Parket bij de Hoge Raad, 06-03-2009, BG5051, C07/138HR

Conclusie inzake:

tegen

Het gaat in deze zaak om de aansprakelijkheid van de Staat c.s. voor de schade die [eiseres] stelt te hebben geleden doordat het haar gedurende de periode van april 1993 tot april 2003 onmogelijk was de door haar in Polder het Nieuwland (hierna: polder Nieuwland) verworven gronden commercieel te exploiteren, omdat op die gronden de voorlopige bestemming spoorwegdoeleinden rustte en bovendien een ophogingsverbod voor de polder van kracht was.

1. Feiten(1)

1.1 Polder Nieuwland, die buitendijks is gelegen, ligt ten zuiden van de kern Alblasserdam en de A15 en grenst in het westen aan de Noord. Polder Nieuwland is grotendeels gelegen in de gemeente Alblasserdam en deels ook in de gemeente Papendrecht.

1.2 Op 10 januari 1991 is de Startnotitie MER Betuweroute ter inzage gelegd. Daarin is beschreven welke varianten voor het tracé Betuweroute zullen worden onderzocht. Alle in die startnotitie genoemde tracés volgen de A15 en gaan niet door polder Nieuwland.

1.3 Op 10 juni 1991 is een aanvulling op de startnotitie MER Betuweroute ter inzage gelegd. Tot de te onderzoeken tracés is daarin toegevoegd een tracévariant door de polder Nieuwland naar de Alblasserwaard.

1.4 Op 29 april 1992 is de ontwerp-planologische kernbeslissing Betuweroute (PKB-deel 1) ter inzage gelegd. Daarin is als voorkeursvariant opgenomen een tracé dat door de Sophiapolder (een eiland gelegen in de Noord, direct ten westen van polder Nieuwland) en polder Nieuwland loopt.

1.5 Op 12 november 1992 heeft [eiseres] een bouwvergunning aangevraagd om in polder Nieuwland een kantoorunit en twee weegbruggen te bouwen. Voor de weegbruggen is de bouwvergunning bij besluit van 3 maart 1993 verleend. Voor de kantoorunit is na door [eiseres] aangetekend bezwaar op 20 augustus 1993 alsnog een bouwvergunning verleend voor een periode van vijf jaar, nadat Burgemeester en Wethouders van de Gemeente (hierna: B&W) het alsnog als een bouwwerk van tijdelijke aard hadden aangemerkt.

1.6 Op 13 november 1992 heeft [eiseres] van Nedstaal B.V. (hierna: Nedstaal) circa 43 ha grond in polder Nieuwland gekocht en heeft Nedstaal het erfpachtsrecht op 17,3 ha grond (eigendom van de Staat), eveneens gelegen in polder Nieuwland, aan [eiseres] overgedragen.

1.7 Toen [eiseres] de grond in polder Nieuwland kocht, gold voor die gronden het bestemmingsplan "Industrieplan Vinkepolder en Nieuwland". Polder Nieuwland had daarin de bestemming "industrieterrein". Art. 7 van de planvoorschriften luidde voor zover van belang als volgt:

In art. 9a van de planvoorschriften was onder meer het volgende bepaald:

1.8 De Gemeente heeft op 26 november 1992 een voorbereidingsbesluit genomen, waarin onder meer het volgende is besloten:

1.9 Op 15 april 1993 is de door Nedstaal aan [eiseres] verkochte grond aan [eiseres] geleverd.

1.10 Op 18 april 1993 is PKB-deel 2 ter inzage gelegd. Hierin zijn de reacties en adviezen op PKB-deel 1 verwerkt.

1.11 Op 18 mei 1993 heeft het kabinet zijn definitieve standpunt over de ligging van het tracé en de bandbreedte vastgesteld.

1.13 De Provinciale planologische commissie heeft bij brief van 3 maart 1994 aan de Gemeente geschreven dat, nu de besluitvorming over het Betuwetracé in een vergevorderd stadium is gekomen, dit tracé als zodanig in het plan dient te worden opgenomen en niet middels een wijzigingsbevoegdheid. De Provinciale planologische commissie schreef:

"Uit het ontwerp-tracébesluit Betuweroute blijkt dat een aanzienlijk deel van polder Nieuwland tijdelijk in beslag zal worden genomen door werken en werkzaamheden die verband houden met de aanleg van genoemd tracé. Een en ander dient in het bestemmingsplan, bijvoorbeeld door het hanteren van een voorlopige bestemming (art. 12 WRO), mogelijk te worden gemaakt (G2)."

1.14 In het door de Staat gemaakte bezwaar tegen het ontwerp-bestemmingsplan (brief van 22 december 1993) is het volgende opgenomen:

"De besluitvorming over de Betuweroute is in een vergevorderd stadium. Inmiddels is deel III van de desbetreffende PKB door de regering vastgesteld. Om deze reden maak ik bezwaar tegen de bestemming "bedrijfsdoeleinden I" ter plaatse van het in de PKB aan gegeven tracé. Gedurende de bouw van de tunnelbak onder de Noord zal het noodzakelijk zijn om een groot deel van de polder Het Nieuwland tijdelijk te gebruiken voor een bouwdok, opslag van materialen, berging van vrijkomende grond, bouwketen etc. Het is derhalve van groot belang dat in het onderhavige bestemmingsplan deze tijdelijke functies mogelijk worden gemaakt c.q. niet worden uitgesloten."

1.15 In het door Prorail ingediende bezwaarschrift van 17 december 1993 heeft Prorail verzocht rekening te houden met het bouwdok, dat onlosmakelijk met het project is verbonden. Het bouwdok staat aangegeven op een bij het bezwaarschrift gevoegde kaart.

1.16 Ook [eiseres] heeft bezwaar aangetekend tegen het ontwerp-bestemmingsplan. Zij heeft onder meer aangevoerd dat het verbod tot opslag van afval en tot afvalverwerking kennelijk is bedoeld om de vestiging van een puinbreekinrichting door [eiseres] onmogelijk te maken en dat voor een dergelijke uitsluiting geen goede gronden bestaan. Bovendien heeft [eiseres] bezwaar gemaakt tegen het ophoogverbod. Zonder ophoging zou de grond in polder Nieuwland ongeschikt zijn als industrieterrein.

1.18 In de toelichting op het bestemmingsplan wordt overwogen dat de aanleg van de in dit gebied ondertunnelde Betuwelijn ongeveer zes jaren werk zal vragen en dat vrijwel de gehele polder Nieuwland voor de desbetreffende werkzaamheden beschikbaar zal moeten zijn, in verband met het graven van een bouwdok, de bouw van een betonfabriek, de aanleg van een ketenpark en de opslag van bouwmaterialen en bodemspecie. In de voorschriften van het plan is onder meer bepaald:

1.19 Op 28 mei 1994 is de PKB Betuweroute van kracht geworden, nadat deze door de Tweede en Eerste Kamer was goedgekeurd.

1.20 Van 1 juni 1994 tot 13 juli 1994 heeft het voorontwerp voor het Tracébesluit Betuweroute ter inzage gelegen. Daarin is voor wat betreft het Sophia-tracé in een afgezonken tunnel voorzien.

1.21 Bij besluit van 6 december 1994 hebben Gedeputeerde Staten van de Provincie (hierna: GS) het bestemmingsplan gedeeltelijk goedgekeurd. GS overwogen dat de bestemming spoorwegdoeleinden in het noordelijk gedeelte van het plangebied niet nodig is in verband met de aanleg van de Betuweroute, dat het ophoogverbod van art. 12 lid 3 in het noordelijk gedeelte niet is vereist wegens de toch reeds geringe landschappelijke waarde in dit gedeelte en dat van een uitsluitend en rechtstreeks verband tussen de bestemming en het aanlegvergunningvereiste van art. 14 geen sprake is. Goedkeuring werd dan ook onthouden aan (i) de bestemming "spoorwegdoeleinden" voor zover het betreft het op de plankaart met rood omlijnde gedeelte van het plangebied (ruwweg het noordelijk gedeelte van het plangebied), (ii) art. 12 lid 3 en (iii) art. 14. Per abuis is daarbij de beperking "voor zover het betreft het op de plankaart met rood omlijnde gedeelte van het plangebied" niet ook toegevoegd aan de onthouding van de goedkeuring aan art. 12 lid 3. GS hebben dit verzuim beoogd te herstellen door een, eveneens op 6 december 1994 gedateerde, "verbeterde expeditie" op te stellen waarin de bedoelde beperking wel is opgenomen en deze op 4 januari 1995 aan de Gemeente toe te zenden.

