Hoge Raad, 08-10-2004, AP0424, C03/077HR

Hoge Raad der Nederlanden

Arrest

in de zaak van:

t e g e n

1. Het geding in feitelijke instanties

2. Het geding in cassatie

3. Beoordeling van het middel

3.2 De Kantonrechter heeft de beide hiervoor onder 1 vermelde vorderingen van [eiser] c.s. - a) een verklaring voor recht dat voor het in art. 5.2, lid 4 onder a, van de CAO gehanteerde leeftijdsonderscheid geen objectieve rechtvaardiging bestaat en dat die bepaling derhalve wegens strijd met art. 1 Grondwet en art. 26 IVBPR nietig is en b) een gebod aan Martinair om [eiser] c.s. ook na hun 56e verjaardag tot hun werk toe te laten - afgewezen. In hoger beroep heeft de rechtbank de grieven van [eiser] c.s. verworpen.

3.3 Het middel bestaat uit de onder 1.1 - 2.5 aangevulde en toegelichte algemene klacht dat de rechtbank de beide vorderingen van [eiser] c.s. ten onrechte en/of zonder toereikende motivering heeft afgewezen, welke klacht onder 3 in enigszins andere bewoordingen wordt herhaald, alsmede uit een reeks onder 4.1 tot en met 4.4 geformuleerde meer specifieke rechts- en motiveringsklachten.

3.4.2 Een tweede vooropstelling is deze. De rechtbank is, terecht, ervan uitgegaan dat het maken van onderscheid op grond van leeftijd in strijd kan zijn met art. 1 Grondwet en art. 26 IVBPR. Vervolgens heeft zij geoordeeld dat de door [eiser] c.s. aangevochten verplichte pensionering op 56-jarige leeftijd het maken van onderscheid op grond van leeftijd impliceert en heeft zij onderzocht of voor de ongelijke behandeling die daaruit kan voortvloeien een redelijke en objectieve rechtvaardiging kan worden aangewezen. Bij de beantwoording van die vraag, waarbij niet uit het oog mag worden verloren dat het bij het maken van onderscheid naar leeftijd niet gaat om een bij voorbaat verdacht onderscheid zoals bijvoorbeeld op grond van ras en geslacht, heeft de rechtbank de juiste maatstaven aangelegd, te weten of voor het gemaakte onderscheid een legitiem doel bestaat (legitimiteit), of het onderscheid voor het bereiken van dit doel passend is (doelmatigheid), en of het geboden is (proportionaliteit).

3.4.3 De derde en laatste vooropstelling betreft het volgende. Het gaat hier om een onderscheid naar leeftijd dat betrekking heeft op een beroepsgroep waarvoor het Besluit bewijzen van bevoegdheid voor de luchtvaart (Stb. 1999, 346; 2001, 526) geldt. Bij het bereiken van de leeftijd van 60 jaar eindigt ingevolge dit besluit de bevoegdheid om op te treden als bestuurder van een luchtvaartuig tijdens verkeersvluchten, met dien verstande dat deze bevoegdheid nog tot het bereiken van de 65-jarige leeftijd kan worden uitgeoefend mits de overige van de bemanning deel uitmakende vliegers jonger zijn dan 60 jaar. Ten aanzien van verkeersvliegers geldt dus een, in deze procedure niet ter discussie staande, uitzondering op de regel dat een dienstbetrekking in het algemeen wordt beëindigd bij het bereiken van de 65-jarige leeftijd. De functie van vlieger kan na het bereiken van de leeftijd van 60 jaar immers nog slechts worden vervuld indien aan voormelde voorwaarde is voldaan. Voor de beantwoording van de vraag of de overeengekomen verplichte pensioenleeftijd van 56 jaar ongeoorloofd is in het licht van de discriminatieverboden van art. 1 Grondwet en art. 26 IVBPR komt dus, anders dan in een van de als zodanig aangeduide kernstellingen (2.1) van [eiser] c.s. wordt betoogd, geen betekenis toe aan het feit dat die leeftijd ruimschoots onder "de vooralsnog algemeen aanvaarde pensioenleeftijd van 65 jaar ligt".

3.6 Het betoog waarmee deze oordelen in het middel onder 1, 2 (kernstellingen) en 3 wordt bestreden ontbeert, de hiervoor in 3.4.1 en 3.4.3 verworpen kernstellingen buiten beschouwing gelaten, de van een cassatiemiddel te vergen bepaaldheid en precisie. Het houdt wel in dat de rechtbank de in het middel onder 1 en 2 weergegeven feiten, regels en stellingen heeft miskend en aldus ten onrechte althans zonder toereikende motivering de vorderingen van [eiser] c.s. heeft afgewezen, maar maakt niet duidelijk op welke punten en om welke redenen het vonnis onjuist of gebrekkig zou zijn. Reeds om deze reden kan het middel in zoverre niet tot cassatie leiden.

