Parket bij de Hoge Raad, 28-10-2016, ECLI:NL:PHR:2016:1114, 15/04736

Na een inleiding volgen in het cassatiemiddel zes onderdelen waarvan vijf nog uit subonderdelen bestaan. De aangevoerde klachten hebben op één na allen betrekking op hetgeen het hof in zijn tussenarrest overweegt en oordeelt. Alvorens bij de klachten zelf stil te staan, worden hierna eerst drie prealabele punten aangestipt.

Voorafgaande aan de bestrijding van de klachten wordt in de Schriftelijke Toelichting aan de zijde van [verweerder] de vraag opgeworpen welk karakter de uitleg van het hof van onder meer de leden 4 en 5 van Bijlage I toekomt: gaat het om een rechtsoordeel of gaat het om een feitelijk oordeel. Sub 4 van de Schriftelijke Toelichting wordt onder meer opgemerkt dat het hof uitgaat van de CAO 2009-2010, dat de leden 4 en 5 uit Bijlage I bij die CAO gelijkluidend zijn aan die van de CAO 2007-2009 en dat deze laatste CAO bij besluit d.d. 4 juni 2008, UAW Nr. 10788 (Stcrt. d.d. 6 juni 2008, nr. 107) algemeen verbindend is verklaard voor de periode van 8 juni 2008 tot en met 30 juni 2009. Uit onderzoek ter zake blijkt dat een en ander juist is. Verder wordt sub 5 van de Schriftelijke Toelichting betoogd dat naar vaste rechtspraak van de Hoge Raad het feit dat cao-bepalingen gedurende een zekere periode binnen het tijdvak waarop een vordering uit hoofde van die cao ziet algemeen verbindend verklaard zijn geweest, meebrengt dat die cao-bepalingen zijn aan te merken als recht in de zin van art. 79 RO. Dit betoogt vindt bevestiging in de in de Schriftelijke Toelichting genoemde uitspraken van de Hoge Raad, waaraan de arresten d.d. 2 oktober 2009 en 22 november 2013 van de Hoge Raad zijn toe te voegen.(⁸) Aan het voorgaande wordt terecht de conclusie verbonden dat de oordelen die het hof over de leden 4 en 5 van Bijlage I uitspreekt zijn op te vatten als rechtsoordelen en dat dergelijke oordelen in cassatie niet met motiveringsklachten maar slechts met rechtsklachten zijn te bestrijden.(⁹) Dit laatste brengt mee dat de motiveringsklachten, die in het onderhavige cassatieberoep tegen de uitleg van het hof van de leden 4 en 5 van Bijlage I zijn aangevoerd, gedoemd zijn te falen.

Op blz. 7 onderaan en blz. 8 bovenaan van de cassatiedagvaarding wordt stilgestaan bij de vraag hoe een cao moet worden uitgelegd. Er wordt gerept van de 1e, 2e en 3e uitlegmaatstaf. Maar uit wat daaraan vooraf gaat valt af te leiden dat daarmee niet meer wordt bedoeld dan te refereren aan drie aspecten die een rol spelen bij de uitleg van een cao.

Er wordt in diverse onderdelen geklaagd over een miskenning door het hof van één van de drie ‘uitlegmaatstaven’. Die klachten zijn, zo valt uit de context af te leiden, niet enkel op te vatten als klachten over het niet hanteren door het hof van de juiste maatstaf voor het uitleggen van de CAO. In die klachten ligt besloten een klagen over een inhoudelijk onjuiste uitleg van de CAO.(¹⁰)

