Parket bij de Hoge Raad, 24-11-2006, AZ0418, C05/159HR

Rolnummer C05/159HR

mr. De Vries Lentsch-Kostense

Zitting 8 september 2006

2. In dit geding heeft het hof - in navolging van de rechtbank - de volgende feiten als tussen partijen vaststaand aangemerkt (zie rechtsoverweging 3 van het bestreden arrest, waarin wordt verwezen naar rechtsoverweging 1.1-1.8 van het vonnis in eerste aanleg):

i) [Betrokkene 1], de vader van [eiseres], is eigenaar van de bij Noordhollandsche verzekerde motorfiets, merk Honda, kenteken [AA-00-BB].

ii) Op 6 augustus 1995 heeft een verkeersongeval plaatsgevonden, waarbij [betrokkene 2], die de motorfiets op dat moment bestuurde, ten val is gekomen op een rotonde in de wijk Rooswijk te Zaandijk. [Eiseres] bevond zich als duopassagier achter op de motor.

iii) Op 8 augustus 1995 heeft [eiseres] zich tot haar huisarts gewend in verband met knieletsel. Ondanks behandelingen door fysiotherapeut, revalidatiearts en orthopedisch chirurg zijn de klachten blijven bestaan en met ingang van 5 augustus 1996 is [eiseres], voordien werkzaam als verkoopster, 80-100% arbeidsongeschikt verklaard. Voortzetting van de WAO-WAZ-uitkering wordt periodiek beoordeeld, zoals Cadans Uitvoeringsinstelling B.V. bij brief van 8 november 2001 heeft meegedeeld aan [eiseres].

iv) Bij brief van 5 juni 1997 heeft de tussenpersoon [A] Verzekeringen te [plaats] het voorval gemeld bij Noordhollandsche met het verzoek de schade in behandeling te nemen.

v) Op 17 juni 1997 heeft Noordhollandsche schriftelijk medegedeeld dat zij de schademelding in behandeling zal nemen onder voorbehoud van rechten en weren wegens te late melding.

vi) Bij brief van 10 augustus 1997 heeft [betrokkene 3] van Letselbureau te Amersfoort ten behoeve van [eiseres] aan Noordhollandsche verzocht de dekking voor het schadegeval te bevestigen.

vii) Bij brief van 6 november 1997 aan Letselbureau te Hoogland heeft Noordhollandsche meegedeeld dat zij de vordering van [eiseres] niet in behandeling zal nemen.

viii) Naar aanleiding van een schrijven van [betrokkene 4] van Advocatenkantoor [B] te [plaats] van 1 oktober 1999 heeft Noordhollandsche bij brief van 7 oktober 1999 meegedeeld de afwijzing van de claim te handhaven.

3. In rechtsoverweging 4.2 heeft het hof voorts vastgesteld dat [eiseres] zich in appel ook nog heeft beroepen op een brief van 15 december 1997, gericht aan Noordhollandsche. Met betrekking tot de briefwisseling met Noordhollandsche heeft het hof - in rechtsoverweging 4.3 - het volgende vastgesteld:

i) De schademelding van 5 juni 1997 van [A] houdt in:

"Hierbij delen wij u mede dat op bovengenoemde polis onderstaande schade is voorgevallen:

verzekerde is over olie geslipt en passagiere ([eiseres]) heeft blijvend letsel. (...)

Wij verzoeken u deze schade in behandeling te nemen (...)"

Bijgevoegd was onder meer een ingevuld schade-aangifteformulier ter zake van het ongeval op 6 augustus 1995.

ii) De brief van 10 augustus 1997 van [betrokkene 3] van Letselbureau aan Noordhollandsche houdt in:

iii) In de brief van 6 november 1997 aan Letselbureau legt Noordhollandsche uit waarom bedrijfsregeling nr. 7 haars inziens in casu niet van toepassing is (omdat hier een schulddiscrepantie tussen twee bij die bedrijfsregeling aangesloten verzekeraars aan de orde is), en motiveert zij haar standpunt dat niet blijkt dat enig verwijt aan de motorbestuurder valt te maken, zodat die bestuurder "simpelweg niet aansprakelijk gesteld (kan) worden", deelt zij mee geen causaal verband tussen het ongeval en het knieletsel van [eiseres] is aangetoond en meldt zij van mening te blijven dat door de late melding haar belangen ernstig zijn geschaad. De brief mondt uit in "Wij zien geen enkele aanleiding om de vordering van uw cliënt in behandeling te nemen".

