Parket bij de Hoge Raad, 25-03-2003, AF5388, 01890/02

Nr.01890/02

Mr. Jörg

Zitting 25 februari 2003 (bij vervroeging)

Conclusie inzake:

[verzoeker=verdachte]

4. Het hof heeft in zijn nadere bewijsoverwegingen onder meer het volgende overwogen:

"[Slachtoffer 1] was ten tijde van haar vermissing 13 jaar oud. Zij woonde in de ouderlijke woning aan de [a-straat 1] te [woonplaats] en was scholiere op het Revius college te Doorn. Zij placht - voor zover hier van belang - van school naar huis te fietsen over de volgende wegen: langs de bossen over de Amersfoortseweg en de Maarnse Grindweg. Op dinsdag 19 januari 1999 is [slachtoffer 1] 's-ochtends, nadat zij eerst naar de orthodontist in Utrecht was gegaan, omstreeks 09.45 uur per fiets van huis naar school gegaan. Zij verliet omstreeks 15.00 uur de school. Zij had moeten nablijven en was kennelijk alleen toen zij van school wegging. Na het verlaten van de school is zij naar de winkel van de Marskramer aan de Amersfoortseweg in Doorn gegaan. Zij heeft daar omstreeks 15.10 uur een broodtrommel gekocht. Zij is vervolgens nog omstreeks 15.25 uur in Doorn bij de winkels aan de Kamplaan gezien: alleen en ter hoogte van een dierenwinkel. Op woensdag 20 januari 1999 is de fiets van [slachtoffer 1] aangetroffen in een bosperceel, genaamd "De Kaapse Bossen", in het bijzonder in het bosperceel dat is gesitueerd tussen de "Knorrebuurt" (aan de Maarnse Grindweg gelegen huizen) en het in het bos gelegen "Huis te Maarn". Bij de Maarnse Grindweg ter hoogte van de "Knorrebuurt" is in het bosperceel een bos van naaldbomen. De fiets was afgedekt met takken en op de fiets bevonden zich de rugtas van [slachtoffer 1] en, aan het stuur, een plastic tas van "De Marskramer" met daarin de gekochte broodtrommel.

Uit voormelde en de overige in de bewijsmiddelen onder 2 en 3 vermelde feiten of omstandigheden, in onderling verband en samenhang bezien, leidt het hof af dat [slachtoffer 1] op dinsdag 19 januari 1999, nadat zij uit school was gekomen en naar Doorn was gegaan om te winkelen, vanuit Doorn op weg is gegaan naar haar ouderlijke woning te [woonplaats], zulks langs de voor haar gebruikelijke fietsroute. Het hof heeft hierbij in aanmerking genomen dat geen feiten of omstandigheden aannemelijk zijn geworden die hem nopen ter zake anderszins te oordelen.

Op woensdag 24 februari 1999 is het stoffelijk overschot van [slachtoffer 1] aangetroffen in het water van de Grote Heycop, gelegen langs de weg Galgenwaard in de gemeente Breukelen. Bij het aantreffen van het stoffelijk overschot was het onderlichaam ontbloot. Blijkens het rapport van gerechtelijke sectie zijn er geen ziekelijke afwijkingen aanwijsbaar die haar dood kunnen verklaren.

Uit voormelde feiten of omstandigheden, in onderling verband en samenhang beschouwd, waarbij het hof in het bijzonder wijst op de omstandigheden waaronder op 20 januari 1999 de fiets van [slachtoffer 1] en op 24 februari 1999 haar stoffelijk overschot zijn aangetroffen, leidt het hof af dat [slachtoffer 1] door een jegens haar gepleegde geweldsdaad van het leven is beroofd.

Aan deze vaststelling doet niet af dat op grond van de gerechtelijke sectie geen doodsoorzaak kan worden aangewezen. Het hof heeft hierbij mede gelet op hetgeen ter zake van de uitkomsten van de sectie door A. Maes, arts/patholoog, ter terechtzitting in hoger beroep van 16 maart 2001 nader is verklaard.

