Parket bij de Hoge Raad, 19-12-2014, ECLI:NL:PHR:2014:2483, 14/01396

Het principale cassatiemiddel bevat drie onderdelen en diverse subonderdelen.

Onderdeel 1, dat uiteenvalt in vier subonderdelen, betreft de hiervoor in 1.6 onder 1 genoemde vordering van € 70.000,- in verband met de wisseltransactie. Het onderdeel richt zich tegen de rechtsoverwegingen 3, 5 en 6 van de tussenbeschikking alsmede tegen rechtsoverweging 4 van de eindbeschikking. Daarin heeft het hof als volgt geoordeeld (voor de volledigheid citeer ik ook rechtsoverweging 4 van de tussenbeschikking en voorts ook rechtsoverweging 10 omdat daarop door de man een beroep wordt gedaan):

Tussenbeschikking

3. De vrouw stelt als eerste grond voor haar hoger beroep dat de rechtbank ten onrechte de vordering van de vrouw op de man van € 70.000,-, plus de wettelijke rente, heeft afgewezen. De man heeft zonder haar toestemming op 28 oktober 2005 een bedrag van € 200.000,- opgenomen bij de op haar naam staande rekening bij de Credit Lyonnais bank te Frankrijk en dit geld gebruikt voor een illegale geldtransactie waarbij hij vals geld terugkreeg. De man heeft een verleden van valsheid in geschrifte en verduistering. De man was met betrekking tot deze rekening uitsluitend gemachtigd om onkosten ten behoeve van de gemeenschappelijke huishouding van partijen te betalen. Van de € 200.000,- heeft de vrouw € 130.000,- in materialen terug ontvangen, zodat de man nog € 70.000,- aan de vrouw verschuldigd is.

4. De man bestrijdt de stellingen van de vrouw en stelt dat het juist de vrouw was die het initiatief heeft genomen voor deze illegale geldtransactie. Voorts stelt de man dat de rekening ook gevoed werd met gelden die van hem afkomstig waren.

5. Het hof overweegt als volgt. Partijen zijn gehuwd op huwelijkse voorwaarden inhoudende uitsluiting van iedere gemeenschap van goederen. Vaststaat dat het geld stond op een rekening ten name van de vrouw. Het hof gaat er in beginsel vanuit dat het saldo op die rekening toebehoorde aan de vrouw tenzij de man het tegendeel aantoont. De enkele stelling van de man dat het geld wat op die rekening staat niet van de vrouw is, is onvoldoende. De man heeft in deze niet voldaan aan zijn stelplicht. Voorts staat tussen partijen vast dat de man € 200.000,- van deze rekening heeft opgenomen. De rechtsvraag die partijen verdeeld houdt, is of de man bevoegd was met betrekking tot deze geldtransactie.

6. Naar het oordeel van het hof is het aan de man om zijn stelling te bewijzen dat hij van de vrouw toestemming heeft gekregen om op 28 oktober 2005 een bedrag van € 200.000,- van de rekening op te nemen voor de wisseltransactie, waarbij hij Zwitserse franken zou omwisselen voor euro’s. De man heeft bewijs aangeboden door het doen horen van [betrokkene 1]. Het hof zal de man daartoe in de gelegenheid stellen.

10. Het hof overweegt als volgt. Uit de gewisselde stukken van partijen volgt dat zowel de vrouw als de man bevoegd waren om over de nummerrekening te beschikken. De vrouw is gehouden feiten en omstandigheden te stellen waaruit volgt dat het tegoed op de bankrekening uitsluitend haar toekwam en de man niet bevoegd was om over het bedrag van € 43.341,75 te beschikken. Uit de stukken en uit de verklaringen ter terechtzitting blijkt van een consistente gedragslijn tussen partijen waarbij de man grote bedragen overboekte of opnam van de rekening van de vrouw en de vrouw daarvan tijdens de huwelijkse samenleving geen rekening en verantwoording verlangde. Het hof is met de rechtbank van oordeel dat de vrouw niet aan deze stelplicht met betrekking tot het hiervoor vermelde bedrag heeft voldaan.

