Parket bij de Hoge Raad, 24-06-2011, BQ1689, 10/01595

Conclusie inzake:

[Eiseres]

tegen

Gemeente Tynaarlo

Feiten en het geding in feitelijke instantie

1.2 Voormelde onroerende zaken stonden in het kadaster vermeld ten name van [eiseres] (hierna: [eiseres]) als eigenaar, zodat de onteigening tegen haar is gericht. De Gemeente had aan [eiseres] een schadeloosstelling aangeboden van € 717.255, gerelateerd aan een prijs van € 35 per vierkante meter grond, waarbij alle kosten van de transactie en van eventueel noodzakelijke nieuwe afrastering en dergelijke voor rekening van de Gemeente zouden komen. Dit aanbod heeft [eiseres] verworpen. Bij vonnis van 18 februari 2009, verbeterd bij vonnis van 14 oktober 2009, heeft de Rechtbank het door de Gemeente aan [eiseres] te betalen voorschot op de schadeloosstelling bepaald op 90 percent van het aanbod van de Gemeente, derhalve op € 645.529,50. De Rechtbank heeft drie deskundigen benoemd teneinde de schadeloossteling voor [eiseres] te bepalen.

1.3 Het vonnis tot vervroegde onteigening is op 4 juni 2009 ingeschreven in de openbare registers. Op 25 mei 2009 heeft de Gemeente het voorschot ad € 645.529,50 aan [eiseres] uitbetaald.

1.5 Ter gelegenheid van de pleidooien hebben de deskundigen laten weten dat [eiseres] over het teveel ontvangen voorschot rente is verschuldigd, waarbij zij het rentepercentage stellen op 2, dit zijnde het te verrekenen voordeel dat een redelijk handelende onteigende van het teveel ontvangen voorschot kan hebben genoten.

1.7 De deskundigen hebben in hun definitieve rapport gebruik gemaakt van een exploitatieopzet van de Gemeente. Ter gelegenheid van de pleidooien heeft [eiseres] laten weten dat zij ervan heeft afgezien om de exploitatieopzet van de Gemeente in te zien omdat zij van de Gemeente geen reële mogelijkheid heeft gekregen om van de stukken kennis te nemen. Omtrent deze klacht heeft de Rechtbank het volgende overwogen:

2.13. In haar reactie op het concept deskundigenbericht heeft [eiseres] bezwaar gemaakt tegen het door de deskundigen in hun waardering naar de exploitatieberekening gehanteerde uitgangspunt dat de gemiddelde opbrengstwaarde € 200,00/m² bedraagt. De deskundigen hebben in hun definitieve rapport dat bezwaar gepareerd door de wijzen naar de gemiddelde opbrengsten zoals die zijn af te leiden uit paragraaf 11 van de exploitatieopzet van de gemeente. Daaruit blijkt dat de gemiddelde opbrengst voor woningbouw wordt geraamd op € 206,00/m² en dat de gemiddelde opbrengst voor kantorenbouw wordt geraamd op € 160,00/m². De deskundigen merken in hun definitief rapport op dat een gemiddelde opbrengst van € 200,00/m² in lijn is met de prognoses van de gemeente en dat zij een gemiddelde opbrengst van € 200,00/m² als reëel aanmerken.

2.14. Tijdens de pleidooien heeft [eiseres] laten weten dat zij ervan heeft afgezien om de exploitatieopzet van de gemeente in te zien omdat zij van de gemeente geen reële mogelijkheid heeft gekregen om van de stukken kennis te nemen. Het verwijt van [eiseres] is tweeërlei. [Eiseres] maakt de gemeente allereerst het verwijt dat de gemeente haar veel eerder de mogelijkheid had moeten geven om de gegevens in te zien. [Eiseres] verwijt de gemeente verder en dat de gemeente haar niet heeft toegestaan om een deskundige in te schakelen terwijl [eiseres] niet deskundig genoeg is om een exploitatieopzet te doorgronden.

