Parket bij de Hoge Raad, 31-10-2006, AX9179, 01565/05

Conclusie inzake:

[verdachte]

1. Het Gerechtshof te 's-Gravenhage heeft de verdachte op 21 oktober 2004 ter zake van nog meer subsidiair "medeplegen van aan zijn schuld te wijten zijn dat een ander zwaar lichamelijk letsel bekomt" veroordeeld tot een werkstraf van dertig uren, subsidiair vijftien dagen hechtenis.

2. Mr. M.J.A. Duker, advocaat te 's-Gravenhage, heeft cassatie ingesteld. Mr. D.V.A. Brouwer en mr. C.N. Noorduyn, advocaten te 's-Gravenhage, hebben een schriftuur ingezonden, houdende twee middelen van cassatie.(1)

3.1 Het eerste middel behelst de klacht dat het Hof een onjuiste invulling heeft gegeven aan het bestanddeel 'schuld', danwel de bewezenverklaring van dit bestanddeel ontoereikend heeft gemotiveerd.

3.2 Ten laste van verdachte is bewezenverklaard dat:

"hij in de periode van 13 april 2001 tot en met 14 april 2001 te Leiden tezamen en in vereniging met anderen, aanmerkelijk onvoorzichtig en onachtzaam en nalatig een tafel (van ongeveer 5 meter lang en ongeveer 1,50 meter breed en een gewicht van ongeveer 1000 kilogram) als stormram heeft gebruik door deze tafel met kracht tegen een deur te beuken, zulks terwijl een persoon, genaamd [het slachtoffer], zich tussen die tafel en die deur bevond, waardoor het aan zijn schuld te wijten is geweest dat die [slachtoffer] zwaar lichamelijk letsel, te weten polsbreuken heeft bekomen."

3.3 Deze bewezenverklaring heeft het Hof gebaseerd op, voorzover hier van belang, de volgende bewijsmiddelen:

- een proces-verbaal d.d. 14 mei 2001, opgemaakt door opsporingsambtenaar G. Kikkert, inhoudende onder meer in de volgende verklaring van [het slachtoffer] (blz. 41 e.v.):

- een door opsporingsambtenaar J. Boom opgemaakt proces-verbaal d.d. 14 mei 2001, inhoudende onder meer als verklaring van [betrokkene 9] (p. 78):

"Met betrekking tot het incident te Leiden op 13 en 14 april 2001 heeft [verdachte] tegen mij gezegd dat hij de leestafel heeft vastgehouden toen deze tegen de lustrumdeuren werd geramd." (4)

- een proces-verbaal van 29 mei 2001, opgemaakt door J. Westra, en een andere daartoe bevoegde opsporingsambtenaar, inhoudende voorzover hier van belang de volgende verklaring van [betrokkene 2] (p. 91 e.v.):

"Tussen 23.30 uur op 13 april 2001 en 00.30 uur op 14 april 2001 was ik te Leiden op sociëteit Minerva. Het was die avond erg rustig in de sociëteit. De reden dat het rustig was kan goede vrijdag geweest zijn, maar ook het feit dat er die avond Wallon-uitdrinken plaatsvond. Ik zag dat de groep Walloniërs met de tafel in een ruk doorliep naar de lustrumdeuren. Ik schat dat er twee keer met de tafel was gebonkt. Ik zag dat de tafel als stormram gebruikt werd. Bij de derde keer zag ik dat [het slachtoffer] tussen de lustrumdeuren en de tafel stond. Ik zag vervolgens dat [het slachtoffer] door de tafel werd geramd. Toen ik zag dat hij werd geraakt, hoorde ik hem meteen heel hard schreeuwen. Ik zag dat hij ontzettend veel pijn had. Ik zag dat hij een verbeten gezicht had en mede dat hij ontzettend hard had geschreeuwd. Tevens zag ik dat zijn linkerpols gebroken was, deze hing namelijk haaks op de rest van zijn arm. Ik kan met zekerheid zeggen dat [verdachte] aan de tafel heeft staan duwen op het moment dat [het slachtoffer] geraakt is. Het waren ongeveer dertig personen in het totaal die aan de tafel stonden."(5)

