Parket bij de Hoge Raad, 06-02-2015, ECLI:NL:PHR:2015:55, 14/04452

“3.2.1 In hun pleitnota verzoeken [eisers] het hof terug te komen op de beslissing van de rolraadsheer van 10 december 2013 waarbij akte niet-dienen van het nemen van de memorie van grieven werd verleend. Zij voeren daartoe aan dat:

a) de memorie van grieven op 10 december 2013 vóór het roltijdstip van 10.00 uur per fax op de griffie van het hof is aangekomen;

b) de memorie van grieven op 10 december 2013 per post op de griffie van het hof is aangekomen, maar dat alleen niet bekend is op welk tijdstip.

Kern van de onderdelen 1 en 2⁵ (onderdeel 3 bevat een ‘voortbouwklacht’) is dat het hof, hoewel zijn oordeel in overeenstemming is met de letter van art. 2.1 van het procesreglement, ten onrechte de vóór het inlevertijdstip per fax ingediende memorie van grieven niet (alsnog) in behandeling heeft genomen. Volgens het middel is de gefaxte memorie tijdig aangekomen op de griffie en is de memorie voorts de volgende dag nog eens per post bezorgd. Het enige verzuim (aanleveren per fax in plaats van per post) is dus een dag later hersteld. De wederpartij is door deze gang van zaken niet benadeeld geweest. Daar staat tegenover dat de gevolgen voor [eisers] fataal zijn, nu op het ontbreken van grieven onherroepelijk een niet-ontvankelijkheid volgt.

Onderdeel 1 klaagt dat het bepaalde in artikel 2.1 van het procesreglement in verbinding met art. 33 lid 1 Rv er niet aan afdoet dat een op zichzelf tijdig per fax bij de griffie van het hof aangekomen memorie van grieven door het hof in behandeling had moeten worden genomen en geen akte niet-dienen had mogen worden verleend, althans indien deze memorie de volgende dag alsnog per post ter griffie wordt bezorgd.

Onderdeel 2 richt zich tegen het oordeel van het hof dat er – mede in verband met art. 1.6 en 1.15 van het procesreglement – evenmin andere redenen zijn gesteld of ambtshalve zijn gebleken die aanleiding zouden geven om terug te komen op de beslissing tot het verlenen van akte niet-dienen. [eisers] acht dit oordeel onjuist dan wel onvoldoende gemotiveerd in het licht van vijf in de cassatiedagvaarding omschreven essentiële omstandigheden die [eisers] hebben aangevoerd.

Het hof heeft voor zijn oordeel tot uitgangspunt genomen dat het in rechtsoverweging 3.2.2 geciteerde artikel 2.1 van het procesreglement bepaalt dat per telefax ingediende processtukken niet in behandeling worden genomen.

Deze onmogelijkheid is voor het eerst⁶ bepaald in het Landelijk procesreglement voor civiele dagvaardingszaken bij de gerechtshoven’ tweede versie van januari 2011⁷, en is ook opgenomen in artikel 2.1 van het Landelijk procesreglement voor civiele dagvaardingszaken bij de gerechtshoven’ derde versie van januari 2013⁸ en in de vierde versie van januari 2014⁹. Daarmee is de uitkomst van deze zaak bepalend voor de wijze van indienen van een memorie van grieven bij alle gerechtshoven.

“Naar hedendaagse opvattingen kan verzending per post of per fax daartoe even goed dienen als feitelijke aflevering aan het daartoe bestemde loket en dient zij deswege daarmede op één lijn te worden gesteld (vgl. resp.: HR 21 april 1978, NJ 1979, 343 en HR 27 november 1992, NJ 1993, 569). Daarbij is het aan de gerechten hun griffie met het oog op verzending van verzoekschriften per post en per fax zodanig in te richten dat óók ten aanzien van deze wijzen van indienen enerzijds in voldoende mate rekening wordt gehouden met de bij rechtszekerheid betrokken belangen van onder meer de wederpartij van de rechtzoekende, maar anderzijds de aan deze laatste ter beschikking staande termijnen niet worden verkort.”

“Mitsdien moet in cassatie ervan veronderstellenderwijs worden uitgegaan dat (…) op 1 oktober 2001 per fax haar memorie van grieven bij de griffie van het gerecht in eerste aanleg heeft ingediend. Uitgangspunt bij de beoordeling van het middel moet voorts zijn dat deze wijze van indiening aanvaardbaar is, zoals door de Hoge Raad is uiteengezet in zijn beschikking van 16 februari 1996, nr. 15847, NJ, 1997, 55, en dat geen reden bestaat hierover met betrekking tot het Nederlands-Antilliaanse en Arubaanse burgerlijk procesrecht anders te oordelen. Het hof had derhalve op deze fax acht moeten slaan, mits naleving van de Zegelverordening 1908 is gewaarborgd. Indien het hof dit heeft nagelaten omdat het van oordeel was dat een memorie van grieven niet per fax kan worden ingediend, geeft dat oordeel blijk van een onjuiste rechtsopvatting.”