1.22 Bij uitspraak van 25 juli 1995 heeft de Voorzitter van de Afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State (hierna: de Afdeling of AbRvS) op het beroep van de Gemeente en [eiseres] het besluit van GS geschorst voor zover daarbij goedkeuring is onthouden aan art. 12 lid 3 en voorts de voorziening getroffen dat het ophoogverbod voor het gehele plangebied geldt totdat op de beroepen onherroepelijk is beslist. De Voorzitter overwoog onder meer dat, naar zijn voorlopig oordeel, slechts het oorspronkelijke besluit en niet de verbeterde expeditie ter toetsing kon staan, omdat de verbeterde expeditie buiten de wettelijk voorgeschreven termijn aan de Gemeente was toegezonden. Voorts overwoog hij dat tussen GS en de Gemeente geen verschil van mening bestond over de wenselijkheid van een ophoogverbod voor het zuidelijk deel van het plangebied en dat wat betreft het noordelijk deel daarvan [eiseres] onvoldoende aannemelijk heeft kunnen maken dat in afwachting van de bodemprocedure onevenredig nadelige gevolgen voor haar bedrijf zullen optreden omdat zij in het noordelijk deel de grond voor de bouw van een puinbreekinstallatie wil ophogen.

1.23 Bij besluit van 20 oktober 1995 hebben B&W van de Gemeente de aanvraag van [eiseres] voor een bouwvergunning voor een puinbreekinstallatie in polder Nieuwland geweigerd. B&W overwogen daartoe dat in de aanvraag in ophoging van de grond (tot 2.50 m + NAP) was voorzien en dat zulks in strijd was met het bestemmingsplan, "zoals dat door de uitspraak van de voorzitter (van 25 juli 1995; LK) in werking is getreden". In dit besluit wordt opgemerkt dat [eiseres] geen gebruik heeft willen maken van de haar door B&W geboden mogelijkheid een nieuwe aanvraag in te dienen waarin niet van ophoging zou worden uitgegaan.

1.24 GS hebben op 19 december 1995 aan [eiseres] voor de duur van tien jaar een vergunning verleend in het kader van de Wet milieubeheer voor het oprichten en in werking hebben van een inrichting voor het opslaan en bewerken van bouw- en sloopafval (puinbreekinstallatie), daaronder begrepen het aanleggen van een fundering waarbij bedrijfsafvalstoffen op of in de bodem worden gebracht. Het ging daarbij om een terrein van 5 ha in het noordelijk deel van polder Nieuwland. Een vergunning als deze wordt op grond van de Wet milieubeheer niet eerder van kracht dan nadat de bouwvergunning is verleend.

1.25 Van 4 maart 1996 tot 29 april 1996 is het ontwerp Tracébesluit voor de Betuweroute ter inzage gelegd. Daarin is voor het Sophia-tracé (dat het tracé door polder Nieuwland omvat) voorzien in een tunnel met afgezonken delen alsmede, in de polder, in een bouwdok, een betoncentrale, een vlechtcentrale, een ketenpark en gronddepots.

1.26 In maart 1996 heeft het Kabinet zijn voornemen bekend gemaakt de PKB Betuweroute partieel te herzien, onder meer met betrekking tot het Sophia-tracé.

1.27 Op 6 september 1996 heeft de minister van Verkeer en Waterstaat de Regeling Nadeelcompensatie Betuweroute vastgesteld.

1.28 Op 26 november 1996 hebben de ministers van VROM en Verkeer en Waterstaat het Tracébesluit Betuweroute vastgesteld. Hierin is voor polder Nieuwland in een afgezonken tunnel voorzien.

1.29 Bij uitspraak van 31 januari 1997 heeft de AbRvS het beroep van (onder meer) [eiseres] tegen de PKB Betuweroute verworpen. De bezwaren van [eiseres] waren gericht tegen de werkzaamheden die zouden plaatsvinden in polder Nieuwland voor zover gelegen in het noordelijk deel. De Afdeling overwoog dat de locatie van de voorzieningen niet in de PKB is vastgelegd en dat de bezwaren van [eiseres] dan ook niet in het beroep tegen de PKB aan de orde konden komen.

1.30 Bij uitspraak van 7 februari 1997 heeft de AbRvS vastgesteld dat het besluit van GS van 6 december 1994 dat op 4 januari 1995 aan de Raad van de Gemeente is bekendgemaakt (de "verbeterde expeditie") van rechtswege nietig is en heeft zij GS opgedragen het besluit van 6 december 1994 dat op 14 december 1994 aan de Raad is bekendgemaakt alsnog ter inzage te leggen.

1.31 Op 17 april 1997 is de Partiële herziening PKB Betuweroute van kracht geworden. Daarin is voor wat betreft het Sophia-tracé de verticale bandbreedte aangepast teneinde de aanleg van een boortunnel (in plaats van een tunnel met afgezonken delen) niet onmogelijk te maken. De vraag of tot de aanleg van een boortunnel zal worden besloten komt volgens de toelichting pas aan de orde in de aanbestedingsfase en zal dan afhankelijk zijn van de aanbiedingen die de aannemers doen.

1.32 Op 26 september 1997 is het Tracébesluit Betuweroute, Tracédelen Vaanplein, Sophia en Giessen vastgesteld. Dit Tracébesluit is wat betreft het Sophia-tracé een herziening van het oorspronkelijke Tracébesluit. Voorzien wordt thans in een geboorde in plaats van een afgezonken tunnel. Het ruimtebeslag voor een bouwdok, betonfabriek en gronddepot dat in het oorspronkelijke Tracébesluit in polder Nieuwland was voorzien komt in het herziene Tracébesluit niet meer voor.

1.33 Bij uitspraak van de Voorzitter van de AbRvS van 21 januari 1998 is het verzoek van [eiseres] tot het treffen van een voorlopige voorziening - in afwachting van de beslissing op haar beroep tegen het besluit van GS van 6 december 1994 - afgewezen. Het betoog van [eiseres] dat GS ook goedkeuring hadden moeten onthouden aan het bestemmingsplan voor zover daarin het zuidelijk deel van polder Nieuwland de voorlopige bestemming "spoorwegdoeleinden" had gekregen, heeft de Voorzitter verworpen.

1.34 Bij uitspraak van 28 mei 1998 heeft de AbRvS het beroep van [eiseres] tegen het Tracébesluit Betuweroute van 26 november 1996 gegrond verklaard aangezien inmiddels door middel van een herzien Tracébesluit was besloten tot het aanleggen van een boortunnel bij het Sophia-tracé. Derhalve had de minister van Verkeer en Waterstaat bij het voorbereiden van dit onderdeel van het (oorspronkelijke) Tracébesluit, in strijd met art. 3:2 Algemene wet bestuursrecht (Awb), onvoldoende kennis vergaard omtrent de af te wegen belangen. De Afdeling heeft het Tracébesluit voor wat betreft dit tracéonderdeel vernietigd.

1.35 Bij uitspraak van 15 december 1998 heeft de AbRvS het - na terinzagelegging opnieuw ingestelde - beroep van [eiseres] en de Gemeente tegen het besluit van GS van 6 december 1994 ten dele gegrond verklaard. De Afdeling heeft dit besluit voor zover thans van belang vernietigd voor zover daarbij goedkeuring werd onthouden aan art. 12 lid 3 van de planvoorschriften (zowel wat betreft het noordelijk als het zuidelijk plangedeelte). Voor wat betreft het zuidelijk gedeelte gebeurde dit omdat GS hadden aangegeven dat de reikwijdte van hun beslissing beperkt had moeten worden tot het noordelijk plangedeelte, en wat het noordelijk gedeelte betreft omdat GS ten tijde van het nemen van het bestreden besluit niet in redelijkheid ervan hadden kunnen uitgaan dat door de aanwezigheid van een voormalige stortplaats ter plaatse geen sprake meer was van bijzondere landschappelijke(2) waarden.

