Parket bij de Hoge Raad, 10-12-1999, AA3843, R99/020HR

Conclusie mr Spier

inzake

[de vrouw]

tegen

[ de man]

Edelhoogachtbaar College,

1. Feiten

1.1 Partijen zijn op 27 december 1984 in Moskou (Rusland) in algehele gemeenschap van goederen met elkander getrouwd.

1.2 Uit het huwelijk van partijen zijn geen (thans nog minderjarige) kinderen geboren.

2. Procedureverloop

2.1 In deze zaak heeft de vrouw scheiding van tafel en bed verzocht. In dat kader heeft zij onder meer, bij wege van voorlopige voorziening, een bijdrage in haar levensonderhoud gevraagd. Stellende dat de man in staat moet worden geacht / 5.000 per maand te betalen werd aanvankelijk / 6.000 per maand verzocht. Na de mondelinge behandeling door de Rechtbank heeft zij een draagkrachtberekening overgelegd waaruit zou blijken dat de man in staat is een maandelijks bedrag van / 2.329,44 te voldoen. In het verzoekschrift waarin scheiding van tafel en bed wordt gevraagd heeft zij laatstbedoeld bedrag gevraagd ter zake van haar levensonderhoud. Bij brief van haar advocaat van 1 mei 1998 heeft zij dit bedrag verhoogd tot / 2.555. De Rechtbank heeft dit verzoek terzijde geschoven (rov 6.1).

2.2 De man heeft betoogd dat hij niet in staat is enige bijdrage te betalen.

2.4 De man heeft de Rechtbank gevraagd tussen partijen de echtscheiding uit te spreken. Voorts heeft hij gesteld dat hij niet in staat is om enige bijdrage in het levensonderhoud van de vrouw te betalen, terwijl de vrouw in staat is zelf in haar levensonderhoud te voorzien. Bij brief van 8 april 1998 aan de Rechtbank deelt Mr Bindels mee dat de schuld aan de Postbank nog / 45.000 bedraagt; de man zou ruim / 900 per maand aan aflossing en / 300 per maand aan rente voldoen.

2.5 Bij beschikking d.d. 26 juni 1998 van de Rechtbank te 's-Gravenhage werd de echtscheiding tussen partijen uitgesproken.

2.6 Bij diezelfde beschikking werd de bijdrage in het levensonderhoud van de vrouw bepaald op / 800 per maand bij vooruitbetaling te voldoen. Daartoe overwoog de Rechtbank dat der vrouw behoefte voldoende aannemelijk was geworden (rov 6.3). De Rechtbank houdt geen rekening met de aflossing van de man aan de Postbank. De Rechtbank gaat uit van een schuld ten belope van / 15.000 ten behoeve van de gemeenschappelijke huishouding. Omdat met de aflossingen reeds rekening is gehouden in het kader van de voorlopige voorzieningen neemt de Rechtbank aan dat deze schuld is afgelost/afgelost had kunnen zijn (rov 6.4).

2.8 Bij beschikking van 4 december 1998 heeft het Hof de bijdrage in het levensonderhoud van de vrouw bepaald op / 200 per maand bij vooruitbetaling te voldoen. Voor het overige werd de beschikking van de Rechtbank bekrachtigd. Op de daartoe bijgebrachte gronden ga ik in bij de bespreking van de middelen.

2.9 De vrouw heeft tijdig cassatieberoep ingesteld; de man heeft het beroep tegengesproken en heeft incidenteel cassatieberoep ingesteld.

3. Bespreking van de middelen

Het principaal cassatieberoep

3.1 Het middel heeft betrekking op rov. 6 van de beschikking van het Hof. Het kant zich in het bijzonder tegen de wijze waarop het Hof rekening heeft gehouden met de aflossing van de schuld aan de Postbank.

3.2 Volgens het middel zou het Hof bij de vaststelling van de draagkracht van de man ten onrechte rekening hebben gehouden met een aflossing van / 900 per maand op het doorlopend krediet bij de Postbank nu deze schuld slechts gedeeltelijk ten goede is gekomen aan de gemeenschappelijke huishouding van partijen.

3.3 Deze klacht wordt nader uitgewerkt in de toelichting op het middel onder 5. Deze stellingen (de letters corresponderen met die van de toelichting) kunnen als volgt worden samengevat:

- de man heeft erkend dat de schuld feitelijk niet werd afgelost, wat samenhing met het voldoen aan zijn alimentatieverplichting (a). Derhalve is ten minste een deel van de schuld niet aan de gemeen-schappelijke huishouding ten goede gekomen (c);

- verder is bij de beschikking voorlopige voorzieningen al rekening gehouden met de aflossing en rentelasten (b). Het gedeelte van de schuld dat na de datum van de voorlopige voorzieningen al afgelost had kunnen zijn, dreigt nu tweemaal ten laste van de alimentatie te worden gebracht (d);

Hetgeen onder e wordt aangevoerd is mij niet ten volle duidelijk. Het voegt, als ik het goed zie, niets wezenlijks toe aan de andere onderdelen, zodat er niet afzonderlijk op behoeft te worden ingegaan.

