Hoge Raad, 14-11-2014, ECLI:NL:HR:2014:3240, 13/02499

In de onderhavige procedure vordert Allianz veroordeling van [verweerder] tot betaling van zojuist genoemd bedrag. Allianz grondt haar vordering op onrechtmatig handelen van [verweerder], hierin bestaande dat hij in zijn hoedanigheid van bestuurder van GS heeft bewerkstelligd dat GS toerekenbaar is tekortgeschoten in de nakoming van de agentuurovereenkomst en geen verhaal meer biedt voor de vorderingen van Allianz.

Voor zover in cassatie van belang, heeft [verweerder] zich verweerd met een beroep op verjaring van de vordering op grond van art. 3:310 lid 1 BW. De rechtbank heeft dit beroep op verjaring verworpen en de vordering van Allianz grotendeels toegewezen.

Onderdeel 1 van het middel is gericht tegen het oordeel in rov. 3.8 en 3.9 dat de verjaringstermijn in 1997/1998 is gaan lopen omdat Allianz toen reeds bekend was met de schade toebrengende feiten, en in staat was een rechtsvordering tot schadevergoeding tegen [verweerder] in te stellen of de verjaring van haar aanspraken op [verweerder] te stuiten.

Bij de beoordeling van dit onderdeel wordt het volgende vooropgesteld. Art. 3:310 lid 1 BW bepaalt, voor zover hier van belang, dat een rechtsvordering tot vergoeding van schade verjaart door verloop van vijf jaren na de aanvang van de dag, volgende op die waarop de benadeelde zowel met de schade als met de daarvoor aansprakelijke persoon bekend is geworden. Naar vaste rechtspraak van de Hoge Raad moet de eis dat de benadeelde bekend is geworden met zowel de schade als de daarvoor aansprakelijke persoon aldus worden opgevat dat het hier gaat om een daadwerkelijke bekendheid, zodat het enkele vermoeden van het bestaan van schade niet volstaat. Deze verjaringstermijn begint pas te lopen op de dag na die waarop de benadeelde daadwerkelijk in staat is een rechtsvordering tot vergoeding van de door hem geleden schade in te stellen. Daarvan zal sprake zijn als de benadeelde voldoende zekerheid – die niet een absolute zekerheid behoeft te zijn – heeft verkregen dat de schade is veroorzaakt door tekortschietend of foutief handelen van de betrokken persoon. Het antwoord op de vraag op welk tijdstip de verjaringstermijn is gaan lopen, is afhankelijk van alle terzake dienende omstandigheden. (HR 9 oktober 2009, ECLI:NL:HR:2009:BJ4850, NJ 2012/193 en HR 9 juli 2010, ECLI:NL:HR:2010:BM1688, NJ 2012/194).

Onderdeel 1c klaagt dat het bestreden oordeel ontoereikend is gemotiveerd in het licht van de stelling van Allianz dat zij pas in 2009, na afloop van de arbitrageprocedure, bekend is geworden met het feit dat GS onvoldoende verhaal biedt voor de vordering van Allianz. De verjaringstermijn nam volgens Allianz pas een aanvang toen zij daadwerkelijk (subjectief) wist dat GS geen verhaal bood. Allianz wijst in dit verband erop dat zij heeft aangevoerd dat [verweerder] het gedurende de arbitrageprocedure steeds deed voorkomen dat GS wel voldoende verhaal zou bieden en dat Allianz op deze uitlatingen heeft vertrouwd.

Het gaat in de onderhavige zaak om benadeling van Allianz door het onbetaald en onverhaalbaar blijven van haar vordering op GS. Allianz baseert haar vordering kort gezegd op verhaalsfrustratie door [verweerder], daarin bestaande dat de door [verweerder] bewerkstelligde of toegelaten handelwijze van GS – te weten, samengevat, het niet afdragen aan Allianz van de aan haar toekomende premiegelden en het ‘wegsluizen’ van substantiële bedragen (aan premiegelden) – tot gevolg heeft gehad dat GS haar verplichtingen jegens Allianz niet kan nakomen en dat GS geen verhaal biedt voor de schade die als gevolg daarvan voor Allianz is ontstaan. [verweerder] treft volgens Allianz persoonlijk een ernstig verwijt voor de betalingsonmacht van GS. Allianz heeft ter onderbouwing van haar stellingen gewezen op het rapport van Deloitte & Touche van 19 oktober 1998, vermeld hiervoor in 3.1 onder (v), waaruit volgens haar blijkt dat [verweerder] voor Allianz bestemde premiegelden heeft weggesluisd naar, onder meer, een bankrekening van zijn beheersmaatschappij. De klacht van het onderdeel houdt in de kern in dat bekendheid in 1997/1998 met bedoelde gedragingen van [verweerder] nog niet meebrengt dat toen ook bekendheid bestond met de onderhavige verhaalsschade, nu die laatste bekendheid eerst ontstond nadat in 2009 gebleken was dat GS geen verhaal meer bood voor de vordering van Allianz.

