Parket bij de Hoge Raad, 06-10-2000, AA7365, C99/011HR

Edelhoogachtbaar College,

Inleiding

1. Feiten1 en procesverloop

1.1 Eiser tot cassatie, de man, en verweerster in cassatie, de vrouw, zijn op 25 maart 1970 met elkaar gehuwd in gemeenschap van goederen. Het huwelijk is op 22 juli 1996 door echtscheiding ontbonden.

1.2 Bij een op 15 november 1993 door partijen ondertekend echtscheidingsconvenant hebben partijen, met het oog op de aanhangig te maken echtscheidingsprocedure, de gevolgen van de echtscheiding, waaronder de verdeling van de huwelijksgemeenschap, in onderling overleg geregeld.

1.3 De verplichtingen van de man op grond waarvan hij beperkt was in zijn vrijheid om de verzekeringsportefeuille te vervreemden, zijn bij overeenkomst per 5 september 1994 vervallen.

1.4 De vrouw heeft de man op 12 september 1996 gedagvaard voor de rechtbank te Haarlem en gevorderd - samengevat - vernietiging van het echtscheidingsconvenant wegens benadeling voor meer dan ¼ en wegens misbruik van omstandigheden, een verklaring voor recht dat zij op grond van de redelijkheid en billijkheid niet is gehouden tot nakoming van het convenant en veroordeling van de man om met haar over te gaan tot verdeling van de ontbonden huwelijksgemeenschap in dier voege, dat toescheiding van de zaken aan elk van de partijen plaatsvindt overeenkomstig het convenant tegen een waarde per 22 juli 1996, eventueel door deskundigen vast te stellen2.

1.5 De rechtbank heeft bij (tussen)vonnis van 27 mei 1997 vastgesteld dat de goederen der gemeenschap moeten worden geschat op het tijdstip der verdeling en dat als zodanig heeft te gelden het tijdstip waarop de rechtshandeling die de verdeling regelt is verricht, derhalve 15 november 1993. Om de waarde vast te stellen van de door de man gedreven onderneming heeft de rechtbank een deskundigenbericht gelast en iedere verdere beslissing aangehouden.

1.6 Van dit vonnis heeft de man hoger beroep ingesteld bij het Gerechtshof te Amsterdam. De vrouw heeft incidenteel appel ingesteld. Het hof heeft bij arrest van 17 september 1998 het vonnis van de rechtbank in zoverre vernietigd dat het de door de deskundige te beantwoorden vraag anders heeft geformuleerd omdat het hof een andere peildatum voor de waardering van de bestanddelen van de huwelijksgoederengemeenschap heeft gekozen.

1.7 Tegen dit arrest heeft de man tijdig cassatieberoep ingesteld. Het cassatiemiddel bestaat uit drie onderdelen en is nog nader schriftelijk toegelicht. Tegen de vrouw is verstek verleend.

2. Bespreking van het cassatiemiddel

2.1 Onderdeel 1 is gericht tegen rechtsoverweging 4.3 waarin het hof heeft overwogen:

“Lid 3 van artikel 3:196 BW bepaalt dat de vraag naar de benadeling wordt beantwoord aan de hand van de waarde van de verdeelde gemeenschapsbestanddelen op het tijdstip van de verdeling. Die verdeling vindt niet eerder plaats dan na de ontbinding van de gemeenschap. Gelet op artikel 1:99 lid 1 BW (voor zover hier toepasselijk) is daarvan sprake bij beëindiging van het huwelijk. In casu vond de verdeling van de huwelijksgemeenschap van partijen (de effectuering van hetgeen zij bij convenant hadden geregeld) derhalve niet eerder plaats dan op 22 juli 1996.”

2.2 Het onderdeel betoogt dat het hof blijk heeft gegeven van een verkeerde rechtsopvatting van artikel 3:196, lid 3, BW door te oordelen dat de daarin bedoelde verdeling niet eerder plaats vindt dan na ontbinding van de gemeenschap. Daarmee heeft het hof volgens het onderdeel de dubbele betekenis van het begrip ‘verdeling’ miskend en voorts heeft het hof nagelaten onderzoek te doen naar de betekenis en strekking van het convenant.