3.5 Ten tijde van de mondelinge behandeling van het echtscheidingsverzoek met nevenvoorziening-en bedroeg de schuld bij de Postbank nog ongeveer / 47.000. Volgens de man loste hij wel af, maar nam hij de bedragen meteen weer op om de alimentatie aan de vrouw te kunnen betalen.

3.6 De procureur van de man heeft bij brief d.d. 23 april 1998 bewijsstukken in geding gebracht over de periode 1982-1988. Daaruit blijkt dat van de opgenomen bedragen in ieder geval / 15.000 aan de gezamenlijke huishouding van partijen ten goede is gekomen.

3.9 In zoverre het middel ervan uitgaat dat in de draagkrachtberekening alleen dàn rekening mag worden gehouden met een schuld als de opgenomen bedragen aan de gemeenschappelijke huishouding ten goede zijn gekomen, gaat het uit van een onjuiste rechtsopvatting.

3.10 Hoofdregel is dat op de draagkracht van de man in principe alle schulden van de man van invloed zijn. Dat sluit niet uit dat aan bepaalde schulden geen of minder gewicht wordt toegekend, bijvoorbeeld als de schuld onverplicht is aangegaan of als de man zich al van zijn schuld had kunnen bevrijden. Als de rechter besluit een bepaalde schuld buiten beschouwing te laten, moet hij deze beslissing motiveren.

3.11 Terzijde merk ik op dat in gevallen als deze (een huwelijk dat vele jaren heeft geduurd) veelal niet meer zal kunnen worden vastgesteld welke uitgaven zijn besteed ten behoeve van de huishouding. Van partijen kan, zeker gedurende de periode dat sprake is van een harmonieus huwelijk (maar m.i. sowieso) niet worden gevergd dat ze een speciale boekhouding bijhouden met het oog op een mogelijke echtscheidingsprocedure. Daarom zal moeten worden aanvaard dat de rechter, in zoverre het aankomt op de vraag hoe de uitgaven zijn aangewend, een schatting maakt. De vrouw heeft in deze procedure een andere opvatting vertolkt. Deze voert tot onaannemelijke resultaten.

3.12 Voorzover het middel erover klaagt dat, volgens het Hof, de totale schuld aan de Postbank is terug te voeren op uitgaven ten behoeve van de eertijds gemeenschappelijke huishouding mist het feitelijke grondslag. Het Hof heeft niet meer of anders overwogen dan dat partijen "ook tijdens huwelijk bedragen hebben opgenomen die ten goede kwamen aan de gemeenschappelijke huishouding" (rov 6).

3.13 Bij deze stand van zaken behoeven de afzonderlijke klachten nog slechts gedeeltelijk bespre-king. De klacht onder f ziet er, als gezegd, aan voorbij dat het Hof niet slechts genoemde / 15.000 in aanmerking heeft genomen. Het was daartoe ook niet gehouden. Klacht c, voorzover niet voortbouwend op klacht a, stuit af op hetgeen onder 3.9 en 3.10 is opgemerkt.

3.14 De resterende klachten komen erop neer dat bij de bepaling van de alimentatie in het kader van de voorlopige voorzieningen reeds rekening is gehouden met het bestaan van de schuld en de noodzaak daarop af te lossen. Wanneer daarmee wederom rekening zou worden gehouden, zou dat ertoe leiden dat de vrouw tweemaal de desbetreffende rekening krijgt gepresenteerd.

3.15 Het Hof behoefde met de door het middel genoemde aflossingen echter nog geen rekening te houden.

3.16.1 Tot het tijdstip waarop de echtscheiding was ingeschreven (blijkens een aan het verweer-schrift in cassatie van de man gehecht document: 8 december 1998) bleven de voorlopige voorzieningen gelden. De door het Hof vastgestelde alimentatie begint immers eerst vanaf 8 december 1998 te lopen (datzelfde gold voor de vernietigde beschikking van de Rechtbank).

3.16.2 Over de periode gelegen tussen 27 april 1995 (de beschikking inzake voorlopige voorzie-ningen) en 8 december 1998 is rekening gehouden met een maandelijkse aflossing van / 500 (aldus die beschikking). Over deze periode betekent zulks dat ruim / 21.500 afgelost had kunnen zijn. Trekt men dit bedrag af van de in 1995 bestaande schuld, dan resteert een aanzienlijk bedrag. Met ingang van 8 december 1998 zal van het restant-bedrag / 900 per maand moeten worden afgetrok-ken, ongeacht de vraag of de man daadwerkelijk aflost.