De klacht is gegrond. Allianz betoogt terecht dat bekendheid met gedragingen van [verweerder] die later de oorzaak van de schade blijken te zijn, niet betekent dat de verjaringstermijn een aanvang neemt, nu het in dit verband erop aankomt of de benadeelde met de schade bekend is geworden. De schade waarvan Allianz vergoeding vordert, bestaat erin dat zij haar vordering op GS niet kan verhalen. Het ‘wegsluizen’ van door GS ten behoeve van Allianz ontvangen premiegelden behoeft echter – ook voor zover het daarbij gaat om substantiële bedragen – niet zonder meer een verhaalstekort bij GS tot gevolg te hebben. Daarbij is van belang dat enkel vaststaat dat de bewuste premiegelden zijn overgemaakt naar andere bankrekeningen dan die van Allianz en dat een deel daarvan is overgemaakt naar [A]. Onduidelijk is gebleven of een deel van de premiegelden mede ten gunste is gekomen van GS, doordat andere schuldeisers van GS daarmee zijn betaald. Bovendien heeft Allianz in de door het onderdeel aangehaalde plaatsen in de processtukken gesteld dat [verweerder] bij herhaling heeft aangevoerd dat deze gelden nog steeds op een ten behoeve en ten name van GS gestelde bankrekening staan. Nu het hof hierop niet is ingegaan, is reeds daarom zijn oordeel dat Allianz al in 1997 of 1998 met deze schade bekend is geworden, onbegrijpelijk gemotiveerd.

Daarbij komt nog dat de omstandigheid dat Allianz op basis van de uit het rapport van Deloitte & Touche gebleken gedragingen van [verweerder] bedacht kon zijn op de mogelijkheid van een verhaalstekort bij GS en op daaruit voortvloeiende schade van Allianz, niet meebrengt dat omtrent deze schade voldoende zekerheid bestaat. Ook om deze reden heeft het hof zijn bestreden oordeel onvoldoende gemotiveerd aangezien dit in de kern is gegrond op bekendheid van Allianz met het (uit het rapport van Deloitte & Touche kenbare) foutief handelen van [verweerder]. De door het hof verder nog in aanmerking genomen omstandigheid dat Allianz in de in 1998 tegen [verweerder] aanhangig gemaakte bodemprocedure heeft gesteld dat [verweerder] het vermogen van GS dusdanig heeft gereduceerd dat Allianz zich bij een eventueel toewijzend vonnis jegens GS niet meer op het vermogen van GS kan verhalen, leidt niet tot een ander oordeel. Bij gebreke van een vaststelling van de feiten en omstandigheden die Allianz destijds aan die stelling ten grondslag heeft gelegd en die meebrengen dat Allianz toen al voldoende zekerheid omtrent deze schade had, is die eerdere stellingname onvoldoende om in de onderhavige procedure uit te gaan van reeds in 1997 of 1998 bestaande, daadwerkelijke subjectieve bekendheid bij Allianz (in de zin van voldoende zekerheid) dat zij door toedoen van [verweerder] schade lijdt vanwege een verhaalstekort bij GS.

Bij de beoordeling van de klachten wordt het volgende vooropgesteld.

Art. 3:316 lid 1 BW bepaalt dat de verjaring van een rechtsvordering wordt gestuit door het instellen van een eis, alsmede door iedere andere daad van rechtsvervolging van de zijde van de gerechtigde, die in de vereiste vorm geschiedt. Ingevolge art. 3:316 lid 2 BW is, indien een ingestelde eis niet tot toewijzing leidt, de verjaring slechts gestuit indien binnen zes maanden nadat het geding door het in kracht van gewijsde gaan van een uitspraak of op andere wijze is geëindigd, een nieuwe eis wordt ingesteld en deze alsnog tot toewijzing leidt (eerste zin), en geldt voorts dat een daad van rechtsvervolging de verjaring niet stuit indien zij wordt ingetrokken (tweede zin).

