Parket bij de Hoge Raad, 05-12-2003, AN8478, C02/154HR

Conclusie inzake:

De stichting Stichting Nieuw Vredenburgh

tegen

De naamloze vennootschap Nieuwe Hollandsche Lloyd Schadeverzekering Maatschappij N.V.

1. Feiten(1) en procesverloop

1.1 Eiseres tot cassatie, de Stichting, exploiteert aan de Jan van Galenstraat 107-g te Amsterdam het ontmoetingscentrum voor ouderen "De Bestevaer".

1.2 De Stichting heeft op 4 augustus 1995 voor de in het centrum aanwezige inventaris een brandverzekering voor bedrijven afgesloten bij verweerster in cassatie, NHL. Voorzover hier relevant bevat deze polis de volgende garantieclausule:

alsmede de clausule:

1.3 Op 17 december 1997 is in de ontmoetingsruimte brand ontstaan, waardoor schade aan de inventaris [...] is veroorzaakt.

1.4 NHL heeft geweigerd tot uitkering van de schade over te gaan.

1.5 Op verzoek van de Stichting zijn in voorlopig getuigenverhoor op 25 maart 1999 en op 20 mei 1999 ten overstaan van de arrondissementsrechtbank te Amsterdam vijf getuigen gehoord. Eveneens op verzoek van de Stichting is door de arrondissementsrechtbank te Utrecht bij beschikking van 12 mei 1999 in het kader van een voorlopig deskundigenbericht Ir. T. Hagens, verbonden aan Centrilab, als deskundige benoemd. Deze heeft op 4 oktober 1999 definitief gerapporteerd.

1.6 De Stichting heeft NHL bij inleidende dagvaarding van 18 november 1999 op verkorte termijn gedagvaard voor de arrondissementsrechtbank te Utrecht en daarbij betaling gevorderd van een bedrag van ƒ 211.329,97 ter zake van schade aan inventaris en een bedrag van ƒ 18.720,87 ter zake van buitengerechtelijke incassokosten, beide bedragen te vermeerderen met wettelijke rente.

1.7 Aan haar vordering heeft de Stichting ten grondslag gelegd dat NHL tot uitkering onder de verzekering is gehouden en dat NHL haar standpunt dat zij niet tot uitkering gehouden is omdat de Stichting geen gebruik heeft gemaakt van metalen afvalbakken zoals garantieclausule 12 voorschrijft, niet kan handhaven. De Stichting heeft zich daarbij onder meer beroepen op de rapportage van haar contra-expert Stekelenburg. Voorts heeft de Stichting er op gewezen dat de door de rechtbank in het kader van een voorlopig deskundigenbericht benoemde deskundige, Hagens, er geen twijfel over heeft laten bestaan dat voldoende oorzakelijk verband tussen de oorzaak van de brand en de omvang van de schade ontbreekt. De deskundige is - aldus nog steeds de Stichting - van oordeel dat de brand niet in de (kunststoffen) afvalbak is ontstaan. Voorts is niet gesteld of gebleken dat de schade door gebruik van die kunststofbakken is vergroot. NHL komt aldus geen beroep toe op de garantieclausule 12, zo besluit de Stichting haar betoog.

1.14 De Stichting heeft tijdig(4) cassatieberoep ingesteld. NHL heeft geconcludeerd tot verwerping van het cassatieberoep. Partijen hebben hun standpunten schriftelijk doen toelichten. Namens de Stichting is nog gerepliceerd.

2. Bespreking van het cassatiemiddel

2.1 Het middel richt zich in al zijn onderdelen tegen rechtsoverweging 3.7 van het arrest van het hof:

"Voorop dient te worden gesteld dat niet is weersproken dat de restanten van een kunststof afvalbak met daarin afval, waaronder vochtige theezakjes en koffiefilters, fruitschillen, een groot aantal sigarettenpeuken en papieren placemats, op of nabij de plaats waar de brand vermoedelijk is ontstaan, zijn aangetroffen. Uit de naar het ontstaan van de brand ingestelde onderzoeken blijkt dat niet kan worden vastgesteld dat de brand niet door overtreding van clausule 12 is veroorzaakt en/of vergroot. Weliswaar wordt in het rapport van 4 oktober 1999 van Centrilab, opgesteld door ir. T. Hagens (de door de rechtbank op 12 mei 1999 benoemde deskundige) vermeld dat:

