Parket bij de Hoge Raad, 14-10-2005, AU2235, C04/200HR

Conclusie inzake

City Tax B.V.

tegen

[verweerder]

Feiten en procesverloop

2) City Tax heeft [verweerder] gedagvaard voor de rechtbank Maastricht, sector Kanton en gevorderd veroordeling van [verweerder] tot vergoeding van de door City Tax geleden schade. City Tax stelde zich op het standpunt dat [verweerder], door bewust het genoemde verkeersbord en de genoemde wegafzetting te negeren en een weg in te rijden waar werkzaamheden werden uitgevoerd en waar [verweerder] obstakels kon verwachten, een onaanvaardbaar risico heeft genomen en bewust roekeloos heeft gehandeld.

3) [Verweerder] heeft zich tegen de vordering verweerd, stellende dat artikel 7:661 BW als hoofdregel bepaalt dat de werknemer die bij de uitvoering van de arbeidsovereenkomst schade toebrengt aan de werkgever, te dier zake niet jegens de werkgever aansprakelijk is. Slechts indien de schade het gevolg is van opzet of bewuste roekeloosheid van de werknemer, lijdt die regel uitzondering. [Verweerder] heeft gemotiveerd bestreden dat sprake was geweest van opzet dan wel bewuste roekeloosheid aan zijn kant. In dat kader voerde hij onder meer aan dat hij daags voor het ongeval dezelfde weg was ingereden en aan de andere kant weer had verlaten terwijl er toen reeds dezelfde wegafsluiting en bebording waren, en dat er toen niets aan de hand was. Voorts wees [verweerder] op de voor bestemmingsverkeer geldende uitzondering; indien hij niet de bewuste weg als doorgangsroute had gebruikt, maar ter plaatse passagiers op hun bestemming had moeten afleveren, dan was er in feite niets aan de hand geweest, aldus [verweerder].

4) City Tax heeft bij conclusie van repliek haar stelling gehandhaafd dat de handelwijze van [verweerder] diende te worden gekwalificeerd als "aan opzet grenzende bewuste roekeloosheid althans vergaand onzorgvuldigheid". City Tax voerde in dit verband aan dat [verweerder] welbewust de wegafzetting en het verbodsbord had genegeerd, en zich derhalve goed bewust was geweest van zijn roekeloze gedrag.

5) [Verweerder] heeft bij conclusie van repliek zijn verweer gehandhaafd. Hij heeft daarbij betoogd dat de opzet en bewuste roekeloosheid in de zin van artikel 7:661 BW zien op de mogelijkheid van schadetoebrengende factoren. Het enkele feit dat een verkeersbord wordt genegeerd duidt niet op opzet of bewuste roekeloosheid ten aanzien van het ontstaan van enigerlei schade, aldus [verweerder].

7) Bij eindvonnis van 2 oktober 2002 heeft de rechtbank Maastricht, sector Kanton, de vordering van City Tax toegewezen en [verweerder] veroordeeld tot betaling van € 4.219,18 (ƒ 9297,86), vermeerderd met de wettelijke rente over een bedrag van € 3.668,86 (ƒ 8085,11) vanaf 24 juni 1999 tot de dag der algehele voldoening.

8) [Verweerder] heeft hoger beroep ingesteld tegen het tussenvonnis van 8 mei 2002 en het eindvonnis van 2 oktober 2002.

9) Het gerechtshof te 's-Hertogenbosch heeft in zijn arrest van 20 april 2004(3) de vonnissen van de rechtbank vernietigd en de vordering van City Tax afgewezen. Het heeft daartoe, voor zover in cassatie van belang, het volgende overwogen:

"4.3. De grieven beogen het geschil in volle omvang aan het hof voor te leggen. Voorop wordt gesteld dat ingevolge artikel 7:661 BW dwingendrechtelijk is voorgeschreven dat de werknemer in beginsel niet aansprakelijk is voor de door hem aan de werkgever toegebrachte schade, tenzij de schade een gevolg is van zijn opzet of bewuste roekeloosheid, waarbij de omstandigheden van het geval kunnen meebrengen dat van deze regel moet worden afgeweken. De bewijslast ten aanzien van mogelijke opzet of bewuste roekeloosheid rust in beginsel op de werkgever.

