Parket bij de Hoge Raad, 24-09-2010, BM9605, 09/01053

conclusie inzake

tegen

Edelhoogachtbaar College,

1. Aanleiding tot deze procedure is een tussen partijen gerezen geschil over de vraag of in de tussen hen gesloten huurovereenkomst betreffende een onroerende zaak met een daarin gedreven café-restaurant een koopoptie (het standpunt van de huurders) dan wel een voorkeursrecht van koop (het standpunt van de verhuurders) is opgenomen. Hangende de procedure hebben partijen een regeling getroffen. In cassatie gaat het niet meer om de uitleg van de huurovereenkomst, maar om de uitleg van die getroffen regeling.

"Verhuurder geeft hierbij aan huurder na het verstrijken van een periode van drie jaren van de aanvang van deze huurovereenkomst een voorkeursrecht van koop met betrekking tot de onderneming."

3. [Verweerder] c.s. zijn van het tussen- en eindvonnis van de kantonrechter in hoger beroep gegaan bij het gerechtshof te Leeuwarden. Zij hebben gevorderd dat het hof, met vernietiging van het beroepen vonnissen, [eiser] c.s. alsnog in hun vorderingen niet ontvankelijk zal verklaren. Daartoe hebben [verweerder] c.s. aangevoerd dat partijen wat betreft de tussen hen gerezen geschillen, met inbegrip van de gevorderde schadevergoeding, een finale regeling, als neergelegd in het verslag van de bespreking van 7 februari 2007, hebben getroffen, zodat [eiser] c.s. geen recht op of belang hebben bij hun door de kantonrechter toegewezen vorderingen. [Eiser] c.s. hebben bestreden dat in februari 2007 ook met betrekking tot de door hen gevorderde schadevergoeding een regeling ter finale kwijting is overeengekomen.

4. Bij arrest van 2 december 2008 heeft het hof de vonnissen waarvan beroep vernietigd en, opnieuw recht doende, [eiser] c.s. als oorspronkelijk eisers alsnog niet ontvankelijk verklaard in hun vorderingen. Daartoe overwoog het hof onder meer:

"10. Het hof zal er veronderstellenderwijs van uitgaan dat partijen, zoals [eiser] c.s. stellen en [verweerder] c.s. bestrijden, in 2001 zijn overeengekomen dat [eiser] c.s. het recht hadden om na het verstrijken van drie jaar het aan hen verhuurde van [verweerder] c.s. te kopen.

13. Voor zover [eiser] c.s. bij pleidooi met betrekking tot het voorgaande bewijs hebben aangeboden, passeert het hof dat aanbod, omdat daarin niet voldoende duidelijk staat omschreven wat zij te bewijzen aanbieden."

5. [Eiser] c.s. zijn tegen het arrest van het hof (tijdig) in cassatie gekomen meteen uit verscheidene onderdelen opgebouwd middel, dat door [verweerder] c.s. is bestreden met conclusie tot verwerping van het beroep.

6. Onderdeel 1 van het middel keert zich tegen de beslissing van het hof - in r.o. 13 - om het bewijsaanbod van [eiser] c.s. te passeren. Volgens het onderdeel is deze beslissing onjuist voor zover het hof uit het oog verliest dat ten aanzien van de uitleg van de regeling van februari 2007 ingevolge de hoofdregel van art. 150 Rv op [verweerder] c.s. de bewijslast rust van hun stelling dat - kort gezegd - de regeling een finale regeling inhoudt.

7. Bij de beoordeling van dit onderdeel dient vooropgesteld te worden dat de partij die zich beroept op de rechtsgevolgen van een bepaalde uitleg van een overeenkomst, op grond van de hoofdregel van art. 150 Rv de bewijslast draagt van de feiten en omstandigheden die de door hem voorgestane uitleg ondersteunen. Zie bijv. HR 7 december 2001, NJ 2002, 494, en HR 11 september 2009, RvdW 2009, 1006. Zie voorts T.F.E. Tjong Tjin Tai, Bewijs van de (inhoud van de) overeenkomst, NJB 2008, blz. 810 e.v., blz. 813, en R.P.J.L. Tjittes, Uitleg van schriftelijke contracten, 2009, blz. 49.