"niet in redelijkheid valt aan te nemen, dat het ontstaan van de brand is gelegen in het in de afvalbak achterlaten van een nagloeiende peuk alleen, en wel om twee redenen. Enerzijds was de tijdruimte tussen het verlaten van het pand en het ontdekken van de brand (17.20-17.40h; d.i. ten hoogste 20 minuten) daarvoor veel te kort, anderzijds zou in dergelijke situatie het afval in de bak zover zijn verbrand, dat dit niet meer in de ongeschonden staat, zoals aangetroffen - onder meer zijn niet vochtige, papieren materialen aanwezig - kan worden teruggevonden. Ook het in de bak ontstaan van brand op een geheel andere wijze, kan om genoemde reden worden uitgesloten"(Pag. 5)

en in het rapport van 30 juni 1998 van Stekelenburg Schade Onderzoek Bureau B.V. (schadeonderzoek in opdracht van de Gem. Dienst Verzekeringszaken) dat:

"Een niet goed gedoofde peuk kan onder bepaalde condities een smeulbrand veroorzaken (voldoende droog materiaal en warmteophoping). In het onderhavige geval, de vochtige inhoud van de afvalbak, is niet aan deze condities voldaan"

en voorts

"Het is zeer onwaarschijnlijk dat de brand is ontstaan in de afvalbak" (pag. 28)

In het rapport van 19 januari 1998 van Biesboer Expertise B.V. (schadeonderzoek in opdracht van CED Schadeonderzoek B.V.) wordt op pagina 6 echter, als resultaat van de ingestelde technische expertise, vermeld:

"Resumerend moet dan ook worden gesteld dat het ontstaan van deze brand een gevolg is van het achterlaten van vuur onder de bar. Hierbij wordt gedacht aan het achterlaten van bijvoorbeeld een nog brandende sigaret in of ter hoogte van de kunststof afvalbak".

Er zijn geen andere feiten en omstandigheden aangevoerd waaruit kan worden afgeleid, dat de brand niet door overtreding van clausule 12 is ontstaan en/of vergroot. Bewijs daarvan is uit de geciteerde rapporten niet te putten. Omtrent de vraag of de brandschade door de afvalbak, met afval, is vergroot wordt in de rapporten ook geen uitsluitsel gegeven. Nu door de Stichting niet is bewezen dat de brandschade niet door overtreding van clausule 12 is veroorzaakt en/of vergroot, faalt grief III. Het bewijsaanbod van de Stichting terzake van het ontstaan van de brand dient als onvoldoende specifiek te worden afgewezen."

2.2 Onderdeel 2 - onderdeel 1 bevat geen klacht - klaagt dat het hof met deze overweging blijk heeft gegeven van een onjuiste rechtsopvatting dan wel zijn oordeel onvoldoende heeft gemotiveerd. Het onderdeel betoogt - samengevat weergegeven - dat wanneer de rechter bij zijn beoordeling en beslissing wenst af te wijken van het (deskundig) oordeel en/of de conclusies van de door hem benoemde, onafhankelijke deskundige, hij gehouden is zijn beslissing nader te motiveren dan in het onderhavige geval is geschied. Het hof heeft - aldus het onderdeel - niet aangegeven waarom naar zijn oordeel aan (met name) het rapport van de door de rechtbank zelf benoemde, onafhankelijke deskundige, geen althans onvoldoende geloof gehecht dient te worden. Een en ander geldt temeer nu in het onderhavige geval het oordeel van de deskundige niet noodzakelijkerwijs berust op ervaring en intuïtie en het oordeel van de rechter vatbaar is voor nadere motivering.

2.3 De onderdelen 3 en 4 betogen dat deze nadere motivering in het onderhavige geval voorts was vereist omdat de deskundige zijn onderzoek heeft verricht nadat partijen reeds ieder een eigen deskundige hadden ingeschakeld (onderdeel 3) en inmiddels een uitvoerig en gemotiveerd schriftelijk debat tussen partijen en alle deskundigen had plaats gevonden (onderdeel 4). De onderdelen 5,6 en 7 bevatten begrijpelijkheidsklachten betreffende de gevolgtrekkingen die het hof aan de verschillende deskundigenrapporten heeft verbonden of juist niet heeft verbonden.

Ik bespreek deze onderdelen gezamenlijk, maar maak eerst nog een opmerking vooraf naar aanleiding van de schriftelijke toelichting van mr. Van Duijvendijk-Brand onder 2.10 en 2.11.

2.4 Het middel neemt in onderdeel 2 tot uitgangspunt dat het hof rechtens onjuist althans zonder de vereiste nadere motivering is afgeweken van de conclusies van de door de rechter in eerste aanleg benoemde deskundige. Ook de overige onderdelen gaan van dit uitgangspunt uit.

