Parket bij de Hoge Raad, 29-05-2015, ECLI:NL:PHR:2015:808, 14/03393

De cassatiedagvaarding bevat één middel van cassatie. Dat middel bestaat uit tien onderdelen.

Volgens het inleidende onderdeel 1 heeft het hof in rov. 17 ten onrechte, althans onvoldoende (begrijpelijk) gemotiveerd, geoordeeld dat “sprake is van arbeidsovereenkomsten en wel: uitzendovereenkomsten tussen Logidex en de door haar bij de leerbedrijven geplaatste leerlingen en dat de overeenkomst tussen Logidex en het leerbedrijf dient te worden aangemerkt als een overeenkomst van opdracht”. Deze klacht wordt in de volgende onderdelen uitgewerkt.

- de leerlingen in het kader van hun MBO-opleiding verplicht ervaring moeten opdoen binnen bedrijven (rov. 8 en 19);

- daartoe de onderwijsinstelling waarbij de leerlingen zich hebben ingeschreven, de lijst met ingeschreven leerlingen aan Logidex geeft met het verzoek leerwerkplekken voor hen te regelen (rov. 8);

- het leerbedrijf de leerlingen in staat stelt om alles te doen, te leren en te ondergaan wat door hun onderwijsinstelling wordt voorgeschreven en daartoe de nodige ondersteuning en faciliteiten biedt (rov. 9);

- het leerbedrijf de leerlingen niet anders dan als leerling inschakelt en bevordert dat de leerlingen alle instructies van hun onderwijsinstelling zullen opvolgen (rov. 9);

- de plaatsingen van leerlingen voortduren tot het moment waarop de onderwijsinstelling oordeelt dat de leerling bij het leerbedrijf geen vaardigheden meer behoeft op te doen (rov. 9);

- de onderwijsinstelling bepaalt en controleert welke vaardigheden iedere leerling wanneer en op welke wijze moet verwerven en wanneer die vaardigheden op welke wijze moeten worden getoetst (proeve van bekwaamheid) en wanneer de leerling naar een andere afdeling of een ander bedrijf moet worden overgeplaatst, en de schooldocenten daartoe feitelijk binnen het leerbedrijf aanwezig zijn (rov. 12 en 21);

- voor Logidex geen verplichting bestaat een leerling bij het leerbedrijf te plaatsen en Logidex niet op verzoek van de leerbedrijven leerlingen vindt maar juist, uitgaande van de leerlingenlijsten die zij van de onderwijsinstelling ontvangt, leerbedrijven aanzoekt (rov. 17);

- Logidex beroepsopleidingen en leerlingen ondersteunt bij het vinden van stageplaatsen, het leerbedrijf bereid is een bijdrage te leveren aan het opleiden van leerlingen teneinde een kwantitatief en kwalitatief voldoende instroom op de arbeidsmarkt te bevorderen, onder meer door het bieden van aantrekkelijke stageplaatsen, en partijen onderkennen dat het in dit kader noodzakelijk is leerlingen een vergoeding te betalen gedurende hun plaatsing (rov. 18) (onderdeel 3).

De kernklacht van de onderdelen 2-6 is dat het hof heeft miskend dat in het onderhavige geval de opleiding van de leerlingen centraal staat en dat het hof daarom ten onrechte het bestaan van arbeids-, uitzend- en opdrachtovereenkomsten heeft aangenomen. In die kernklacht (en in de onderdelen 2-6) ligt mede de klacht besloten dat het hof de activiteiten van de leerlingen bij de leerbedrijven ten onrechte als arbeid in de zin van art. 7:610 BW heeft aangemerkt. Alvorens de klachten te bespreken merk ik, bij wijze van inleiding, het volgende op.

Volgens art. 7:610 BW is de arbeidsovereenkomst de overeenkomst waarbij de ene partij, de werknemer, zich verbindt in dienst van de andere partij, de werkgever, tegen loon gedurende zekere tijd arbeid te verrichten. Algemeen wordt hieruit afgeleid dat de drie voornaamste voorwaarden voor het aannemen van een arbeidsovereenkomst zijn dat arbeid wordt verricht, dat loon wordt betaald en dat sprake is van een gezagsverhouding⁴.