1.36 Op 3 mei 1996 hebben de Gemeente en Prorail een overeenkomst gesloten (de Projectovereenkomst), waarvan art. 3 van deel B luidt:

"Mogelijk door derden te claimen (plan)schade ten gevolge van het op het "Tracébesluit Zinktunnel" gebaseerde bestemmingsplan Nieuwland en de wijziging daarvan ten gevolge van de aanleg van de boortunnel, zal worden afgehandeld conform de Regeling Nadeelcompensatie Betuweroute en de Voorwaarden tegemoetkoming planschadekosten Betuweroute, zoals verwoord in artikel 12 van Deel A van deze overeenkomst."

1.37 De rechtbank Dordrecht heeft bij vonnis van 1 september 1999 de vervroegde onteigening uitgesproken van een (klein) deel van de grond van [eiseres]. De schadeloosstelling is uiteindelijk bepaald op € 1.004.329,06 in hoofdsom.

1.38 In haar uitspraak van 1 november 1999 heeft de AbRvS het beroep van [eiseres] tegen de partiële herziening van het Tracébesluit verworpen. De Afdeling overwoog dat [eiseres] tengevolge van de aanleg van de Betuweroute weliswaar in enige mate beperkingen zal ondervinden bij het gebruik van de gronden, maar dat dit slechts geldt voor een beperkt gedeelte van polder Nieuwland. Niet is gebleken dat [eiseres] reeds duidelijk omlijnde plannen voor deze gronden heeft, zodat de gronden van het bedrijfsterrein op zodanige wijze kunnen worden ingericht dat [eiseres] geen onaanvaardbare beperkingen bij de exploitatie van het bedrijfsterrein zal ondervinden. Overigens is volgens de Afdeling in afdoende schaderegelingen voorzien.

1.39 Op 9 juni 2000 hebben [eiseres] en de Gemeente een schriftelijk vastgelegde overeenkomst gesloten, waarin onder meer het volgende is overeengekomen:

3. De gerechtelijke procedures die betreffende de polder tussen partijen aanhangig zijn bij rechtbank te Dordrecht, te weten (...) 3) de weigering van verlening van een aanlegvergunning en 4) de weigering van een bouwvergunning, worden beëindigd.

4. [Eiseres] trekt bij deze de door haar bij brief van 31 juli 1995 bij de gemeente ingediende schadeclaim in en vrijwaart de gemeente van toekomstige claims terzake van alle vormen van schade, uitgezonderd die genoemd in het navolgende (sub 5). Voor zover [eiseres] schade mocht hebben geleden ten gevolge van aan de gemeente toe te rekenen feiten of omstandigheden acht zij deze - uitgezonderd de sub 5 bedoelde schade - door het bepaalde in deze overeenkomst volledig gecompenseerd.

6. [Eiseres] zal de uitgezonderde claims indien mogelijk rechtstreeks indienen bij de Nederlandse Spoorwegen en zal zich er verder voor inzetten dat een formele planschadeprocedure zoveel mogelijk wordt vermeden door het treffen van een minnelijke schaderegeling met de Nederlandse Spoorwegen.

(...)

Door middel van deze overeenkomst worden de belangrijkste knelpunten in de relatie tussen partijen geregeld en is de basis gelegd voor het in goed overleg maken van vervolgafspraken over andere zaken die tussen partijen geregeld moeten worden."

1.40 Op 10 augustus 2000 zijn [eiseres] en de Gemeente een aanvulling op de overeenkomst van 9 juni 2000 overeengekomen, waarin het volgende is opgenomen:

"komen overeen

De eerdergenoemde overeenkomst als volgt te interpreteren:

Artikel 1 van de overeenkomst Polder Nieuwland, zoals ondertekend op 9 juni 2000, wordt door partijen - waar het de vaststelling van de uiteindelijk aan te houden hoogtemaat van de polder betreft - als volgt uitgelegd:

"Nu er uit praktische overwegingen voor is gekozen door GS goedkeuring te laten onthouden aan de in het oorspronkelijke bestemmingsplan Nieuwland opgenomen hoogtemaat, concretiseren partijen hun afspraken met betrekking tot de in de polder aan te houden hoogtemaat in die zin dat voor het noordelijke gedeelte (Nedstaal kant) van de polder een hoogte zal worden aangehouden van maximaal 4,0 meter boven NAP, dat voor het zuidelijke gedeelte (Papendrechtse kant) een hoogte zal worden aangehouden van maximaal 1,8 meter boven NAP en dat de tussen beide gedeelten gelegen Betuwelijnzone zal gelden als overgangsgebied.""

1.41 Op 29 augustus 2000 hebben GS hun besluit tot gedeeltelijke goedkeuring van het bestemmingsplan Nieuwland heroverwogen en wederom goedkeuring onthouden aan het ophoogverbod. Daarbij kenden GS belang toe aan het feit dat de Gemeente inmiddels te kennen had gegeven te kunnen instemmen met ophoging van de hele polder.

1.42 Met ingang van 1 april 2003 is het [eiseres] de facto toegestaan om voorbereidende werkzaamheden voor het bouwrijp (laten) maken van de polder te (laten) verrichten, ondanks dat de voorlopige bestemming spoorwegdoeleinden in het zuidelijk deel van polder Nieuwland toen nog niet was gewijzigd.

1.43 Op 25 juli 2003 heeft [eiseres] bij de Gemeente een verzoek om vergoeding van planschade op de voet van art. 49 WRO ingediend. Dat verzoek is door de Gemeente afgewezen en dat besluit is in de beslissing op bezwaar gehandhaafd. De rechtbank Dordrecht (Sector Bestuursrecht) heeft in haar uitspraak van 18 augustus 2006 de beslissing op bezwaar vernietigd.

1.44 Op 21 augustus 2003 heeft [eiseres] bij Prorail een verzoek ingediend onder de Regeling Nadeelcompensatie Betuweroute. Dit verzoek is bij besluit van de minister van Verkeer en Waterstaat van 14 december 2005 afgewezen. Bij beschikking van 27 september 2006 is het door [eiseres] daartegen ingediende bezwaar ongegrond verklaard en zijn enkele zelfstandige beroepen, waaronder het beroep op eigendomsbescherming op grond van art. 1 van het Eerste Protocol bij het EVRM (hierna: EP), en verzoeken op de voet van art. 2:3 Awb voor beslissing doorgezonden naar de ministers van Verkeer en Waterstaat en VROM.

2. Procesverloop

2.1 [Eiseres] heeft bij exploten van 13, 14 en 15 augustus 2003 de Staat, de Provincie, de Gemeente, de NS en Prorail gedagvaard voor de rechtbank Den Haag. Na wijziging van eis bij memorie van grieven (onder 16) vordert [eiseres] een aantal verklaringen voor recht, welke - samengevat - erop neerkomen dat de Staat c.s. afzonderlijk of tezamen jegens [eiseres] onrechtmatig hebben gehandeld, alsmede dat zij hoofdelijk worden veroordeeld tot betaling van vergoeding voor de schade die [eiseres] als gevolg van dat onrechtmatig handelen in de periode van 15 april 1993 tot 1 april 2003 heeft geleden.

