Parket bij de Hoge Raad, 11-01-2002, AD4922, C00/101HR

1. Feiten

In cassatie kan van de volgende feiten worden uitgegaan(1):

1.1. Op 12 mei 1994 heeft op de kruising van wegen Nieuw Erf / Beltweg / Brugfortstraat, gelegen in de gemeente Bergen (L) een aanrijding plaatsgevonden, waarbij betrokken waren [betrokkene A] als bestuurder van een personenauto en [betrokkene B] als bestuurder van een motor.

1.2 De Beltweg en de Brugfortstraat zijn aangeduid als voorrangsweg. Op de weg Nieuw Erf stond een verkeersbord dat het verkeer op die weg gebiedt voorrang te verlenen aan alle bestuurders op de kruisende wegen Beltweg en Brugfortstraat.

1.3 [Betrokkene A] is die kruising vanaf de weg Nieuw Erf linksaf de Brugfortstraat opgereden. Toen zij die manoeuvre bijna had voltooid, is de door haar bestuurde auto aan de achterzijde geraakt door de motor van [betrokkene B], die daarmee over de Beltweg, komende uit de richting Siebengewald, reed. [Betrokkene B] is bij dat ongeval ernstig gewond geraakt.

1.4 Ten tijde van het ongeval was een groot "actiebord" met het opschrift "Mag 't wat minder" bevestigd aan een op de Beltweg aanwezig verkeersbord. Bevestiging geschiedde door ambtenaren van de Gemeente. Door dat "actiebord" werd het zicht naar rechts in de richting Siebengewald voor automobilisten, die op de weg Nieuw Erf voor de bewuste kruising stil stonden, verminderd van 200 à 300 meter naar ongeveer 100 meter.

1.5 De Gemeente was beheerder van de openbare Beltweg. General Accident was WAM-verzekeraar van de auto van [betrokkene A].

2. Procesverloop

2.2.1 General Accident heeft aan haar vordering ten grondslag gelegd dat de Gemeente onrechtmatig heeft gehandeld door plaatsing en handhaving van het "actiebord", waardoor het zicht op de kruising naar rechts van 200 à 300 meter was verminderd naar 100 meter, zonder weggebruikers voor dat verminderde zicht te waarschuwen. General Accident heeft haar vordering zowel op art. 6:174 BW als op art. 6:162 BW gebaseerd.

2.2.2 Bij cve heeft General Accident het p.v. van politie overgelegd. Volgens de daarin opgenomen verklaring van [betrokkene A] zou zij vóór de kruising hebben gestopt. Het bord belemmerde haar uitzicht naar rechts. Tevens is een rapportage van c.o.b.b. overgelegd waarin een "berekening" voorkomt van de zichtafstand. Aan het rapport is een verklaring van [betrokkene A] gehecht waarin zij verklaart voor de kruising te hebben gestopt met de voorwielen van haar auto op de haaientanden.

2.3 De Gemeente heeft zich, voor zover in cassatie van belang, op het standpunt gesteld dat het zicht ter plaatse door de combinatie van hoogteverschil, bomen, grasbermen en borden niet optimaal was (cva onder 4). Zij betwist evenwel onrechtmatig te hebben gehandeld. In casu was geen sprake van een "abnormaal gevaar" waarop de weggebruiker niet bedacht behoefde te zijn. Het ongeval wijt zij ten volle aan de onoplettendheid van [betrokkene A] (cvd onder 8). Met de plaatsing van het bord heeft de Gemeente een abnormaal gevaarlijke situatie geschapen waarop de weggebruiker niet bedacht behoefde te zijn. Zodoende behoefde zij ook niet voor het verminderde uitzicht te waarschuwen. De Gemeente heeft voorts aangevoerd dat [betrokkene A] bij het oprijden van de kruising bijzondere voorzichtigheid had moeten betrachten, hetgeen te meer van haar mocht worden verwacht omdat zij ter plaatse bekend was.

2.4 De Rechtbank heeft in haar vonnis van 8 januari 1998 ten eerste beoordeeld of er tussen het plaatsen en handhaven van het bord en de geleden schade causaal verband bestaat (blz. 3 onderaan).