De uitzendovereenkomst is in art. 7:690 als volgt gedefinieerd⁵:

Voor wat betreft de kwalificatie van een overeenkomst als arbeidsovereenkomst is het arrest Groen/Schoevers⁸ van belang. De Hoge Raad overwoog hierin:

Ook de belastingkamer van de Hoge Raad heeft deze lijn gevolgd. In het arrest B-Notarissen⁹ overwoog de Hoge Raad:

Bij de beantwoording van de vraag of er sprake is van een arbeidsovereenkomst moet dus acht worden geslagen op alle omstandigheden van het geval, in onderling verband bezien. Niet alleen is relevant hetgeen partijen voor ogen stond, maar ook hoe partijen feitelijk aan de overeenkomst uitvoering hebben gegeven. Niet één enkel kenmerk is beslissend¹⁰.

Eén van de drie essentiële, in art. 7:610 BW genoemde voorwaarden voor het aannemen van een arbeidsovereenkomst is dat er arbeid wordt verricht. Het begrip arbeid dient ruim te worden opgevat¹¹. Het kan vrijwel elke willekeurige bezigheid zijn, zowel van geestelijke als lichamelijke aard. Ook het louter aanwezig zijn kan arbeid zijn; men denke aan een nachtwaker¹². De arbeid moet wel reëel zijn, in die zin dat deze in het belang van de werkgever is. Er moet sprake zijn van “een voor de werkgever productieve arbeidsprestatie”, aldus Verhulp¹³. De arbeid moet “van waarde zijn voor de wederpartij”, aldus Van der Grinten¹⁴. Dat (een dergelijke) eis wordt gesteld, ligt voor de hand: als de werkzaamheden niet als zodanig kunnen worden gekwalificeerd, zou het niet zijn gerechtvaardigd dat de arbeidende persoon de sterke positie van werknemer in de zin van art. 7:610 BW verkrijgt.

Juist in gevallen waarin de werkzaamheden worden verricht in het kader van een opleiding, rijst dikwijls de vraag of er sprake is van zodanige arbeid. Niet altijd is immers duidelijk of de leerling een reële arbeidsprestatie levert en of in de samenwerking de nadruk niet eerder ligt op de opleiding.

Het standaardarrest van de Hoge Raad is het arrest Hesseling/Ombudsman¹⁵. De Hoge Raad overwoog in dit arrest:

De belastingkamer van de Hoge Raad heeft de gelding van deze regel in zijn arrest van 3 mei 2013 over de adspirant-registerloodsen¹⁶ als volgt bevestigd:

Een leerovereenkomst is dus geen arbeidsovereenkomst, indien de verrichte werkzaamheden primair zijn gericht op het vergroten van de eigen kennis van en het opdoen van werkervaring door de leerling¹⁷. Dit criterium is niet altijd eenvoudig toepasbaar. Tussen gevallen waarin de werkzaamheden primair gericht zijn op - kort gezegd - de opleiding van de leerling en gevallen waarin het zwaartepunt juist ligt op de belangen van het leerbedrijf is immers geen duidelijke grens te trekken. Zeker niet omdat in het algemeen zal gelden dat beide partijen wel (enig) belang bij de samenwerking zullen hebben¹⁸. Zo ligt het voor de hand dat leerlingen die in het kader van hun MBO-opleiding de BBL volgen, wel in enige mate nuttige of productieve arbeid verrichten. Dit enkele feit brengt echter niet mee dat sprake is van arbeid in de zin van art. 7:610 BW. Immers, ook dan kunnen de verrichte werkzaamheden primair zijn gericht op het vergroten van de eigen kennis van en het opdoen van werkervaring door de leerling¹⁹. Dat geldt zeker als het inschakelen van een leerling voor een leerbedrijf per saldo (mede gelet op de loonkosten en de tijd die de begeleiding in beslag neemt) meer kost dan deze oplevert²⁰.