iv) De brief van 15 december 1997 van [betrokkene 3] van Letselbureau aan Noordhollandsche houdt in:

"(...) Naar mijn mening valt aan de aansprakelijkheid van de bestuurder van de bij U verzekerde motorfiets niet te tornen en staat ook vast, dat de klachten van mijn cliënte afkomstig zijn van het ongeval. Ik verzoek U vriendelijk thans met enige spoed het nodige te doen om tot regeling van deze schade over te kunnen gaan. U zou bijvoorbeeld een schaderegelaar in kunnen schakelen.

Uw reactie zie ik met belangstelling tegemoet. (...)"

4. [Eiseres] heeft bij inleidende dagvaarding van 3 oktober 2000 gevorderd dat Noordhollandsche wordt veroordeeld tot vergoeding van de door haar ten gevolge van het verkeersongeval van 6 augustus 1995 geleden en nog te lijden materiële schade, nader op te maken bij staat, en tot vergoeding van immateriële schade ten bedrage van ƒ 25.000,-, een en ander met nevenvorderingen. Zij heeft daartoe aangevoerd dat Noordhollandsche als verzekeraar van de motor op grond van art. 6 lid 1 van de WAM jegens haar aansprakelijk is voor de materiële en immateriële schade die zij heeft geleden als gevolg van het litigieuze ongeval dat is veroorzaakt doordat [betrokkene 2] - die de motor had geleend van de eigenaar - (onder meer) de artt. 6 WVW 1994 en 77 RVV heeft overtreden.

Noordhollandsche heeft zich tegen deze vorderingen verweerd en de stellingen van [eiseres] bestreden. Haar meest verstrekkende en tevens het enige in cassatie nog van belang zijnde verweer luidt dat de vordering van [eiseres] is verjaard. Noordhollandsche heeft in dat verband een beroep gedaan op art. 10 WAM, waarin (in het eerste lid) wordt bepaald dat een uit die wet voortvloeiende rechtsvordering van de benadeelde tegen de verzekeraar verjaart door verloop van drie jaar, te rekenen van het feit waaruit de schade is ontstaan; zij heeft betoogd dat de vordering gezien de datum van het ongeval, 6 augustus 1995, was verjaard op 6 augustus 1998, zodat de dagvaarding die dateert van 3 oktober 2000, ruim na het verstrijken van de verjaringstermijn is betekend.

Bij conclusie van repliek heeft [eiseres] betoogd dat de verjaring op de voet van art. 3:317 BW is gestuit door de schademelding van 5 juni 1997 van [A] en door de brief van 10 augustus 1997 van [betrokkene 3] van Letselbureau aan Noordhollandsche, zodat de dagvaarding binnen de verjaringstermijn heeft plaatsgevonden.

Noordhollandsche heeft zich op het standpunt gesteld dat het betoog van [eiseres] faalt, nu bedoelde brieven niet een aanmaning of mededeling bevatten waarin de schuldeiser zich ondubbelzinnig het recht op nakoming voorbehoudt, zoals vereist door art. 3:317 BW dat "op grond van de schakelbepaling 3:324 BW" van toepassing is op de verjaring op de voet van art. 10 WAM.

6. Van het vonnis van de rechtbank is [eiseres] in hoger beroep gekomen. Zij heeft haar standpunt herhaald dat de brieven van 5 juni en 10 augustus 1997 beide als daad van stuiting zijn aan te merken; voorts heeft zij aangevoerd dat ook op 15 december 1997 namens [eiseres] aan Noordhollandsche een brief is gezonden (door haar overgelegd als productie 2 bij de memorie van grieven), die eveneens tot stuiting van de verjaring heeft geleid.