2.5 Naar haar oordeel is "een uitzicht van 100 meter (...) nog zodanig (...) dat het voor [betrokkene A] niet onmogelijk was de voor haar van rechts uit de richting Siebengewald komende motorrijder [betrokkene B] te zien aankomen." Dit zou, nog steeds volgens de Rechtbank, wellicht anders zijn geweest indien "het "actiebord" zonder noodzaak was geplaatst dan wel geen betrekking zou hebben gehad op de verkeersveiligheid én zodanig was geplaatst dat het uitzicht voor [betrokkene A] daardoor (nagenoeg) geheel zou hebben ontbroken" (blz. 4).

2.6 De Rechtbank vervolgt:

"Naar verkeersveiligheidsmaatstaven is een uitzicht van 100 meter in een situatie als de onderhavige, waarvan er vele bestaan, als voldoende te kwalificeren, daarbij uiteraard in aanmerking nemende dat de diverse verkeersdeelnemers zelf voldoende voorzichtigheid en zorvuldigheid betrachten. Op de Gemeente rustte niet de plicht de verkeersdeelnemers op de weg Nieuw Erf te waarschuwen tegen het verminderde zicht. Voor specifieke gevaren dient gewaarschuwd te worden, doch een verminderd uitzicht als het onderhavige is niet te beschouwen als een specifiek gevaar. Onder deze omstandigheden kan van de Gemeente niet worden verlangd dat zij had kunnen of moeten voorzien dat haar handelen tot de onderhavige schade zou leiden. Van belang is ook dat [betrokkene A] - naar onbetwist door de Gemeente is gesteld - haar eerder genoemde uitzicht naar rechts had kunnen vergroten tot 200 à 300 meter door een klein stukje het kruisingsvak op te rijden, hetgeen zij - hoewel ter plaatse bekend - niet, althans niet met de voor die situatie vereiste voorzichtigheid en zorgvuldigheid heeft gedaan" (blz. 4).

2.7 De Rechtbank oordeelt dat de gestelde schade is veroorzaakt door een verkeersfout van [betrokkene A]. Zo al sprake is van enig causaal verband tussen het plaatsen en handhaven van het bord en de schade, is dat "hoogstens een zodanig ver verwijderd verband (...), dat toerekening van de schade aan de Gemeente niet gewettigd is" (blz. 4).

2.8 Op grond van het bovenstaande heeft de Rechtbank de vordering van General Accident afgewezen.

2.9 General Accident heeft hoger beroep ingesteld. Zij heeft in appèl aangevoerd dat de Rechtbank ten onrechte heeft geoordeeld dat de Gemeente niet onrechtmatig heeft gehandeld door het plaatsen en handhaven van het "actiebord" zonder voor het verminderde zicht te waarschuwen. Zij stelt zich op het standpunt dat de Gemeente daardoor de veiligheid van personen en zaken in gevaar heeft gebracht, terwijl op de Gemeente als wegbeheerder de plicht rust ervoor te zorgen dat de toestand van de weg die veiligheid niet in gevaar brengt. Voorts acht General Accident het oordeel van de Rechtbank dat de schade is veroorzaakt door een voorrangsfout van [betrokkene A] onjuist.

2.10 General Accident beroept zich onder meer op de artikelen 7 en 9 Uitvoeringsvoorschriften BAWB (mvg onder 10 en 26). General Accident dringt aan dat het "actiebord" nauwelijks waarneembaar was en dat [betrokkene A]s zich niet realiseerde dat het zicht daardoor werd verminderd (onder 13). Volgens haar had eerder op de bewuste dag op dezelfde plaats een soortgelijk ongeval plaatsgevonden (onder 19). Voorts had de Gemeente er rekening mee moeten houden dat verkeersdeelnemers niet steeds de vereiste voorzichtigheid betrachten (onder 22 en 28).