Ik wijs in dit verband op het arrest Verhoef/Van Zuijlen²¹. Hierin overwoog de Hoge Raad dat, indien in de loop van de uitvoering van de overeenkomst het accent komt te liggen op productieve arbeid, dit nog niet betekent dat de rechtsverhouding stilzwijgend wordt omgezet in een afzonderlijke arbeidsovereenkomst, naast of los van de leerovereenkomst. Juist de aard van de op de praktijk gerichte leerovereenkomst brengt volgens de Hoge Raad mee dat de leerling geleidelijk (meer) productieve arbeid gaat verrichten. Bovendien verzet de rechtszekerheid zich volgens de Hoge Raad tegen het aannemen van een dergelijke geruisloze omzetting.

In (ten minste) twee gevallen heeft de Hoge Raad (impliciet) geoordeeld dat de betreffende werkzaamheden niet primair gericht waren op het vergroten van de eigen kennis van en het opdoen van werkervaring van de leerling.

Ik noem ten eerste het arrest inzake de Beurspromovendi²². In deze zaak ging het onder meer om de vraag of de betreffende beurspromovendi, die aan de Universiteit van Amsterdam onderzoek verrichtten met het oog op het publiceren van een dissertatie, werkzaam waren op basis van een arbeidsovereenkomst. De rechtbank had geoordeeld dat dit wel het geval was, onder meer omdat de werkzaamheden van de beurspromovendi actief bijdroegen aan de verwezenlijking van het primaire doel van de universiteit. Volgens de rechtbank was de productiviteit van de beurspromovendi voor de universiteit niet van ondergeschikt belang. De Hoge Raad sanctioneerde dit oordeel. De Hoge Raad overwoog daarbij dat de beurspromovendi met hun werk primair een bijdrage leverden aan het onderzoek en de onderzoeksresultaten waarop de Universiteit van Amsterdam zich richt in het kader van haar maatschappelijke doelstellingen (rov. 4.4.2).

Ten tweede noem ik het hiervoor al aangehaalde arrest van de belastingkamer van de Hoge Raad over de adspirant-registerloodsen²³. De Hoge Raad sanctioneerde in dit arrest het oordeel van het hof dat weliswaar de werkzaamheden van de adspirant-registerloodsen plaatsvonden in het kader van een leerovereenkomst, maar dat deze werkzaamheden primair waren gericht op het belang van de loodsencorporaties om te voorzien in hun behoefte aan goed opgeleide beroepsgenoten, zodat de werkzaamheden niet primair waren gericht op het vergroten van de eigen kennis van en het opdoen van werkervaring door de adspirant-registerloodsen.

Uit laatstgenoemd arrest lijkt te kunnen worden afgeleid dat niet te snel mag worden aangenomen dat de werkzaamheden primair zijn gericht op het vergroten van de eigen kennis van en het opdoen van werkervaring door de leerlingen. Belangen aan ondernemerszijde kunnen de balans kennelijk doen doorslaan naar het aannemen van arbeid in de zin van art. 7:610 BW. Daartoe lijkt zelfs niet te zijn vereist dat de werkzaamheden op zichzelf nuttig of productief voor de ondernemer zijn. Ik vind dat moeilijk te rijmen met het ook door de belastingkamer vooropgestelde criterium “dat een leerovereenkomst geen arbeidsovereenkomst is indien de verrichte werkzaamheden primair zijn gericht op het vergroten van eigen kennis en het opdoen van werkervaring”. Dat ook de branche belang erbij heeft dat leerlingen worden opgeleid, doet immers niets eraan af dat de verrichte werkzaamheden van de leerlingen primair op die opleiding (het vergroten van eigen kennis en het opdoen van werkervaring) zijn gericht.

