Parket bij de Hoge Raad, 14-08-2015, ECLI:NL:PHR:2015:1669, 14/05414

De cassatiedagvaarding begint met een lange inleiding. De eerste klacht is te vinden op p. 8. Onderdeel 1 is gekant tegen rov. 8.8.6 waarin het Hof in het midden laat of DMB de overeenkomst met [eiseres] c.s. op goede gronden heeft ontbonden. Het onderdeel waaiert uit in drie subonderdelen. ’s Hofs oordeel zou onverenigbaar zijn met hetgeen eerder in rov. 8.7.1 en 8.7.2 is overwogen. Kort gezegd: bij de beoordeling van het handelen van [verweerster] in de onderhavige zaak had het handelen van DMB mede aan de orde moeten komen (onderdeel 1.1). Het Hof zou voorts hebben miskend dat de Rechtbank heeft vastgesteld dat de overeenkomst niet op goede gronden is ontbonden en dat zulks derhalve uitgangspunt is, tenzij een daartegen gerichte grief van [verweerster] zou slagen (onderdeel 1.2). Tot slot zou het Hof ten onrechte een aantal essentiële stellingen hebben gepasseerd, met de juistheid waarvan de tekortkoming van DMB in de nakoming van haar verbintenissen uit de overeenkomst van 21 december 2007 met [eiseres] c.s. zou vaststaan (onderdeel 1.3).

Deze klachten zien eraan voorbij dat rov. 8.8.6 een obiter dictum is, wat alleen al blijkt uit de tournure aan het begin: ”Overigens merkt het hof nog op”. Het blijkt voorts heel duidelijk uit het slot van rov. 8.8.6: “ook al zou DMB de overeenkomst met [eiseres] c.s. niet op goede gronden hebben ontbonden, dan nog heeft [verweerster] gelet op het hiervoor overwogene niet onrechtmatig jegens [eiseres] c.s. gehandeld”. De dragende grond voor ’s Hofs oordeel is (dus) te vinden in rov. 8.8.5, waartegen het hierna onder 3.9 e.v. te bespreken onderdeel 3 opkomt.

Ten overvloede stip ik nog aan dat de klacht niet goed begrijpelijk is in het licht van de eerdere stellingen van [eiseres] c.s., naar ik begrijp inhoudend dat irrelevant is of DMB al dan niet terecht een beroep op ontbinding hebben gedaan; zie bijvoorbeeld de mva onder 106.

Onderdeel 2 richt zich tegen rov. 8.4. Het strekt ten betoge dat de twee-conclusie-regel meebracht dat het Hof aan de voor het eerst in de pleitnota in hoger beroep door [verweerster] betrokken stelling dat [eiseres] c.s. eerst aanspraak konden maken op betaling van € 15.000 per appartement “als aan de voorwaarde was voldaan dat DMB de grondcomponent aan Compaen had geleverd”, had moeten voorbijgaan nu [eiseres] c.s. de rechtsstrijd op dit punt niet ondubbelzinnig hebben aanvaard.⁶ In hun “nota van repliek” duiden [eiseres] c.s. deze stelling op p. 2 in fine aan als “de facto een nieuwe grief”; “een grond die wordt aangevoerd ten betoge dat de bestreden uitspraak dient te worden vernietigd”.⁷ Voor zover het Hof de twee-conclusie-regel niet heeft miskend en heeft geoordeeld dat deze regel niet eraan in de weg stond de beoogde stelling in de beoordeling te betrekken, is zijn oordeel volgens [eiseres] c.s. zonder nadere toelichting, die evenwel ontbreekt, onbegrijpelijk.

Deze klacht verbaast enigszins nu de beweerdelijk nieuwe stelling reeds is te lezen in art. 9 van de overeenkomst tussen DMB en [eiseres] c.s., zoals geciteerd in rov. 8.1.2 sub b van ’s Hofs arrest. Daar komt nog het volgende bij.

De litigieuze stelling is door [verweerster] niet opgeworpen als een nieuwe tot vernietiging strekkende grond; in elk geval is zij door het Hof niet als zodanig opgevat en in de beoordeling betrokken. [verweerster] wijst er in haar s.t. onder 18 terecht op dat het verloop van het processuele debat partijen aanleiding kan geven hun stellingen verder te ontwikkelen en te preciseren. Ook appellant heeft die vrijheid, met dien verstande dat hij daarbij in beginsel dient te blijven binnen de door de grieven getrokken grenzen van de rechtsstrijd.⁸ Het Hof heeft de stelling in de pleitnota onder 6 en 12 - niet onbegrijpelijk - aldus uitgelegd.⁹ De stelling is door het Hof niet als een zelfstandige grief beschouwd, maar in rov. 8.8.4 gegrond bevonden om vervolgens in rov. 8.8.5 als omstandigheid te worden betrokken bij de beoordeling van de vraag of [verweerster] zich had moeten onthouden van het sluiten van de “intentieovereenkomst”. Die laatste vraag lag met de door het Hof in rov. 8.8.1 genoemde grieven ter beoordeling voor.¹⁰ De hier besproken uitleg van stellingen is voorbehouden aan de rechter die over de feiten oordeelt en kan in cassatie niet op juistheid worden onderzocht.¹¹ Onbegrijpelijk is ’s Hofs oordeel niet.