Noordhollandsche heeft de grieven bestreden. Zij heeft haar standpunt gehandhaafd dat in de brieven van 5 juni 1997 en 1 augustus 1997 niet een ondubbelzinnige mededeling is te lezen als vereist door art. 3:317 lid 1 BW, en zij heeft betoogd dat ook de bij memorie van grieven overgelegde brief van 15 december 1997 niet een zodanige ondubbelzinnige mededeling bevat, zodat van stuiting van de verjaring geen sprake is geweest.

7. Bij arrest van 3 februari 2005 heeft het gerechtshof te Amsterdam het vonnis van de rechtbank bekrachtigd. Het heeft daartoe - onder meer - het volgende overwogen na te hebben vooropgesteld - in rechtsoverweging 4.5 - aan de hand van welke maatstaf moet worden beoordeeld of door de bescheiden waarop [eiseres] zich beroept, of door tenminste één daarvan, de door art. 3:317 BW bedoelde schriftelijke mededeling is gedaan:

4.6 De voormelde schademelding en twee brieven aan Noordhollandsche waarop [eiseres] zich beroept, moeten worden beschouwd in onderling verband en samenhang, alsmede in verband en samenhang met de voormelde brieven van Noordhollandsche aan adviseurs van [eiseres]. Bij beschouwing van de drie bescheiden op deze manier vindt het hof onvoldoende feitelijk houvast om aan te nemen dat Noordhollandsche aan de drie bescheiden, of tenminste aan één daarvan, in de gegeven omstandigheden redelijkerwijs de betekenis heeft moeten toekennen van een mededeling als voorzien in art. 3:317 BW.

13. Naar mijn oordeel laat de brief van 15 december 1997 van Letselbureau aan Noordhollandsche, gelezen tegen de achtergrond van de daaraan voorafgegane briefwisseling en de daarop gevolgde brief van Noordhollandsche van 13 januari 1998, inderdaad - behoudens bijzondere omstandigheden waarvan uit de motivering van het arrest van het hof niet blijkt - geen andere uitleg toe dan dat [eiseres] bij monde van Letselbureau met die brief Noordhollandsche voldoende duidelijk heeft gewaarschuwd dat laatstgenoemde, ook na het verstrijken van de verjaringstermijn, rekening ermee diende te houden dat zij de beschikking hield over haar gegevens en bewijsmateriaal, opdat zij zich tegen een dan mogelijkerwijs alsnog door [eiseres] ingestelde vordering behoorlijk zou kunnen verweren. Daarbij neem ik in het bijzonder in aanmerking dat de brief met zoveel woorden melding maakt van "de aansprakelijkheid van de bestuurder van de bij U verzekerde motorfiets" waaraan volgens de brief "niet (valt) te tornen", dat de brief afkomstig is van een letselbureau, dat de brief het verzoek bevat "het nodige te doen om tot regeling van deze schade over te kunnen gaan", dat in een voorafgaande brief van 10 augustus 1997 namens [eiseres] als slachtoffer van een verkeersongeval aan Noordhollansche als WAM-verzekeraar van het betrokken motorvoertuig is verzocht de dekking te bevestigen en te laten weten of Noordhollandsche bereid is de schade van [eiseres] te vergoeden, dat Noordhollandsche op de brief van 15 december 1997 heeft gereageerd (brief van 13 januari 1998) met de stelling dat aan de bestuurder van het motorrijtuig geen enkel verwijt valt te maken en dat zij geen aansprakelijkheid aan de zijde van de bestuurder van het motorrijtuig erkent. In het licht van deze omstandigheden acht ik zonder nadere motivering, die evenwel ontbreekt, niet begrijpelijk 's hofs oordeel dat de brief van 15 december 1997 geen toereikende indicatie gaf dat mogelijk in de toekomst ook werkelijk een vordering zou worden ingesteld en dat deze brief redelijkerwijs niet anders behoefde te worden begrepen dan als een verzoek aan Noordhollandsche om het nodige te doen, bijv. een schaderegelaar inschakelen, opdat partijen in overleg zouden kunnen treden over het regelen van het schadegeval. Een professionele en bij uitstek deskundige partij als een verzekeringsmaatschappij dient aan een brief als die van 15 december 1997 in de gegeven omstandigheden immers redelijkerwijs de gevolgtrekking te verbinden dat, indien het niet komt tot betaling van schadevergoeding buiten rechte ("het regelen van het schadegeval"), het slachtoffer mogelijk een rechtsvordering zal instellen en dat zij met het oog daarop de beschikking dient te houden over haar gegevens en bewijsmateriaal. Het slachtoffer heeft immers ondubbelzinnig duidelijk gemaakt dat het de verzekeraar aansprakelijk acht. Daaraan doet, anders dan het hof heeft overwogen, niet af dat Noordhollandsche bij brief van 6 november 1997 aansprakelijkheid had afgewezen en had aangegeven de zaak niet in behandeling te willen nemen.