In de onderhavige zaak vinden, zoals gezegd, de activiteiten van de leerlingen bij de leerbedrijven plaats in het kader van een opleiding, te weten een MBO-opleiding in de vorm van een BBL, als bedoeld in de Wet educatie en beroepsonderwijs²⁴. Zoals al vermeld bij de weergave van de feiten, ligt bij deze opleidingsvorm het zwaartepunt op het werken in de praktijk. Dit in tegenstelling tot de beroepsopleidende leerweg (BOL), waarbij het zwaartepunt ligt op het onderwijs²⁵. Bij de BBL sluiten de leerling, de onderwijsinstelling en het leerbedrijf een zogenaamde praktijkovereenkomst²⁶. In de memorie van toelichting op de Wet educatie en beroepsonderwijs is uitdrukkelijk de mogelijkheid opengehouden dat, náást de praktijkovereenkomst, ook een arbeidsovereenkomst tussen de leerling en het leerbedrijf wordt gesloten²⁷:

In de praktijk komt het veel voor dat leerlingen die de BBL volgen naast de praktijkovereenkomst ook een arbeidsovereenkomst met het leerbedrijf sluiten. Dit blijkt uit het document “Servicedocument Stages in het MBO” van december 2009, een uitgave van onder andere de MBO-raad en de Stichting van de Arbeid. Op p. 5 is vermeld dat een BBL-deelnemer in het algemeen een arbeidsovereenkomst heeft en een BOL-deelnemer niet²⁸.

Ik wijs tot slot van deze inleiding erop dat vanaf 1 juli 2015, na inwerkingtreding van de Wet werk en zekerheid, in art. 7:668a lid 10 zal zijn bepaald dat art. 7:668a BW (de zogenoemde ketenregeling) niet van toepassing is op arbeidsovereenkomsten “die zijn aangegaan in verband met een beroepsbegeleidende leerweg als bedoeld in artikel 7.2.2. van de Wet educatie en beroepsonderwijs”²⁹.

Zoals eerder opgemerkt, ligt in de onderdelen 2-6 mede de klacht besloten dat het hof ten onrechte de activiteiten van de leerlingen bij de leerbedrijven heeft aangemerkt als arbeid in de zin van art. 7:610 BW.

In de onderdelen 2-6 ligt ook de klacht besloten dat het hof ten onrechte, althans onvoldoende begrijpelijk, heeft geoordeeld dat sprake is van overeenkomsten van opdracht tussen Logidex (als opdrachtnemer) en de leerbedrijven (als opdrachtgever), omdat Logidex niet verplicht is leerlingen bij de leerbedrijven te plaatsen, maar, uitgaande van de leerlingenlijsten, de leerbedrijven aanzoekt. Het hof heeft op dit punt geoordeeld dat deze omstandigheden niet eraan afdoen dat op het moment dat Logidex een leerling bij een bedrijf plaatst, een overeenkomst van opdracht met betrekking tot die geplaatste leerling ontstaat (rov. 17).

De klacht faalt. Voor de vraag of een overeenkomst kan worden gekwalificeerd als een overeenkomst van opdracht is niet relevant welke partij het initiatief tot de samenwerking heeft genomen. Waar het blijkens art. 7:400 lid 1 BW om gaat, is of de ene partij, de opdrachtnemer, zich jegens de andere partij, de opdrachtgever, verbindt anders dan op grond van een arbeidsovereenkomst werkzaamheden te verrichten³². Dat het hof, gelet hierop, heeft geoordeeld dat in het onderhavige geval van overeenkomsten van opdracht sprake is, lijkt mij onjuist noch onbegrijpelijk. Door met een bepaald leerbedrijf een overeenkomst te sluiten verbindt Logidex zich immers de betreffende leerling bij dit leerbedrijf te plaatsen.

Onderdeel 7 klaagt dat het oordeel van het hof in rov. 17 onjuist, althans onvoldoende (begrijpelijk) gemotiveerd is, aangezien dit kennelijk uitsluitend is gebaseerd op “de feiten en omstandigheden zoals vermeld onder 8 tot en met 16”, terwijl al hetgeen vervolgens in de rov. 18-21 is overwogen kennelijk nog slechts dient ter verduidelijking waarom dat alles niet meer kan afdoen aan die conclusie. Daarmee heeft het hof miskend dat het die conclusie niet had mogen trekken vóórdat het (eerst) ook de in de rov. 18-21 aan de orde gestelde, want voor die conclusie blijkbaar evenzeer pertinente kwesties volledig als zodanig had meegewogen. Althans heeft het hof volgens het onderdeel onvoldoende inzichtelijk gemaakt hoe het mogelijk is om die conclusie volledig te baseren op louter de rov. 8-16, terwijl blijkens de rov. 18-21 volgens zijn eigen gedachtegang nog kwesties resteerden die in potentie die conclusie toch onhoudbaar konden maken.