2.11 De Gemeente heeft in hoger beroep aangegeven dat het uitzicht naar rechts door het "actiebord" weliswaar tot 100 meter werd beperkt, maar dat deze beperking zich alleen voordeed vanuit één bepaalde plaats op Nieuw Erf. Wordt daar een klein stukje verder gereden, dan is er, volgens de Gemeente, geen enkele beperking van het uitzicht. Het bord was voor [betrokkene A]s goed zichtbaar op haar weg van het woonhuis naar de kruising (mva onder 8/9). Zij bestrijdt de relevantie van het eerdere ongeval omdat de toedracht daarvan niet vaststaat (onder 15).

2.12 De Gemeente heeft tevens incidenteel appèl ingesteld; in cassatie doet dit niet ter zake.

2.13 Het Hof heeft in zijn arrest van 14 december 1999 overwogen dat het bewuste "actiebord" - zoals blijkt uit de bij het rapport van COBB gevoegde foto's - op de meeste plaatsen nauwelijks van invloed is op het zicht. Rijdt men vanaf het Nieuw Erf naar de kruising dan heeft men

"in eerste instantie goed zicht op de bomen en borden die rechts van de kruising in de berm van de Beltweg staan en op het verloop van de Beltweg en op het verkeer dat zich op die weg bevindt. Ook het actiebord is daarbij goed zichtbaar (...). Dat zicht wordt bij de nadering van de kruising sterk beperkt, vooral door bomen en in mindere mate door borden (...) en kort voor de kruising aanzienlijk beperkt en wel met name door bomen (...). Kort voor de kruising is de beperking van het zicht weer geringer (...) en op de kruising is er geen sprake meer van beperking van het zicht (...). Het actiebord is op de meeste plaatsen nauwelijks van invloed op het zicht. Dat is wel het geval op foto 14 (...). Bezien vanuit de positie die op deze (lees:) foto wordt weergegeven, dekt het actiebord het zicht en het verdere verloop van de Beltweg en de bocht daarin af. De beperking van het zicht van 200 à 300 meter naar 100 meter als gevolg van de plaatsing van het bord betreft dus uitsluitend deze positie en niet enige andere positie" (rov. 4.5).

2.14 Het Hof vervolgt dan:

4.7 General Accident heeft bewijs aangeboden, maar geen feiten of omstandigheden gesteld die indien bewezen tot een ander oordeel zouden kunnen leiden."

2.15 Het Hof heeft het vonnis op grond van het bovenstaande bekrachtigd. General Accident heeft tijdig cassatieberoep ingesteld. De Gemeente heeft verweer gevoerd. Beide partijen hebben hun standpunten schriftelijk toegelicht. De Gemeente heeft nog gedupliceerd.

3. Bespreking van de cassatiemiddelen

3.1 Alvorens de klachten te bespreken, lijkt het goed om eerst 's Hofs gedachtegang stapsgewijs te analyseren.

3.2.1 In mijn eigen woorden weegegeven, verloopt 's Hofs redenering als volgt:

3.2.3 Uit een en ander (in het bijzonder uit 3.2.2 a en b) trekt het Hof klaarblijkelijk de conclusie dat de weggebruiker zich redelijkerwijs bewust had moeten zijn van de gehele situatie, daaronder begrepen de beperkingen die het gevolg waren (of konden zijn) van het "actiebord". Juridisch vertaald: het Hof achtte de kans dat een weggebruiker daarop niet bedacht zou zijn kennelijk erg klein.

3.2.4 Omdat

had de weggebruiker een weinig door moeten rijden om onbeperkt zicht te krijgen. De kans dat hij óók deze verplichting - die sowieso voortvloeide uit de ook door General Accident beklemtoonde weinig overzichtelijke situatie - zou verzaken, heeft het Hof kennelijk eveneens zeer beperkt geacht.

3.2.5 In het onder 3.2.4 verwoorde ligt besloten - het Hof gaat er niet expliciet op in - dat zulks, naar redelijke verwachtingen, zelfs gold voor weggebruikers die niet steeds de vereiste zorgvuldigheid in acht nemen. Naar 's Hofs oordeel noopten immers alle hiervoor genoemde omstandigheden tot voorzichtigheid en lag allerminst in de lijn der dingen dat een weggebruiker alle tot grote voorzichtigheid manende omstandigheden zou negeren.