De onder 2.5 en 2.6 genoemde jurisprudentie betreft de verzending per fax van het procesinleidend stuk in de verzoekschriftprocedure en zoals hiervoor onder 2.4 vermeld, bevatten de landelijke procesreglementen van de hoven ten aanzien van indiening per fax geen beperking als het gaat om het indienen van het beroepschrift en verweerschrift. Er geldt wel een verbod op het indienen per fax van andere processtukken.

De onder 2.9 geciteerde uitspraak betreft ook de verzoekschriftprocedure.

Uit de algemene formulering die de Hoge Raad kiest (“een redelijke, met de voortgang van de communicatietechniek rekening houdende en met de eisen van een goede procesorde verenigbare wetstoepassing”¹⁵ en “naar hedendaagse opvattingen”¹⁶) kan m.i. echter worden afgeleid dat de door de Hoge Raad aanvaarde mogelijkheid van indiening per fax ook geldt (i) voor andere stukken dan het procesinleidend stuk - hetgeen ook blijkt uit de onder 2.9 genoemde zaak - alsmede (ii) in dagvaardingszaken¹⁷.

Dat indiening van stukken per fax kan geschieden is vervolgens volmondig door de wetgever erkend. Bij de vernieuwing van het burgerlijk procesrecht per 1 januari 2002 is in titel 1 van het Eerste Boek van het Wetboek van Burgerlijke Rechtsvordering een derde afdeling gecreëerd waarin algemene voorschriften zijn opgenomen die voor alle civiele procedures en in alle instanties gelden. In het tot die afdeling behorende art. 33 werd het voorschrift opgenomen dat stukken die door middel van faxapparatuur vóór 24.00 uur van de laatste dag van een lopende termijn ter griffie zijn ontvangen, als binnen de termijn ingediend gelden.

Art. 33 Rv was een codificatie van de rechtspraak van de Hoge Raad over het tijdstip waarop een per fax ingediend stuk ter griffie moet zijn ingediend. In de memorie van toelichting werd als volgt naar die rechtspraak verwezen¹⁸:

“Uit wetsvoorstel 24 651 vloeide voort dat ook indiening per fax alleen gedurende openingstijden kan plaatsvinden. Bij arrest van 16 februari 1996, NJ 1997, 55, heeft de Hoge Raad echter beslist dat stukken naar hedendaagse opvattingen ook ter griffie kunnen worden ingediend door middel van faxapparatuur en (curs. W-vG) dat deze indiening ook na sluiting van de griffie kan plaatsvinden. (…) De Hoge Raad heeft nadien, bij arrest van 20 maart 1998, [NJ 1998, 548], bepaald dat wanneer het faxapparaat van een gerecht het tijdstip van ontvangst niet registreert, dat tijdstip ook op andere wijze, met behulp van een “confirmation report” van de verzender, kan komen vast te staan. (…).

Wij menen dat er inmiddels, uit oogpunt van rechtszekerheid, onvoldoende reden bestaat om de inmiddels reeds enige jaren geldende jurisprudentie van de Hoge Raad over indiening per fax ongedaan te maken.”

De wetgever las derhalve in de rechtspraak van de Hoge Raad dat stukken naar hedendaagse opvattingen ook ter griffie kunnen worden ingediend door middel van faxapparatuur en heeft deze rechtspraak vastgelegd in een algemeen voorschrift, dat dus ook in de dagvaardingsprocedure van toepassing is.

Daarvan uitgaande is vervolgens de vraag of het verbod in het procesreglement om in de dagvaardingsprocedure in hoger beroep bepaalde processtukken per fax in te dienen voldoende grondslag heeft in een wettelijke regeling¹⁹.

Voor het antwoord daarop is de betekenis van de eerste zin van art. 33 lid 1 Rv van belang.

“1. Verzoeken en mededelingen kunnen ook elektronisch worden gedaan, indien van deze mogelijkheid voor het desbetreffende gerecht blijkt uit een voor dat gerecht vastgesteld procesreglement.

(…)

3. Als tijdstip waarop een verzoek, mededeling of processtuk door een gerecht elektronisch is ontvangen, geldt het tijdstip waarop het verzoek, mededeling en processtuk een systeem van gegevensverwerking heeft bereikt waarvoor het gerecht verantwoordelijkheid draagt. Verzendingen die voor 24.00 uur van de laatste dag van een lopende termijn zijn ontvangen, gelden als binnen de termijn ingediend.”

