Parket bij de Hoge Raad, 13-10-2000, AA7481, C98/379HR

Conclusie inzake:

[Eiser]

tegen

Edelhoogachtbaar College,

1. Feiten1 en procesverloop

1.1 In cassatie kan worden uitgegaan van de volgende feiten en omstandigheden:

(a) Eiser tot cassatie ([eiser]) heeft met ingang van 1 september 1982 van (de rechtsvoorganger) van verweerders sub 2-4 ([verweerder] c.s.) een (winkel)pand aan de [a-straat 1] te [plaats A] (het pand) gehuurd. In de schriftelijke huurovereenkomst is onder meer de volgende bepaling opgenomen:

“…huurder behoudt gedurende de gehele huurtermijn voorkeursrecht van koop voor dezelfde prijs, welke een andere gegadigde daar voor wil betalen en wel gedurende een periode van twee weken nadat verhuurder daarvoor schriftelijk aangetekend met bericht van ontvangst in kennis heeft gesteld.”

(b) Op 31 augustus 1991 hebben [verweerder] c.s. aan [eiser] de huur opgezegd tegen 1 september 1992. Vervolgens hebben zij het pand op 30 juni 1992 verkocht en geleverd aan verweerster in cassatie sub 1 (Nedgoed). De voor de levering noodzakelijke notariële akte vermeldt een koopprijs van f 460.000,--2. Nedgoed heeft de huurovereenkomst met [eiser] voortgezet.

(c) Tussen [verweerder] c.s. en [eiser] was reeds sinds 1989 een procedure aanhangig bij de kantonrechter te Hilversum, waarin [verweerder] c.s. op grond van wanprestatie - onder meer bestaande in wanbetaling en verboden onderhuur aan een derde - ontbinding van de huurovereenkomst en ontruiming van het pand hebben gevorderd. De kantonrechter heeft [verweerder] c.s. deze vordering bij vonnis van 27 oktober 1993 ontzegd op de grond dat zij daarbij na de verkoop en levering van het pand aan Nedgoed geen belang meer hadden. Van dit vonnis is geen hoger beroep ingesteld3.

(d) Nadat zij eigenaar van het pand was geworden, is ook Nedgoed bij de kantonrechter te Hilversum een procedure tegen [eiser] begonnen, waarin zij op grond van wanprestatie - bestaande uit verboden onderhuur aan een derde - ontbinding van de huurovereenkomst en ontruiming van het pand heeft gevorderd. De kantonrechter heeft deze vordering bij vonnis van eveneens 27 oktober 1993 bij verstek toegewezen.

(e) [Eiser] is van dit vonnis in verzet gekomen. Bij vonnis van 9 maart 1994 heeft de kantonrechter het verzet ongegrond verklaard. Bij vonnis van 13 maart 1996 heeft de rechtbank te Amsterdam dat vonnis bekrachtigd.

(f) [Eiser] heeft tegen dit vonnis geen beroep in cassatie ingesteld, zodat het in kracht van gewijsde is gegaan.

1.2 [Eiser] heeft [verweerder] c.s. en Nedgoed bij inleidende dagvaar-dingen van 25 juli en 5 augustus 1995 gedagvaard voor de kantonrechter te Hilversum en primair gevorderd Nedgoed te bevelen het pand aan [eiser] te verkopen en te leveren voor een koopprijs van ƒ 460.000,--, en subsidiair Nedgoed en [verweerder] c.s. jegens [eiser] te veroordelen tot schadevergoeding, nader op te maken bij staat.

1.4 In zijn eindvonnis van 9 juli 1997 heeft de kantonrechter vervolgens de vordering van [eiser], voor zover gericht tegen [verweerder] c.s., afgewezen en [eiser] niet-ontvankelijk verklaard in zijn vordering tegen Nedgoed.

1.6 [Eiser] heeft tegen het vonnis van de rechtbank tijdig5 beroep in cassatie ingesteld. Nedgoed en [verweerder] c.s. zijn in cassatie verschenen en hebben - thans gezamenlijk - geconcludeerd tot verwerping van het beroep. Partijen hebben hierna hun standpunt nog schriftelijk doen toelichten.