3.7 Onderdeel 4.1 keert zich met een aantal klachten tegen rov. 4.4, waarin de rechtbank overweegt dat ook op de grond dat de geldigheid van de CAO-afspraken in beginsel zal moeten worden beoordeeld naar de situatie ten tijde van hun totstandkoming terughoudendheid zal moeten worden betracht met betrekking tot de door de vliegers bepleite verdiscontering van allerlei "recente ontwikkelingen" inzake leeftijdsdiscriminatie. Onderdeel 4.1.a, waarin wordt betoogd dat [eiser] c.s. zich niet op het standpunt hebben gesteld dat de maatschappelijke opvattingen op het gebied van leeftijdsdiscriminatie recentelijk zijn gewijzigd maar juist de stelling hebben verdedigd dat het door hen gedane beroep op de Richtlijn en het wetsvoorstel 28 170 niet verder reikt dan uit het te onzent reeds geldende recht voortvloeit, faalt wegens gebrek aan belang, in aanmerking genomen dat deze laatste stelling hiervoor in 3.4.1 is verworpen. Die verwerping brengt mee dat ook de klachten van onderdeel 4.1.b wegens gemis aan belang falen. Het oordeel van de rechtbank dat terughoudendheid past bij het verdisconteren van allerlei recente ontwikkelingen inzake leeftijdsdiscriminatie wordt immers zelfstandig gedragen door hetgeen de rechtbank in haar rov. 4.2 met juistheid heeft overwogen omtrent de grenzen die de rechter met betrekking tot dit onderwerp bij zijn rechtsvormende taak in acht dient te nemen.

3.8.1 Onderdeel 4.2 keert zich met een reeks klachten tegen hetgeen de rechtbank in haar rov. 4.8 - 4.13 heeft overwogen op het punt van de legitimiteit.

3.8.2 Onderdeel 4.2.a klaagt over het gewicht dat de rechtbank in haar rov. 4.9, 4.10 en 4.11 heeft toegekend aan het feit dat de verplichte pensioenleeftijd van 56 jaar door Martinair bij CAO is overeengekomen met VNV als de daadwerkelijke representant van de grote meerderheid der Martinair-vliegers. De desbetreffende overwegingen van de rechtbank komen erop neer dat de voor- en nadelen van het binnen het vliegerkorps op een breed draagvlak steunende stelsel van doorstroming niet los van elkaar gezien kunnen worden en dat binnen dat korps ook niet een bevoordeelde grote meerderheidsgroep en een benadeelde kleine minderheidsgroep kan worden onderscheiden, nu voor elke Martinair-vlieger geldt dat hij gedurende zijn loopbaan zowel die voordelen als die nadelen ondervindt. Het onderdeel dat, met zijn stelling dat in cassatie veronderstellenderwijs ervan moet worden uitgegaan dat met de vaste pensioenleeftijd van 56 jaar niet een eigen ondernemingsbelang van Martinair wordt gediend, eraan voorbijziet dat de rechtbank in haar rov. 4.12 juist heeft geoordeeld dat dit wel het geval is, gaat uit van een andere lezing van de overwegingen waarop het doelt en kan derhalve wegens gemis aan feitelijke grondslag niet tot cassatie leiden.

3.8.3 Onderdeel 4.2.b keert zich tegen rov. 4.9. Hetgeen de rechtbank daarin overweegt, moet in samenhang met rov. 4.11 aldus worden begrepen dat vanuit het perspectief van VNV de doorstroming daarom een legitiem doel voor het vasthouden aan de vaste, lage pensioenleeftijd oplevert omdat het daarbij gaat om een door de beroepsgroep der vliegers als zodanig gemaakte keuze voor een bepaald loopbaanverloop met alle daaraan voor iedere vlieger op zijn tijd verbonden voor- en nadelen. Voor zover het onderdeel uitgaat van een andere lezing, te weten dat doorstroming daarom voor VNV een legitiem doel vormt omdat daarmee uitvoering wordt gegeven aan de wil van een meerderheid van jonge vliegers wier promotie en pensioen(voorziening) anders in gevaar komen, kan het wegens gemis aan feitelijke grondslag niet tot cassatie leiden. Voor het overige geeft het oordeel van de rechtbank dat de doorstroming bezien vanuit het perspectief van VNV een legitiem doel voor het gemaakte onderscheid naar leeftijd oplevert geen blijk van een onjuiste rechtsopvatting. Van dat oordeel behoefde de rechtbank zich niet te laten weerhouden door het feit dat, zoals het onderdeel ten slotte nog aanvoert, de verplichte pensionering op 56-jarige leeftijd ook geldt voor vliegers die niet de hoogste functies hebben bereikt en evenmin door het feit dat wanneer één 56-jarige een hogere functie blijft bezetten dit uiteraard niet betekent dat voor alle vliegers in lagere functies de gewenste promotie stagneert.