“Ook de verzending per fax is een vorm van elektronisch verkeer. Tegenwoordig zijn er meer en meer mengvormen waarbij fax en computer met elkaar worden gecombineerd en kunnen faxdocumenten geheel papierloos worden verwerkt.”²¹

In de Nota naar aanleiding van het eindverslag²² spreekt de minister over faxverkeer als deel van het elektronisch berichtenverkeer en “overig elektronisch berichtenverkeer”.

Tijdens de parlementaire behandeling is – op de enkele hiervoor onder 2.14 vermelde opmerking over faxdocumenten – uitsluitend het digitaal berichtenverkeer aan de orde geweest²³. Hoofddoel van het wetsvoorstel was de afschaffing van het procuraat. Omdat als gevolg daarvan de griffies van de gerechten rechtstreeks met advocaten uit het gehele land te maken zouden krijgen en er door de griffies ook bepaalde werkzaamheden van de procureur zouden worden overgenomen waardoor een stijging van de werkbelasting werd verwacht, had de Raad voor de Rechtspraak de ontwikkeling van elektronisch berichtenverkeer ter hand genomen in het Project Landelijk Procederen. Dit project zag onder meer op de elektronische communicatie over rolberichten en de aanpassing van de werkwijzen van de “rolgriffies”²⁴.

Volgens de toelichting betekent het via het roljournaal uitwisselen van rolberichten een snelle en eenvoudige wijze van communicatie tussen gerechten en advocatuur met betrekking tot de verwerking van deze berichten waardoor wordt tegemoetgekomen aan het wegvallen van de procureur als intermediair bij de rolbehandeling. Ook is het de bedoeling, aldus de memorie van toelichting²⁵, om het op termijn mogelijk te maken²⁶ dat ook andere berichten, zoals processtukken, elektronisch worden verzonden. Om die reden is in het wetsvoorstel in het eerste lid van art. 33 Rv een algemene bepaling opgenomen met betrekking tot het elektronisch verzenden van berichten.

De inhoud van het tot 1 september 2008 geldende art. 33 Rv is opgenomen in het derde lid en veralgemeend tot elke elektronische ontvangst²⁷.

“Voorwaarde voor de mogelijkheid van elektronische verzending aan een gerecht is dat uit een procesreglement van de gerechten blijkt dat elektronische toezending aan en verzending door het gerecht mogelijk is. Op deze wijze is voldoende kenbaar voor partijen en hun raadslieden of zij op elektronische wijze stukken aan het gerecht kunnen verzenden. Door de Adviescommissie voor het Burgerlijk Procesrecht is erop gewezen dat de mogelijkheid dat ieder gerecht voor zich aangeeft of berichten elektronisch kunnen worden verzonden de uniformiteit niet ten goede komt.

Aangegeven kan worden dat de faciliteiten voor het verzenden van elektronische berichten naar verwachting landelijk zullen worden gerealiseerd.

Het ligt dan ook voor de hand dat het Landelijk rolreglement voor de civiele rol bij de rechtbanken dat door de rechtbank als eigen reglement is vastgesteld informatie geeft over de mogelijkheid van elektronisch verzenden, evenals het uniforme Rolreglement Gerechtshoven voor het procederen in civiele zaken.”

“Het besluit ziet niet op de verzending van overige berichten, zoals processtukken. Deze stukken dienen vooralsnog op de gebruikelijke wijze aan een gerecht te worden doen toegekomen.”³⁰

Ter gelegenheid van de nota naar aanleiding van het eindverslag van het wetsvoorstel afschaffing procuraat en invoering elektronisch berichtenverkeer heeft de Minister van Justitie aangekondigd dat de eisen die aan het overige berichtenverkeer, waaronder de verzending van processtukken, worden gesteld, op een later tijdstip in een algemene maatregel van bestuur zullen worden opgenomen³¹.

Ik ben me ervan bewust dat we met KEI aan de vooravond staan van de invoering van het digitaal procederen en dat daarna in hoger beroep indiening van processtukken zal plaatsvinden door middel van een elektronisch dossier “Mijn zaak”³³.

Toch zullen tot die tijd m.i. de reglementen, waaronder het Landelijk procesreglement voor civiele dagvaardingszaken bij de gerechtshoven en het Procesreglement voor de pilot civiele dagvaardingszaken bij het gerechtshof ’s-Hertogenbosch, dienen te worden aangepast en zal moeten worden opgenomen dat (ten minste) een memorie van grieven per fax kan worden ingediend.

Niet in geschil is dat de memorie van grieven in de onderhavige zaak op tijd per fax is ingekomen. Het hof heeft deze dan ook ten onrechte niet in behandeling genomen, zodat onderdeel 1 in zoverre slaagt. Daarmee kunnen de op dit oordeel voortbouwende oordelen evenmin in stand blijven.

Onderdeel 2 behoeft onder die omstandigheden geen behandeling meer.