De hier besproken, door het onderdeel gewraakte, stelling van [verweerster] vormt hierop een reactie. Gelet hierop en meer in het bijzonder op de omstandigheid dat [eiseres] c.s. deze stellingname in hun pleitnota in appel hebben herhaald, kan niet worden volgehouden dat zij de rechtsstrijd op dit punt niet ondubbelzinnig hebben aanvaard.¹²

Onderdeel 3 trekt ten strijde tegen rov. 8.8.5. De door onderdeel 3.1 geformuleerde klacht bouwt voort op het voorafgaande onderdeel en moet het lot daarvan delen.

Onderdeel 3.2 klaagt - kort gezegd - dat de (vermeende) voorwaardelijkheid van de verbintenis onverlet laat dat de verbintenis wel bestaat, zij het dan ook dat zij slechts werking heeft als aan de voorwaarde is voldaan. De “vermeende voorwaardelijkheid” zou niet relevant zijn voor de vraag of [verweerster] onrechtmatig jegens [eiseres] c.s. heeft gehandeld, wat door het Hof zou zijn miskend. Daarmee ontvalt, volgens [eiseres] c.s., ook de basis aan rov. 8.8.6 en 8.8.7 waarin wordt overwogen dat ‘gelet op het hiervoor overwogene’ en ‘gelet op het vorenstaande’ [verweerster] niet onrechtmatig heeft gehandeld jegens [eiseres] c.s.

We zagen al dat het Hof met juistheid heeft overwogen dat [eiseres] c.s. niet zonder meer aanspraak hadden op € 300.000. Juist is dan ook ’s Hofs oordeel dat het gaat om een “mogelijke aanspraak op € 300.000,00” (rov. 8.8.5). Ook slaat het Hof de spijker op de kop waar het in rov. 8.8.2 voorop stelt dat “het handelen met iemand terwijl men weet dat deze laatste door dat handelen een door hem met een derde gesloten overeenkomst schendt, op zichzelf jegens die derde niet onrechtmatig is”. Van onrechtmatigheid is pas sprake indien de aangesproken partij weet of behoort te weten dat haar wederpartij door het sluiten van de desbetreffende overeenkomst, kort gezegd, wanprestatie pleegt jegens een derde en bovendien sprake is van bijkomende omstandigheden.¹³

Bij deze stand van zaken heeft het Hof heel wel betekenis kunnen toekennen aan de omstandigheid dat [eiseres] c.s. een mogelijke aanspraak van € 300.000 hadden op DMB en dat gelet hierop hooguit geconcludeerd zou kunnen worden dat door het sluiten van de “intentieovereenkomst” aan [eiseres] c.s. de kans op een vergoeding van dit bedrag is ontnomen. Het brengt eens te meer mee dat sprake moet zijn van bijkomende omstandigheden vooraleer het etiket onrechtmatig handelen kan worden geplakt. Het onderdeel doet zelfs geen poging om uit te leggen welke bijkomende omstandigheden het Hof tot een ander oordeel hadden moeten brengen, laat staan waar in feitelijke aanleg beroep op dergelijke omstandigheden is gedaan.

Onderdeel 4 is gericht tegen rov. 8.9.2. In onderdeel 4.1 beklagen [eiseres] c.s. zich er in de eerste plaats over dat het Hof “een grondslag van hun vordering” volledig onweersproken heeft gelaten. Het neemt niet de moeite aan te geven wat die grondslag in zou houden, maar volstaat met verwijzing naar een aantal “randnummers” in de memorie van antwoord.

M.i. voldoet deze klacht niet aan de daaraan te stellen eisen. Uit het middel moet kunnen worden opgemaakt welke klacht eiser(es) tot cassatie voordraagt. Het ligt niet op de weg van de cassatierechter en de wederpartij om sprokkelenderwijs zelf een klacht te gaan concipiëren. De s.t. van mr. Alkema op p. 8 blijft steken in een situatie die “denkbaar is”, zonder dat wordt aangegeven dat en waarom die situatie zich hier voordoet. Ook [verweerster] is klaarblijkelijk niet duidelijk op welke (naar kennelijk wordt bedoeld: nieuwe) grondslag [eiseres] c.s. doelen, zo leid ik af uit de s.t. van mr. Van Schaick onder 26.