2.15. De gemeente heeft bij de pleidooien weersproken dat het is gegaan zoals [eiseres] stelt. De gemeente heeft toegelicht dat zij [eiseres] op 17 april 2009 een brief heeft gestuurd waarin zij [eiseres] heeft bericht dat de gemeente een exploitatieberekening aan de deskundigen had gestuurd. In die brief is [eiseres] ook meegedeeld dat [eiseres] de exploitatieberekening mag inzien als de deskundigen de gegevens in hun rapport hanteren en alsdan onder de conditie dat de exploitatieberekening vertrouwelijk blijft. De gemeente heeft voorts verklaard dat zij, op het moment dat haar duidelijk was dat de deskundigen in hun rapport gebruik maakten van gegevens van de exploitatieberekening, aan [eiseres] heeft laten weten dat de vertrouwelijke stukken in het gemeentehuis lagen en dat zij die kon inzien. Het was [eiseres] volgens de gemeente wel degelijk toegestaan om daarbij aantekeningen te maken en om een deskundige mee te nemen, zij het onder de voorwaarde van geheimhouding. De gemeente stelt dat zij vervolgens van [eiseres] het bericht heeft ontvangen dat [eiseres] afzag van inzage.

De rechtbank gaat uit van de juistheid van de gang van zaken zoals die door de gemeente tijdens de pleidooien is uiteengezet, nu dit door [eiseres] niet, althans onvoldoende gemotiveerd, is weersproken, hetgeen gelet op de ernst van de verwijten die [eiseres] aan de gemeente maakt, wel op haar weg had gelegen.

2.16. Vast staat dat [eiseres] voor het eerst na het deskundigenrapport kennis heeft kunnen nemen van de -inhoud van de- exploitatieberekening, nu de deskundigen voor het eerst in hun rapport verwijzen naar gegevens uit de exploitatieberekening en de gemeente aan inzage de voorwaarde had gesteld dat eerst duidelijk moest zijn dat de gegevens door de deskundigen zouden worden gehanteerd. Hoewel daarmee vast staat dat [eiseres] pas in een rijkelijk laat stadium van de onteigeningsprocedure inzage kon krijgen in de exploitatieberekening, is dit stadium naar het oordeel van de rechtbank ook weer niet zodanig laat dat reeds daarom het vermoeden is gewettigd dat de tijd en gelegenheid voor een behoorlijke kennisneming ervan en een deugdelijke voorbereiding van het verweer ertegen, hebben ontbroken. De rechtbank neemt daarbij in aanmerking dat [eiseres] door de gemeente al bij brief van 17 april 2009 (korte tijd na de descente) op de hoogte was gesteld van het feit dat de gemeente de exploitatieberekening aan de deskundigen had doen toekomen. [Eiseres] wist daardoor dat de exploitatieberekening onderdeel uitmaakte van de stukken waarop de deskundigen zich zouden kunnen baseren. De rechtbank oordeelt verder van belang dat [eiseres] de exploitatieberekening ruim vóór de pleidooien nog kon inzien. Het lag naar het oordeel van de rechtbank op de weg van [eiseres] om feiten te stellen die de conclusie rechtvaardigen dat zij als gevolg van het feit dat zij voor het eerst na het rapport van de deskundigen maar nog vóór de pleidooien de exploitatieberekening mocht inzien, (processueel) is benadeeld. [Eiseres] heeft nagelaten die feiten te stellen. [Eiseres] heeft helemaal afgezien van inzage in de exploitatieberekening. Verder blijkt uit niets dat [eiseres] geen deskundige mocht inschakelen bij inzage van de exploitatieberekening. Dat de gemeente daar de voorwaarde van geheimhouding aan heeft verbonden, staat de gemeente naar het oordeel van de rechtbank vrij, gelet op het vertrouwelijke karakter van een exploitatieberekening. De rechtbank gaat daarom voorbij aan deze verwijten van [eiseres].