8. Indien de feiten en omstandigheden die van belang zijn voor de uitleg van een overeenkomst niet zijn betwist of, eventueel na bewijslevering, zijn komen vast te staan, is bewijslevering niet (meer) aan de orde en is de uitleg van de overeenkomst een juridische beoordeling en geen onderwerp van bewijs. Vgl. Tjittes, a.w., blz. 49 en 55.

9. Dit betekent dat een bewijsaanbod betreffende de uitleg van een overeenkomst betrekking moet hebben op feiten of omstandigheden die een voorgestane uitleg kunnen ondersteunen. Vgl. W.D.H. Asser, Bewijslastverdeling, 2004, blz. 206; Tjong Tjin Tai, a.w., blz. 813-815; Asser/Harkamp & Sieburgh 6-III*, 2010, nr. 377. Het aanbod om een bepaalde uitleg te bewijzen zonder dat dit aanbod betrekking heeft op de feitelijke constellatie waarop die uitleg is gegrond, komt neer op een bewijsaanbod dat betrekking heeft op een zuiver juridische vraag en is dus ondeugdelijk, omdat het niet ter zake dienend is, dat wil zeggen niet betrekking heeft op feiten die tot de beslissing van de zaak kunnen leiden (art. 166 lid 1 Rv).

10. In het onderhavige geval heeft het hof het bewijsaanbod van [eiser] c.s. gepasseerd op grond van de overweging dat in dat aanbod niet voldoende duidelijk staat omschreven wat te bewijzen wordt aangeboden. Daarmee heeft het hof geen oordeel uitgesproken over de vraag of op [eiser] c.s. dan wel op [verweerder] c.s. de bewijslast rust, doch kennelijk slechts tot uitdrukking willen brengen dat het bewijsaanbod van [eiser] c.s. ondeugdelijk is, omdat niet (voldoende duidelijk) wordt aangegeven op welke, voor de uitleg van de overeenkomst relevante feiten en omstandigheden het bewijsaanbod betrekking heeft. Onderdeel 1 faalt derhalve wegens gebrek aan feitelijke grondslag.

11. Onderdeel 2 van het middel klaagt dat het hof heeft miskend dat de door [eiser] c.s. gedane bewijsaanbiedingen voldoende zijn om tot tegenbewijs te worden toegelaten, nu een gespecificeerd bewijsaanbod niet noodzakelijk is om tot tegenbewijs te worden toegelaten.

12. Het onderdeel faalt. Zoals hiervoor reeds is aangetekend, moet worden aangenomen dat het hof het bewijsaanbod van [eiser] c.s. niet heeft verworpen op de grond dat het onvoldoende is gespecificeerd, maar op de grond dat het niet terzake dienend is. Ook indien ervan uit moet gegaan dat het bewijsaanbod van [eiser] c.s. (memorie van antwoord sub 86; pleitnotitie blz. 6) een tegenbewijsaanbod is, dient het te voldoen aan de eis dat het terzake dienend is. Duidelijk moet zijn op welke door [verweerder] c.s. in verband met de uitleg van de regeling gestelde feiten of omstandigheden het tegenbewijsaanbod betrekking heeft. Het hof heeft geoordeeld dat niet voldoende duidelijk is wat [eiser] c.s. te bewijzen aanbieden en daarmee aangegeven dat het bewijsaanbod ondeugdelijk, want niet terzake dienend is. Dit oordeel is feitelijk en niet onbegrijpelijk nu het aanbod slechts inhoudt dat "[eiser] expliciet bereid is [betrokkene 1] als getuige te horen" (pleitnotitie blz. 6), maar niet aangeeft op welke voor de uitleg van de regeling relevante feiten of omstandigheden het bewijsaanbod betrekking heeft. Het hof heeft derhalve het recht niet geschonden door aan het bewijsaanbod van [eiser] c.s. als niet terzake dienend voorbij te gaan.

13. Onderdeel 3 van het middel houdt een motiveringsklacht in die voortbouwt op onderdeel 1. Nu dit onderdeel faalt wegens gebrek aan feitelijke grondslag, kan ook onderdeel 3 geen doel treffen.