2.2 [Eiseres] heeft, naast hetgeen hiervóór onder "Feiten" is weergegeven, aan haar vordering ten grondslag gelegd dat zij gedurende de genoemde periode de door haar in polder Nieuwland verworven gronden niet heeft kunnen exploiteren, enerzijds doordat daarop de voorlopige bestemming spoorwegdoeleinden rustte en anderzijds doordat voor die gronden een ophoogverbod van kracht was, een en ander zonder dat de Staat c.s. zich de belangen van [eiseres] hebben aangetrokken door de onevenredige schade die [eiseres] als gevolg daarvan heeft geleden, te vergoeden (willekeur). De gronden zijn lange tijde voor een afgezonken tunnel met groot grondbeslag gereserveerd, omdat de Staat de keuze tussen een afgezonken en een geboorde tunnel wilde uitstellen tot de aanbestedingsfase (détournement de pouvoir). Daarnaast beroept [eiseres] zich op de gedeeltelijke vernietiging van het oorspronkelijke Tracébesluit bij uitspraak van de AbRvS van 28 mei 1998, de terinzagelegging van de nietige "verbeterde expeditie", van welke nietigheid blijkt uit de uitspraak van de AbRvS van 7 februari 1997, de onthouding van goedkeuring door GS aan het ophogingsverbod, alsmede op schending van art. 1 EP. Ten slotte verwijt [eiseres] de Staat, de NS, Prorail en de Gemeente geen uitvoering te hebben gegeven aan de in de Projectovereenkomst opgenomen schadebepaling: het niet nakomen van deze bepaling met derdenwerking zou onrechtmatig zijn jegens [eiseres]. De Staat, de Provincie, de Gemeente, de NS en Prorail hebben verweer gevoerd.

2.4 [Eiseres] heeft van het vonnis van de rechtbank hoger beroep ingesteld bij het hof Den Haag en daartegen 14 grieven aangevoerd. De Staat c.s. hebben ook in hoger beroep verweer gevoerd.

2.5 Bij arrest van 25 januari 2007 heeft het hof het vonnis van de rechtbank bekrachtigd. Het heeft daartoe, onder meer, als volgt overwogen:

"3.1 De grieven van [eiseres] lenen zich voor gezamenlijke behandeling. [Eiseres] legt aan haar vorderingen in de eerste plaats ten grondslag dat zij de door haar in polder Nieuwland verworven gronden gedurende de periode 15 april 1993 tot 1 april 2003 niet voor commerciële exploitatie heeft kunnen aanwenden vanwege de daaraan gegeven voorlopige bestemming spoorwegdoeleinden. Voorzover [eiseres] van die bestemming hinder heeft ondervonden is dat het gevolg van het feit dat deze bestemming is opgenomen in het op 25 juli 1995 van kracht geworden bestemmingsplan Nieuwland. De 'reservering' van gronden waar [eiseres] op doelt bestaat immers uit niets anders dan de bestemming voorlopige spoorwegdoeleinden in dat bestemmingsplan. Dit betekent dat, naar de rechtbank met juistheid heeft overwogen, [eiseres] voor de mogelijke schade die zij door die beperking of die reservering heeft ondervonden is aangewezen op de mogelijkheden die de regeling van art. 49 WRO haar biedt en is onderworpen aan de beperkingen die in die regeling zijn voorzien.

3.2 Dit neemt weliswaar niet weg dat het mogelijk is dat een overheidslichaam (al of niet tezamen met een private partij als RIB) los van de bepalingen in het bestemmingsplan onrechtmatig jegens [eiseres] handelt, maar dat onrechtmatig handelen kan, anders dan [eiseres] kennelijk meent, niet haar grond vinden in de stelling dat de overheid onevenredige schade toebrengt door (rechtmatig) een bestemmingsplan met een bepaalde inhoud vast te stellen of goed te keuren. Zoals overwogen heeft de wetgever juist voor dergelijke schade een specifieke regeling in art. 49 WRO in het leven geroepen. Aangezien die regeling en de daarbij behorende beroepsmogelijkheden met voldoende waarborgen zijn omkleed, ligt hier voor de burgerlijk rechter geen taak en is [eiseres] in zoverre niet ontvankelijk in haar vorderingen.

3.3 Voor wat betreft het ophogingsverbod, dat nimmer als bepaling van het bestemmingsplan van kracht is geworden en slechts gedurende zekere tijd werking heeft gehad als gevolg van het voorbereidingsbesluit en (vervolgens) van de uitspraak van de Voorzitter ABRS van 25 juli 1995, geldt het volgende. Anders dan [eiseres] kennelijk meent betekent het enkele feit dat GS uiteindelijk (ten tweeden male) definitief goedkeuring hebben onthouden aan het ophogingsverbod, niet dat de Gemeente onrechtmatig jegens [eiseres] heeft gehandeld door een dergelijk verbod in het voorbereidingsbesluit of het bestemmingsplan op te nemen, alleen reeds omdat uit het besluit van GS van 29 augustus 2000 afdoende blijkt dat goedkeuring werd onthouden omdat de Gemeente aangaande het ophogingsverbod tot andere beleidsmatige keuzes was gekomen. Noch uit het goedkeuringsbesluit, noch uit de beleidswijziging volgt dat het ophogingsverbod gedurende de tijd waarin het werking had onrechtmatig was.

3.4 Ook voor het overige valt niet in te zien - en onderbouwt [eiseres] ook onvoldoende - waarom het ophogingsverbod een onrechtmatige daad jegens [eiseres] zou opleveren. Dat het in het vastgestelde bestemmingsplan opgenomen ophogingsverbod enig verband zou hebben met de aanleg van de Betuwelijn en de door [eiseres] gewraakte 'grondreservering' blijkt niet, ook niet uit de in de memorie van grieven onder 15.6 opgenomen citaten. Daaruit kan hooguit worden afgeleid dat RIB handhaving van het ophoogverbod met argumenten ontleend aan de aanleg van de Betuweroute verdedigde. Daarentegen blijkt uit de toelichting op het bestemmingsplan dat het ophoogverbod in de planvoorschriften is opgenomen om de Hoogendijk als cultuurhistorisch element in het landschap te behouden. Het voorgaande betekent mede dat niet blijkt dat door het ophogingsverbod het égalité-beginsel ten opzichte van [eiseres] is geschonden. Dat [eiseres] zich ten opzichte van anderen tot wie het ophogingsverbod zich richtte, onderscheidt is niet gesteld of gebleken.

3.5 De vraag is vervolgens of geïntimeerden op enige andere grond onrechtmatig jegens [eiseres] hebben gehandeld. [Eiseres] beroept zich in dat verband in de eerste plaats op de omstandigheid dat het oorspronkelijke Tracébesluit, waarin was voorzien in de aanleg van een verzonken tunnel, door de ABRS bij uitspraak van 28 mei 1998 is vernietigd. Dit beroep kan [eiseres] evenwel niet baten. De vernietiging van het Tracébesluit brengt immers niet mee dat ook het bestemmingsplan is vernietigd en betekent evenmin dat de aan delen van polder Nieuwland toegekende voorlopige bestemming spoorwegdoeleinden jegens [eiseres] onrechtmatig was. De mogelijke beperkingen waaraan [eiseres] was gebonden vloeiden immers voort uit het rechtsgeldig tot stand gekomen bestemmingsplan. Resteert de vraag of [eiseres] als gevolg van de vernietiging van het oorspronkelijke Tracébesluit, gesteld al dat daarmee zou vaststaan dat dat Tracébesluit ook jegens [eiseres] onrechtmatig was, schade heeft geleden. Die vraag moet reeds ontkennend worden beantwoord, omdat de bestemming 'voorlopige spoorwegdoeleinden' al in het bestemmingsplan was opgenomen voordat het Tracébesluit werd genomen en in werking trad. Voor de eventuele schade die [eiseres] heeft geleden doordat het bestemmingsplan op het tot stand te brengen Tracébesluit is vooruitgelopen kan [eiseres], zoals hiervoor reeds werd opgemerkt, langs de weg van art. 49 WRO schadevergoeding vragen.