3.3 Het Hof heeft, aldus redenerend, naar valt aan te nemen inspiratie geput uit het arrest Van Adrichem/Rotterdam(4). In die zaak had het Hof geoordeeld dat het gedrag van de benadeelde weggebruiker zo zeer lag beneden de in het algemeen te vergen voorzichtigheid dat de Gemeente daarmee geen rekening behoefde te houden. Dat oordeel werd door Uw Raad in stand gelaten. Het getuigde niet van een onjuiste rechtsopvatting.(5)

3.4.1 's Hofs aldus weergegeven gedachtegang berust in hoogst overwegende mate op een aan het college voorbehouden - en op zich niet onbegrijpelijke - waardering van de feiten, al was een ander oordeel zeker mogelijk geweest.

3.4.2 Ik voeg hier - als feitelijke kanttekening - aan toe dat foto 14 (waaraan het Hof betekenis hecht voor het zicht vlak vóór de kruising) m.i. aannemelijk maakt dat het zicht daadwerkelijk werd belemmerd.

3.4.3 Uit de foto blijkt m.i. ook, zoals het Hof als gezegd, kennelijk heeft aangenomen, - het ligt trouwens sowieso voor de hand dat een weggebruiker zulks kan waarnemen - dat kenbaar was dat het zicht beperkt was. Bovendien blijkt er uit dat - zoals het Hof eveneens met juistheid heeft aangenomen - deze beperking kon worden "opgeheven" door een weinig door te rijden.

3.4.4 Volledigheidshalve stip ik nog aan dat General Accident er in deze procedure - ook in cassatie; s.t. onder 39 - aandacht voor heeft gevraagd dat [betrokkene A] ter plaatse woonde en dat zij de situatie goed kende. Zij moet dan hebben waargenomen dat het uitzicht bij de kruising beperkter was dan zij "gewoon was", zou ik denken. General Accident betoogt in cassatie t.p. weliswaar het tegendeel, maar waarom dat niet terstond aannemelijke standpunt juist zou zijn, wordt niet vermeld.

3.5 Het eerste middel bestrijdt het oordeel van het Hof in het eerste deel van rov. 4.6 (hiervoor onder 2.14 geciteerd) met een rechtsklacht en motiveringsklachten.

3.6.1 De onderdelen 1 en 2 verwijten het Hof dat het bij de beantwoording van de vraag of de Gemeente aansprakelijk is, niet alle omstandigheden van het geval in zijn oordeel heeft betrokken. Het Hof heeft het antwoord op die vraag alleen laten afhangen van de mate waarin de kans op ongevallen door het handelen van de Gemeente is vergroot en heeft geen aandacht besteed aan de bezwaarlijkheid van door de Gemeente te nemen voorzorgsmaatregelen en de ernst van de door verwezenlijking van het gevaar te verwachten/teweeggebrachte gevolgen, aldus General Accident.

3.6.2 In de s.t. is deze kwestie nader gestalte gegeven onder 37; nu hetgeen daar staat in de klacht niet is te lezen, ga ik daaraan voorbij.

3.7 De onderdelen nemen terecht als uitgangspunt dat het Hof acht had moeten slaan op alle omstandigheden; daartoe behoren inderdaad de ernst van de mogelijke gevolgen en - kort gezegd - de bezwaarlijkheid geen of andere maatregelen te nemen.(6) Voorzover onderdeel 2 bedoelt te zeggen dat het niet slechts aankomt op de te verwachten schade maar tevens op die welke in casu is ontstaan, is het m.i. op een onjuist uitgangspunt gebaseerd.(7)

3.8 Ik stel voorop dat General Accident in de procedure - anders dan haar s.t. onder 43 suggereert - niets over bezwaarlijkheid heeft opgemerkt. Ook ten aanzien van de te verwachten ernst van de gevolgen wordt niet aangegeven waar daarover in feitelijke aanleg zou zijn gedebatteerd. Voorzover het middel een motiveringsklacht vertolkt, loopt het daarom stuk op art. 407 lid 2 Rv.