3.17 Wanneer de schuld te zijner tijd had kunnen zijn afgelost (of dat daadwerkelijk gebeurt, is als gezegd niet van belang), wanneer de vrouw alsdan nog steeds behoefte aan alimentatie heeft, de draagkracht van de man toelaat alimentatie te betalen en geen grond bestaat voor limitering kan opnieuw worden bezien welk bedrag de man moet betalen. Omdat het hier gaat om een situatie die eerst over enkele jaren intreedt, kan het Hof, gezien de zojuist genoemde onzekerheden, niet euvel worden geduid dat het daarop niet is vooruitgelopen. Bij zo'n wijzigingsverzoek is de rechter in beginsel vrij te beoordelen aan welke omstandigheden hij betekenis toekent ter beantwoording van de vraag of de rechterlijke uitspraak niet langer voldoet aan de wettelijke maatstaven.

3.18 Het middel stuit op het bovenstaande af.

Het incidentele cassatieberoep

3.19 Het middel strekt ten betoge dat het Hof ten onrechte heeft geoordeeld dat de vrouw behoefte heeft aan een bijdrage in haar levensonderhoud, waarbij het Hof de vrouw ten onrechte niet met het bewijs heeft belast van haar behoefte en van de wijze waarop zij in haar (aanvullende) behoefte(n) heeft voorzien.

3.21 Het middel betreft alleen de vraag of het Hof terecht heeft geoordeeld dat de vrouw behoefte heeft aan een bijdrage in haar levensonderhoud. De omvang van haar behoeften is niet aan orde gesteld.

3.22 Kennelijk in het kader van de vraag of de vrouw in Nederland werk kan vinden, verwijt het middel onder a en b het Hof te hebben aangenomen dat de vrouw nagenoeg geen Nederlands spreekt.

3.23 De klacht faalt reeds omdat het Hof dit kennelijk zelf heeft geconstateerd bij de mondelinge behandeling ter zitting. Daar komt bij dat de man deze stelling ook zelf in eerste aanleg heeft betrokken. Weliswaar heeft hij in appèl anders betoogd, doch daaraan kon het Hof geredelijk voorbijgaan.

3.24 In de onderdelen c, d en e wordt aangedrongen dat de vrouw zich uitgaven zou kunnen permitteren boven het bijstandsniveau zodat de vrouw "wel andere inkomsten moet hebben". Het Hof had de vrouw om die reden moeten belasten met het bewijs van haar inkomsten en lasten. In onderdeel f, tot slot, wordt betoogd dat stelplicht en bewijslast meebrengen dat de vrouw belast had moeten worden met het bewijs van de behoefte aan een bijdrage in haar levensonderhoud; het inzage geven in haar middelen van bestaan zou daar onderdeel van uitmaken.

3.25 Vooropgesteld zij dat de vaststelling en de waardering van de omstandigheden die bepalen of een echtgenoot behoefte heeft aan een bijdrage in zijn of haar levensonderhoud, zijn overgelaten aan de rechter die over de feiten oordeelt.

3.26 Er valt zeker begrip voor op te brengen dat de man niet geheel duidelijk is waarom van hem wordt gevergd dat hij allerhande gegevens aandraagt, terwijl de vrouw - in zijn visie - kan volstaan met het poneren van stellingen. Het Hof had in hetgeen door de man is aangevoerd aanleiding kunnen vinden om van de vrouw te vergen dat zij haar stellingen nader toelichtte. Gehouden was het daartoe m.i. niet.

3.27 Op grond van de over een weer aangevoerde stellingen en overgelegde stukken heeft het Hof de stellingen van de vrouw voldoende aannemelijk geoordeeld, ook tegen de achtergrond van de door de man gezaaide twijfels. Daarbij valt te bedenken dat de man volgens eigen opgave, (intussen begrijpelijkerwijs) niet in staat is deze twijfels te substantiëren. Wat de huur van de vrouw betreft: het ligt voor de hand te veronderstellen - hetgeen het Hof kennelijk ook heeft gedaan - dat de vrouw aanspraak heeft op huursubsidie.

3.28 Opmerking verdient nog dat de man in appèl in het bijzonder heeft gesuggereerd dat een man, met wie de vrouw zou hebben samengeleefd, (een deel van) haar kosten zou hebben betaald. In cassatie wordt daarop niet meer teruggekomen. Dat ligt ook voor de hand tegen de achtergrond van zijn verklaring ten Hove dat hij niet kan bewijzen dat de vrouw met een ander heeft samengewoond in de zin van art. 1:160 BW (rov 3).

3.29 Het Hof behoefde voorts niet in gaan op allerlei suggesties waarvan de man zelf heeft betoogd dat ze onaannemelijk of ongeloofwaardig zijn.

Conclusie

Advocaat-Generaal