Het stoffelijk overschot van [slachtoffer 1] vertoonde postmortale veranderingen die verenigbaar zijn met een postmortale periode van enkele weken en had schimmeldraden waarvan de periode van aangroei tenminste 17,9 dagen is geweest, maar -op basis van bepaalde omstandigheden- waarschijnlijk langer is geweest.

Bij het aantreffen van het stoffelijk overschot van [slachtoffer 1] was het bovenlichaam gekleed. Onder de kleding van het bovenlichaam zijn twijgen en naalden van de Douglasspar aangetroffen. De Douglasspar komt in Nederland zeer algemeen voor. In longweefsel van [slachtoffer 1] is stuifmeel aangetroffen voornamelijk van de els, hazelaar en eik. Stuifmeel van de eik was in de periode van de verdwijning van [slachtoffer 1] -kort gezegd- niet in de lucht aanwezig en kan door bijzondere omstandigheden zijn ingeademd. De eik komt voor in de bossen rond Maarn. Voorts kan de aangetroffen maaginhoud van het stoffelijk overschot passen bij maaginhoud na het eten van een boterham tussen de middag langere tijd geleden.

Uit voormelde feiten of omstandigheden, in onderling verband en samenhang beschouwd, leidt het hof af dat -kort gezegd- het verdwijnen van [slachtoffer 1] is voorgevallen langs de route die zij placht te fietsen, te weten de Amersfoortseweg en de Maarnse Grindweg, alsook dat [slachtoffer 1] betrekkelijk korte tijd nadat zij op 19 januari 1999 omstreeks 15.25 uur nog in Doorn is gezien, van het leven is beroofd en wel in de bossen ter plaatse of in de buurt van de Amersfoortseweg en de Maarnse Grindweg. Het hof heeft hierbij mede in aanmerking genomen dat op grond van het onderzoek ter terechtzitting geen feiten of omstandigheden aannemelijk zijn geworden die het hof zou moeten aanmerken als teken van leven van [slachtoffer 1] nadat zij op genoemde plaats en genoemd tijdstip voor het laatst is gezien."

5. Als bewijsmiddel 5.2 is gebezigd de verklaring van getuige/deskundige A. Maes, arts/patholoog, werkzaam bij het Nederlands Forensisch Instituut, afgelegd ter terechtzitting van 16 maart 2001, inhoudende:

"De raadsman vraagt mij wat er gebeurt met een lijk dat ruim een maand in het water ligt. Van een lijk dat in het water heeft gelegen, vindt postmortale gasvorming onder de huid en in de inwendige organen plaats.

Ik heb samen met patholoog Van Ingen de sectie op het stoffelijk overschot van [slachtoffer 1] verricht en van onze gemeenschappelijke bevindingen heb ik het sectierapport opgesteld. Van Ingen heeft het rapport gezien en ik heb het ondertekend. Ik ken de verklaring die Van Ingen in eerste aanleg heeft afgelegd. U houdt mij die verklaring voor. Die is juist.

Er waren geen letsels te vinden en geen ziekelijke afwijkingen. Het is juist dat bij bepaalde doodsoorzaken postmortaal geen tekenen aanwijsbaar hoeven te zijn. Ook bepaalde geweldsinwerkingen hoeven na de dood niet per sé tekenen te geven. Als de postmortale verandering sterk is voortgeschreden, kun je bloedingen bijvoorbeeld vaak niet meer onderscheiden. In het onderhavige geval was de huid er gedeeltelijk afgebladderd. Als er een oppervlakkig wondje was geweest, was dat ook verdwenen. Ik ben het geheel eens met de laatste alinea van de verklaring die Van Ingen in eerste aanleg heeft afgelegd en die u mij voorhoudt, te weten: 'Als ik bij een kind van 13 jaar helemaal geen doodsoorzaak vind, kan ik puur formeel niet zeggen waaraan ze is overleden, maar als ik de omstandigheden waaronder ze is gevonden daarbij betrek en daarbij ook nog reken hoe klein de kans is dat iemand van die leeftijd plotseling overlijdt, moet het welhaast een niet-natuurlijke dood zijn, ook al kan ik de daadwerkelijke doodsoorzaak zelf niet vaststellen.' Verstikking kan als doodsoorzaak niet worden uitgesloten, omdat daarvan na zo lange tijd niet steeds sporen zijn te vinden."