2.6 Vervolgens beoordeelt het hof in rechtsoverweging 3.7 of het bewijs kan worden geput uit het rapport van de door de rechtbank benoemde deskundige, het rapport van Stekelenburg (de partijdeskundige van de Stichting) en uit het rapport van Biesboer (de partij-deskundige van NHL). Het hof stelt daarbij in cassatie niet bestreden voorop dat de restanten van een kunststof afvalbak met daarin onder meer een groot aantal sigarettenpeuken, op of nabij de plaats waar de brand vermoedelijk is ontstaan, zijn aangetroffen. Het hof oordeelt dat bewijs dat de brand niet is veroorzaakt en/of vergroot door overtreding van clausule 12 niet uit de geciteerde rapporten valt te putten en dat de vraag of de brandschade door de afvalbak met afval wordt vergroot ook geen uitsluitsel wordt gegeven. Ten slotte, aldus het hof, zijn geen andere feiten en omstandigheden aangevoerd waaruit kan worden afgeleid dat de brand niet door overtreding van clausule 12 is ontstaan en/of vergroot.

2.8 De procedure waarin de rechter een bericht of een verhoor van deskundigen kan bevelen is geregeld in art. 194 e.v. Rv. (art. 221 e.v. (oud) Rv.). Wezenlijk voor het deskundigenbericht is dat het dient tot voorlichting van de rechter(6). Het is daarom aan het beleid van de feitenrechter overgelaten om te beslissen of hij wil overgaan tot het benoemen van een deskundige(7). Het deskundigenbericht is daarnaast ook een bewijsmiddel(8) en de waardering ervan is, zoals bij alle bewijsmiddelen voorbehouden aan de rechter die over de feiten oordeelt(9). Het is dus aan de feitenrechter een deskundigenbericht uit te leggen(10) en te waarderen(11) en de rechter is daarbij niet gebonden aan de conclusie van de deskundige(12).

2.9 De rechter kan bijvoorbeeld op grond van (een) deskundigenbericht(en) een of meer stellingen van een partij bewezen - of juist niet bewezen - achten wanneer hij overtuigd(13) is van de (on)geloofwaardigheid daarvan. Vaak zal de rechter niet precies kunnen aangeven op grond waarvan hij tot een bepaalde overtuiging is gekomen bijvoorbeeld indien hij hiertoe komt op basis van een intuïtieve waardering, al dan niet van verschillende factoren(14).

2.10 Deze moeilijkheid ondervindt de rechter ook in een geval als het onderhavige waarin een partij bewijs moet leveren van een negatief feit en de rechter dient te beoordelen of deze partij in een dergelijk bewijs is geslaagd. Desalniettemin geldt ook hier het grondbeginsel van een behoorlijke rechtspleging geldt dat elke rechterlijke beslissing tenminste zodanig moet worden gemotiveerd dat zij voldoende inzicht geeft in de aan haar ten grondslag liggende gedachtegang(15).

2.11 Wanneer de rechter zich bij zijn motivering bedient van een deskundigenbericht brengt de motiveringsplicht niet mee dat de rechter tegenover de opinie van deskundigen verantwoording aflegt. Motivering geschiedt tegenover de stellingen van partijen(16). De rechter kan afhankelijk van het partijdebat volstaan met de motivering dat hij zich verenigt met het standpunt van een deskundige (17).

2.12 Volgens Pitlo/Hidma&Rutgers is de objectiviteit van een deskundige die op verzoek van een der partijen vooraf een onderzoek heeft ingesteld, niet voldoende gewaarborgd, zodat de door de rechter benoemde deskundige veelal de voorkeur verdient(18). Volgens de Parlementaire Geschiedenis nieuw bewijsrecht is de betrouwbaarheid van de door de rechter benoemde deskundige mede gelegen in de omstandigheid dat hij niet door een partij is uitgekozen, maar - na overleg met beide partijen - werd aangezocht en benoemd door de rechter(19). Tot (nadere) regelgeving heeft deze opmerking niet geleid.

2.13 Wat betreft de bewijswaardering biedt de vrije bewijsleer hier uitkomst (art. 152 lid 2). Deze leer gaat er immers van uit dat de rechter in zijn oordeel ten aanzien van de overtuigende kracht van enig bewijs niet door wetsbepalingen mag worden gehinderd, omdat zij afhankelijk is van de omstandigheden van het geval(20). De rechter kan derhalve bij de vorming van zijn oordeel aangaande de overtuigingskracht van bewijsmiddelen in aanmerking nemen dat een bepaald deskundigenbericht in opdracht van een partij is opgesteld.

2.15 Het middel loopt voor het overige stuk op hetgeen ik hiervoor heb opgemerkt over de aan de feitenrechter voorbehouden waardering van bewijsmiddelen. Het hof heeft zijn oordeel voldoende en niet onbegrijpelijk gemotiveerd. Deze motivering is ook voldoende in het licht van het partijdebat nu dit debat zich niet verder uitstrekte dan tot bespreking van genoemde rapporten en geen beroep is gedaan op andere stellingen die het hof tot nadere motivering verplichtten, geen beroep is gedaan.

3. Conclusie

De conclusie strekt tot verwerping van het beroep.

A-G