2. Bespreking van het middel

2.1 Namens [eiser] is één cassatiemiddel voorgesteld, dat is opgebouwd uit vier onderdelen.

2.4 Ingevolge art. 67 Rv komt gezag van gewijsde toe aan beslissingen aangaande de rechtsbetrekking in geschil die zijn vervat in een in kracht van gewijsde gegaan vonnis, waarbij onder “rechtsbetrekking in geschil” dient te worden verstaan het geschilpunt of de rechtsvraag die partijen verdeeld houdt. In essentie strekt het leerstuk ertoe een einde te maken aan geschillen omtrent dezelfde rechtsbetrekking, waarbij niet van belang is door wie en in welk verband een vordering uit hoofde van die rechtsbetrekking wordt geldend gemaakt6. Evenmin is nodig dat het betreffende geschilpunt “allesoverheersend” is geweest7. Gezag van gewijsde komt daarmee toe aan die beslissingen in een vonnis, waarin de rechter aan bepaalde feiten bepaalde rechtsgevolgen heeft verbonden, ongeacht of deze beslissingen zijn neergelegd in het dictum, dan wel enkel deel uitmaken van de overwegingen8.

2.5 Het moet daarbij wel gaan om geschilbeslissingen, d.w.z. die proces- en materieel-rechtelijke beslissingen die noodzakelijk zijn ter bepaling van de concrete rechtsverhouding tussen partijen en het dictum dragen9. Dit betekent allereerst dat geen gezag van gewijsde kan worden toegekend aan beslissingen ten overvloede, omdat deze het oordeel van de rechter omtrent de concrete rechtsverhouding tussen partijen niet hebben beïnvloed10. Voorts betekent dit dat evenmin gezag van gewijsde toekomt aan beslissingen die weliswaar het geding beëindigen maar de rechtsbetrekking als zodanig niet raken. Hiervan is onder meer sprake indien de vordering wordt ontzegd of een verweer wordt gepasseerd, omdat niet is voldaan aan de stelplicht ten aanzien van de grondslag daarvan. Gezegd kan dan immers worden dat de rechter in dat geval niet in staat is gesteld de rechtsbetrekking in geschil inhoudelijk te beoordelen en vast te stellen of het ingeroepen rechtsgevolg uit de gestelde feiten of rechten voortvloeit11. Bij dit alles dient overigens te worden bedacht dat de vraag of aan een beslissing in een eerder vonnis gezag van gewijsde toekomt, nauw samenhangt met de inhoud en strekking van die beslissing. Het oordeel daarover is in de eerste plaats een kwestie van uitleg van het eerdere vonnis, hetgeen in beginsel is voorbehouden aan de feitenrechter12.

2.6 De desbetreffende rechtsoverweging uit het vonnis van de rechtbank van 13 maart 1996 luidt als volgt:

2.7 Aldus heeft de rechtbank het verweer van [eiser] dat Nedgoed onrechtmatig heeft geprofiteerd van de wanprestatie van [verweerder] c.s. verworpen op twee gronden, die deze verwerping ieder zelfstandig kunnen dragen. De rechtbank heeft immers overwogen dat voor het slagen van het beroep van [eiser] op een onrechtmatige daad van Nedgoed (tenminste) is vereist dat er wanprestatie is gepleegd èn dat er bijkomende omstandigheden zijn die het profiteren van die wanprestatie onrechtmatig doen zijn. Naar het oordeel van de rechtbank is het eerste niet vast komen te staan en heeft [eiser] wat het tweede betreft onvoldoende gesteld.