In rov. 3.6.3 oordeelt het hof dat [verweerder] niet onder de werking van lid 4 van Bijlage Ivalt. Daartoe neemt het hof in aanmerking dat [verweerder] tot een functiegroep behoort en dat, in tegenstelling tot lid 5, in lid 4 niet van functiegroepen wordt gesproken. Dit komt hierop neer dat het hof in rov. 3.6.3 op grond van een tekstuele vergelijking van de leden 4 en 5 tot die uitleg van deze leden komt dat onder lid 4 niet en onder lid 5 wel een in een functiegroep ingedeelde werknemer valt. Het hof volstaat evenwel voor de uitleg van de leden 4 en 5 niet met enkel het tekstueel vergelijken van deze leden. Het gaat bovendien na of voor de in rov. 3.6.3 verwoorde uitleg nog elders steun is te vinden. In rov. 3.6.4 overweegt het hof dat de in rov. 3.6.3 aan lid 4 gegeven uitleg strookt met de tekst van artikel 3 van de CAO. Daarin is bepaald, zo merkt het hof op, “dat Bijlage I in beginsel niet van toepassing is op werknemers die niet vallen onder de in artikel 25 van de cao genoemde functiegroepen en op werknemers die (in de cao 2009-2010) voor 1 april 2009 meer verdienen dan € 4.223,- bruto per maand. Vast staat dat [verweerder] was ingedeeld in een functiegroep (7) als bedoeld in artikel 25 van de cao en minder verdiende dan het genoemde maandsalaris (zijn laatstverdiende salaris was € 3.182,- bruto per maand). Artikel 3 van de cao sluit [verweerder] dus niet uit van de werking van Bijlage 1.”

In subonderdelen I.1 wordt in verband met ’s hofs beroep op artikel 3 CAO geklaagd over miskenning van de 1e uitlegmaatstaf. Dat is – zoals hierboven uiteengezet – op te vatten als een klagen over een inhoudelijk onjuiste uitleg.

Waarom artikel 3 van de CAO ondersteunt dat – daar gaat het uitleggeschil tussen partijen primair om – onder lid 4 van Bijlage I niet werknemers vallen die in een functiegroep zijn ingedeeld, valt niet in te zien. In genoemd artikel wordt de toepasselijkheid van Bijlage I slechts voor twee groepen werknemers uitgesloten, te weten (1) de werknemers – zonder het onderscheid of zij wel of niet werkzaamheden van een functiegroep verrichten – met een maandsalaris boven een bepaald bedrag (in 2009 € 4223,- en vanaf april 2010 € 4265,-) en (2) de werknemers die niet werkzaamheden van een functiegroep verrichten en voor wie een met de ondernemingsraad, personeelsvertegenwoordiging of vakorganisatie opgesteld beloningssysteem is opgesteld. In de vermelde twee uitsluitingen van de toepasselijkheid van Bijlage I valt niet als zodanig een aanwijzing te vinden voor een uitleg van lid 4 van Bijlage I in die zin dat onder dat lid niet vallen werknemers die in een functiegroep zijn ingedeeld. Hierbij is in aanmerking te nemen dat het in artikel 3 CAO gaat om een uitsluiten van de toepassing van Bijlage I in zijn geheel, terwijl bij lid 4 alleen aan de orde is het buiten toepassing verklaren van alleen lid 1 van de overigens van kracht zijnde Bijlage I. Dit alles betekent dat de klacht in subonderdeel I.1 op zichzelf terecht is voorgedragen.

In subonderdeel 1.3 wordt nog als klacht aangaande de uitleg van het hof van lid 4 aangevoerd dat het hof door bij die uitleg mede lid 5 in aanmerking te nemen, buiten de met grief III getrokken grenzen van de rechtsstrijd is getreden en een ontoelaatbare verrassingsbeslissing heeft gegeven. [verweerder] heeft immers bij de bestrijding met grief III van de uitleg van de kantonrechter van lid 4 geen beroep op lid 5 gedaan.

