op basis van het medisch dossier van betrokkene een beschrijving geven van de medische voorgeschiedenis van de betrokkene op uw vakgebied?

3. Wilt u een beschrijving geven van uw bevindingen bij onderzoek en eventueel hulponderzoek?

4. Is naar uw oordeel sprake van een onderlinge samenhang als het gaat om de informatie die is verkregen van de betrokkene zelf, de feiten zoals die uit het medisch onderzoek naar voren komen en uw bevindingen bij onderzoek en eventueel hulponderzoek?

5. Voor zover u de vorige vraag ontkennend beantwoordt, wilt u dan aangeven wat de reactie was van de betrokkene op de door u geconstateerde inconsistenties en welke conclusie u daaruit trekt?

6. Wat is de diagnose op uw vakgebied per 1996, 2001, 2002, 2007, 2009, 2010 en heden? Wilt u daarbij uw differentiaaldiagnostische overweging geven? Voor zover er door u verschillen zijn aangeven in de diagnose op de verschillende momenten, kunt u aangeven waar die verschillen door worden/zijn veroorzaakt? Is er verband tussen deze diagnoses en, zo ja, welke?

7. Wilt u per 1996, 2001 en 2002, 2007, 2009, 2010 en heden aangeven welke beperkingen bij de betrokkene op uw vakgebied naar uw oordeel bestaan in relatie tot de werkzaamheden die hij bij Faurecia verrichtte, zoals deze zijn beschreven door de arbeidsdeskundige?

8. Bestaan er naar uw oordeel bij de betrokkene op uw vakgebied beperkingen die er ook zouden zijn geweest of op enig moment ook hadden kunnen ontstaan als de betrokkene deze werkzaamheden niet bij Faurecia zou hebben verricht?

9. Zo ja, kunt u dan een indicatie geven met welke mate van waarschijnlijkheid, op welke termijn en in welke omvang de beperkingen dan zouden zijn ontstaan?

10. Verwacht u in de toekomst nog een belangrijke verbetering dan wel verslechtering? Zo ja welke? Op welke termijn? In welke mate?

11. Kunt u aangeven welke gevolgen deze verbetering dan wel verslechtering zal hebben voor de beperkingen?

12. Heeft u naar aanleiding van uw bevindingen nog opmerkingen die relevant kunnen zijn voor het verdere verloop van deze zaak?

13. Acht u expertise op een ander vakgebied wenselijk, en zo ja, op welk vakgebied?

3.34.

3.35.

Partijen kunnen zich bij akte uitlaten over de personen van de te benoemen deskundigen en op de voorgestelde vragen. Partijen kunnen bij antwoordakte op elkaars akten reageren.

3.36.

Zoals hiervoor is vermeld (3.31) is het hof voornemens om de deskundigen tegelijkertijd te benoemen. Gelet op de te onderzoeken onderwerpen en de te beantwoorden vragen, dienen de deskundigen het onderzoek als volgt uit te voeren:

a. a) eerst zal een arbeidsdeskundige onderzoek moeten verrichten en de antwoorden op de vragen moeten vastleggen in een conceptrapport, dat hij/zij - nadat partijen de gelegenheid hebben gekregen om vragen te stellen en opmerkingen te maken, welke vragen en opmerkingen in het rapport behandeld dienen te worden - aan de griffier van het hof zendt;

b) vervolgens zal het hof dit rapport van de arbeidsdeskundige aan de orthopedisch chirurg verstrekken die antwoord zal moeten geven op de aan hem/haar gestelde vragen; tevens dient de orthopedisch chirurg in een apart hoofdstuk in te gaan op de bevindingen van de arbeidsdeskundige; ook hier geldt dat de orthopedisch chirurg zijn/haar rapport - nadat partijen de gelegenheid hebben gekregen om vragen te stellen en opmerkingen te maken, welke vragen en opmerkingen in het rapport behandeld dienen te worden - aan de griffier van het hof zendt;

c) daarna zal het hof beide rapporten, bedoeld onder a) en b) aan de verzekeringsgeneeskundige verstrekken die antwoord dient te geven op de hem/haar gestelde vragen waarbij hij/zij de bevindingen van de arbeidsdeskundige en de orthopedisch chirurg dient te betrekken; ook hier geldt dat de verzekeringsgeneeskundige zijn/haar rapport - nadat partijen de gelegenheid hebben gekregen om vragen te stellen en opmerkingen te maken, welke vragen en opmerkingen in het rapport behandeld dienen te worden - aan de griffier van het hof zendt;

d) tot slot zal het hof de beide rapporten van de orthopedisch chirurg en de verzekeringsgeneeskundige aan de arbeidsdeskundige sturen die in een apart hoofdstuk een aanvulling dient te geven op zijn/haar reeds uitgebrachte rapport naar aanleiding van de bevindingen van de orthopedisch chirurg en de verzekeringsgeneeskundige. De arbeidsdeskundige zendt de aanvulling op zijn/haar rapport aan de griffier van het hof nadat partijen de gelegenheid hebben gekregen om vragen te stellen en opmerkingen te maken, welke vragen en opmerkingen in het rapport behandeld dienen te worden.

Het hof neemt in overweging om na afronding van de laatste fase een zitting te bepalen waarin alle deskundigen worden gehoord over hun bevindingen.

3.37.

3.38.

Het hof zal iedere verdere beslissing aanhouden.