- een door opsporingsambtenaar G. ter Beek, en een andere daartoe bevoegde opsporingsambtenaar op 1 juni 2001 opgemaakt proces-verbaal inhoudende onder meer als verklaring van [betrokkene 3] (p. 112 e.v.):

"Op 13 april 2001 was ik getuige van hetgeen zich heeft afgespeeld bij het "uitdrinken" van (oud)bewoners van Wallon. Ik zag dat een groep van ongeveer 30 man met de leestafel schoven. Ik had het idee dat onder andere [verdachte] en [medeverdachte 1] een beetje de leiding hadden. Zij hebben een indrukwekkende indruk op mij achter gelaten door de manier van praten en de wijze waarop ze keken. Dit beangstigde mij. De groep was onder invloed van alcohol. Een groot gedeelte waggelde van de alcohol. Ik zag dat [het slachtoffer] tussen de leestafel en de lustrumdeuren stond. Ik zag op een gegeven moment dat de leestafel met kracht in de richting van de lustrumdeuren werd geschoven. Ik hoorde een harde gil van [het slachtoffer]. Het schreeuwen ging door merg en been. Ik zag dat er iets uit zijn pols stak. Ik kan met zekerheid zeggen dat [verdachte] aan de tafel heeft gestaan toen [het slachtoffer] tussen de leestafel en de lustrumdeuren kwam."(7)

- de door verdachte ter terechtzitting in eerste aanleg afgelegde verklaring voorzover inhoudende:

"Op het feest van het Wallon op 13 en 14 april 2001 bij de sociëteit Minerva te Leiden was ik aanwezig. Ik stond vooraan bij de leestafel."(8)

- de door verdachte op de zitting in hoger beroep van 7 oktober 2004 afgelegde verklaring inhoudende onder meer:

"U houdt mij voor de gang van zaken bij het zogenaamde leestafel-zooien op 13 en 14 april 2001, zoals daarover is verklaard door de aangever en diverse getuigen. Als ongeveer 30 mensen met een dergelijke tafel schuiven dan zou de lustrumdeur eruit vliegen."(9)

3.4 Het bestreden arrest houdt onder meer de volgende nadere bewijsoverweging in:

Voorzover verdachte heeft willen betogen dat het ongeval aan het slachtoffer te wijten was, omdat die ervoor heeft gekozen voor de tafel langs te willen "vluchten" op een moment dat dit niet meer kon, verwerpt het hof dit betoog. Het slachtoffer heeft in een oogwenk, toen hij zich zeer bedreigd voelde als gevolg van de gevaarlijke situatie waarin hij mede door verdachte was gebracht, een keuze gemaakt om aan het gevaar te ontkomen. Daargelaten dat zulks naar het oordeel van het hof - ook achteraf - gelet op de ontstane gevaarssituatie niet onbegrijpelijk is, geldt dat zelfs als hier een zekere mate van eigen schuld aan de zijde van het slachtoffer in te ontdekken zou zijn, zulks niet afdoet aan de (strafrechtelijke) verantwoordelijkheid van verdachte.