3.9 Het middel formuleert, naar ik begrijp, tevens de rechtsklacht dat het Hof, los van het debat van partijen, aan deze kwestie aandacht had moeten schenken. Die opvatting lijkt mij niet onjuist, maar het feit dat partijen daarover niet hebben gerept, brengt mee dat het Hof daaromtrent kort kon zijn. Het behoefde met name niet in te gaan op evidenties. Aldus bezien kan men twijfelen over de gegrondheid van de klacht.

3.10 Hiervoor gaf ik reeds aan dat het Hof er klaarblijkelijk van uit is gegaan dat het rijgedrag van [betrokkene A] zozeer buiten het verwachtingspatroon van de Gemeente viel dat daarmee geen rekening behoefde te worden gehouden. Onduidelijk is of het Hof in dat verband de door de onderdelen genoemde omstandigheden heeft verdisconteerd. Men zou het er, bij gebreke van een processueel debat, voor kunnen houden dat het Hof een en ander impliciet heeft verdisconteerd; zie hiervoor onder 3.2 en 3.3.

3.11 Niet zonder aarzeling zou ik willen verdedigen dat het Hof op deze aspecten expliciet had moeten ingaan. Zulks tegen de achtergrond van de rechtspraak van Uw Raad waarin strenge eisen worden gesteld aan de wegbeheerder wanneer hij een gevaarlijke situatie in het leven roept(8), hetgeen eens te meer klemt in een geval waarin er geen objectief begrijpelijke grond bestaat - en trouwens ook niet is aangevoerd - waarom het bord op deze hoogst ongelukkige plaats moest staan.(9)

3.12 Al met al acht ik de onderdelen gegrond.

3.13 Onderdeel 3 vertolkt een aantal motiveringsklachten. Deze voldoen niet aan de eisen van art. 407 lid 2 Rv. omdat niet wordt aangegeven waar in de stukken zou zijn aangevoerd hetgeen in het onderdeel te berde wordt gebracht. Of General Accident een en ander in werkelijkheid al dan niet heeft aangevoerd, doet dan niet ter zake.

3.14 Het onderdeel poneert, naar ik begrijp, ook een rechtsklacht. Deze klacht vertrekt blijkbaar van het uitgangspunt dat het Hof buiten beschouwing heeft gelaten dat weggebruikers als [betrokkene A] "niet terstond doordrongen zullen zijn geweest van het feit dat door het bewuste (...) bord het reeds belemmerde zicht verder werd beperkt."

3.15 Zoals hierboven onder 3.2.2 - 3.2.4 reeds werd vermeld, heeft het Hof zulks m.i. wel degelijk onder ogen gezien.(10) Het onderdeel mist derhalve in zoverre feitelijke grondslag.

3.16 Onderdeel 4 verwijt het Hof er te weinig rekening mee te hebben gehouden dat weggebruikers niet steeds "de nodige voorzichtigheid en oplettendheid zullen betrachten". Kennelijk doelt het Hof hier in het bijzonder op de motorfietser [betrokkene B]. Als ik het goed zie, bedoelt het onderdeel te zeggen dat [betrokkene B] harder dan 80 km/u heeft gereden.

3.17 De klacht mist in zoverre feitelijke grondslag. Het Hof heeft niets overwogen omtrent de snelheid waarmee [betrokkene B] heeft gereden.

3.18 Het onderdeel staat vervolgens stil bij de mogelijkheid dat [betrokkene B] zich heeft gehouden aan de maximumsnelheid van 80 km/u. Ook in zoverre mist het feitelijke grondslag. Het Hof heeft, als gezegd, omtrent de snelheid van [betrokkene B] niets vastgesteld, terwijl het onderdeel niet aanvoert dat het Hof zulks wel had moeten doen. Nu er in cassatie niet van kan worden uitgegaan dat hij 80 km/u reed, doen de berekeningen waarop het onderdeel is gebouwd niet ter zake.