Eindbeschikking

4. Naar het oordeel van het hof heeft de man niet bewezen dat de vrouw hem heef gemachtigd om € 200.000,- op te nemen van de rekening. De vraag is natuurlijk of hij die machtiging nog nodig had, gezien het feit dat bij opening van de rekening partijen elkaar over en weer hebben gemachtigd om over die rekening te beschikken. Gezien het bijzondere karakter van de opname van € 200.000,- had de vrouw daarin naar het oordeel van het hof wel moeten worden gekend en had de man daartoe wel machtiging nodig. Nu de brief van 18 oktober 2005, gelet op de gemotiveerde betwisting daarvan door de vrouw, niet geloofwaardig is, moet de conclusie zijn dat het bewijs niet is geleverd.”

Het hof heeft met betrekking tot de rekening bij de CLB in zijn tussenbeschikking in de rechtsoverwegingen 3 en 4 het partijdebat weergegeven. Deze weergave betreft een aan het hof als feitenrechter voorbehouden uitleg van de gedingstukken waarover in cassatie niet kan worden geklaagd.

Het oordeel van het hof in rechtsoverweging 3 dat de vrouw heeft gesteld dat de man met betrekking tot de CLB-rekening uitsluitend was gemachtigd om onkosten ten behoeve van de gemeenschappelijke huishouding van partijen te betalen, is niet onbegrijpelijk nu de vrouw dat in haar beroepschrift onder 22 met zoveel woorden heeft gesteld, te weten dat de machtiging van de man met betrekking tot de CLB-rekening “niet verder strekte dan tot toestemming aan de man om alleen uitgaven voor de gezamenlijke huishouding te doen”. De vrouw heeft voorts onder 23 gesteld dat “machtiging van de man op de betreffende rekening bij Credit Lyonnais nimmer tevens de bevoegdheid voor man [heeft] ingehouden om voor een wisseltransactie op straat het astronomische bedrag van € 200.000,00 op te nemen.”

De essentie van zowel de stelling van de vrouw als het oordeel van het hof is dat de man alleen over de CLB-rekening mocht beschikken voor zover het uitgaven ten behoeve van de gemeenschappelijke huishouding van partijen betrof en de desbetreffende opname voor een wisseltransactie was bestemd.

Dat het hof in rechtsoverweging 10 met betrekking tot de nummerrekening bij de Clariden Bank heeft geoordeeld dat de vrouw feiten en omstandigheden dient te stellen waaruit volgt dat het tegoed op die rekening uitsluitend aan haar toekwam en de man niet bevoegd was om over het bedrag van € 43.341,75 te beschikken, hangt samen met de conclusie die het hof uit de gewisselde stukken op dat punt trekt, te weten dat beide partijen bevoegd waren over die rekening te beschikken⁵, dus zonder bovengenoemde beperking ten behoeve van de gemeenschappelijke huishouding van partijen. Dit oordeel met betrekking tot de Clariden-rekening brengt niet mee dat het hof in zijn tussenbeschikking diezelfde gevolgtrekking had moeten maken met betrekking tot de CLB-rekening.

Daar komt bij dat is vastgesteld dat partijen met regelmaat onroerend goed hebben gekocht, opgeknapt en verkocht waarbij zij gebruik maakten van de Clariden-rekening. Voor zover het hof bij zijn oordeel heeft meegewogen dat de Clariden-rekening daarmee een andere functie had, is dat oordeel eveneens niet onbegrijpelijk.

Het hof heeft vervolgens in rechtsoverweging 5 van de tussenbeschikking – in cassatie niet bestreden – vastgesteld dat partijen met uitsluiting van iedere gemeenschap van goederen waren gehuwd, dat de CLB-rekening op naam van de vrouw stond en dat de man een bedrag van € 200.000,- van deze rekening heeft opgenomen. Het hof heeft voorts geoordeeld dat de man onvoldoende gemotiveerd heeft gesteld dat het geld op de CLB-rekening niet van de vrouw is. Ook dit betreft een feitelijk oordeel.