Daarmee zijn we aangeland bij de tweede klacht van onderdeel 4.1: het Hof zou ten onrechte de essentiële stelling hebben gepasseerd dat de ontbinding van de overeenkomst d.d. 21 december 2007 tussen [eiseres] c.s. en DMB niet is gebaseerd op de ontbinding van de overeenkomst d.d. 14 maart 2007 tussen DMB en Compaen, doch op de “intentieovereenkomst” d.d. 3 juli 2009 tussen DMB, Compaen en [verweerster] en dat dit “opzetje” een “rechtstreekse onrechtmatige daad van betrokkenen (...) oplevert”. [eiseres] c.s. verwijzen in dat verband naar hun memorie van antwoord onder 36.

De door het onderdeel geformuleerde stelling is ontoelaatbaar vaag. Niet duidelijk is wat, volgens [eiseres] c.s., de rol van [verweerster] bij “dit opzetje” zou zijn (geweest), wat toch niet onbelangrijk is wanneer zij wordt aangesproken op grond van onrechtmatige daad. Ook lezing van het weinig heldere exposé in de mva onder 36 brengt ons hier niet veel verder. Daarom voldoet ook deze klacht niet aan de daaraan te stellen eisen.

Slechts pour acquis de conscience stip ik nog aan dat het Hof, in cassatie niet bestreden, heeft overwogen dat niet kan worden geconcludeerd dat [verweerster] onrechtmatig heeft gehandeld door de vermeende wanprestatie uit te lokken of daarvan te profiteren (rov. 8.8.7 eerste volzin). Een ook maar enigszins begrijpelijke, van een feitelijk substraat voorziene, klacht hiertegen (of tegen hetgeen het Hof daarvoor heeft overwogen) is in geen velden of wegen te bekennen.

Ook onderdeel 4.2 richt pijlen op rov. 8.9.2 waarin het door [eiseres] c.s. gedane beroep op de door de Hoge Raad geformuleerde rechtsregel dat wanneer iemand zich contractueel heeft gebonden, waardoor de contractsverhouding waarbij hij partij is in het rechtsverkeer een schakel is gaan vormen waarmee de belangen van derden die aan dit rechtsverkeer deelnemen, in allerlei vormen kunnen worden verbonden, het hem niet onder alle omstandigheden vrijstaat de belangen te verwaarlozen die genoemde derden bij behoorlijke nakoming van het contract hebben.¹⁴ Volgens het onderdeel is niet in te zien waarom een beroep op deze arresten alleen mogelijk zou zijn als [verweerster] partij zou zijn geworden bij de overeenkomsten van 14 maart 2007 en/of 21 december 2007. Toen [verweerster] op 6 juli 2009 de overeenkomst met Compaen en DMB aanging, maakten [verweerster] en [eiseres] c.s. deel uit van dezelfde contractuele keten, al zou dat maar een ongedeeld tijdsmoment zijn geweest.

De klacht is onbegrijpelijk. In elk geval is mij niet duidelijk op welke overeenkomst van 6 juli 2009 wordt gedoeld en nog minder waarom [verweerster] daarbij partij was (al dan niet voor een ongedeeld tijdsmoment). Het onderdeel doet ook geen beroep op enige passage in de dingtalen waar iets nuttigs (ik bedoel: iets wat feitelijk handen en voeten heeft) op dit punt is aangevoerd.¹⁵ Reeds daarin vindt het onderdeel zijn Waterloo.

Zelfs als een regel zoals bepleit door het onderdeel zou mogen worden aangenomen en als veronderstellenderwijs zou worden aangenomen dat door [eiseres] c.s. iets begrijpelijks was aangevoerd over een “contractuele keten” waarvan [verweerster] deel uitmaakte of heeft uitgemaakt, zien [eiseres] c.s. voorbij aan hetgeen in de door hen aangeroepen arresten is te lezen. Daaruit blijkt heel duidelijk dat zich omstandigheden kunnen voordoen waaronder iemand zich de belangen van derden in een schakel in het rechtsverkeer moet aantrekken. In het arrest [...]/[...]¹⁶ werkt de Hoge Raad dat verder uit. Het onderdeel doet evenwel geen beroep op nadere omstandigheden en lijkt uit te gaan van de onjuiste veronderstelling dat het enkele deel uitmaken van een schakel in het rechtsverkeer voldoende is.

Ten overvloede nog het volgende. In cassatie is niet opgekomen tegen ’s Hofs oordeel in rov. 8.8.5 dat [verweerster] de belangen van [eiseres] c.s. onder ogen heeft gezien en zich deze belangen voldoende heeft aangetrokken. Dat oordeel kan moeilijk anders worden begrepen dan dat de vorderingen van [eiseres] c.s. hoe ook niet op de beoogde grondslag kunnen worden toegewezen.

Wanneer Uw Raad tot de slotsom zou komen dat het beroep moet worden verworpen, is afhandeling op de voet van art. 81 lid 1 RO mogelijk en m.i. ook aangewezen.