De klacht faalt. Niets staat eraan in de weg dat de rechter in zijn motivering een op basis van voorgaande overwegingen getrokken (en desnoods voorlopige) conclusie in daarop volgende overwegingen toetst, nader uitwerkt en nader adstrueert.

Onderdeel 8 klaagt dat de in rov. 17 getrokken “conclusie” van het hof onjuist, althans onvoldoende begrijpelijk is, waar deze is gebaseerd op (“de feiten en omstandigheden zoals vermeld onder 8 tot en met 16”, dus ook) de overweging dat “(u)it de onder 9 bedoelde overeenkomst blijkt dat Logidex van de leerbedrijven vergoedingen ontvangt voor de arbeid die de door haar geplaatste leerlingen bij die bedrijven verrichten” (rov. 11). Volgens het in die overweging aangehaalde art. 06 (“Vergoeding”) zal het leerbedrijf aan Logidex voor iedere geplaatste leerling een uurvergoeding betalen, uitsluitend “als bijdrage in de door Logidex gemaakte kosten”. In die bepaling noch elders in de overeenkomst is volgens het onderdeel gestipuleerd dat die vergoeding (ook) dient als tegenprestatie voor het verrichten van arbeid door de leerlingen in het leerbedrijf. Integendeel, volgens art. 03 van de overeenkomst (“Verplichtingen van het leerbedrijf”) zal het leerbedrijf de leerling “niet op basis van een overeenkomst of anderszins voor zich laten werken”, maar alleen ervoor zorgen dat de leerling “voor of bij het leerbedrijf doende is” zonder dat hij schade lijdt wegens de daaruit voortvloeiende werkzaamheden van hemzelf en/of anderen. Nu de overeenkomst niet voorziet in het verrichten van arbeid als zodanig door de leerlingen, noch overigens in vergoedingen dáárvoor aan Logidex, is volgens het onderdeel onbegrijpelijk hoe het hof tot zijn tegengestelde oordeel heeft kunnen komen en dus ook hoe het heeft kunnen concluderen “dat sprake is van arbeidsovereenkomsten en wel: uitzendovereenkomsten tussen Logidex en de door haar bij de leerbedrijven geplaatste leerlingen”.

De onderdelen 9-11 hangen samen³³. De betreffende klachten richten zich tegen rov. 21, waarin het hof heeft overwogen dat aan “de onder 17 bedoelde aanwijzingen voor het bestaan van een uitzendovereenkomst tussen Logidex en de leerlingen” niet afdoet dat de leerlingen “het leerbedrijf per saldo meer kosten dan opleveren”, aangezien, gelet op de hoogte van de door het leerbedrijf aan Logidex betaalde vergoeding, “de leerbedrijven waarmee Logidex werkt, en vervolgens ook Logidex, wel degelijk profijt hebben van de arbeid van de leerling bij het leerbedrijf” en onwaarschijnlijk is “dat het leerbedrijf bereid zou zijn een substantieel hoger uurtarief dan het minimumloon aan Logidex te betalen als de arbeid van de leerlingen voor haar geen toegevoegde waarde zou hebben doch integendeel geld zou kosten”.

Onderdeel 9 stelt dat de tegen rov. 17 en indirect tegen rov. 11 gerichte klacht van onderdeel 8 ook bij de beoordeling van rov. 21 van belang is. Dat wordt uitgewerkt in onderdeel 10, dat betoogt dat de overwegingen in rov. 21 die voortbouwen op de “onder 17 bedoelde aanwijzingen voor het bestaan van een uitzendovereenkomst”, onbegrijpelijk zijn, voor zover zij zijn gebaseerd op de overweging dat Logidex vergoedingen voor arbeid door de leerlingen ontvangt. Aangezien dat laatste niet het geval is, kan het door het hof in rov. 21 bedoelde profijt c.q. de toegevoegde waarde van de leerlingen voor de leerbedrijven niet aan zulke arbeid zijn ontleend.