Op basis van deze feitelijke vaststellingen en oordelen heeft het hof voorshands tot uitgangspunt genomen dat het saldo op die rekening aan de vrouw toebehoorde en heeft het hof de man opgedragen om, overeenkomstig zijn aanbod, zijn stelling te bewijzen dat hij van de vrouw toestemming heeft gekregen om op 28 oktober 2005 een bedrag van € 200.000,- van de CLB-rekening op te nemen voor de wisseltransactie, waarbij hij Zwitserse franken zou omwisselen voor euro’s.

In dat licht geeft de bewijsopdracht aan de man niet blijk van een onjuiste rechtsopvatting en is deze ook niet onvoldoende begrijpelijk gemotiveerd.

Overlaten van bestuur binnen het huwelijk (art. 1:90 lid 3 BW)

Volgens het onderdeel dient bij de beoordeling van de juistheid van de gegeven bewijsopdracht de problematiek te worden betrokken van art. 1:90 lid 3 BW. Dat voorschrift houdt in dat tussen de echtgenoot die het hem toekomend bestuur overlaat aan de andere echtgenoot, en deze laatste de bepalingen omtrent opdracht van overeenkomstige toepassing zijn, met inachtneming van de aard van de huwelijksverhouding en de aard der goederen.

Overigens is pas in de cassatieprocedure voor het eerst een beroep op art. 1:90 lid 3 BW gedaan. Ik bespreek deze rechtsfiguur van het ‘overlaten’ van bestuur binnen het huwelijk met het oog op het eventueel ambtshalve toepassen ervan⁶.

“3.1 (…) Het hof heeft vooropgesteld dat art. 1:91 BW (oud, toev. W-vG), op grondslag waarvan de vordering moet worden beoordeeld, er naar zijn tekst en strekking toe noopt te dezen meer in het bijzonder rekening te houden met de zich in concreto voordoende — onder meer der pp. verhouding betreffende — feiten en omstandigheden. Daarmee heeft het hof o.m. tot uiting gebracht dat te dezen gelet moet worden op de situatie die in het bijzonder tussen deze pp. bestond en op de aard van de goederen waarom het hier in het bijzonder ging.

Gelet op de omstandigheden van het onderhavige geval geeft het oordeel van het hof dat op de man de bewijslast rust, ook als aan art. 1:90 lid 3 BW wordt toegekomen, niet blijk van een onjuiste rechtsopvatting. Het gaat immers om een wisseltransactie, die volgens de vrouw geen betrekking had op het betalen van onkosten ten behoeve van de gemeenschappelijke huishouding van partijen, waartoe de man met betrekking tot de CLB-rekening wel was gemachtigd. Ook de man is er klaarblijkelijk van uitgegaan dat het geen ‘normale’ transactie betrof, aangezien hij heeft gesteld dat de vrouw hem voor deze geldopname toestemming had verleend. Uit rechtsoverweging 4 van de eindbeschikking blijkt dat het hof het bijzondere karakter van de opname van € 200.000,- in aanmerking heeft genomen, waaraan het hof de gevolgtrekking heeft verbonden (i) dat de vrouw daarin had moeten worden gekend en (ii) de man daartoe een bijzondere machtiging nodig had.

Nu art. 1:90 lid 3 BW m.i. hoe dan ook niet tot het beoogde resultaat kan leiden, kan in het midden blijven of het hof het artikel ambtshalve had moeten toepassen.

“Het hof is op dezelfde gronden als de rechtbank van oordeel dat er geen rechtens relevante gronden zijn aangevoerd om af te wijken van de overeenkomst van huwelijkse voorwaarden van partijen. Bij het aangaan van het huwelijk hebben partijen expliciet gekozen voor huwelijkse voorwaarden en tijdens het huwelijk hebben partijen hun huwelijkse voorwaarden niet gewijzigd. Uit het verhandelde ter zitting en de overgelegde stukken blijkt voorts dat de wil van partijen erop gericht was om onder huwelijkse voorwaarden te trouwen en dat er diverse vermogensbestanddelen uitsluitend op naam van de vrouw stonden. Dat de man achteraf een andere keuze wenst te maken met betrekking tot het huwelijksgoederenregime doet daar niet aan af.”