7. Ten aanzien van het tijdstip en de plaats van het delict heeft het hof uit feiten en omstandigheden, in onderling verband en samenhang beschouwd, afgeleid dat [slachtoffer 1] op 19 januari 1999 korte tijd na 15.25 uur van het leven is beroofd in de naaldbossen - waarin ook eiken voorkomen - tussen Doorn en Maarn, ter plaatse of in de buurt van de Amersfoortseweg en de Maarnse Grindweg. Daarop duiden in het bijzonder de vondst van haar fiets en van dode twijgen en naalden van de Douglasspar onder de bh van het slachtoffer, en van stuifmeel van eiken in haar longen; stuifmeel, dat in dat jaargetijde niet in de lucht aanwezig is, maar wel door bijzondere handelingen kan zijn ingeademd - waarbij ik denk aan een buikligging met de mond op de grond, een houding waartoe ook de twee andere slachtoffers door verzoeker werden gedwongen.

Ten aanzien van de vindplaats van het stoffelijk overschot van [slachtoffer 1] heeft het hof vastgesteld dat haar lichaam is aangetroffen in het water van de Grote Heycop, gelegen langs de weg Galgenwaard in de gemeente Breukelen.

8. Uit de bewijsmiddelen volgt met betrekking tot verdachtes aanwezigheid op de plaats van het delict, op het tijdstip van het delict en op de plaats waar het stoffelijk overschot is gevonden:

- dat verzoeker op 19 januari 1999 met zijn rode Ford Escort naar zijn werk te Zeist is gegaan (bewijsmiddel 1);

- dat verzoeker die dag om 14.00 uur zijn dagdienst als buschauffeur bij Midnet heeft beëindigd te Zeist (bewijsmiddel 1);

- dat verzoeker om 14.18 uur benzine heeft getankt bij het Shell pompstation te Zeist (bewijsmiddel 10.1);

- dat verzoekers auto omstreeks 15.40 à 15.45 uur geparkeerd stond langs de Amersfoortseweg tussen Doorn en Maarn en op betrekkelijk korte afstand van het in het bosperceel 'De Kaapse Bossen' gelegen landgoed 'Huis te Maarn' (bewijsmiddelen 10.2.1, 10.2.2 en 10.2.3);

- dat verzoeker rond 17.05 uur over de Driebergseweg reed te Maarn op betrekkelijk korte afstand van het bosperceel waarin de met dode takken bedekte fiets van [slachtoffer 1] is aangetroffen (bewijsmiddelen 10.3.1, 10.3.2. en 10.3.3);

- dat met behulp van de gecertificeerde en op menselijke geur gespecialiseerde speurhond 'Lex' een geursorteerproef is uitgevoerd op geur aangetroffen op het rechterhandvat van de fiets van [slachtoffer 1] en dat de speurhond tweemaal de geur van verzoeker herkende tussen geurdragers, geplaatst op twee verschillende rijen (bewijsmiddel 9);

- dat verzoeker in de nacht van 20 op 21 januari 1999 tussen 01.45 en 02.00 uur in zijn op een parkeerplaats nabij de A2 geparkeerde auto zat en dat zijn auto vlak daarna geparkeerd stond op de Galgenwaard langs het water van de Grote Heycop te Breukelen (bewijsmiddelen 12.1.1, 12.1.2, 12.2.1 en nadere bewijsoverwegingen p. 40 aanvulling verkort arrest);

- dat het stoffelijk overschot van [slachtoffer 1] op 24 februari 1999 is gevonden in het water van de Grote Heycop, gelegen langs de weg Galgenwaard te Breukelen (bewijsmiddel 4.1);

- dat onder de nagels van de rechterhand van [slachtoffer 1] celmateriaal is aangetroffen, waarvan een partieel DNA-profiel is verkregen dat overeenkomt met het van verzoeker verkregen profiel (bewijsmiddelen 8.2.1, 8.2.2, 8.2.3, 8.2.4 en 8.2.5).