3.5 In de aanvulling op het bestreden arrest is voorts de volgende nadere bewijsoverweging opgenomen:

De aannemelijkheid dat verdachte en zijn mededaders ervan uitgingen dat de bestuursleden, die de tafel moesten tegenhouden zo "voor zichzelf zouden zorgen" dat zij zelf ernstige ongelukken zouden weten te vermijden ontleent het hof onder meer aan het gestelde in de pleitnotitie van mr. Van den Noort voor de terechtzitting van 3 juni 2004: "De spelregels worden de eerstejaars bijgebracht: je zorgt dat je niet bekneld raakt"....(pg. 22)"

3.6 In het middel wordt allereerst aangevoerd dat het Hof ten onrechte niet zou hebben gereageerd op het door de verdediging gevoerde verweer dat het plotselinge handelen van [het slachtoffer] verdachte geen mogelijkheden bood het verdere verloop van de gebeurtenissen te beïnvloeden, nu ongeveer 30 personen aan de tafel duwden waarvan het merendeel niet in de gaten had wat zich feitelijk vooraan bij de lustrumdeuren afspeelde. De centrale stelling in het voor het Hof gevoerde verweer zou niet zijn dat [het slachtoffer] medeschuld aan het ongeval had.

3.7 Uit de hiervoor onder 3.4 weergegeven overwegingen kan worden afgeleid dat het Hof verdachte verwijt dat hij zich heeft begeven in een situatie waarin er een reële mogelijkheid bestond dat bij één van de deelnemers aan het gebeuren (zwaar) lichamelijk letsel zou ontstaan(10) en dat verdachte zich daar - mede gelet op eerdere incidenten op de sociëteit waarbij leden gewond zijn geraakt - ook van bewust moet zijn geweest. Kort gezegd heeft het Hof dus geoordeeld dat verdachte voorafgaand aan het "leestafelzooien" bekend moet zijn geweest met de gevaren die daaraan zijn verbonden, maar kennelijk heeft vertrouwd op een goede afloop van de actie.(11)

3.8 De stellers van het middel doen het voorkomen alsof het leerstuk van de medeschuld los staat van de vraag of verdachte nog gelegenheid had invloed uit te oefenen op de loop der gebeurtenissen. Mijns inziens geeft zulks blijk van een miskenning van de plaats van de medeschuld op het terrein van de culpa. Een beroep op medeschuld van het slachtoffer of anderen heeft immers vrijwel steeds de strekking te betogen dat verdachte geen beheersing meer had over de loop der gebeurtenissen doordat het slachtoffer of anderen daaraan een eigen belangrijke bijdrage leverde(n) die bepalend was voor de afloop. In wezen wordt in deze zaak hetzelfde betoogd. Het plotselinge handelen van [het slachtoffer] sneed voor verdachte de mogelijkheden af de verdere loop der gebeurtenissen te beïnvloeden.(12) Ik riposteer door te citeren uit HR 16 maart 1999, NJ 1999, 387, waarin verdachte eveneens voor het misdrijf van art. 308 Sr was veroordeeld:

"Aldus heeft het Hof tot uitdrukking gebracht dat de verdachte de omstandigheden in het leven heeft geroepen die het slachtoffer bij het ontbreken van een andere vluchtweg, in een dwangpositie hebben gebracht en die het slachtoffer ertoe hebben gebracht de beslissing te nemen weg te vluchten door via het dak van een aangrenzend gebouw naar de grond te springen en dat voor de verdachte redelijkerwijs voorzienbaar moet zijn geweest dat het slachtoffer in die omstandigheden, gelet op de ernst van de door de verdachte geuite bedreiging, die vluchtweg zou kiezen en door die sprongen lichamelijk letsel zou oplopen."

3.9 Uit de jurisprudentie van de Hoge Raad volgt dat voor de toepasselijkheid van art. 308 Sr niet is vereist "dat de verwijtbare gedraging van de dader de enige gedraging zou moeten zijn, waaraan het door de wet gewraakte gevolg is te wijten".(13) Een civielrechtelijke aansprakelijkheidsverdeling is hier dus niet aan de orde. In het strafrecht is de medeschuld van anderen voor de vaststelling van de strafrechtelijke culpa niet direct relevant, de eigen schuld van de dader staat steeds centraal.(14) Wél is het zo dat fouten van anderen de mate van schuld bij de dader kunnen doen afnemen, eventueel zelfs in die zin dat van een aanmerkelijke verwijtbare onvoorzichtigheid - noodzakelijk voor de vervulling van de delictomschrijving van art. 308 Sr - niet meer kan worden gesproken.(15)