4.4. De kantonrechter heeft blijkens het tussenvonnis van 8 mei 2002 geoordeeld dat op gronden van redelijkheid en billijkheid aan [verweerder] de bewijslast toekomt. Het hof is van oordeel dat in deze geen aanleiding bestaat de bewijslast om te keren. Ingevolge voormelde hoofdregel rust de bewijslast van het met opzet of bewuste roekeloosheid handelen van [verweerder] op City Tax als werkgeefster. In zoverre slagen de grieven 2 tot en met 5. Het hof is evenwel van oordeel dat aan een aan City Tax te geven bewijsopdracht niet wordt toegekomen. Immers, als vaststaand kan worden aangenomen dat [verweerder] geen opzet of bewuste roekeloosheid in de zin van artikel 7:661 BW kan worden verweten. Niet gebleken is dat [verweerder] een vooropgezet plan had het ongeval te veroorzaken. Van opzet is derhalve geen sprake. Voor een bewust roekeloos handelen is vereist dat [verweerder] zich ten tijde van het ongeval daadwerkelijk bewust was van het roekeloze karakter van zijn gedraging. Daarvan is eerst sprake indien [verweerder] hoewel hij zich er van bewust is dat door het nemen van de afgezette, kortere, route de kans dat het ongeval zich zal verwezenlijken aanzienlijk groter is dan de kans dat dit niet zal gebeuren, maar [verweerder] zich daardoor niet heeft laten weerhouden. Omstandigheden waaruit blijkt dat [verweerder] deze kans heeft aanvaard zijn niet gebleken. Integendeel, [verweerder] heeft onweersproken gesteld dat hij de dag voor het ongeval dezelfde route had gereden en dat toen geen sprake was van wegwerkzaamheden. De grieven 1 en 6 slagen derhalve eveneens."

10) City Tax heeft (tijdig) beroep in cassatie ingesteld. [Verweerder] is in cassatie niet verschenen. City Tax heeft haar stellingen schriftelijk toegelicht.

Bespreking van het cassatiemiddel

12) De tweede - gemengde rechts-/motiverings - klacht is gericht tegen de laatste negen volzinnen van r.o. 4.4. (hierboven onder 9 geciteerd), waarin het hof heeft geoordeeld dat geen sprake was van bewust roekeloos handelen van [verweerder] voorafgaand aan het ongeval. Het hof heeft daarbij als maatstaf aangelegd of "[verweerder] zich ten tijde van het ongeval daadwerkelijk bewust was van het roekeloze karakter van zijn gedraging", waarvan volgens het hof slechts sprake is indien [verweerder] zich ervan bewust was dat door het nemen van de afgezette, kortere route de kans dat het ongeval zich zou verwezenlijken aanzienlijk groter was dan de kans dat dit niet zou gebeuren, maar [verweerder] zich daardoor niet heeft laten weerhouden. Volgens de klacht heeft het hof ten onrechte een subjectieve beoordeling van het bewustzijn van [verweerder] verricht in plaats van een objectieve maatstaf aan te leggen. Negeert iemand een inrijverbod, dan handelt hij bewust roekeloos en is er voor hem rechtens geen ruimte voor een eigen, subjectieve risicoafweging, aldus de klacht.

13) Met de zojuist geciteerde overweging heeft het hof de maatstaf van de arresten HR 20 september 1996, NJ 1997, 198 m.nt. PAS (Pollemans/Hoondert) en HR 11 september 1998, NJ 1998, 870 (Van der Wiel/Philips) toegepast. Die arresten betroffen beide arbeidsongevallen waarop artikel 7A:1638x lid 2 (oud) BW (thans artikel 7:658 lid 2 BW) van toepassing was, bepalende dat de werkgever jegens de werknemer aansprakelijk is voor de schade die de werknemer in de uitoefening van zijn werkzaamheden lijdt, tenzij hij aantoont dat hij zijn veiligheidsverplichtingen is nagekomen of dat de schade in belangrijke mate het gevolg is van opzet of bewuste roekeloosheid van de werknemer(5). De Hoge Raad heeft in deze arresten overwogen dat van bewust roekeloos handelen door de werknemer eerst sprake is, indien deze zich tijdens het verrichten van zijn onmiddellijk aan het ongeval voorafgaande gedraging van het roekeloos karakter van die gedraging daadwerkelijk bewust is geweest.

14) Dat het hof deze in het kader van art. 7A:1638x (oud) c.q. art. 7:658 BW door de Hoge Raad geformuleerde maatstaf voor de uitleg van "bewuste roekeloosheid" eveneens toepast in het kader van art. 7:661, acht ik juist. Ten eerste ligt het voor de hand dat een begrip dat op meer plaatsen in het wetboek voorkomt, telkens op dezelfde wijze moet worden uitgelegd. Dit geldt des te sterker wanneer het gaat om bepalingen binnen dezelfde titel, in dit geval titel 7.10 inzake de arbeidsovereenkomst. Ten tweede hebben de beide regelingen dezelfde ratio, te weten de bescherming van de werknemer in verband met het ervaringsfeit dat de dagelijkse omgang met machines (inclusief auto's), werktuigen of gereedschappen de werknemer die deze gebruikt, er licht toe zal brengen niet alle voorzichtigheid in acht te nemen die ter voorkoming van ongelukken geraden is (zie ook de hierna onder 16 te noemen rechtspraak van de Hoge Raad).