Onderdeel 10 gaat kennelijk, evenals onderdeel 8, ervan uit dat het hof in rov. 11 heeft geoordeeld dat van arbeid in de zin van art. 7:610 BW sprake is. Zoals ik reeds bij de bespreking van onderdeel 8 vermeldde, is dat onjuist. De klacht van onderdeel 10 faalt derhalve op dezelfde gronden als de betreffende klacht van onderdeel 8.

Onderdeel 11 klaagt dat, voor zover het hof in rov. 21 heeft geoordeeld dat reeds uit het enkele profijt c.q. de enkele toegevoegde waarde van de leerlingen voor de leerbedrijven, ondanks het feit dat de leerlingen (naar althans in cassatie als uitgangspunt moet worden aangenomen) “het leerbedrijf per saldo meer kosten dan opleveren”, het bestaan van een uitzendovereenkomst tussen Logidex en de leerlingen volgt, dat oordeel onjuist is, althans onvoldoende begrijpelijk is gemotiveerd. Zulk een profijt c.q. toegevoegde waarde impliceert immers niet zonder meer “arbeid” in de zin van art. 7:610 respectievelijk art. 7:690 BW, en is ook anderszins niet voldoende om een uitzendovereenkomst te mogen dan wel te kunnen aannemen.

Onderdeel 12 betoogt dat het hof in rov. 21 onvoldoende begrijpelijk heeft overwogen dat “zonder nadere onderbouwing van Logidex, die ontbreekt” onwaarschijnlijk is dat het leerbedrijf bereid zou zijn een substantieel hoger uurtarief dan het minimumloon aan Logidex te betalen als de arbeid van de leerlingen voor haar geen toegevoegde waarde zou hebben doch integendeel geld zou kosten. Logidex heeft volgens het onderdeel gemotiveerd gesteld (dagvaarding in eerste aanleg onder 9; memorie van grieven onder 25 jo producties la, 4, 6, 7) dat en waarom leerbedrijven bereid zijn te betalen om via Logidex leerlingen te plaatsen op hun bedrijven en daarvoor faciliteiten te verschaffen, namelijk kort gezegd: uit maatschappelijke verantwoordelijkheid voor en indirect dus ook eigenbelang bij zo goed mogelijke opleidingen voor en vandaar ook instroom van toekomstige arbeidskrachten in de sector. Niet valt in te zien, aldus het onderdeel, waarom dit onvoldoende is ter onderbouwing van de stelling dat de leerbedrijven bereid zijn om op de leerlingen geld toe te leggen in plaats van aan hen te verdienen, noch derhalve waarom de door Logidex als de producties 3-8 bij de memorie van grieven overgelegde schriftelijke verklaringen “geen (voldoende) concrete feiten worden vermeld die tot een ander oordeel kunnen leiden, maar slechts de perceptie van de opstellers van die verklaringen vermelden” (rov. 22) en ook het bewijsaanbod ter zake van Logidex als onvoldoende concreet en gemotiveerd kan worden gepasseerd (rov. 23).

Volledigheidshalve teken ik ten slotte aan dat ik de klachten van het onderdeel gegrond acht in het geval dat rov. 21 - anders dan ik meen - aldus moet worden uitgelegd dat het hof daarin de stelling heeft verworpen dat leerlingen gemiddeld slechts 55% van de betaalde dagen productief zijn en dat zij het leerbedrijf per saldo meer kosten dan opleveren³⁶. Zonder nadere toelichting, die ontbreekt, valt, mede in het licht van de door het onderdeel genoemde stellingen en producties, niet in te zien waarom Logidex in zoverre niet voldoende concrete en zich voor bewijsvoering lenende feiten en omstandigheden zou hebben gesteld. Zo vormt het genoemde productiviteitspercentage van 55, indien juist, minst genomen een sterke indicatie dat leerlingen het leerbedrijf per saldo meer kosten dan opleveren.