3.19 Ten overvloede: zoals hiervoor onder 3.2.2 - 3.2.4 reeds werd gezegd, heeft het Hof geoordeeld dat de wijze waarop [betrokkene A] in casu heeft gereden zo zeer afwijkt van hetgeen zij had behoren te doen dat in haar geval geen sprake is van het betrachten van "de nodige voorzichtigheid". Dat oordeel wordt niet - op een wijze die voldoet aan de eisen van art. 407 lid 2 Rv. - bestreden.

3.20 Onderdeel 5 verwijt het Hof dat het niet is ingegaan op de vraag of de Gemeente door plaatsing van het bord heeft gehandeld in strijd met Hoofdstuk I, paragraaf 2, zevende lid van de Uitvoeringsvoorschriften bij het BABW inzake verkeerstekens, Stcrt. 10 december 1997, 239. General Accident heeft zich op het standpunt gesteld dat het Hof dit besluit al dan niet analoog had moeten toepassen.

3.21 De motiveringsklacht voldoet wederom niet aan de eisen van art. 407 lid 2 Rv. omdat niet wordt aangegeven naar welke passages in het dossier wordt verwezen. Dit defect kan niet door de s.t. worden geremedieerd. Immers zal ook de wederpartij op basis van de cassatiedagvaarding moeten kunnen beoordelen of verweer moet worden gevoerd.

3.22 De rechtsklacht ziet er aan voorbij dat het ongeval in 1994 heeft plaatsgevonden. De wettelijke regeling waarop het onderdeel beroep doet, is van later datum en heeft dus op dit ongeval geen betrekking.

3.23 Aan "analoge", of zelfs (het onderdeel spreekt daar niet van) anticiperende toepassing bestaat geen behoefte omdat de regels van art. 6:162 BW voldoende mogelijkheden bieden deze omstandigheid te verdisconteren in hetgeen in het maatschappelijk verkeer betaamt; zie hierboven bij de bespreking van onderdeel 1.

3.24 Middel 2 klaagt over het oordeel van het Hof in het tweede deel van rov. 4.6. General Accident stelt dat het Hof de regel heeft miskend dat het causaal verband tussen een verkeersongeval en een gedraging waardoor in het algemeen het gevaar voor verkeersongevallen wordt vergroot in beginsel is gegeven, zodat in casu de Gemeente had moeten stellen en bewijzen dat het ongeval ook zou zijn voorgevallen zonder de gedraging waardoor in het algemeen het gevaar voor verkeersongevallen wordt vergroot.(11)

3.25 Het middel miskent in de eerste plaats dat het Hof in rov. 4.6 in fine geen expliciete beslissing geeft, zelfs niet in de vorm van een obiter dictum. Het Hof oordeelt niet anders dan dat aan twijfel onderhevig is of de vordering wel zou kunnen slagen, gesteld al dat zou worden aangenomen dat de plaatsing van het "actiebord" onrechtmatig was.

3.26 M.i. is 's Hofs oordeel niets anders dan het opwerpen van een feitelijke vraag.

3.27 Hoe dit zij, de verwijzingsrechter is aan deze "non beslissing" niet gebonden. Hij zal met name moeten onderzoeken of [betrokkene A] de motorfietser heeft gezien (of wellicht had moeten zien) dan wel of het er voorshands rechtens voor moet worden gehouden dat zij hem niet heeft gezien. Aangenomen mag worden dat het middel ertoe strekt zulks zeker te stellen om een discussie daarover na verwijzing te voorkomen.

3.28 Het derde middel klaagt erover dat het Hof het bewijsaanbod van General Accident inzake het causaal verband onvoldoende gemotiveerd heeft gepasseerd.

3.29 Het middel faalt omdat 's Hofs oordeel - uiteraard - geen betrekking heeft op hetgeen hiervoor als een "non beslissing" werd gekwalificeerd maar op de onrechtmatigheidskwestie. Op dat laatste heeft het middel geen betrekking.

Conclusie

Deze conclusie strekt tot vernietiging van het bestreden arrest en tot verwijzing van de zaak naar het Hof Arnhem.

Advocaat-Generaal