15) Uit de wetsgeschiedenis blijkt dan ook dat de wetgever een zelfde uitleg voor de begrippen opzet of bewuste roekeloosheid in de artikelen 6:170 lid 3(6), 7:661 lid 1 en 7:658 lid 2 (voorheen: grove schuld in 7A:1638x lid 2) voor ogen heeft gestaan. Zie reeds de ontwerpartikelen 7.10.4.2 (arbeidsongevallen) en art. 7.10.4.3 (aansprakelijkheid werknemer voor aan werkgever toegebrachte schade) en de Toelichting Meijers daarop, p. 1052 e.v.; zie voorts Parl. Gesch. Boek 6, p. 728, waar in de toelichting op art. 6.3.2.2 (het huidige artikel 6:170) voor de omschrijving "opzet of bewuste roekeloosheid" wordt verwezen naar beide zojuist genoemde ontwerpartikelen; zie voorts Parl. Gesch. Inv. Boeken 3, 5 en 6, Aanpassing Burgerlijk Wetboek, p. 416 en 417, op welke laatste pagina een verband wordt gelegd tussen de regeling betreffende de schuld van de werknemer bij arbeidsongevallen (art. 1638x oud) en de regeling betreffende schuld van de werknemer bij diens aansprakelijkheid voor aan de werkgever toegebrachte schade (de voorloper van het huidige art. 7:661, art. 7A:1639a BW); zie ten slotte de memorie van toelichting op art. 7:661 BW, TK 1993-1994, 23438, nr. 3, p. 41, waar wordt opgemerkt:

"Het voorontwerp bevatte in artikel 7.10.4.3 een bepaling over de aansprakelijkheid van de werknemer tegenover de werkgever voor schade die de werknemer heeft toegebracht hetzij aan de werkgever hetzij aan een derde jegens wie de werkgever (mede) aansprakelijk is. Ook in het ontwerp is, in artikel 661, een bepaling over dit onderwerp opgenomen, maar deze is anders uitgewerkt. Artikel 661 komt, behoudens enkele redactionele wijzigingen, overeen met het bij Wet van 28 december 1989, Stb. 616, ingevoegde artikel 1639da. Daarin is aangesloten op artikel 170 lid 3 van Boek 6 zoals dat intussen is komen te luiden. In het ontwerp is de werknemer niet aansprakelijk tegenover de werkgever tenzij sprake is van opzet of bewuste roekeloosheid. Het artikel correspondeert daarmee met de regel die in artikel 658 gegeven wordt over de invloed van eigen schuld van de werknemer op de aansprakelijkheid van de werkgever bij ongevallen."

16) De Hoge Raad heeft, daarbij aansluitend, in enkele arresten een verband gelegd tussen enerzijds artikel 7A:1638x (oud; thans artikel 7:658) en anderzijds art. 7A:1639da (oud; thans art. 7:661) en art. 6:170 lid 3 BW. Ik wijs allereerst op HR 9 januari 1987, NJ 1987, 948 waarin de Hoge Raad overweegt dat de strekking van art. 1638x lid 2 (oud) is dat

"dat deze bepaling de werknemer beoogt te beschermen door bij de aan zijn schuld te stellen eisen rekening te houden met het ervaringsfeit dat de dagelijkse omgang met machines, werktuigen of gereedschappen de werknemer die deze gebruikt, er licht toe zal brengen niet alle voorzichtigheid in acht te nemen die ter voorkoming van ongelukken geraden is, terwijl veel veiligheidsvoorschriften ter bescherming van werknemers bij hun werk juist met het oog op deze menselijke neiging zijn gegeven (HR 27 juni 1975, NJ 1976, 81)."

De Hoge Raad vervolgt:

"Deze gedachte is na de totstandkoming van art. 1638x als gevolg van de latere ontwikkeling van de maatschappelijke opvattingen op dit punt nog in belang toegenomen en voorts mede betrokken op de beantwoording van de vraag in welke gevallen de schade die de werknemer door zijn fouten toebrengt aan derden of aan zijn - niet mede-schuldige - werkgever, door deze laatste moet worden gedragen."