3.11 In het middel wordt er voorts op gewezen dat [het slachtoffer] - als bestuurslid - vrijwillig de verdediging van de tafel op zich heeft genomen en zich evenals verdachte moet hebben gerealiseerd dat bij dergelijke spellen letsel kan ontstaan. De stellers van het middel wijzen in dit kader op een aantal arresten van de civiele kamer van de Hoge Raad, waaruit kan worden afgeleid dat in sport- en spelsituaties aan het oordeel dat één van de spelers onrechtmatig heeft gehandeld ten opzichte van een andere speler door deze (ernstig) letsel toe te brengen zwaardere eisen worden gesteld dan wanneer die gedraging buiten dat kader zou hebben plaatsgevonden.

"(...) gedragingen in het kader van het tennisspel, die buiten de spelsituatie onvoorzichtig en daarom onrechtmatig zouden zijn geweest, binnen de spelsituatie dit karakter niet behoeven te hebben, omdat de deelnemers aan het spel gedragingen waartoe het spel uitlokt, waaronder onvermijdelijk van tijd tot tijd ook misslagen, over en weer van elkaar hebben te verwachten, terwijl een dergelijke gedraging niet onzorgvuldig wordt op de enkele grond dat zij door een ongelukkige samenloop van omstandigheden tot gevolg heeft dat een der deelnemers ernstig letsel oploopt."

en in HR NJ 1992, 622 dat:

3.13 Ook in het strafrecht geldt mijn inziens als uitgangspunt dat een enkele regelovertreding - bijvoorbeeld tijdens een voetbalwedstrijd - waardoor de tegenstander geblesseerd raakt niet met zich brengt dat reeds dáárdoor wederrechtelijk ten aanzien van die tegenstander is gehandeld en derhalve van mishandeling of van het culpoos misdrijf van art. 308 Sr kan worden gesproken. Bepaalde overtredingen zijn immers inherent aan een dergelijke wedstrijd en het begaan daarvan is voor de deelnemers aan zo een wedstrijd ook redelijk voorzienbaar. Dit betekent echter niet dat spelers op elke tackle, van welk kaliber dan ook, beducht moeten zijn en dat een dergelijke gedraging nooit als wederrechtelijk zou kunnen worden aangemerkt. Grove, roekeloze regelovertredingen behoren zelfs bij (sport)wedstrijden niet tot het door partijen vooraf aanvaarde risico.(17) De uitgangsstelling is dat van de deelnemers verwacht wordt dat zij zoveel mogelijk volgens de regels spelen, welke regels ook de strekking hebben over en weer de deelnemers tegen elkaar te beschermen, en dat tegen overtreding van welke regels dan ook door de scheidsrechter wordt opgetreden. Bepaalde riskante gedragingen in het spel kunnen zelfs tot uitsluiting leiden.