3.6 [Eiseres] heeft voorts de onrechtmatigheid van de ter inzage legging van de (nietige) 'verbeterde expeditie' aan haar vordering ten grondslag gelegd. In eerste aanleg had zij haar vordering op dit punt beperkt tot het geval dat zou blijken dat als gevolg van die ter inzage legging de peildatum voor het kunnen krijgen van planschade pas vanaf een latere datum kan worden gerealiseerd. Het oordeel van de rechtbank dat uit de jurisprudentie van de ABRS voldoende duidelijk blijkt dat schadevergoeding kan worden toegekend vanaf het van kracht worden van het bestemmingsplan, vecht [eiseres] in appel niet aan. Zij voert thans kennelijk slechts aan dat, gegeven de onrechtmatigheid van die ter inzage legging, zonder meer verwijzing naar de schadestaatprocedure moet volgen omdat daarin pas over de hoogte van de schade zal worden gedebatteerd. Dit betoog kan niet slagen. Uit het oordeel van de rechtbank volgt dat voor [eiseres] geen schade kan zijn voortgevloeid uit de ter inzage legging van de 'verbeterde expeditie'. [Eiseres] heeft in hoger beroep onvoldoende onderbouwd op welke wijze zij daardoor wel schade zou (kunnen) hebben geleden. Aan de voorwaarde voor verwijzing naar de schadestaatprocedure, dat de mogelijkheid dat schade is geleden aannemelijk is, is derhalve niet voldaan.

3.7-3.8 (...)

3.9 [Eiseres] legt kennelijk tevens aan haar vorderingen ten grondslag (memorie van grieven onder 4.2) dat de Staat respectievelijk de overige geïntimeerden onrechtmatig hebben gehandeld door (i) de implementatieplicht in de Planologische Kernbeslissing respectievelijk het ontwerp-Tracébesluit op te nemen en (ii) in de herziene PKB geen verplichting voor de gemeenten op te nemen hun bestemmingsplannen te herzien in verband met het in procedure gebrachte herziene Tracébesluit. Dit betoog faalt reeds nu niet blijkt dat [eiseres] de genoemde besluiten bij de bestuursrechter op deze gronden met succes heeft aangevochten. Daar komt bij dat [eiseres] de gestelde onrechtmatigheid slechts adstrueert door aan te voeren dat de Staat ook voor de door [eiseres] bepleite opties had kunnen kiezen. Dat is voor het aannemen van onrechtmatigheid ten ene male onvoldoende.

3.10 (...)

3.11 Het betoog van [eiseres] dat art. 1 EP is geschonden is gebaseerd op de stelling dat door de voorlopige bestemming spoorwegdoeleinden in het bestemmingsplan Nieuwland de facto eigendom is ontnomen, althans gereguleerd, zonder dat in een adequate schadevergoeding aan [eiseres] is voorzien, hetgeen tot gevolg heeft dat de door art. 1 EP geëiste 'fair balance' tussen het algemeen belang en de bescherming van de belangen van [eiseres] ontbreekt. Volgens [eiseres] is haar een buitensporige last opgelegd (door langdurige en onnodige beperkingen aan het gebruik van haar eigendom) "gekoppeld aan het ontbreken van een effectief rechtsmiddel om daaraan een einde te maken en het ontbreken van schadevergoeding".

3.12 Het hof overweegt het volgende. Indien [eiseres] bedoelt dat het besluit tot het opnemen van de voorlopige bestemming spoorwegdoeleinden in het bestemmingsplan Nieuwland, dan wel de goedkeuring van dat besluit, op straffe van schending van art. 1 EP niet hadden mogen worden genomen zonder [eiseres] daarbij meteen een toereikende schadeloosstelling aan te bieden, is dit een argument dat [eiseres] had moeten aanvoeren bij de bestuursrechter in haar beroep tegen het besluit tot goedkeuring van het bestemmingsplan. Nu [eiseres] dat niet heeft gedaan hebben deze besluiten in zoverre formele rechtskracht verkregen en kan [eiseres] thans niet meer met vrucht een beroep op schending van art. 1 EP doen.

3.13 Het verwijt dat niet in een adequate schadeloosstelling is voorzien is ook overigens ongegrond. Dat [eiseres] geen of te weinig schadevergoeding ontvangt kan thans niet worden vastgesteld, aangezien op [eiseres]'s verzoeken tot toekenning van planschade op grond van art. 49 WRO en de Regeling Nadeelcompensatie Betuweroute nog niet onherroepelijk is beslist. Met name valt niet in te zien waarom reeds op voorhand zou moeten worden geconcludeerd dat de 'naar billijkheid te bepalen schadevergoeding' van art. 49 lid 1 WRO niet zou beantwoorden aan de schadeloosstelling die art. 1 EP bij een ontneming van eigendom of een regulering daarvan vereist. Het hof tekent hierbij nog aan dat [eiseres] haar beroep op (schending van) art. 1 EP kennelijk ook in het kader van de Regeling Nadeelcompensatie Betuweroute heeft gedaan en dat, zoals blijkt uit r.o. 1.44 hiervoor, de Staat hierover nog een besluit zal nemen. Ook daarom valt niet in te zien waarom hier voor de burgerlijke rechter een taak zou zijn weggelegd, althans op dit moment.

3.14 (...)"

2.6 [Eiseres] heeft tijdig(3) cassatieberoep doen instellen. De Staat, NS en Prorail zijn in het geding in cassatie gezamenlijk opgetreden, evenals de Provincie en de Gemeente; zij hebben tot verwerping geconcludeerd. Nadat partijen hun respectieve standpunten schriftelijk hadden toegelicht, hebben de Staat, NS en Prorail, evenals de Provincie en de Gemeente, nog gedupliceerd.

3. Inleiding

3.1 De regeling van de planschadevergoeding van art. 49 van de inmiddels ingetrokken(4) WRO kwam in essentie erop neer dat schade die door een planologische maatregel werd veroorzaakt, in beginsel volledig moest worden vergoed. Voor een "aftrek" wegens (normaal) maatschappelijk risico liet de jurisprudentie geen ruimte(5).

3.2 Op 1 juli 2008 is de (nieuwe) Wet ruimtelijke ordening (hierna: Wro) (6) in werking getreden. Daardoor is het regime met betrekking tot de vergoeding van planschade ingrijpend gewijzigd. De Wro strekt ertoe het aantal gevallen waarin planschade wordt vergoed, te beperken. Uitgangspunt van de nieuwe regeling met betrekking tot de vergoeding van planschade (welke regeling in afdeling 6.1 Wro is vervat) is dat voor nadelen die aan overheidsinterventies kunnen zijn verbonden, een ieder een zeker maatschappelijk risico heeft te dragen. Gelet op dit gewijzigde uitgangspunt bestaat - anders dan voorheen - geen aanspraak meer op een in beginsel volledige vergoeding van schade veroorzaakt door planologische besluiten, maar slechts - indien aan de voorwaarden daarvoor is voldaan - op een tegemoetkoming in die schade(7). De onderhavige zaak wordt echter nog door de bepalingen van de WRO beheerst(8).

3.3 De regeling van de planschadevergoeding is exclusief; voor aanspraken op vergoeding van schade die (mede) door een (rechtmatig) bestemmingsplan is veroorzaakt is de regeling in de WRO bij uitsluiting het beoordelingskader(9). Ter zake van de toepassing van art. 49 WRO staat - na bezwaar - beroep bij de rechtbank en hoger beroep bij de Afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State open(10).

4. Bespreking van het cassatiemiddel

4.1 [Eiseres] heeft één middel van cassatie voorgesteld. Dat middel valt uiteen in een zestal onderdelen (I-VI), waarvan de onderdelen I-III en VI op hun beurt meer klachten omvatten (I A-C, II A-C, III A-B en VI A-D).

4.2 Onderdeel I keert zich tegen de rov. 3.1-3.2. Het klaagt onder A dat, voor zover het hof in rov. 3.1 heeft geoordeeld dat [eiseres] aan haar vorderingen (in de eerste plaats) ten grondslag heeft gelegd dat zij de door haar in polder Nieuwland verworven gronden gedurende de periode van 15 april 1993 tot 1 april 2003 niet voor commerciële exploitatie heeft kunnen aanwenden vanwege de daaraan gegeven voorlopige bestemming spoorwegdoeleinden (en dat die hinder voortvloeit uit het op 25 juli 1995 van kracht geworden bestemmingsplan Nieuwland), dat oordeel onjuist, althans onbegrijpelijk is. Volgens het onderdeel heeft [eiseres] immers ook gesteld dat zij haar gronden in de polder Nieuwland niet commercieel kon aanwenden vanwege onrechtmatige gedragingen voorafgaand aan 25 juli 1995, waarvoor het onderdeel ("bijvoorbeeld") verwijst naar de memorie van grieven onder 7.3, 8.3, 8.5, 8.7 en 10.10.