1.8 De beslissing van de Rechtbank de betaling van [eiseres] aan de Gemeente te vermeerderen met rente, is als volgt gemotiveerd:

2.27. [Eiseres] is aan de gemeente terugbetaling verschuldigd van het bedrag waarmee het voorschot (van € 645.529,50) de toe te leggen schadeloosstelling (van € 553.671,00) overtreft, zijnde € 91.858,50, te vermeerderen met een rente als hiema is bepaald vanaf de dag van betaling van het voorschot tot de dag van terugbetaling van het bedrag van € 91.858,50. De dag van betaling is door de gemeente gesteld op 25 mei 2009, hetgeen door [eiseres] niet is weersproken. De rechtbank zal in navolging van de deskundigen uitgaan van een rentepercentage van 2, zijnde dit het te verrekenen voordeel dat een redelijk handelend onteigende van het teveel ontvangen voorschot kan hebben genoten.

Het geding in cassatie

2.1 [Eiseres] heeft tijdig en ook overigens op regelmatige wijze beroep in cassatie ingesteld(4). De Gemeente heeft niet geantwoord. [Eiseres] heeft haar standpunt schriftelijk doen toelichten op de zitting van 17 december 2010.

2.2 Het eerste middel is gericht tegen de hiervoor in 1.7 weergegeven rechtsoverwegingen 2.14 t/m 2.16 van de Rechtbank. Middel I betoogt dat deze overwegingen en beslissingen onjuist zijn en/of niet voldoende begrijpelijk zijn en/of niet naar de eis der wet met redenen zijn omkleed, omdat de rechtbank met haar overwegingen in r.o. 2.16 heeft miskend dat zij de schadeloosstelling voor [eiseres] niet mocht vaststellen met gebruikmaking van het deskundigenrapport, nu dit deskundigenrapport tot stand is gekomen (mede) op basis van door de Gemeente aan deskundigen verstrekte exploitatiegegevens waarover [eiseres] niet beschikte en die aan [eiseres] niet bekend waren, althans heeft miskend dat de door de Gemeente aan [eiseres] geboden mogelijkheid om na de totstandkoming van het deskundigenrapport alsnog kennis te nemen van de exploitatiegegevens door inzage daarvan op voorwaarde van geheimhouding, onvoldoende was om recht te doen aan het beginsel van hoor en wederhoor en aan het recht van [eiseres] op een eerlijk proces in de zin van artikel 6 EVRM.

2.3 Het tweede middel is gericht tegen de hiervoor in 1.8 weergegeven rechtsoverweging 2.27 van de Rechtbank. Middel II betoogt dat het recht is geschonden en/of vormen zijn verzuimd, omdat de Rechtbank [eiseres] ten onrechte heeft veroordeeld tot betaling van rente over het door haar aan de Gemeente (terug) te betalen bedrag van € 91.858,50, aangezien hiermee een voordeel in mindering wordt gebracht op de vergoeding wegens het verlies van de werkelijke waarde van het onteigende en op de vergoeding van de waardevermindering van het overblijvende, hetgeen niet is toegestaan.

Beschouwing en beoordeling van de middelen

3.3 Voornoemde bepaling brengt naar mijn mening mee dat de artikelen 194 tot en met 207 van het Wetboek van Burgerlijke Rechtsvordering voor het onteigeningsrecht niet van toepassing zijn.(5) Een beroep op het beginsel van hoor en wederhoor kan in het onderhavige geval dus niet worden gebaseerd op artikel 198, lid 2, van het BRv. Wel kan in de onteigeningsprocedure een beroep worden gedaan op het beginsel van hoor en wederhoor, zoals dat is neergelegd in artikel 19 van het BRv en in artikel 6 van het Europees Verdrag tot bescherming van de rechten van de mens en de fundamentele vrijheden (hierna: EVRM).