3.8.4 Onderdeel 4.2.c klaagt dat de op de legitimiteit betrekking hebbende overwegingen van de rechtbank meer in het algemeen tekortschieten omdat daarin elke motivering ontbreekt voor de rechtvaardiging van het stellen van de verplichte pensioenleeftijd op 56 jaar in plaats van (bijvoorbeeld) op 60 jaar overeenkomstig het Besluit bewijzen van bevoegdheid voor de luchtvaart. De klacht faalt omdat de rechtbank, gelet op het in de feitelijke instanties gevoerde debat, niet gehouden was om in haar overwegingen betreffende de legitimiteit uitdrukkelijk in te gaan op de vraag of de doorstroming niet te verenigen was met een hogere verplichte pensioenleeftijd dan 56 jaar.

3.9 Onderdeel 4.3 is gericht tegen hetgeen de rechtbank in rov. 4.14 heeft overwogen omtrent de doelmatigheid van de verplichte pensionering op 56-jarige leeftijd en klaagt in de eerste plaats dat de rechtbank zich daar schuldig heeft gemaakt aan een cirkelredenering: het doel van doorstroming kan worden bereikt door doorstroming. Dat is echter niet wat de rechtbank heeft overwogen. Zij heeft onderscheiden tussen doel (regelmatige en voorspelbare doorstroming) en middel (verplichte pensionering op 56-jarige leeftijd) en heeft vervolgens geoordeeld dat het doel met genoemd middel kan worden bereikt. De eerste klacht kan dus wegens gemis aan feitelijke grondslag niet tot cassatie leiden. De tweede klacht luidt dat de rechtbank bij de beantwoording van de doelmatigheidsvraag ten onrechte met geen woord is ingegaan op het betoog van [eiser] c.s. dat door de feitelijke opbouw van de senioriteitslijst bij Martinair en de afhankelijkheid van onder andere economische, technische en persoonlijke factoren de verplichte pensionering van alle 56-jarige vliegers slechts een uiterst beperkte bijdrage aan het doorstromingsstreven kan leveren. Ook deze klacht faalt. De in het bestreden oordeel besloten liggende verwerping van dit betoog behoefde in het licht van de, in cassatie niet bestreden, vaststelling in rov. 4.9 dat [eiser] c.s. niet (voldoende gemotiveerd) hebben betwist dat het langer bezet blijven van de hogere functies impliceert dat de promotie stagneert voor alle vliegers in lagere functies, geen nadere motivering.

3.10 Onderdeel 4.4 ten slotte is gericht tegen de rov. 4.15 en 4.16, waarin de rechtbank uiteenzet waarom de verplichte pensionering op 56-jarige leeftijd proportioneel is. Het onderdeel komt erop neer dat de rechtbank blijkens genoemde overwegingen, waarin zij het doorstromingstreven verabsoluteert in die zin dat zij alles wat daaraan afbreuk zal of kan doen reeds daarom geheel verwerpt, heeft miskend dat de proportionaliteitstoets mede een afweging veronderstelt tussen "het beoogde doel, het gehanteerde middel en de nadelige consequenties voor de aldus achtergestelden". Dit verwijt is ongegrond: dat naar de opvatting van de rechtbank aan het doel van doorstroming bij voorbaat doorslaggevende betekenis toekomt ongeacht de proportionaliteit van het middel kan in voormelde overwegingen, waarvan de kern is dat voor de verplichte pensionering op 56-jarige leeftijd geen alternatief voorhanden is, niet worden gelezen.

4. Beslissing

Dit arrest is gewezen door de vice-president R. Herrmann als voorzitter en de raadsheren J.B. Fleers, A.M.J. van Buchem-Spapens, E.J. Numann en F.B. Bakels, en in het openbaar uitgesproken door de vice-president P. Neleman op 8 oktober 2004.