3.14 Teneinde een acceptabel risico te kunnen vormen dienen regelovertredingen dus in redelijke mate voorzienbaar te zijn en binnen redelijke grenzen te blijven. Deze redelijke voorzienbaarheid levert bij het "leestafel-zooien" van Minerva - zo men dit al als een vastomlijnd (sportief) spel zou willen aanmerken(18) - mijns inziens de nodige problemen op. Niet is aangevoerd dat het "leestafel-zooien" behoort tot de activiteiten die met enige regelmaat onderdeel uitmaken van een avondje Minerva, in ieder geval níet de variant waarbij, zoals in casu, getracht wordt de tafel door de lustrumdeuren te rammen en zo buiten de sociëteit te krijgen.(19) Indien bepaalde (spel)situaties zich zelden voordoen zijn in dat kader gepleegde letseltoebrengende handelingen al snel een stuk minder voorzienbaar en derhalve veel eerder als wederrechtelijk aan te merken. Voorts ontbreken de voor sport- en spelsituaties kenmerkende specifieke spelregels en normen die de grenzen van wat over en weer nog in redelijkheid kan worden verwacht afpalen. Ook valt niet serieus te betwisten dat de deelnemers aan het "leestafel-zooien" niet zullen hebben ingestemd met het oplopen van letsel in de vorm van twee gebroken polsen. Tenslotte wijs ik nogmaals op het grote risico dat aan het "leestafel-zooien", zoals in de onderhavige casus gepractiseerd, is verbonden en dat de onderhavige gebeurtenissen onderscheidt van de gewone sport- en spelsituaties.(20) Een groep aanvallers, gewoonlijk met een behoorlijke slok op, die een 1000 kilo tafel van een trap af en buiten de sociëteit moet zien te krijgen, terwijl een andere groep, het bestuur c.s. dat juist moet trachten te verhinderen; dat de aanvallers hun doel proberen te bereiken door de lustrumdeuren te rammen maakt het risico er zeker niet minder op.

3.15 Voorts wordt nog aangevoerd dat onduidelijk is op welke bewijsmiddelen het Hof het oog heeft gehad in zijn overweging dat het beroep op de spelexceptie niet kan slagen. Mede gelet op hetgeen het Hof in zijn bewijsoverweging heeft opgemerkt omtrent de gang van zaken op de sociëteit van Minerva in de nacht van 13 op 14 april 2001, zoals hiervoor onder 3.4 opgenomen, heeft het kennelijk bedoeld aan te geven dat het "leestafel-zooien" - zoals dat heeft plaatsgehad bij het Wallon-uitdrinken - géén met enige regelmaat wederkerende gebeurtenis is waarbij het voor alle deelnemers duidelijk is wat hun rol in het geheel is en wat zij van de "tegenstanders" kunnen en moeten verwachten. Die vaststelling heeft het Hof uit het geheel aan gebezigde bewijsmiddelen, met name die weergegeven onder 3.3, kunnen afleiden. Zo volgt reeds uit de als bewijsmiddel 9 gebezigde verklaring van verdachte dat het openrammen van de lustrumdeuren met gebruik van de 1000 kg zware leestafel nog nooit eerder onderdeel heeft uitgemaakt van het gezooi. Een nadere aanduiding van een specifiek bewijsmiddel was dan ook mijn inziens niet noodzakelijk.

3.16 Al met al kan derhalve mijn inziens worden volgehouden dat verdachte in casu anders had moeten en kunnen handelen. Door actief deel te nemen aan het "leestafel-zooien" zoals dat heeft plaatsgehad in de nacht van 13 op 14 april 2001 heeft verdachte zich bewust in een gevaarlijke situatie gebracht waarin de kans op het ontstaan van (zwaar) lichamelijk letsel, mede door zijn toedoen, niet onaanzienlijk was. Reeds dát had verdachte en met hem de zijnen, na moeten laten gezien de risico's die zij in het leven riepen. Aldus heeft hij met de voor culpa noodzakelijke aanmerkelijke verwijtbare onvoorzichtigheid gehandeld. Uit het voorgaande volgt dat het Hof mijn inziens, door het feit bewezen te verklaren als hiervoor onder 3.2 weergegeven, geen blijk heeft gegeven van een onjuiste opvatting betreffende de voor de vervulling van de delictsomschrijving van art. 308 Sr noodzakelijke schuld. Dit oordeel is voorts in het licht van de bewijsmiddelen niet onbegrijpelijk.(21)

3.17 Het middel faalt dan ook.

4.1 In het tweede middel wordt geklaagd dat het Hof in zijn nadere bewijsoverweging ten onrechte passages uit de pleitnota van de raadsman van verdachte, alsmede passages uit de pleitnota van een raadsvrouw gebezigd in een andere zaak, als bewijsmiddel heeft gebruikt.