“4.3 Voor zover het middel opkomt tegen 's hofs overweging dat ook de eisen van redelijkheid en billijkheid niet kunnen afdoen aan de tussen partijen overeengekomen huwelijkse voorwaarden, treft het evenwel doel, omdat het hof met dit oordeel heeft miskend dat een krachtens een overeenkomst van huwelijkse voorwaarden tussen partijen geldende regel niet toepasselijk is voor zover dit in de gegeven omstandigheden naar maatstaven van redelijkheid en billijkheid onaanvaardbaar is (vgl. onder meer HR 25 november 1988, nr. 13363, NJ 1989, 529, en HR 29 september 1995, nr. 15756, NJ 1996, 88). Daarbij verdient aantekening dat bij de beantwoording van de vraag of bij de afrekening tussen voormalige echtelieden na ontbinding van het huwelijk op grond van redelijkheid en billijkheid dient te worden afgeweken van de huwelijkse voorwaarden, zeer wel belang kan worden gehecht aan onderling overeenstemmend gedrag tijdens het huwelijk, ook als dat gedrag afweek van de huwelijkse voorwaarden.”

De uitzonderlijke situatie waarin na ontbinding van het huwelijk op grond van de redelijkheid en billijkheid kan worden afgeweken van de huwelijkse voorwaarden vereist terughoudendheid en (zeer) speciale omstandigheden. In het onderhavige geval heeft de rechtbank op grond van diverse feiten en omstandigheden geoordeeld dat de beperkende werking van de redelijkheid en billijkheid niet meebrengt dat de huwelijkse voorwaarden inhoudende volledige uitsluiting niet van toepassing zijn tussen partijen, bij welk oordeel het hof zich heeft aangesloten. Daarnaast heeft het hof feitelijk vastgesteld dat partijen bij het aangaan van het huwelijk expliciet hebben gekozen voor huwelijkse voorwaarden, dat hun wil erop gericht was om onder huwelijkse voorwaarden te trouwen, dat zij tijdens het huwelijk hun huwelijkse voorwaarden niet hebben gewijzigd en dat er diverse vermogensbestanddelen uitsluitend op naam van de vrouw stonden. In zoverre wijkt de casus in belangrijke mate af van die in het arrest van 2004.

Het oordeel van het hof in de bestreden rechtsoverweging dat er geen uitdrukkelijke wil bij beide partijen was om af te wijken van het door hen bij aanvang van het huwelijk gemaakte huwelijksgoederenregime, zodat de redelijkheid en billijkheid ook geen afwijking van dat regime meebrengen, geeft niet blijk van een onjuiste rechtsopvatting.

Het oordeel is ook niet onvoldoende begrijpelijk gemotiveerd. Voor zover de motiveringsklacht aan de eisen van art. 407 lid 2 Rv. voldoet, faalt deze omdat in de rechtsoverwegingen waarnaar het onderdeel verwijst, oordelen worden gegeven over de beschikkingsbevoegdheid tot bepaalde rekeningen en de houding van de vrouw ten opzichte van de door de man op de Clariden-rekening verrichte overboekingen, en niet over de gezamenlijk wil van partijen om het overeengekomen huwelijksgoederenregime opzij te zetten.

Onderdeel 2 faalt derhalve eveneens.

21. Ten slotte stelt de man dat de rechtbank ten onrechte het verzoek van de man heeft afgewezen om de vrouw te bevelen diverse documenten in het geding te brengen, alsmede [betrokkene 1] als getuige op te roepen. De rechtbank heeft in dit kader ten onrechte aangenomen dat het documenten zijn over het financiële handelen van de vrouw.

22. De vrouw bestrijdt de stellingen van de man. Ten aanzien van de vorderingen van de man op de vrouw is het aan de man om zijn stellingen te bewijzen, niet aan de vrouw om het tegendeel te bewijzen. Voorts heeft de man niet aangegeven hoe de door hem verzochte documenten zijn stellingen kunnen onderbouwen en wat hij met welk document precies wil bewijzen. De man dient in de eerste plaats zijn eigen bankafschriften over te leggen. Wat betreft het horen van [betrokkene 1] verwijst de vrouw naar hetgeen zij hierover in eerste aanleg heeft aangevoerd. Bovendien wijst de vrouw erop dat de man en [betrokkene 1] “partners” waren inzake de vals geld kwestie.