4.3 De memorie van grieven bevat onder 7.3, 8.3 en 10.10 geen stellingen met betrekking tot concrete onrechtmatige gedragingen welke zich voor 25 juli 1995 hebben voorgedaan. In zoverre faalt de klacht bij gebrek aan feitelijke grondslag.

4.5 Onder B klaagt het onderdeel dat het hof in rov. 3.1 heeft miskend dat [eiseres] haar vorderingen niet alleen heeft gebaseerd op (de onrechtmatigheid van) het bestemmingsplan Nieuwland, maar ook op (i) (de onrechtmatigheid van) het aandringen door de Staat, NS, Prorail en de Provincie bij de Gemeente op een (voor [eiseres] nadelige) aanpassing van het (ontwerp-)bestemmingsplan Nieuwland in anticipatie op het (op de PKB Betuweroute gebaseerde) (voor)ontwerp-Tracébesluit, welk besluit op 28 mei 1998 door de Afdeling is vernietigd vanwege strijd met art. 3:2 Awb, alsmede op (ii) (de onrechtmatigheid van) het nalaten door de Gemeente om na het herziene PKB van 24 oktober 1996 het bestemmingsplan te corrigeren in het licht van die herziening door de schadelijke voorlopige bestemming spoorwegdoeleinden op te heffen en (iii) op (de onrechtmatigheid van) het nalaten van de Staat, NS, Prorail en de Provincie om bij de Gemeente op een dergelijke correctie aan te dringen. Het onderdeel verwijst voor de stellingen bedoeld onder (i) naar de memorie van grieven onder 2.48 en 11.11, voor de stellingen bedoeld onder (ii) naar de memorie van grieven onder 14.3 en 15.1, en voor de stellingen bedoeld onder (iii) naar de memorie van grieven onder 14.3, 15.1 en 15.9. Voor zover het hof zich wél rekenschap van die stellingen heeft gegeven, heeft het daarop volgens het onderdeel onvoldoende (gemotiveerd) gerespondeerd.

4.8 Ook de klacht dat het hof zich geen rekenschap zou hebben gegeven van de stellingen van [eiseres] met betrekking tot het (hiervóór onder 4.5 (iii) bedoelde) beweerdelijk onrechtmatige nalaten van de Staat, de Provincie, NS en Prorail bij de Gemeente op een correctie van het bestemmingsplan aan te dringen, treft geen doel. Het onderdeel verwijst voor deze klacht naar de hiervóór (onder 4.7) reeds besproken vindplaatsen in de memorie van grieven onder 14.3 en 15.1, en voegt daaraan een verwijzing naar de memorie van grieven onder 15.9 toe. Hiervóór (onder 4.7) kwam al aan de orde dat uit de memorie van grieven onder 14.3 en 15.1 niet meer kan worden afgeleid dan dat [eiseres] zich op het standpunt stelt dat de Staat onrechtmatig heeft gehandeld door in de herziene Planologische Kernbeslissing niet een verplichting voor de gemeenten tot aanpassing van hun bestemmingsplannen op te nemen. Die conclusie wordt door het gestelde in de memorie van grieven onder 15.9 slechts bevestigd ("De Staat had ervoor kunnen kiezen in de herziene planologische kernbeslissing een verplichting op te nemen voor de gemeenten hun bestemmingsplannen aan te passen (...)"). Het hof heeft dat standpunt echter niet onbehandeld gelaten, maar besproken en verworpen in rov. 3.9.

4.9 Onder C betoogt het onderdeel dat, in het licht van de omstandigheid dat het ontwerp-bestemmingsplan Nieuwland onder druk van de Staat, de Provincie, NS en Prorail in anticipatie op het (ontwerp-)Tracébesluit is aangepast en het Tracébesluit op 28 mei 1998 vanwege strijd met art. 3:2 Awb is vernietigd, onjuist (althans onbegrijpelijk) is het in de rov. 3.1 en 3.2 besloten liggende oordeel dat onrechtmatig handelen van een overheidslichaam jegens [eiseres] niet zijn grond kan vinden in de stelling dat de overheid onevenredige schade toebrengt door een bestemmingsplan met een bepaalde inhoud vast te stellen of goed te keuren. Met dat oordeel heeft het hof volgens het onderdeel miskend dat wel degelijk sprake kan zijn van onrechtmatig overheidshandelen als een (onherroepelijk) bestemmingsplan (onevenredig) schadeveroorzakende bepalingen kent die rechtstreeks voortvloeien uit (al dan niet bindende) aanwijzingen van hogerhand waaraan nadien de rechtsbasis komt te ontvallen. Dit klemt, nog steeds volgens het onderdeel, temeer wanneer het bestemmingsplan vervolgens niet wordt aangepast.

4.11 Onderdeel II keert zich tegen de rov. 3.3 en 3.4. Onder A klaagt het onderdeel dat onjuist, althans onbegrijpelijk is de overweging in rov. 3.3 dat het enkele feit dat GS uiteindelijk (ten tweede male) definitief goedkeuring aan het ophogingsverbod hebben onthouden, niet betekent dat de Gemeente onrechtmatig jegens [eiseres] heeft gehandeld door een dergelijk verbod in het voorbereidingsbesluit of het bestemmingsplan op te nemen, nu - kort gezegd - noch uit het goedkeuringsbesluit van de Provincie, noch uit de beleidswijziging van de Gemeente volgt dat het ophogingsverbod gedurende de tijd waarin het werking had, onrechtmatig was. Volgens het onderdeel heeft het hof aldus miskend dat [eiseres] niet alleen heeft betoogd dat onrechtmatigheid voortvloeit uit het feit dat GS voor de tweede keer goedkeuring aan het ophogingsverbod hebben onthouden, maar (in het bijzonder in de memorie van grieven in grief 11 en onder 11.8, 12.3, 12.4 en 15.7) gemotiveerd heeft gesteld dat het ophogingsverbod ook al (en hoe dan ook) niet had mogen worden opgenomen in het voorbereidingsbesluit, op welke stelling het hof niet zou hebben gerespondeerd. Voorts heeft het hof - nog steeds volgens het onderdeel - miskend dat (zoals bij memorie van grieven onder 11.4, 11-9-11.11 en 12.5 betoogd) het gedurende langere periode in stand houden van een ophoogverbod dat berustte op onvoldoende gemotiveerde gronden en dat ten slotte niet wordt gehandhaafd, wel degelijk als onrechtmatig moet worden beschouwd, in elk geval wanneer het niet langer handhaven niet gepaard gaat met enig aanbod tot vergoeding van geleden nadeel.

4.12 In de memorie van grieven lees ik in grief 11 en onder 11.8 en 12.3 niet dat [eiseres] zich daarin op het standpunt heeft gesteld dat het ophogingsverbod ook al (en hoe dan ook) niet in het voorbereidingsbesluit had mogen worden opgenomen. Dat standpunt lees ik evenmin in de memorie van grieven onder 12.4 en 15.7, waarin juist wordt uitgegaan van toelaatbaarheid van het in het voorbereidingsbesluit opgenomen verbod, indien dit aan de voorlopige bestemming spoorwegdoeleinden wordt gerelateerd. Bij die stand van zaken mist de klacht dat het hof heeft miskend dat [eiseres] op de door het onderdeel genoemde plaatsen in de memorie van grieven gemotiveerd heeft gesteld dat het ophogingsverbod ook al (en hoe dan ook) niet had mogen worden opgenomen in het voorbereidingsbesluit en dat het hof niet op die stelling heeft gerespondeerd, feitelijke grondslag.