Onderdeel 13 betoogt dat het hof ten onrechte, althans onvoldoende begrijpelijk gemotiveerd, in rov. 12 heeft overwogen dat “Logidex onvoldoende (heeft) gemotiveerd en onderbouwd” dat de medewerkers van het leerbedrijf bij hun instructies aan de leerlingen tijdens hun aanwezigheid in het bedrijf, met name de instructies van de onderwijsinstelling moeten opvolgen. Logidex heeft haar betreffende stelling (memorie van grieven onder 15) onderbouwd met schriftelijke verklaringen (producties 6 en 7 bij de memorie van grieven) waarin onder meer zijdens leerbedrijven is gerelateerd: “Wij hebben weinig of niets te zeggen over de soort van werkzaamheden die de leerlingen op een bepaald moment moeten leren. Wij volgen daarbij de instructies van de school. Onze begeleiders oefenen beslist geen werkgeversgezag uit, zij leren de leerlingen wat deze van de school moeten leren.” In dit licht valt volgens het onderdeel niet in te zien dat Logidex haar evengenoemde stelling onvoldoende heeft gemotiveerd en onderbouwd, noch waarom volgens het hof in de genoemde schriftelijke verklaringen “geen (voldoende) concrete feiten worden vermeld die tot een ander oordeel kunnen leiden, maar slechts de percepties van de opstellers van die verklaringen vermelden” (rov. 22) en ook het bewijsaanbod ter zake van Logidex als onvoldoende concreet en gemotiveerd kan worden gepasseerd (rov. 23).

Onderdeel 14 betoogt dat het hof ten onrechte, althans onvoldoende begrijpelijk, heeft geconcludeerd op grond van “de feiten en omstandigheden zoals vermeld onder 8 tot en met 16” dat sprake is van arbeidsovereenkomsten c.q. uitzendovereenkomsten tussen Logidex en de leerlingen en van een opdrachtovereenkomst tussen Logidex en het leerbedrijf (rov. 17), voor zover die conclusie is gebaseerd op de in art. 05 (“Toezicht”) van de Overeenkomst opvang BBL-leerlingen vastgelegde “instructiebevoegdheid” van het leerbedrijf zoals bedoeld in rov. 12. Zo zonder meer is louter die bevoegdheid - mede in het licht van laatstgenoemde overeenkomst en/of de vierpartijenovereenkomst en/of de hiervoor aangehaalde stellingen van Logidex - volgens het onderdeel onvoldoende om te kunnen spreken van een gezagsverhouding in de zin van art. 7:610 resp. art. 7:690 BW, zodat het hof ten onrechte, althans onvoldoende gemotiveerd in het midden heeft gelaten of tussen Logidex en/of de leerlingen en/of het leerbedrijf überhaupt wel zo'n verhouding bestaat.

Onderdeel 15 klaagt dat het hof ten onrechte, althans onvoldoende begrijpelijk, in rov. 17 heeft geconcludeerd dat sprake is van “een overeenkomst van opdracht” tussen Logidex en het leerbedrijf, waarmee kennelijk is bedoeld: als opdrachtnemer, respectievelijk opdrachtgever in de zin van art. 7:690 BW. Door Logidex is gesteld (memorie van grieven onder 34) dat “als opdrachtgever hoogstens de leerling en/of de school aangemerkt kan worden, of zelfs Logidex als opdrachtgever van het leerbedrijf, maar zeker niet het leerbedrijf als opdrachtgever van Logidex”. Op deze stelling is het hof niet (kenbaar) ingegaan, ergo als uitgangspunt in cassatie geldt dat zij juist is zodat evengenoemde conclusie van het hof zich daarmee niet (zo zonder nadere redengeving) verdraagt, althans valt (zo zonder meer) niet in te zien hoe desondanks toch sprake kan zijn van een opdrachtovereenkomst met Logidex als opdrachtnemer en het leerbedrijf als opdrachtgever, aldus onderdeel 15.