3.4 Over de betekenis van artikel 6, lid 1, EVRM bij deskundigenonderzoek heeft het Europees Hof voor de Rechten van de Mens (hierna: EHRM) op 18 maart 1997 een uitspraak gedaan in de zaak Mantovanelli tegen Frankrijk.(6) In die zaak heeft het EHRM benadrukt dat de verplichting tot naleving van artikel 6, lid 1, EVRM rust op de rechter. Artikel 6, lid 1, EVRM geeft een partij daarom niet een recht aanwezig te zijn bij besprekingen van de deskundige met wederpartijen en derden, of kennis te nemen van stukken waarop de deskundige acht slaat. Essentieel is dat beide partijen steeds naar behoren kunnen participeren in de procedure bij de rechter. Naar het oordeel van het EHRM had het hieraan in deze zaak ontbroken.(7) Het EHRM overweegt in r.o 33 tot en met 36 als volgt:

3.5 In de zaak Cottin tegen België(8) heeft het EHRM deze overwegingen in grote lijnen overgenomen. Daarnaast heeft het EHRM in laatstgenoemde zaak bepaald dat de mogelijkheid voor een partij om later alsnog op een deskundigenrapport te reageren geen gelijkwaardig alternatief is voor participatie bij de totstandkoming van het deskundigenrapport. Volgens annotator Fernhout erkent het EHRM hiermee het psychologische verschijnsel dat een deskundige geneigd is om te volharden bij zijn eenmaal ingenomen standpunt, zelfs wanneer er overtuigende argumenten tegen dat standpunt worden gepresenteerd. Fernhout schrijft daarover:

Om te voorkomen dat een deskundig oordeel vertroebeld wordt door deze belief perseverance is het dus zaak de procedure zo in te richten, dat zoveel mogelijk voorkomen wordt dat deskundigen al een oordeel vellen vóórdat partijen zich over het onderzoek hebben kunnen uitlaten. Het EHRM blijkt dit scherp te zien. Eerst wordt vastgesteld dat het in zaken als deze gaat om een juridische beslissing waarvoor technische kennis nodig is, waarover de rechters zelf niet beschikken. Hoewel de rechter niet aan het oordeel van de deskundige is gebonden, zal dat oordeel normaal gesproken van doorslaggevende betekenis zijn (par. 31). Gelet op het genoemde psychologische verschijnsel overweegt het EHRM vervolgens terecht dat het op de een of andere manier ter discussie stellen van het oordeel van de deskundige achteraf dan niet kan gelden als gelijkwaardig aan het kunnen deelnemen aan het onderzoek zelf door daarbij aanwezig te zijn en daarbij opmerkingen te kunnen maken (par. 32).

3.6 In onteigeningsprocedures vertonen de aan de deskundige voorgelegde vragen aanzienlijke gelijkenis met de door de rechter te beslissen punten en kan de rechter niet zonder deskundige voorlichting beslissen.(9) Uit voormelde uitspraken van het EHRM volgt dat een partij in dat geval in beginsel de gelegenheid moet worden geboden kennis te nemen van stukken waarop de deskundige acht slaat. Bij de beoordeling van de vraag of een partij voldoende gelegenheid is geboden om de bevindingen van de deskundige effectief te becommentariëren, gaat het volgens het EHRM om een beoordeling van de procedure "as a whole".

3.7 De voormelde uitspraken van het EHRM passen in de vaste rechtspraak van de Hoge Raad inzake het fundamentele beginsel van hoor en wederhoor.(10) Uit die rechtspraak volgt dat de rechter beslist aan de hand van stukken tot kennisneming waarvan en uitlating waarover aan partijen voldoende gelegenheid is gegeven. De rechter mag, al dan niet na deskundigenbericht, geen acht slaan op gegevens die aan de ene partij wel bekend zijn en aan de andere niet, tenzij die ander daarmee heeft ingestemd.