4.2 De klacht richt zich tegen de hiervoor onder 3.5 weergegeven, in de aanvulling op het verkorte arrest opgenomen, overweging van het Hof.

4.3 Wat betreft het gebruik van de informatie, neergelegd in de op de zitting in eerste aanleg van 17 maart 2003 door de uitdrukkelijk gemachtigde raadsman van verdachte overgelegde pleitnota, geldt in het bijzonder het volgende. De stellers van het middel voeren weliswaar terecht aan dat de door deze raadsman ter terechtzitting afgelegde verklaring níet kan gelden als een door de verdachte zelf afgelegde verklaring (en aldus niet als een verklaring van verdachte ex art. 341 lid 1 Sv tot het bewijs kan worden gebezigd),(22) maar dit neemt niet weg dat de wettelijke regels niet uitsluiten dat de door de raadsman overgelegde pleitnota onder omstandigheden kan worden aangemerkt als een ander geschrift in de zin van art. 344, eerste lid sub 5°, Sv en aldus sprake is van een wettig bewijsmiddel.(23)

4.4 In casu is de vraag aan de orde of het Hof gebruik mocht maken van in de pleitnota neergelegde achtergrondinformatie met betrekking tot de gang van zaken binnen de muren van Minerva. Ik zie eigenlijk niet in waarom het Hof zich in een nadere bewijsoverweging niet op die door de raadsman in zijn pleitnotities verstrekte informatie zou mogen beroepen, al helemaal niet als het gaat om gegevens die - zoals in casu - ook makkelijk uit andere bron zouden kunnen worden verkregen. Dat er wel vaker leden aan het zooien op studentensociëteiten lichamelijk letsel overhouden durf ik nog wel als feit van algemene bekendheid aan te merken, nog daargelaten dat uit de bewijsoverweging volgt dat het Hof die feitelijke vaststelling niet enkel heeft gebaseerd op hetgeen daaromtrent in de pleitnota van mr. Van Stigt is vermeld, doch tevens op de verklaring van het slachtoffer en diens medisch dossier.

4.5 Voorzover het Hof in zijn bewijsoverweging voorts heeft gewezen op hetgeen door mr. Van Noort in haar in de zaak tegen medeverdachte [medeverdachte 2] overgelegde pleitnota is aangevoerd - betreffende de aanwijzingen die aan eerstejaars worden gegeven met betrekking tot het "leestafel-zooien" - geldt dat die verwijzing strikt genomen niet had mogen worden opgenomen in onderhavige bewijsoverweging, nu het niet gaat om een stuk dat is ingebracht in de procedure tegen deze verdachte.(24) Daar kan tegenover worden gesteld dat de door mr. Van Noort geponeerde stelling materieel gezien niet afwijkt van hetgeen ook door de raadsman in onderhavige procedure is aangevoerd en kennelijk een punt betreft dat is aangevoerd ter verdediging van verdachten. Ook in deze strafzaak is immers door de raadsman - kort gezegd - onder meer gesteld dat [het slachtoffer] zichzelf in die benarde positie heeft gebracht door op een onfortuinlijk tijdstip voorlangs de tafel te gaan.(25) Tot slot lijkt mij dat óók de omstandigheid dat het niet handig is om bekneld te raken tussen meubelstukken die door een groep personen tegen deuren/muren/buffetten etc. worden geduwd een ervaringsregel inhoudt die als feit van algemene bekendheid is aan te merken. Dat een "gewoon" lid van de maatschappij minder snel met een dergelijke situatie zal worden geconfronteerd dan een corpslid maakt dit mijns inziens niet anders.(26)

4.6 Het middel treft derhalve geen doel.

5. De middel falen. Gronden waarop de Hoge Raad gebruik zou moeten maken van zijn bevoegdheid de bestreden uitspraak ambtshalve te vernietigen heb ik niet aangetroffen.

6. Deze conclusie strekt tot verwerping van het beroep.