4.14 Het onderdeel klaagt onder B dat onjuist, althans onbegrijpelijk is het oordeel in rov. 3.4, voor zover het hof daarin bij de beoordeling van de rechtmatigheid van het ophogingsverbod -althans de schending van het égalité-beginsel - belang heeft toegekend aan de omstandigheid dat het ophogingsverbod geen verband houdt met de aanleg van de Betuwelijn en de door [eiseres] gewraakte grondreservering. Volgens het onderdeel is een dergelijk verband geen noodzakelijk vereiste om te komen tot het oordeel dat het ophogingsverbod als onrechtmatig - althans strijdig met het égalité-beginsel - moet worden beschouwd.

4.15 Het onderdeel mist feitelijke grondslag. In de bestreden overweging valt niet te lezen dat het hof een verband tussen het ophogingsverbod en de aanleg van de Betuweroute als een noodzakelijk vereiste voor onrechtmatigheid van het ophogingsverbod of voor onverenigbaarheid daarvan met het égalité-beginsel heeft beschouwd. Met de bestreden overweging heeft het hof mijns inziens slechts gereageerd op het standpunt van [eiseres] dat een verband bestaat tussen het ophogingsverbod en de aanleg van de Betuweroute en dat ook schade als gevolg van het ophogingsverbod een gevolg is van de eerste Planologische Kernbeslissing en het ontwerp-Tracébesluit Betuweroute (zie onder meer memorie van grieven onder 15.6, eerste alinea: "De rechtbank heeft voorts ten onrechte niet overwogen dat het ophoogverbod evident is opgenomen ter bescherming van de aanleg van het Betuwetracé. Volledigheidshalve herhaalt [eiseres] op deze plaats haar standpunt terzake, namelijk dat de schade als gevolg hiervan ook het gevolg is van de eerste PKB respectievelijk het Ontwerp-Tracébesluit Betuweroute (...)"), welk standpunt het hof heeft verworpen. Kennelijk heeft het hof (dat de beweerde onrechtmatigheid van het ophogingsverbod onvoldoende onderbouwd heeft geoordeeld; zie rov. 3.4, eerste volzin: "Ook voor het overige valt niet in te zien - en onderbouwt [eiseres] ook onvoldoende - waarom het ophogingsverbod een onrechtmatige daad jegens [eiseres] zou opleveren.") met de bedoelde reactie tot uitdrukking willen brengen dat hetgeen [eiseres] aan de beweerde onrechtmatigheid van de "grondreservering" ten grondslag heeft gelegd, niet mede voor het gewraakte ophogingsverbod opgeld doet.

4.16 Het onderdeel klaagt onder C dat evenzeer onjuist, althans onbegrijpelijk is het oordeel in rov. 3.4 dat - kort gezegd - het feit dat het ophoogverbod in de planvoorschriften is opgenomen om de Hoogendijk als cultuurhistorisch element te behouden, (mede) betekent dat niet blijkt dat door het ophoogverbod het égalité-beginsel ten opzichte van [eiseres] is geschonden. Volgens het onderdeel betekent de (cultuurhistorische) achtergrond van het ophoogverbod niet (zonder meer) dat van een schending van het égalité-beginsel geen sprake is.

4.17 Naar mijn mening berust de klacht op een onjuiste lezing van het bestreden arrest. Het hof heeft niet geoordeeld dat in verband met de (cultuurhistorische) achtergrond van het ophogingsverbod a priori is uitgesloten dat daarmee jegens [eiseres] een inbreuk op het égalité-beginsel wordt gemaakt. Het hof heeft, kennelijk refererend aan de voorwaarde van een onevenredige benadeling(12), slechts geoordeeld dat zodanige schending niet kan worden aangenomen omdat niet is gesteld of gebleken "(d)at [eiseres] zich ten opzichte van anderen tot wie het ophogingsverbod zich richtte, onderscheidt". Daaraan doet niet af dat het hof blijkens de gewraakte passage misschien voor ogen heeft gestaan dat het door [eiseres] verdedigde (maar door het hof verworpen) verband tussen het ophogingsverbod en de aanleg van het Betuwetracé wellicht van belang had kunnen zijn bij de bepaling van de relevante referentiegroep, en wel in die zin dat een dergelijk verband het hanteren van een ruimere referentiegroep zou kunnen rechtvaardigen.

4.18 Onderdeel III is gericht tegen rov. 3.5. Onder A klaagt het onderdeel dat onjuist, althans onbegrijpelijk is het oordeel dat de voorlopige bestemming spoorwegdoeleinden al in het bestemmingsplan Nieuwland was opgenomen voordat het Tracébesluit werd genomen en in werking trad, voor zover het hof daarmee (impliciet) heeft geoordeeld dat er geen rechtens relevant verband bestaat tussen de voornoemde bestemming en het (voorontwerp) Tracébesluit. Het onderdeel verwijst naar onderdeel I onder B en C en naar de memorie van grieven onder 2.21 en 2.22.

4.20 Onder B klaagt het onderdeel dat het hof heeft miskend dat de vernietiging van het Tracébesluit wel degelijk ook jegens [eiseres] onrechtmatig is, voor zover in de schadeveroorzakende bepalingen in het bestemmingsplan Nieuwland op uitdrukkelijk verzoek van Staat, Provincie, NS en Prorail door de Gemeente op dat achteraf vernietigde (voorontwerp) Tracébesluit is geanticipeerd. Het onderdeel verwijst wederom naar onderdeel I onder B en C, alsmede naar de memorie van grieven onder 14.3, 15.1 en 15.4.

4.22 Onderdeel IV is gericht tegen rov. 3.6. Het onderdeel betoogt dat, anders dan het hof heeft geoordeeld, [eiseres] in hoger beroep wel degelijk (voldoende) heeft onderbouwd dat en hoe zij schade heeft (of althans kan hebben) geleden door de nietig geachte "verbeterde expeditie", met name waar het gaat om de (on)mogelijkheid om planschadevergoeding te verkrijgen over de periode gelegen tussen het eerste en het tweede van kracht worden van het bestemmingsplan. Het onderdeel verwijst naar grief 8, naar de gewijzigde vorderingen onder 3 en naar het gestelde in pleitnota in hoger beroep van [eiseres] onder 4.1-4.2.

4.23 Bij de beoordeling van de klacht stel ik voorop dat het hof in rov. 3.2 tot uitgangspunt heeft gekozen dat de schade die zich voor [eiseres] heeft gematerialiseerd door de gelding van de bepalingen van het (rechtmatig te achten) bestemmingsplan, uitsluitend wordt beheerst door de regeling van art. 49 WRO en dat de burgerlijke rechter dienaangaande geen taak heeft. Dit uitgangspunt ligt mijns inziens ook ten grondslag aan rov. 3.6, waarin het hof uit de door de rechtbank bedoelde mogelijkheid van toekenning van planschadevergoeding na het van kracht worden van het bestemmingsplan heeft afgeleid dat voor [eiseres] geen schade kan zijn voortgevloeid uit de terinzagelegging van de verbeterde expeditie en waarin het hof heeft geoordeeld dat [eiseres] onvoldoende heeft onderbouwd op welke wijze zij daardoor wél schade heeft geleden. Met schade bedoelt het hof (ook) hier kennelijk andere schade dan die welke uit de gelding van het (rechtmatig te achten) bestemmingsplan voortvloeit en uitsluitend door de planschaderegeling van art. 49 WRO wordt beheerst.

4.26 Onderdeel V keert zich tegen rov. 3.9. Het onderdeel klaagt, dat, voor zover het hof (mede) heeft beoogd daarin (impliciet) een oordeel uit te spreken over de in onderdeel I onder B reeds gereleveerde stellingen van [eiseres] dat (i) het nalaten door de Gemeente om na het herziene PKB van 24 oktober 1996 het bestemmingsplan te corrigeren door de schadelijke voorlopige bestemming spoorwegdoeleinden op te heffen en (ii) het nalaten van Staat, NS, Prorail en de Provincie om bij de Gemeente op een dergelijke correctie aan te dringen als onrechtmatig jegens [eiseres] moeten worden beschouwd, dat oordeel onbegrijpelijk is.