3.8 Van een schending van het beginsel van hoor en wederhoor was sprake in het arrest van de Hoge Raad van 29 april 2005 inzake een onteigeningsprocedure.(11) In die zaak hadden de benoemde deskundigen in hun definitieve rapport de waarde van het onteigende begroot, uitgaande van een prijs van € 25 per vierkante meter, en deze waarde gebaseerd op de veronderstelling dat de asbest, waarvan melding werd gemaakt in een door de Provincie (de onteigenende partij) ontvangen rapport, door de onteigende partij was verwijderd en dat van bodemverontreiniging geen sprake was. Vóór de pleidooien had de Provincie aan de deskundigen en de onteigende een saneringsplan toegezonden. Naar aanleiding van dit saneringsplan hadden de deskundigen bij gelegenheid van de pleidooien hun begroting van de schadeloosstelling naar beneden bijgesteld in verband met de aanwezigheid van asbest. De Rechtbank had ter terechtzitting het door de onteigende partij gedane verzoek om aanhouding van de zaak teneinde hem de gelegenheid te bieden tot tegenonderzoek afgewezen. De Hoge Raad overweegt daarover onder meer het volgende:

3.10 Ter gelegenheid van de descente van de Rechtbank Assen op 1 april 2009 is door de Gemeente een nota van inlichtingen met producties overgelegd. De producties betreffen zowel de administratieve fase als de gerechtelijke fase sedert het tussenvonnis van 18 februari 2009. Van de descente is een proces-verbaal opgemaakt. Op blz. 3 van het proces-verbaal is onder meer het volgende vermeld:

In overleg met de deskundigen en de raadslieden van partijen bepaalt de rechter-commissaris, dat de deskundigen uiterlijk op 1 augustus 2009 het concept-rapport aan partijen zullen toezenden, partijen daarna tot 1 september 2009 de tijd hebben om te reageren op het concept-rapport, alsmede dat de deskundigen de reacties van partijen zullen verwerken in het definitief rapport.

De rechter-commissaris bepaalt tevens in overleg met de deskundigen en de raadslieden van partijen dat de nederlegging van het rapport van deskundigen als bedoeld in art. 35 Ow zal plaatsvinden op 1 oktober 2009, dat hiervan te zijner tijd kennis zal worden gegeven in het Dagblad van het Noorden en dat de terechtzitting als bedoeld in art. 37 Ow zal worden gehouden op dinsdag 10 november 2009 te 10.00 uur in het gebouw van de rechtbank te Assen.

3.11 Bij brief van 17 april 2009 heeft de advocaat van de Gemeente een zestal producties aan de deskundigen toegezonden. Deze brief luidt als volgt:

Mijne heren,

Bijgaand zend ik u elk een zestal stukken, welke ik doornummerend wil benoemen als productie 40 tot en met productie 45.

Voor de goede orde heb ik mijn "productie-overzicht Gemeente Tynaarlo" dat ik tijdens de descente van 1 april jl. hanteerde, uitgebreid door de genoemde producties aan die lijst toe te voegen, opdat het overzicht behouden blijve.

Ten aanzien van de producties 44 en 45 onderstreep ik ten overvloede dat deze stukken volstrekt vertrouwelijk zijn, niet openbaar.

De exploitaiteopzet 2008 productie 44 is door de Gemeenteraad vastgesteld in de vergadering van 24 juni 2008.

Ten aanzien van de producties 41 en 43 is nog te vermelden dat op de betrokken kaarten enkele bijzondere of nadere gegevens zijn afgedrukt (wat een separate brief scheelt).

Afschrift dezes zend ik aan de Rechter-Commissaris alsmede aan collega mr Arends te Assen.

Met verschuldigde hoogachting,

J.P. van Stempvoort

Bij brief van 17 april 2009 heeft de advocaat van de Gemeente voorts een kopie van voormelde brief en een set van de nadere producties naar de Rechter-Commissaris gezonden. Deze brief luidt als volgt:

Edelachtbare Heer,

Bijgesloten moge ik u doen toekomen een copie van mijn brief van heden aan deskundigen alsmede een set van de nadere producties 40 tot en met 45.