Deze klacht faalt om de volgende reden. Grief III noopte het hof ertoe om opnieuw de aan lid 4 van Bijlage I toe te kennen betekenis vast te stellen. Nu de Bijlage deel uitmaakt van de CAO is die betekenis vast te stellen aan de hand van de voor de uitleg van cao’s geldende maatstaf. Zoals in rov. 3.6.1 door het hof terecht en ook onbestreden wordt opgemerkt, brengt die maatstaf mee dat mede op de gehele tekst van de betrokken cao acht dient te worden geslagen. Dit bood het hof de ruimte om ook lid 5 in aanmerking te nemen. Voor uitleg van overeenkomsten geldt overigens meer in het algemeen dat daarbij aan de rechter een grote vrijheid toekomt bij de keuze van de door hem in aanmerking te nemen feiten en omstandigheden; zie Asser 6-III (Hartkamp&Sieburgh), 2014, nr. 377.

In rov. 3.6.5 geeft het hof als zijn oordeel dat zijn uitleg van de leden 4 en 5 van Bijlage I in resultaat ook overeenkomt met de uitleg die de Vaste Commissie als bedoeld in artikel 49 CAO geeft. Het hof onderbouwt zijn oordeel met een citaat uit de brief van 22 juni 2010 van de Vaste Commissie.

In de subonderdelen I.2 en II.1 wordt erover geklaagd dat het hof met het beroep op de uitleg van de Vaste Commissie van lid 4 ook blijk geeft van een onjuiste uitleg van dat lid. Met de verwijzing naar de uitleg van de Vaste Commissie ondergraaft het hof zijn eigen uitleg. Ook de Vaste Commissie gaat, zo wordt betoogd, bij de uitleg van lid 4 ervan uit dat dat lid van toepassing is op een in een functiegroep ingedeelde werknemer (subonderdeel I.2) en dat bij de toepassing van dat lid als vertrekpunt is aan te houden niet de indeling van salarisschalen maar het feitelijk verdiende salaris (subonderdeel II.1).

Leest men het advies van de Vaste Commissie in zijn geheel dan valt daarin geen steun te vinden voor de opvatting van het hof dat lid 4 niet ziet op werknemers die in een functiegroep zijn ingedeeld. In de vierde alinea op blz. 1 van de brief wordt ervan uitgegaan “dat bijlage 1 van toepassing is voor medewerkers die zijn ingedeeld in de functiegroepen genoemd in artikel 25”. Er komen in de brief verder geen passages voor, waaruit valt af te leiden dat volgens de Vaste Commissie niettemin lid 4 van de Bijlage I niet zou gelden voor de zojuist genoemde medewerkers. Dat geldt ook voor het door het hof weergegeven citaat uit de brief van 22 juni 2010. Een en ander betekent dat de hiervoor in 2.11 vermelde klacht als zodanig terecht is voorgedragen.

In subonderdeel I.2 wordt er over geklaagd dat het hof buiten de grenzen van het partijdebat is getreden. Voor zover die klacht betrekking heeft op het beoordelen door het hof van de betekenis van de beslissing van de Vaste Commissie, ontbreekt het belang bij deze klacht gelet op wat hiervoor in 2.12 in verband met die beslissing is opgemerkt. Voor zover de klacht ziet op het in achtnemen door het hof van lid 5, is hierboven in 2.9 al uiteengezet waarom die klacht niet slaagt.

Aan het slot van rov. 3.6.5 wijst het hof ook nog op de brochure, die als productie 6 bij de dagvaarding in eerste aanleg in het geding is gebracht en door werkgevers en werknemers is uitgegeven ter toelichting op de CAO 2007-2009 (hierna: de brochure). Uit de brochure kan worden afgeleid, zo overweegt het hof, dat de in die cao vastgelegde salarisverhogingen ook gelden voor werknemers die vallen onder een van de zeven functiegroepen. Hiertegen worden in subonderdeel III.1 een drietal klachten aangevoerd.

De eerste klacht – zie eerste alinea – is dat de brochure niet in aanmerking kan worden genomen, omdat zij niet kan dienen als een bij de CAO horende schriftelijke toelichting kan dienen. Deze redengeving vermag niet te overtuigen. De brochure vormt een door de betrokken werkgevers en werknemersverenigingen uitgegeven document dat strekt tot het verschaffen van een toelichting op de CAO 2007-2009. Dat maakt de brochure tot een document waarmee de rechter krachtens de toepasselijke cao-uitlegmaatstaf rekening mag worden gehouden.