13. Volgens de pleitnota die de raadsman van verzoeker ter terechtzitting van 25 april 2001 heeft voorgedragen en aan het hof heeft overgelegd, is dienaangaande het volgende verweer gevoerd:

"Uiteraard is de verdediging bekend met het feit dat met behulp van de slachtoffers [slachtoffer 2] en [slachtoffer 3] (zie hierna) fotoconfrontaties hebben plaatsgevonden (vastgelegd in één PV d.d. 7 oktober 1999), waarbij beiden de afbeelding voorstellende cliënt hebben aangewezen als de vermoedelijke dader van de respectievelijke verkrachtingen. De verdediging wijst er evenwel op dat de waarde voortvloeiende uit dit potentiële bewijsmiddel als tamelijk gering moet worden geacht. Zulks heeft met name te maken met het feit dat slachtoffer [slachtoffer 2] eerst bijna 2 maanden na haar verkrachting de foto van cliënt aanwijst als de dader van haar verkrachting. Het tijdverloop alsmede de (alleszins begrijpelijke) wil te herkennen tast de betrouwbaarheid van de (overigens positieve) herkenning aan en wel in die mate dat (het PV van) de confrontatie niet zou dienen mogen te worden gehanteerd(2) ten behoeve van de bewijsconstructie."

17. Voor zover een betrouwbaarheidsverweer omtrent de resultaten van een fotoconfrontatie al responsieplichtig zou kunnen zijn wegens een bijzonder geval, is een geadstrueerde onderbouwing vereist. Van een gemotiveerde betwisting is in het onderhavige geval echter geen sprake, in aanmerking genomen dat de tijds- en psychologische factor slechts worden genoemd doch niet nader worden onderbouwd. Een nadere onderbouwing was echter wel nodig geweest, nu

(1) aan de enkele wil van een slachtoffer om de dader te herkennen in het algemeen geen enkele conclusie valt te verbinden aangaande de betrouwbaarheid van de herkenning, en

(2) geen algemene regels te geven zijn voor de maximaal toelaatbare periode tussen het delict enerzijds en de fotoconfrontatie anderzijds, op straffe van onbetrouwbaarheid van het verkregen resultaat. Het enkele feit dat een confrontatie - zoals in casu - één respectievelijk twee maanden na een verkrachting heeft plaatsgevonden brengt dus in het algemeen niet mee dat daardoor de herkenning niet betrouwbaar is.

23. Uit de toelichting op het middel maak ik op dat het middel zich tevens richt tegen de nadere bewijsoverwegingen, waarin het hof onder meer als volgt heeft overwogen:

"Tijdens zijn werk als buschauffeur bij Midnet heeft de verdachte contact gezocht met jongere vrouwen, onder wie een nog jong meisje. Zo heeft hij de toentertijd 23 jaar oude en in Doorn werkende [betrokkene 1] om haar telefoonnummer gevraagd. Zo heeft hij het adres en telefoonnummer genoteerd van de toentertijd 12 jaar oude [betrokkene 2] uit [woonplaats] en haar onder andere gevraagd of zij met hem ging zwemmen in het zwembad in Driebergen.

Hieruit leidt het hof af dat de verdachte, toen hij als buschauffeur bij Midnet werkzaam was, erop gericht was vrouwen/meisjes van vergelijkbare leeftijden als vermeld aan te spreken en met hen nader contact te leggen, zulks - gelet op het onder 1 en 2 bewezenverklaarde en de inhoud van de aan dat bewezenverklaarde ten grondslag gelegde bewijsmiddelen - gericht op het hebben van seks met hen."