14. Onderdeel 4 van het middel neemt tot uitgangspunt dat moet worden aangenomen dat op [eiser] c.s. de bewijslast rust met betrekking tot hun stelling dat de regeling van februari 2007 geen finale regeling inhoudt, en betoogt dat 's hofs beslissing om het bewijsaanbod van [eiser] c.s. te passeren ook onder dat uitgangspunt onjuist is, omdat het bewijsaanbod relevant en voldoende concreet is.

15. Het onderdeel zal geen doel kunnen treffen. Zoals eerder is aangetekend heeft het hof in r.o. 13 geoordeeld dat [eiser] c.s. niet voldoende duidelijk hebben aangegeven op welke, voor de uitleg van de overeenkomst relevante feiten en omstandigheden hun bewijsaanbod betrekking heeft. Het is derhalve als bewijsaanbod op de hiervoor onder 7 t/m 9 genoemde gronden ondeugdelijk, zodat het hof, ook indien het zou hebben geoordeeld dat de bewijslast op [eiser] c.s. rustte, zonder schending van enige rechtsregel aan het bewijsaanbod voorbij mocht gaan.

16. Onderdeel 5 van het middel verwijt het hof in r.o. 11 weliswaar het juiste juridische criterium ter bepaling van hetgeen partijen in de regeling van februari 2007 zijn overeengekomen te hebben vooropgesteld, maar dit criterium niet te hebben toegepast, aangezien het hof in r.o. 12 en 12.1 geen kenbare aandacht heeft besteed aan de stellingen van [eiser] c.s. omtrent het verloop van de contacten tussen partijen over een regeling en de wijze waarop de uiteindelijke regeling is totstandgekomen.

17. Het onderdeel berust naar mijn oordeel op een verkeerde lezing van het bestreden arrest. Het hof heeft niet slechts lippendienst aan het Haviltex-criterium bewezen, maar heeft dit criterium bij zijn uitleg van de regeling ook daadwerkelijk toegepast. Het hof heeft immers - geheel in lijn met het criterium en met de artt. 3:35 en 6:248 BW - in r.o. 12.1 doorslaggevend geoordeeld dat [verweerder] c.s. de toezegging van [eiser] c.s. om de huur tot uiterlijk 12 maart 2007 te betalen in redelijkheid zo hebben mogen verstaan dat [eiser] c.s. geen aanspraak zouden maken op de beweerdelijk door hen geleden schade (bestaande uit ten onrechte betaalde huurpenningen) wegens het voortduren van de huurovereenkomst. Met zijn overweging in de tweede alinea van r.o. 12.1 (het had voor de hand gelegen dat [eiser] c.s. - zo zij hun gepretendeerd recht op schadevergoeding niet hadden willen prijsgeven - tegelijkertijd met het doen van de toezegging om de huur door te betalen tot uiterlijk 12 maart 2007, een voorbehoud ter zake van de schade hadden gemaakt, hetgeen zij niet hebben gedaan) is het hof afdoende ingegaan op de door het onderdeel bedoelde stellingen van [eiser] c.s.

18. Onderdeel 6a van het middel komt op tegen hetgeen het hof heeft overwogen in de slotalinea van r.o. 12.1 en betoogt dat het door het hof aldaar gememoreerde nu juist wel een sterke aanwijzing is dat met de regeling van februari 2007 ter zake van een eventuele finale regeling iets anders is beoogd dan in de eerder voorgestelde regeling.

19. Het onderdeel faalt. Het betreft hier een waardering van feitelijke omstandigheden die aan het hof als feitenrechter is voorbehouden en die in het licht van hetgeen het hof heeft overwogen in de tweede alinea van r.o. 12.1 geenszins onbegrijpelijk is. Voor verdere toetsing is in cassatie geen plaats.

20. Onderdeel 6b van het middel faalt wegens gebrek aan belang. Waar het hof spreekt van "een door [verweerder] c.s. gedaan voorstel" is sprake van een kennelijke en voor partijen kenbare schrijffout, die verbeterd moet worden gelezen in die zin dat het voorstel is gedaan door [eiser] c.s. Zie bijv. HR 22 oktober 1999, NJ 1999, 799. Blijkens de door het onderdeel genoemde vindplaatsen in de gedingstukken gaat het immers niet om een door [verweerder] c.s., maar om een door [eiser] c.s. gedaan voorstel.

De conclusie strekt tot verwerping van het beroep.