Vertrouwende u hiermede naar behoren te hebben geïnformeerd, verblijf ik,

met verschuldigde hoogachting,

J.P. van Stempvoort

c.c. mr M. Arends te Assen

3.12 Op 10 augustus 2009 hebben de deskundigen een ontwerp-advies uitgebracht, waarin zij de schade die [eiseres] lijdt als gevolg van de onteigening taxeren op € 553.671. In het ontwerp-advies is onder meer de volgende passage opgenomen:

Eiseres heeft, met name in producties 44 en 45, uitvoerige inlichtingen verschaft met betrekking tot de omvang van de reeds gemaakte en voor de realisering nog te verwachten kosten, de geprognosticeerde prijsstijgingen en renteverliezen, de gerealiseerde en nog te verwachten opbrengsten alsmede de geprognosticeerde opbrengstenstijgingen. Deskundigen voegen van de onderscheidene overgelegde stukken de als bijlage 11 bij productie 44 (Ter Borch Exploitatieopzet 2008) behorende samenvatting bij dit advies (bijlage 6).

12. De conclusie uit deze stukken is allereerst dat de ontwikkeling van het complex op de peildatum nog niet zo ver was voortgeschreden dat uit de exploitatieopzet dan wel enig daarvoor in de plaats te stellen alternatief conclusies voor de grondprijs kunnen worden getrokken die niet voor tegenspraak vatbaar zijn. Een exploitatieberekening zal nu eenmaal, met name zolang de afronding van de exploitatie niet in zicht is, veel marges en onzekerheden bevatten. Zo moeten aannames worden gemaakt met betrekking tot de voor de eindwaarden in aanmerking te nemen datum, de in aanmerking te nemen rente, de te verwachten kosten en de te verwachten opbrengsten alsmede het verloop daarvan gedurende de planperiode. Bij bepaling van de waarde zal voorts in aanmerking worden genomen dat een projectontwikkelaar, indien deze het gebied ontwikkelt, rekening zal houden met ondernemersloon, winst en risico. Deze zal voorts de bijdragen aan de bovenwijkse voorzieningen kritisch bekijken. Een en ander neemt niet weg dat een exploitatieopzet een functie kan vervullen bij de beoordeling van de vraag in hoeverre bij aankoop van percelen in een complex meer of minder ruimte is voor het hanteren van aankoopprijzen boven, in dit geval, de agrarische waarde.

3.13 Bij brief van 11 september 2009 heeft de advocaat van [eiseres] op het ontwerp-advies gereageerd. In die reactie wordt toegelicht waarom [eiseres] zich niet kan vinden in de motivering en de uiteindelijke conclusie van het ontwerp rapport.

3.14 In het advies van deskundigen van 24 september 2009 is de onder 3.12 weergegeven passage uit het ontwerp-advies van 10 augustus 2009 ongewijzigd overgenomen. Voorts hebben de deskundigen als volgt gereageerd op de opmerkingen van [eiseres] naar aanleiding van het ontwerp-advies:

Het is gedaagde onduidelijk hoe deskundigen de gemiddelde opbrengstwaarde van EUR 200,--/m² hebben berekend per de peildatum. Gedaagde noemt vervolgens de "duurste" kavels en niet de kavels welke zijn bestemd voor sociale woningbouw en kantorenbouw. Deskundigen verwijzen naar productie 44 van eiseres (de exploitatieopzet) en wel met name naar paragraaf 11 waaruit blijkt dat de gemiddelde opbrengst voor woningbouw wordt geraamd op EUR 206,--/m² en de gemiddelde opbrengst voor kantorenbouw wordt geraamd op EUR 160,--/m². De gemiddelde opbrengst van EUR 200,--/m² is derhalve op de datum van de onteigening in lijn met de prognoses van eiseres en wordt door deskundigen als reëel aangemerkt. Deskundigen merken in dit verband op dat (1) de exploitatieberekening van eiseres ten tijde van een gunstiger onroerendgoedmarkt is gemaakt dan de markt ten tijde van de peildatum en (2) er gemeenten zijn die kortingen geven op de uitgifteprijzen van bouwkavels omdat deze (te) slecht verkocht worden. Deskundigen merken in dit verband voorts op dat een (te) hoge grondprijs de verkoop doet stagneren hetgeen leidt tot extra renteverliezen.

3.15 Op 16 oktober 2009 is het advies van deskundigen van 24 september 2009 ter griffie van de rechtbank Assen gedeponeerd.