26. Uit de bewijsmiddelen blijkt het volgende.

- Verzoeker heeft het slachtoffer [slachtoffer 2] op straat aangesproken en haar gevraagd of zij geïnteresseerd was in modellenwerk. Dat was zij en daarom heeft hij haar vervolgens thuis opgebeld om een afspraak te maken. Ter uitvoering van een fotosessie is zij bij hem in een busje gestapt (bewijsmiddel 14.1). Toen duidelijk werd dat verzoeker niet van een modellenbureau was is [slachtoffer 2] in paniek geraakt en gaan gillen, waarna verzoeker een mes op haar keel zette, handboeien bij haar omdeed en haar benen vastbond. Vervolgens is hij naar een stil plekje gereden en heeft hij haar verkracht (bewijsmiddel 14.1).

- Ook het slachtoffer [slachtoffer 3] werd door verzoeker op straat aangesproken. Hij kwam heel aardig over, en zij liet hem op zijn verzoek in haar auto meerijden in de richting van zijn auto "waarmee iets was". Vervolgens heeft hij haar bedreigd met een schroevendraaier/priem, handboeien bij haar omgedaan en haar daarna verkracht (bewijsmiddel 17).

- Aan [betrokkene 2] heeft verzoeker verteld dat hij 'sjans' had met een meisje, dat door [betrokkene 2] in en buiten de bus was gezien en door haar op ongeveer 17 jaar wordt geschat; [betrokkene 2] hoorde verzoeker het adres en telefoonnummer van dat meisje vragen (bewijsmiddel 11.2.2).

- In de bus heeft verzoeker een meisje tussen de 14 en 18 jaar aangesproken (bewijsmiddel 11.2.2).

- De dertienjarige [slachtoffer 1] is met ontkleed onderlichaam gevonden (bewijsmiddel 4.1).

31. Voor een goed begrip van de zaak geef ik een kort overzicht van hetgeen aan de onderhavige zaak voorafging.

Verzoeker werd in 1993 verdacht van zedendelicten. Op 17 maart 1993 is na een gedragskundig onderzoek waaraan verzoeker zijn volledige medewerking had verleend een rapport van het Pieter Baan Centrum (hierna: PBC) verschenen waarin een persoonlijkheidsstoornis werd gediagnosticeerd en tot oplegging van TBS met dwangverpleging werd geadviseerd. Verzoeker is door de rechtbank en vervolgens het hof te Amsterdam wegens verkrachting veroordeeld tot drie jaar gevangenisstraf en TBS met dwangverpleging. In cassatie is het arrest vernietigd en is de zaak ter verdere afdoening verwezen naar het hof te 's-Gravenhage. Aangezien de wettelijke geldigheidsduur van het rapport inmiddels was verstreken was een nieuw rapport nodig, aan de totstandkoming waarvan verzoeker echter zijn medewerking weigerde. Verzoeker heeft wel begin 1995 gedwongen enige tijd in het PBC doorgebracht. De toenmalig geneesheer-directeur van het PBC, Van Marle, heeft bij brief van 3 november 1995 aan de rechter-commissaris bericht dat het in het algemeen niet aannemelijk is dat van een persoonlijkheidsstoornis zoals bij verdachte aanwezig werd geacht, gelet op de aard en de ernst ervan, na tweeëneenhalf jaar tijd zonder behandeling geen sprake meer is. Verzoeker is vervolgens bij arrest van 22 december 1995 door het hof te 's-Gravenhage veroordeeld tot negen jaar gevangenisstraf.(4)

33. Blijkens het arrest van 9 mei 2001 heeft het hof overwogen zoals in de toelichting op het middel geciteerd, hetgeen het hof tot de volgende conclusie bracht:

"Waar de in 1993 gediagnosticeerde stoornis er volgens de toenmalige rapporteurs toe diende te leiden dat verdachte de toenmalige feiten slechts in verminderde mate konden worden toegerekend, moet er ook thans, gelet op aard, ernst en duur van de door het hof aanwezig geoordeelde persoonlijkheidsstoornis, van worden uitgegaan dat verdachte als gevolg van die stoornis in verminderde mate in staat was zijn wil in vrijheid te bepalen ten tijde van de bewezenverklaarde feiten."