Vgl. de hiervoor reeds genoemde arresten: HR 14 februari 1997, NJ 1997, 244 (geen stuiting), HR 1 december 2000, NJ 2001, 46 (wel stuiting), HR 15 januari 2002, NJ 2002, 169 (wel stuiting), HR 1 februari 2002, NJ 2002 (geen stuiting door onderhandelingen), 195, HR 4 juni 2004, NJ 2004, 603 (wel stuiting) en HR 21 april 2006, NJ 2006, 270 (geen stuiting). Zie voorts J.L. Smeehuijzen, "Onderhandelingen stuiten de verjaring wél en andere opmerkingen over stuiting", WPNR 6666 (2006), p. 369 e.v.. Deze auteur signaleert een soms nodeloos formalistische benadering van de feitenrechters op het gebied van de stuiting door een schriftelijke mededeling als bedoeld in art. 3:317 lid 1 BW. Voor die benadering noemt hij de volgende drie mogelijke verklaringen: de tekst van de bepaling roept op tot een strikte benadering door de woorden "ondubbelzinnig zijn recht op nakoming voorbehoudt", welke striktheid in de rechtspraak van de Hoge Raad evenwel is genuanceerd; feitenrechters zouden geneigd kunnen zijn de verjaring aan te wenden in zaken waarin van een fatsoenlijk debat over de vordering toch weinig meer terecht kan komen bij gebrek aan gegevens en bewijsmiddelen; de (onjuiste) redenering zou kunnen zijn: onderhandelingen stuiten niet, dus een brief die in het kader van onderhandelingen wordt geschreven stuit ook niet.

Volledigheidshalve merk ik nog op dat - zoals blijkt uit de hiervoor aangehaalde jurisprudentie - niet steeds een sommatie om tot betaling over te gaan en/of een aankondiging van rechtsmaatregelen is vereist om een brief het karakter van een schriftelijke mededeling in de zin van art. 3:317 lid 1 BW te geven. Dit volgt ook uit de parlementaire geschiedenis van art. 3:317 lid 1: in de Memorie van Toelichting bij de Invoeringswet Boek 3 (Parl. Gesch. Invoering Boeken 3, 5 en 6, Boek 3, Vermogensrecht in het algemeen) wordt met betrekking tot de stuiting door middel van een schriftelijke mededeling opgemerkt:

"Het oorspronkelijke lid 1 kende slechts stuiting door een schriftelijke aanmaning. In een situatie waarin partijen met elkander in onderhandeling zijn of anderszins de verhouding tussen hen wellicht noopt tot terughoudendheid met het eisen van nakoming op korte termijn van een vordering die vooralsnog betwist wordt, kan echter een aanmaning een voor de schuldeiser minder passend middel zijn om zijn rechten veilig te stellen. Toegevoegd is daarom de mogelijkheid om de verjaring te stuiten door een schriftelijke mededeling waarin de schuldeiser zich ondubbelzinnig zijn recht op nakoming voorbehoudt."

Deze passage kan niet anders betekenen dan dat het eisen van (dan wel sommeren tot) nakoming van een (vooralsnog) betwiste vordering niet (in elk geval niet steeds, per definitie) nodig is voor stuiting door middel van een schriftelijke mededeling als bedoeld in art. 3:317 lid 1; a fortiori heeft dit dan te gelden voor het dreigen met of aankondigen van rechtsmaatregelen.

De Procureur-Generaal bij de

Hoge Raad der Nederlanden