Zie voorts HR 27 maart 1992, NJ 1992, 496 m.nt. PAS, waarin de Hoge Raad (zie hiervóór, voetnoot 5) besliste dat "grove schuld" in art. 1638x (oud) dient te worden verstaan als opzet of bewuste roekeloosheid. De Hoge Raad overwoog ter motivering van dit oordeel:

"In de eerste plaats valt te wijzen op het ontwerp voor art. 7:652 BW, waarin de materie van art. 1638x zal worden geregeld. In dit ontwerp, waarover de Sociaal Economische Raad inmiddels advies heeft uitgebracht (Publikatie nr. 20 van 20 sept. 1991) wordt in het tweede lid niet meer gesproken van grove schuld doch van opzet of bewuste roekeloosheid van de werknemer. Het advies van de SER bevat geen kritiek op deze wijziging ten opzichte van de thans geldende tekst van art. 1638x lid 2. Voorts is van belang dat ten aanzien van de verplichting van een ondergeschikte om bij te dragen in de vergoeding van schade die door zijn fout aan een derde is toegebracht, de in de rechtspraak aanvaarde eis dat aan de ondergeschikte een ernstig verwijt moet zijn te maken, in art. 6:170 lid 3 BW is verscherpt tot de eis van opzet of bewuste roekeloosheid. Een zelfde maatstaf is opgenomen in art. 7A:1639da BW."

Vergelijk ook nog HR 16 oktober 1992, NJ 1993, 264 m.nt. PAS betreffende de aansprakelijkheid van de werkgever voor schade aan de bij het werk gebruikte auto van de werknemer. De Hoge Raad overwoog, kort gezegd, dat de werkgever deze schade in beginsel, behoudens opzet of bewuste roekeloosheid van de werknemer, zal moeten dragen (op grond van art. 6:248 lid 1 BW, de aanvullende werking van de redelijkheid en billijkheid), omdat dit strookt met het stelsel van het arbeidsrecht zoals dit uitdrukking heeft gevonden in de artt. 6:170 lid 3 en 7A:1639da BW en waaraan niet afdoet dat schade door ongevallen met de eigen auto van de werkgever niet onder het toepassingsgebied van art. 1638x (oud) valt. Evenzo HR 9 aug. 2002, NJ 2004, 235 m.nt. GHvV. Dat stelsel is verder uitgebouwd met de arresten van 9 nov. 2001, NJ 2002, 79 m.nt. P.A.S. (de in art. 101 lid 1 bedoelde billijkheid eist dat de eigen schuld van een werknemer, die wordt gewond als gevolg van een fout van een medewerknemer en daarvoor de werkgever op grond van art. 6:170 aansprakelijk stelt, voor rekening van de werkgever wordt gelaten, tenzij het gaat om opzet of bewuste roekeloosheid van de gewonde werknemer); 12 april 2002, NJ 2003, 138 m.nt. GHvV (materiële werkgever jegens kapitein aansprakelijk voor arbeidsgeval, behoudens opzet of bewuste roekloosheid).

19) Ook de motiveringsklacht, waarin kennelijk wordt betoogd dat het enkele bewust negeren van een inrijverbod wijst op bewust roekeloos handelen, faalt naar mijn mening. Ik moge op dit punt citeren uit de reeds genoemde noot van Bloembergen onder HR 7 november 1975, NJ 1976, 332 naar aanleiding van het begrip "bewuste roekeloosheid" in art. 83c Ziekenfondswet:

"Wie een straat inrijdt waar hij niet in mag en/of geen voorrang aan verkeer van rechts verleent, handelt wellicht roekeloos, maar daarmede staat allerminst vast, dat hij zich die roekeloosheid bewust geweest is."

In het licht van de gedingstukken is geenszins onbegrijpelijk 's hofs overweging dat geen omstandigheden zijn gebleken waaruit blijkt dat [verweerder] zich bewust was van de aanzienlijke kans op ongelukken bij het inrijden van de afgezette weg. Bovendien motiveert het hof zijn oordeel dat geen sprake was van bewuste roekeloosheid door te verwijzen naar de onweersproken stelling van [verweerder] dat hij de dag voor het ongeval zonder problemen dezelfde route had genomen. Daaraan zou ik willen toevoegen het vaststaande feit dat op de bebording een uitzondering werd gemaakt voor bestemmingsverkeer en de stelling van [verweerder] dat hij daaruit heeft afgeleid dat de weg zonder gevaar voor een ongeluk als het onderhavige kon worden ingereden (conclusie van antwoord p. 2; conclusie van dupliek p. 2; memorie van grieven p. 2 en p. 5, toelichting op grief 4; pleitnota in appel p. 2).

Conclusie

De conclusie strekt tot verwerping van het beroep.