36. Het hof heeft zijn beslissing tot terbeschikkingstelling gebaseerd op:

- het rapport uit 1993, waarin werd vastgesteld dat verzoeker verminderd toerekeningsvatbaar was, de kans op herhaling groot was en waarin tot oplegging van TBS met dwangverpleging werd geadviseerd;

- de verklaringen van de in art. 37, derde lid, Sr bedoelde gedragsdeskundigen Kruyt en Van Renesse, afgelegd ter terechtzitting in hoger beroep in de onderhavige zaak, waarin zij instemmen met de verklaring van de toenmalige PBC-directeur Van Marle uit 1995 inhoudende dat het in zijn algemeenheid niet aannemelijk is dat een persoonlijkheidsstoornis van de aard en ernst als bij verzoeker in 1993 aanwezig, na tweeëneenhalf jaar zonder behandeling zou zijn verdwenen; daarbij achtte Van Renesse het zeer waarschijnlijk dat verzoeker nog dezelfde persoonlijkheidsstoornis heeft als in 1993 werd gediagnosticeerd, maar kon hij niet zeggen daarvan voor 100% overtuigd te zijn;

- de bevindingen van Kruyt en Van Renesse in hun rapport van 22 maart 2000, inhoudende dat als betrokkene meer toegankelijk was geweest voor het onderzoek, wellicht tot een conclusie gekomen zou zijn conform het rapport uit 1993, temeer daar het onwaarschijnlijk is dat de in dat rapport beschreven persoonlijkheidspathologie zonder behandeling spontaan zou zijn afgenomen of zelfs verdwenen;

- de verklaring van Van Marle afgelegd ter terechtzitting in hoger beroep, inhoudende dat de in het rapport uit 1993 beschreven persoonlijkheidsstoornis van verzoeker een harde persoonlijkheidsstoornis is met een infauste prognose, en dat hij op grond van alle gegevens durft te diagnosticeren dat bij verzoeker sprake is van een stoornis zoals omschreven in het rapport uit 1993;

- de omstandigheid dat van de in 1993 noodzakelijk geachte behandeling geen sprake is geweest;

- de omstandigheid dat de toenmalige prognose, te weten recidivegevaar wanneer behandeling uitblijft, zich drie keer heeft verwezenlijkt.

De Procureur-Generaal

bij de Hoge Raad der Nederlanden

1 Ten gevolge van een - blijkens de aanvulling op het verkort arrest door het hof zelf opgemerkte - vergissing is bij de aangehaalde wetsartikelen art. 289 Sr in plaats van art. 287 Sr vermeld. Deze misslag kan door de Hoge Raad worden hersteld.

2 Ik lees dit als: niet zou mogen worden gehanteerd.

3 W.A. Wagenaar, Het herkennen van Iwan, 1989, pp. 70-104.

4 Het Haagse hof kon verzoeker destijds geen TBS opleggen. Art. 37 Sr is bij Wet van 15 december 1993, Stb. 1994, 13 in die zin gewijzigd dat daaraan een derde lid is toegevoegd dat in verbinding met (destijds) art. 37b (thans 37a) de mogelijkheid biedt om een verdachte die observatie weigert niettemin TBS (met dwangverpleging) op te leggen. Volgens overgangsbepaling VIII van de wet, die op 15 januari 1994 in werking is getreden, had deze geen gevolgen voor strafzaken waarin de vervolging vóór 15 januari 1994 is aangevangen. Dat was in die zaak het geval, zodat het hof geen andere keus had dan een lange gevangenisstraf opleggen, zonder tot behandeling te kunnen dwingen.