4.27 De klacht kan niet tot cassatie leiden, omdat het hof in rov. 3.9 niet (impliciet) een oordeel heeft gegeven (of heeft willen geven) over de stellingen van [eiseres] zoals bedoeld in onderdeel I onder B (i) en (ii). In rov. 3.9 heeft het hof - onder uitdrukkelijke verwijzing naar onderdeel 4.2 van de memorie van grieven - slechts geoordeeld over de stelling van [eiseres] dat onrechtmatig zou zijn (i) het opnemen van de implementatieplicht in de eerste Planologische Kernbeslissing en het ontwerp-Tracébesluit en (ii) het niet opnemen van een verplichting in de herziene Planologische Kernbeslissing om de (aan de oorspronkelijke Planologische Kernbeslissing aangepaste) bestemmingsplannen te herzien. Waar de (aldus door het hof gepercipieerde) stellingen van [eiseres] ten betoge strekken dat de Staat onrechtmatig heeft gehandeld door in de Planologische Kernbeslissing en de herziening daarvan onjuiste keuzen te maken, is niet onjuist of onbegrijpelijk dat het hof die stellingen heeft verworpen op de grond dat niet is gebleken dat [eiseres] de betrokken besluiten (de Planologische Kernbeslissing en de herziening daarvan) met succes bij de bestuursrechter heeft aangevochten, hetgeen in geval van beweerdelijk onrechtmatige besluiten de te volgen weg is.

4.28 Onderdeel VI is gericht tegen de rov. 3.11, 3.12 en 3.13. Onder A klaagt het onderdeel dat het rechtsoordeel in rov. 3.12, inhoudende dat de formele rechtskracht van een besluit aan een succesvol beroep op schending van art. 1 EP in de weg staat, onjuist is. Er is, aldus het onderdeel, geen rechtsregel die voorschrijft dat in geval een schadeveroorzakend besluit formele rechtskracht heeft verkregen, dat besluit en de wijze waarop in vergoeding van de daaruit voortvloeiende schade is voorzien, niet kunnen (of mogen) worden getoetst aan artikel 1 EP.

4.30 Onder B bevat het onderdeel twee klachten. In de eerste plaats klaagt [eiseres] dat op het hof een zelfstandige taak rust te beoordelen of de bestuursrechtelijke procedures met betrekking tot planschadevergoeding respectievelijk nadeelcompensatie voor [eiseres] tot een afdoende - in het licht van art. 1 EP toereikende - schadevergoeding (kunnen) leiden en dat het hof zulks heeft miskend.

4.31 Deze eerste klacht faalt omdat zij op een onjuiste rechtsopvatting berust. Waar de bestuursrechter (materieel) bevoegd is, ligt het niet op de weg van de burgerlijke rechter erop toe te zien dat de betrokken bestuursrechtelijke rechtsmiddelen tot een in het licht van art. 1 EP toereikend resultaat (kunnen) leiden. Het is dan aan de bestuursrechter zelf aan art. 1 EP te toetsen en die bepaling toe te passen, en uit de betrokken (proces)regelingen voortvloeiende beperkingen die daaraan in de weg kunnen staan, desnodig (op grond van art. 94 Grondwet) buiten toepassing te laten. Nog afgezien van de verplichting van de bestuursrechter tot ambtshalve aanvulling van rechtsgronden (art. 8:69 lid 2 Awb), had - zoals het hof met juistheid en in cassatie onbestreden heeft overwogen - een mogelijke schending van art. 1 EP in de desbetreffende procedures voor de bestuursrechter aan de orde kunnen worden gesteld. Het is niet aan de burgerlijke rechter om de bestuursrechter op een juiste toepassing van art. 1 EP te controleren en diens toepassing van die bepaling zonodig te corrigeren; daartegen verzet zich niet alleen de rechterlijke bevoegdheidsverdeling tussen de burgerlijke rechter en de bestuursrechter, maar ook het beginsel van "res iudicata", dat mede voor uitspraken van de bestuursrechter geldt. In verband met dit laatste kan nog worden gewezen op de beperkte mogelijkheid van herziening van uitspraken van de bestuursrechter (zie art. 8:88 Awb, dat niet in de mogelijkheid van herziening van een overigens onherroepelijke uitspraak in het geval van gebleken strijd met het EVRM voorziet) en op de rechtspraak van de Hoge Raad die in beginsel uitsluit dat onherroepelijke rechterlijke uitspraken langs de weg van een op onrechtmatige daad gebaseerde vordering (tegen de Staat) opnieuw ter discussie worden gesteld. Dat laatste is slechts toegelaten, indien bij de voorbereiding van de rechterlijke beslissing zo fundamentele rechtsbeginselen zijn veronachtzaamd dat van een eerlijke en onpartijdige behandeling van de zaak niet meer kan worden gesproken(20).

4.32 Het onderdeel klaagt onder B voorts dat het hof heeft miskend dat [eiseres] ook schade heeft geleden die in elk geval niet op grond van bestuursrechtelijke schadeprocedures voor vergoeding in aanmerking komt, omdat zij, waar het mogelijke planschade betreft, is geleden voor de inwerkingtreding van het bestemmingsplan Nieuwland of omdat een vergoeding onder de regeling Nadeelcompensatie Betuweroute niet aan de orde is vanwege het niet-onherroepelijk worden van het schadeveroorzakende Tracébesluit. [Eiseres] verwijst in dit verband naar haar stellingen in de memorie van grieven onder 8.2-8.8.

4.33 Ook deze tweede klacht kan niet tot cassatie leiden. Ter zake van planschade (zo niet ter zake van alle schade die door - op zichzelf rechtmatig - op de WRO gebaseerd bestuursoptreden is veroorzaakt(21)) voorziet art. 49 WRO in een uitputtende en onder toezicht van de bestuursrechter toe te passen regeling; nadeelcompensatie ter zake van besluiten die aan het toezicht van de bestuursrechter zijn onderworpen, wordt door de Hoge Raad inmiddels ook meer in het algemeen tot het exclusieve domein van de bestuursrechter gerekend(22). Waar aanspraken op vergoeding van planschade of op nadeelcompensatie binnen de desbetreffende kaders niet kunnen worden gehonoreerd, impliceert dat niet een hiaat waarin de burgerlijke rechter vervolgens zou kunnen (of zou moeten) voorzien(23).

4.34 Onder C klaagt het onderdeel dat als het hof - met name - in rov. 3.13 heeft geoordeeld dat de wettelijke vergoedingsregeling van art. 49 WRO een in het licht van de eisen van art. 1 EP voldoende schaderegeling is, ook voor zover bepaalde schade zoals door [eiseres] geleden niet voor vergoeding onder die regeling in aanmerking komt, dit oordeel onjuist is.

4.35 Rov. 3.13 is een overweging ten overvloede. In rov. 3.12 heeft het hof met betrekking tot de vermeende schending van art. 1 EP in verband met de toekenning van de voorlopige bestemming spoorwegdoeleinden in het bestemmingsplan reeds beslissend geacht dat [eiseres] die schending bij de bestuursrechter had moeten aanvoeren, dat, nu [eiseres] dat niet heeft gedaan, de betrokken besluiten (tot vaststelling c.q. goedkeuring van het bestemmingsplan) formele rechtskracht hebben verkregen en dat [eiseres] thans (in de onderhavige procedure ten overstaan van de burgerlijke rechter) niet meer met vrucht een beroep op art. 1 EP kan doen. Daaraan heeft het hof in rov. 3.13 ten overvloede (zie rov. 3.13, eerste volzin: "ook overigens") toegevoegd het verwijt dat niet in een adequate schadeloosstelling is voorzien, prematuur en niet op voorhand gegrond te achten. Bij die stand van zaken mist [eiseres] belang bij haar klacht, hetgeen temeer geldt nu het überhaupt niet aan de burgerlijke rechter is de toereikendheid van de betrokken bestuursrechtelijke schaderegelingen in het licht van art. 1 EP te beoordelen.

4.36 Onder D bouwt het onderdeel met een (nog meer) op de specifieke situatie van [eiseres] toegespitste klacht op het onderdeel onder C voort.

4.37 Ook de klacht onder D kan om de hiervóór (onder 4.35) bedoelde redenen niet tot cassatie leiden.

5. Conclusie

De conclusie strekt tot verwerping.

Advocaat-Generaal