2.8 Dit betekent dat onderdeel 2 uitgaat van een onjuiste lezing van het vonnis van 13 maart 1996, zodat dit onderdeel faalt bij gebrek aan feitelijke grondslag. Wat betreft onderdeel 1 brengt dit mee dat het faalt bij gebrek aan belang. In het oordeel dat niet vaststaat dat er sprake was van wanprestatie ligt immers besloten dat [eiser] op dit punt weliswaar voldoende had gesteld om ter zake een beslissing te nemen, doch dat, gelet op het verweer van Nedgoed, niet kan worden gezegd dat wanprestatie is gepleegd. Daarmee komt aan de verwerping van de stelling van [eiser] dat Nedgoed jegens hem een onrechtmatige daad heeft gepleegd, wel degelijk gezag van gewijsde toe. Dat de rechtbank in de onderhavige procedure heeft geoordeeld dat [verweerder] c.s. wel tekort zijn geschoten in de nakoming van de op hen rustende aanbiedingsplicht, doet daaraan niet af, nu de rechtbank tot dit oordeel is gekomen in het kader van de vordering tegen [verweerder] c.s. en laatstgenoemden geen partij waren bij de procedure die heeft geleid tot het vonnis van 13 maart 1996.

2.9 De onderdelen 1 en 2 kunnen derhalve niet tot cassatie leiden.

2.10 De onderdelen 3 en 4 zijn gericht tegen hetgeen de rechtbank in rechtsoverweging 11 heeft geoordeeld ten aanzien van de door [eiser] van [verweerder] c.s. gevorderde schadevergoeding.

2.12 Voorop dient hier te staan dat onderdeel 3 aldus opkomt tegen de uitleg die de rechtbank aan de gedingstukken heeft gegeven. Deze uitleg is aan de feitenrechter voorbehouden, zodat het in cassatie slechts op begrijpelijkheid kan worden getoetst.

2.13 Het onderdeel faalt, omdat [eiser] Nedgoed en [verweerder] c.s. heeft aangesproken op verschillende rechtsgronden, waarbij hij het in de inleidende dagvaarding onder 8 gestelde uitsluitend heeft bijgebracht als één van de bijkomende omstandigheden die het handelen van Nedgoed onrechtmatig doen zijn (zie inleidende dagvaarding onder 10). Wat betreft zijn schade heeft [eiser] onder 11 van de dagvaarding slechts gesteld dat hij als gevolg van de wanprestatie van [verweerder] c.s. schade lijdt “als hiervoor onder 9 aangeduid”. Aldaar stelt [eiser] met zoveel woorden dat de door [verweerder] c.s. gepleegde wanprestatie uiteindelijk rechtstreeks heeft geleid tot het verlies van zijn huurrechten en dat ontruiming van het pand tot aanzienlijke schade zal leiden nu hij daarin voor vele tonnen heeft geïnvesteerd. Dit laatste heeft hij in de zaak tegen [verweerder] c.s. nog eens herhaald13. Nu [eiser] zijn stellingen omtrent de schade die hij van [verweerder] c.s. vergoed wil krijgen in het verdere verloop van de procedure niet verder heeft uitgewerkt of toegelicht, is de uitleg van de rechtbank derhalve niet onbegrijpelijk.

2.14 Onderdeel 3 faalt mitsdien.

2.17 Aldus heeft de rechtbank in de keten van causale feiten wel het begin en het eind betrokken, te weten de wanprestatie van [eiser] tegenover respectievelijk [verweerder] c.s. en Nedgoed, doch niet het tussengelegen verzuim van [verweerder] c.s.. Deze laatstgenoemde omstandigheid verhinderde dat [eiser] een kans kreeg het pand te kopen in welk geval hij nooit ontruimd zou zijn. Het oordeel van de rechtbank is zonder nadere uitleg dan ook niet begrijpelijk nu de rechtbank eerder had overwogen dat de wanprestatie van [eiser] de aanbiedingsverplichting van [verweerder] c.s niet opschortte en er zonder nader feitelijk onderzoek niet vanuit kan worden gegaan dat [eiser] het pand - indien het hem zou zijn aangeboden - niet had verworven. Dit klemt temeer, nu de rechtbank in rechtsoverweging 9 het verweer van [verweerder] c.s. dat zij uit de gedragingen van [eiser] mochten afleiden dat hij geen interesse (meer) had in het pand, heeft verworpen

2.18 Onderdeel 4 treft derhalve doel.

3. Conclusie

Deze strekt tot vernietiging van het bestreden vonnis en verwijzing naar het gerechtshof te Amsterdam ter verdere afdoening.

A-G