23. Het door de man in hoger beroep gedane verzoek ex artikel 843a van het Wetboek van Burgerlijke Rechtsvordering, te bepalen dat de vrouw alsnog medewerking verleent aan het verstrekken van inzage in of afschrift van bepaalde gegevens, zal het hof afwijzen. Dit artikel biedt immers niet de mogelijkheid voor het opvragen van documenten waarvan een partij indicaties heeft dat de wederpartij over die stukken beschikt en waarvan hij vermoedt dat zij wel eens steun zouden kunnen geven aan zijn stellingen.

Het onderdeel klaagt dat de afwijzing van het verzoek van de man rechtens onjuist is, althans onvoldoende is gemotiveerd. Daartoe wordt betoogd dat de man in zijn incidenteel appel o.a. inzage heeft gevorderd in kopieën van de aangifte inkomstenbelasting van de vrouw en diverse rekeningoverzichten van de vrouw, waaronder de CLB-rekening, waarmee aan het vereiste van ‘bepaalde bescheiden’ in art. 843a lid 1 Rv. is voldaan.

Volgens het onderdeel heeft de man daarnaast een rechtmatig belang bij deze bescheiden, nu dat voortvloeit uit de rechtsverhouding tussen partijen als ex-echtelieden. Het onderdeel betoogt – zakelijk weergegeven – dat het rechtmatig belang, met het oog op een eventuele verwijzingsprocedure, is gelegen in onderbouwing van zijn stelling dat sprake was van onderling overeenstemmend gedrag tijdens het huwelijk, dat afweek van de huwelijkse voorwaarden en in de verbetering van zijn bewijspositie met betrekking tot zijn stelling dat de gelden van de Credit Lyonnais rekening geheel of voor een deel van hem afkomstig waren.

De exhibitieplicht en ‘fishing expedition’ ¹⁶

Zie ik het goed dan heeft het hof met zijn oordeel dat art. 843a Rv. “niet de mogelijkheid biedt voor het opvragen van documenten waarvan een partij indicaties heeft dat de wederpartij over die stukken beschikt en waarvan hij vermoedt dat zij wel eens steun zouden kunnen geven aan zijn stellingen” het geval op het oog dat een partij niet bepaalde bescheiden opvraagt, maar op een ‘fishing expedition’ uit is.

Dat een verzoek op de voet van art. 843a Rv. niet mag dienen tot een fishing expedition is op zichzelf genomen juist.

De man heeft in zijn verweerschrift in hoger beroep tevens houdende incidenteel appel (nr. 86) als derde grief aangevoerd dat de rechtbank onterecht het verzoek van de man heeft afgewezen om de vrouw te bevelen diverse documenten in het geding te brengen alsmede dat de rechtbank in dit kader onterecht heeft aangenomen dat het documenten zijn over het financiële handelen van de vrouw¹⁹.

De man heeft deze grief (onder 87) in het teken geplaatst van zijn stelling dat het geld op de CLB-rekening volledig uit zijn aanvangsvermogen afkomstig was en het hof verzocht, “voor het geval de vorderingen van de man niet voor toewijzing gereed liggen, (…) de vrouw te sommeren de volgende gegevens en bewijsstukken in het geding te brengen:

- Kopie aangifte inkomstenbelasting in Nederland en Spanje, over de afgelopen 5 jaar, alsmede de jaarlijkse inkomsten uit vermogen inzake de Clariden Leuk portefuille.

- Kopieën van de banktransferenties van de opbrengsten uit de koop en wederverkoop van percelen, waaruit blijkt dat het huidige, door haar bewoonde perceel, uitsluitend met gelden van de vrouw zou zijn aangekocht.

- Kopieën van overzichten van alle bankrekeningen in naam van de vrouw, waaronder alle bankafschriften bij de LCL, over de laatste 6 jaar en uitleg te geven over de in 2009 geopende rekeningen bij de Deutsche Bank, een in naam van de vrouw en een in naam van haar moeder, [betrokkene 2], en een toelichting daarop, met name op een – naar de man onlangs vernam – overboeking van de rekening op naam van de man naar rekening nr. [002] ten name van [betrokkene 2]

- Het bewijs van de betaling door de vrouw van de aankoop van de Toyota Landcruiser.”