2.3 Gegrondbevinding van onderdeel 1 tast volgens onderdeel 2 ook de rechtsoverwegingen 4.4-4.6 aan.

2.5 Een echtscheidingsconvenant kan een verdeling inhouden onder de opschortende voorwaarde dat de ontbinding van het huwelijk zal plaatsvinden. De gemeenschap blijft immers voortduren totdat zij wordt ontbonden door een van de in art. 1:99 BW vermelde gronden. Vóór die tijd kan de verdeling niet effectief worden3. Het is ook mogelijk dat het convenant slechts de obligatoire verplichting inhoudt om op een later tijdstip de goederenrechtelijke verdeling te voltooien4. In het convenant zullen partijen hun bedoeling duidelijk moeten maken5.

2.6 Uit de tekst van het onderhavige convenant valt niet rechtstreeks op te maken of beoogd is vastlegging van een obligatoire overeenkomst die partijen verplicht tot een bepaalde verdeling, dan wel vastlegging van de verdeling zelf onder de opschortende voorwaarde van totstandkoming van echtscheiding. De considerans van het onderhavige convenant bevat de zinsnede dat “….partijen nu reeds de gevolgen van de echtscheiding in onderling overleg wensen te regelen”. Dit lijkt op een verdeling (onder opschortende voorwaarde). In de gedingstukken van de eerste instantie hebben partijen daarover echter geen eenduidig standpunt ingenomen6. Bij pleidooi in eerste aanleg (pleitaantekeningen sub 4) is namens de vrouw het standpunt ingenomen dat een redelijke interpretatie van wat partijen met die overeenkomst hebben beoogd meebrengt dat het convenant wordt gezien als een overeenkomst tot verdeling onder opschortende voorwaarde. De man heeft in het midden gelaten hoe het echtscheidingsconvenant moet worden beschouwd.

2.9 Dit tijdstip van verdeling, de peildatum, kan dus ook door partijen uitdrukkelijk worden overeengekomen dan wel door de rechter in redelijkheid en billijkheid op een ander tijdstip dan de verdeling worden bepaald9. Partijen zijn het er hier niet over eens dat er peildata in het echtscheidingsconvenant zijn opgenomen. In ieder geval hebben zij , zoals het hof onder 4.5 heeft vastgesteld, niet het waarderingstijdstip op 15 november 1993 gesteld. Overigens hebben partijen wel een zekere keuze gemaakt, nu zij, blijkens de vaststelling van het hof onder 4.3, eenstemmig hebben verklaard geen later tijdstip dan 22 juli 1996 als peildatum te wensen.

“ Lid 3 van artikel 3:196 BW bepaalt dat de vraag naar de benadeling wordt beantwoord aan de hand van de waarde van de verdeelde gemeenschapsbestanddelen op het tijdstip van de verdeling. Die verdeling vindt niet eerder plaats dan na de ontbinding van de gemeenschap. Gelet op artikel 1:99 lid 1 BW (voor zover hier toepasselijk) is daarvan sprake bij beëindiging van het huwelijk. In casu vond de verdeling van de huwelijksgoederengemeenschap van partijen ( de effectuering van hetgeen zij bij convenant hadden geregeld) derhalve niet eerder plaats dan op 22 juli 1996….”

2.13 De onderdelen 1 en 2 falen derhalve.

2.14 Onderdeel 3 acht onbegrijpelijk de laatste zin van rechtsoverweging 4.5. Hierin heeft het hof overwogen:

2.15 M.i. heeft het hof bedoeld dat in het convenant niet per vermogensbestanddeel is aangegeven welke waarde tot uitgangspunt is genomen. Aan de hand van het echtscheidingsconvenant zelf kan aldus niet worden vastgesteld of de vrouw is benadeeld of niet. Ik meen dan ook dat dit onderdeel tevergeefs wordt voorgesteld.

3. Conclusie

De conclusie strekt tot verwerping van het beroep.

A-G