De tweede klacht – zie tweede alinea – houdt in dat het hof heeft miskend dat de tekst van de CAO, de tekst van Bijlage I alsmede de beslissing van de Commissie prevaleren. Voor zover hier beoogd wordt aan te voeren dat de andere drie genoemde bronnen/documenten er aan in de weg staan dat het hof acht slaat op de brochure, gaat die stelling niet op. De andere drie bronnen/documenten staan aan het in aanmerking nemen van de brochure als toelichting op de CAO niet in de weg. Het is verder aan de rechter om te bepalen welk gewicht toekomt aan de onderscheiden bronnen/documenten.

In het kader van de vierde klacht – zie vierde alinea – wordt opgemerkt dat aan het oordeel dat lid 4 niet op ‘functiegroepers’ ziet, niet bijdraagt de overweging dat uit het (overgelegde gedeelte van de) brochure volgt dat salarisverhogingen gelden voor werknemers die vallen onder de zeven functiegroepen. Aangenomen dat met deze opmerking beoogd wordt te klagen over een onjuiste uitleg van lid 4, wordt die klacht op zichzelf terecht voorgedragen. Uit het enkele feit dat uit de brochure kan worden opgemaakt dat de in de CAO voorziene salarisverhogingen gelden voor werknemers die vallen onder één van de zeven functiegroepen, brengt nog niet mee dat aangenomen moet worden dat de in lid 4 opgenomen uitzondering op de salarisverhoging niet voor die werknemers geldt. Wat op blz. 5 onder b van de brochure staat vermeld, noopt daartoe ook niet. Het vertrekpunt daar is immers de werknemer die niet onder één van de zeven functiegroepen valt.

De vijfde klacht – zie vijfde alinea – houdt een motiveringsklacht in. Die strandt op wat hierboven in 2.2 is opgemerkt.

In rov. 3.6.7 oordeelt het hof in het kader van de van de cao-uitlegnorm deel uitmakende aannemelijkheidstoets: ”dat niet aannemelijk is dat de regeling van indexering van de salarissen, zoals neergelegd in Bijlage I van de cao, beoogt werknemers die zijn ingedeeld in een functiegroep en op wie ingevolge het bepaalde in artikel 3 lid 2 van de cao op die grond Bijlage I van toepassing is, alsnog (geheel) van indexering uit te sluiten.” Hiertegen worden in het kader van onderdeel IV een aantal klachten aangevoerd.

De klacht in subonderdeel IV.1 mist feitelijke grondslag. Met de term ‘indexering heeft het hof het oog op de loonsverhogingen, waarvan in lid 1 van Bijlage I sprake is. Dit volgt niet alleen hieruit dat in het in geschil zijnde lid 4 verwezen wordt naar lid 1 van de Bijlage, maar ook uit het feit dat het hof in rov. 3.6.2 spreekt van ‘de salarisverhogingen (indexeringen) in de cao zoals neergelegd in lid 1 van Bijlage I’, en van ‘dat werknemers recht hebben op structurele loonsverhogingen met een percentage van hun loon’.

Voor zover in de subonderdelen IV.3, IV.4 en IV.5 nog motiveringsklachten zijn opgenomen, kan aan hen om de hierboven in 2.2. vermelde reden worden voorbijgegaan.

Voor wat betreft de klacht in subonderdeel V.1 over strijd met de ‘twee-conclusie-regel’, lezing van de rov. 3.6.2 en 3.6.3 – de overwegingen waaruit met name blijkt hoe het hof tot zijn uitleg van lid 4 is gekomen – maakt duidelijk dat het Hof tot zijn uitleg komt primair op grond van een vergelijking van de leden 4 en 5 gelet op hun bewoordingen. Dat, zoals in subonderdeel V.1 wordt verondersteld, het hof zich heeft laten leiden door de historie van de CAO vanaf 1999 zoals door [verweerder] bij pleidooi in appel geschetst, blijkt uit die overwegingen en ook uit de daarop volgende overwegingen niet. Dat brengt mee dat de klacht in subonderdeel V.1 faalt wegens gemis aan feitelijke grondslag.