3.16 In zijn pleitaantekeningen van 10 november 2009 heeft de advocaat van [eiseres] als volgt gereageerd op de onder 3.14 weergegeven reactie van de deskundigen:

De deskundigen hebben verwezen naar de gemiddelde opbrengsten zoals valt af te leiden uit paragraaf 11 van de exploitatieopzet 2008 (productie 44 zijdens de gemeente). Ten aanzien van de verwijzing naar de exploitatieopzet merkt [eiseres] het volgende op.

Allereerst geldt dat zij pas zeer recent de gelegenheid heeft gekregen om deze gegevens in te zien. Naar aanleiding van de opmerkingen van [eiseres] op het ontwerp advies van de deskundigen, hebben de deskundigen namelijk kenbaar gemaakt dat zij gebruik hebben gemaakt van de exploitatieopzet. Omdat het [eiseres] tot op dat moment niet bekend was dat de deskundigen van de producties 44 en 45 van de gemeente gebruik hadden gemaakt, heeft [eiseres] om inzage verzocht. Na enige moeite heeft de gemeente inzage door [eiseres] toegestaan, doch [eiseres] heeft uiteindelijk van inzage afgezien. Ten eerste omdat [eiseres] van mening is dat zij veel eerder inzage had moeten hebben in deze financiële gegevens (en niet pas een week voordat het pleidooi plaats vindt) en ten tweede omdat [eiseres] zich niet deskundig genoeg om een exploitatieopzet te doorgronden en terwijl inschakeling van een eigen deskundige niet was toegestaan.

3.19 In voornoemd arrest was evenals in de voorliggende zaak sprake van een aan de onteigende bij een vervoegd uitgesproken onteigening toegekend voorschot dat de hem uiteindelijk toekomende schadeloosstelling te boven ging. Omtrent de door de Staat gederfde rente over de voorschotten minus de schadeloosstellingen, overwoog de Rechtbank in het eindvonnis het volgende:

In het beroepschrift in cassatie werd betoogd dat deze beslissing onjuist is en in strijd met het onteigeningsrecht, omdat (A) iemand die ten gevolge van de betaling van voorschotten meer heeft ontvangen dan hem als schadeloosstelling toekomt, niet tot iets meer of anders verplicht is dan tot terugbetaling van het teveel ontvangen bedrag aan de onteigenende partij, en (B) indien de ontvanger van het voorschot in bedoeld geval wel tot meer verplicht zou zijn dan tot terugbetaling van het verschil tussen voorschot en schadeloosstelling, er geen verplichting bestaat tot betaling van de wettelijke rente over dat verschil aan de onteigenende partij.

3.20 De Hoge Raad beoordeelde deze klacht in zijn arrest als volgt:

De Hoge Raad vernietigde het vonnis van de Rechtbank en verwees de zaak om het onder 5.2 bedoelde voordeel vast te stellen.

3.21 De Hoge Raad volgde met dit oordeel de conclusie van A-G Moltmaker die onder meer het volgende had betoogd:

3.22 Uit voormeld arrest volgt dat, wanneer het aan de onteigende toegekende voorschot de hem uiteindelijk toekomende schadeloosstelling te boven gaat, het genot van dat voorschot een voor verrekening in aanmerking komend voordeel is. Daaraan doet niet af dat artikel 54t, lid 3, van de Onteigeningswet slechts melding maakt van een verplichting tot terugbetaling van het te veel ontvangen bedrag zelf. Naar mijn mening geeft het door middel II bestreden oordeel van de Rechtbank dan ook geen blijk van een onjuiste rechtsopvatting. Het oordeel dat de rente moet worden vastgesteld op 2 percent is van feitelijke aard, en is, gelet op de in het jaar 2009 geldende rentestand, mijns inziens niet onbegrijpelijk. Middel II faalt naar mijn mening dus.

Conclusie

De conclusie strekt ertoe dat het beroep in cassatie dient te worden verworpen.

Advocaat-Generaal