Uit deze bepalingen volgt dat het instellen van een eis in rechte slechts dan geen stuitende werking heeft, indien zij niet tot toewijzing leidt en het geding “door het in kracht van gewijsde gaan van een uitspraak of op andere wijze is geëindigd” (zonder dat binnen een termijn van zes maanden een nieuwe eis is ingesteld die tot toewijzing leidt). Blijkens de wetsgeschiedenis bij art. 3:316 BW kan bij de zinsnede “of op andere wijze is geëindigd”, voor zover hier van belang, onder meer worden gedacht aan afstand van instantie of aan het geval van een schikking tussen partijen gevolgd door royement (vgl. Parl. Gesch. Boek 3, p. 934).

Het “op andere wijze” eindigen van de procedure wordt evenwel niet bewerkstelligd door een enkele doorhaling op de rol. Art. 246 lid 2 Rv – dat ook het in dit geval toepasselijke recht van voor 2002 weergeeft – bepaalt immers dat de enkele doorhaling op de rol geen rechtsgevolgen heeft; het voegt daaraan toe dat partijen de rechtsgevolgen bij overeenkomst kunnen bepalen. Uit de memorie van toelichting bij deze bepaling volgt dat met de figuur van de doorhaling een louter administratieve mogelijkheid wordt geboden om een zaak van de rol te krijgen, zonder dat daaraan op zichzelf bepaalde rechtsgevolgen zijn verbonden (Parl. Gesch. Burg. Procesrecht, p. 415). Dat laatste is, zo volgt uit de bepaling en de memorie van toelichting, aan partijen om te regelen.

Indien partijen de rechtsgevolgen van het royement niet bij overeenkomst hebben geregeld, staat het royement op zichzelf dus niet eraan in de weg dat de stuiting, aangevangen door het instellen van een eis in rechte, voorshands voor onbepaalde tijd doorloopt. Behalve ingevolge de in de wet voorziene mogelijkheid van een regeling tussen partijen, dient te worden aangenomen dat eveneens geen sprake meer is van stuitende werking wanneer de gerechtigde afstand heeft gedaan van zijn recht om de procedure na royement te hervatten, of wanneer de schuldenaar op grond van de omstandigheden van het geval erop mocht vertrouwen dat de bewuste procedure niet meer hervat zou worden.

Uit het voorgaande volgt dat het hof zijn bestreden oordeel in rov. 3.10 ten onrechte erop heeft gebaseerd dat de in de eerdere bodemprocedure door Allianz ingestelde eis niet tot toewijzing heeft geleid en niet gesteld of gebleken is dat die eis alsnog tot toewijzing kan leiden. Beslissend is immers of dat geding, zonder toewijzing van de ingestelde eis, is geëindigd. Nu het einde van het geding niet door het royement alleen wordt bewerkstelligd, slaagt de hierop gerichte rechtsklacht van onderdeel 2a.

Voorts zijn gegrond de in onderdeel 2c aangevoerde motiveringsklachten tegen het oordeel dat [verweerder] niet meer behoefde te verwachten dat de geroyeerde procedure opnieuw zou worden opgebracht. De door het hof in aanmerking genomen omstandigheden – te weten dat Allianz destijds niet heeft verzocht om voort te procederen, dat beide partijen de geroyeerde procedure uit het oog zijn verloren, en dat Allianz uiteindelijk ervoor heeft gekozen in december 2009 een nieuwe procedure te beginnen en niet de eerdere procedure voort te zetten – zijn onvoldoende voor het oordeel dat [verweerder] vanaf enig moment tussen het royement in 1999 en december 2009 erop mocht vertrouwen dat Allianz het eerdere geding niet meer zou hervatten. Genoemd oordeel is bovendien ontoereikend gemotiveerd in het licht van (i) het feit dat Allianz in de periode tussen medio 1999 en maart 2009 de arbitrale procedure tegen GS vervolgde, waarvan de uitkomst (naar de opvatting van zowel [verweerder] als Allianz) juist mede bepalend was voor de vordering tegen [verweerder], en (ii) de stelling van Allianz dat [verweerder] gedurende die arbitrale procedure herhaaldelijk heeft aangevoerd dat GS verhaal zou bieden mocht zij in de arbitrage in het ongelijk worden gesteld en dat Allianz daarop heeft vertrouwd.