Uit de derde alinea van subonderdeel V.2 valt af te leiden dat in dit subonderdeel beoogd wordt een motiveringsklacht aan te voeren. Voor het niet slagen van die klacht zij opnieuw verwezen naar wat hierboven in 2.2 over de ontoelaatbaarheid van motiveringsklachten is opgemerkt.

De in onderdeel VI opgenomen klacht vormt geen zelfstandige klacht. Daarmee worden de overige overwegingen en het dictum van het tussenarrest en het eindarrest bestreden enkel op de grond dat een of meer eerder aangevoerde klachten geheel of gedeeltelijk slagen in de zin van dat zij tot vernietiging van de arresten leiden.

Hierboven is ten aanzien van enkele klachten geconcludeerd dat zij terecht zijn voorgedragen; zie sub 2.6, 2.11/12, 2.18 en 2.23. Rechtvaardigen zij daarmee ook de vernietiging van de arresten van het hof? De klachten hebben betrekking op de beoordelingen van het hof in de rov. 3.6.4 t/m 3.6.7 van artikel 3 CAO, respectievelijk de beslissing van de Vaste Commissie, de brochure en de aannemelijkheid van algehele uitsluiting van een in een functiegroep ingedeelde werknemer van de in lid 1 van Bijlage I voorziene loonsverhogingen. Aan die beoordelingen gaan vooraf de vaststellingen van het hof in de rov. 3.6.2 en 3.6.3 dat uit de bewoordingen van de leden 4 en 5 volgt dat lid 4 geen en lid 5 wel betrekking heeft op een in een functiegroep ingedeelde werknemer en dat dit meebrengt dat, nu [verweerder] een dergelijke werknemer is, lid 4 tegenover hem geen gelding heeft en lid 5 wel. Indien die vaststellingen zijn op te vatten als oordelen die de slotsom van het hof in rov. 3.6.8 dat grief III slaagt al ten volle dragen, dan treffen de hiervoor bedoelde op zichzelf terecht voorgedragen klachten geen doel: wegens gemis aan belang leiden zij niet tot vernietiging van de arresten van het hof. Het is echter niet aannemelijk dat het hof beoogd heeft grief III reeds te doen slagen op grond van de uitleg van de leden 4 en 5 van Bijlage I in de rov. 3.6.2 en 3.6.3 op basis van de bewoordingen van die leden. Het oordeel dat grief III slaagt spreekt het hof pas in rov. 3.6.8 uit, nadat het eerst nog heeft onderzocht of voor de uitleg van de leden 4 en 5, waartoe het in de rov. 3.6.2 en 3.6.3 op grond van de bewoordingen van die leden komt, ook steun elders – artikel 3 CAO, respectievelijk de beslissing van de Vaste Commissie, de brochure en de aannemelijkheid van algehele uitsluiting van een in een functiegroep ingedeelde werknemer van de in lid 1 van Bijlage I voorziene loonsverhogingen – is te vinden. Dat strookt ook met de toepasselijke cao-uitlegnorm. Volgens die norm zijn de bewoordingen van de uit te leggen cao-bepaling wel van groot gewicht, maar niettemin is ook acht te slaan op meer objectief geaarde aanknopingspunten als de gehele cao en toelichtingen daarop en ook op de aannemelijkheid van een uitleg.(¹³) Bij die stand van zaken is ervan uit te gaan dat het hof tot slagen van grief III concludeert op grond van alle oordelen in de rechtsoverwegingen 3.6.2 t/m 3.6.7 te samen en niet reeds op grond van de oordelen in de rov. 3.6.2 en 3.6.3. Dit betekent dat de klachten waarvan hierboven is gezegd dat zij terecht zijn aangevoerd, ook slagen in die zin dat zij leiden tot vernietiging van de bestreden arresten van het hof.