Parket bij de Hoge Raad, 16-02-2018, ECLI:NL:PHR:2018:151, 17/03411

Het cassatiemiddel bestaat uit twee onderdelen. Het eerste onderdeel keert zich tegen het oordeel van het hof in rov. 8 dat het betoog van de dochter dat de uitspraak van het hof Den Haag ‘van de baan’ is en onherroepelijk is vernietigd, niet juist is. Ook keert het onderdeel zich tegen het oordeel van het hof dat in het arrest van de Hoge Raad waarbij de vernietiging en verwijzing is uitgesproken, geen definitieve beslissing ten aanzien van de proceskostenveroordeling besloten ligt. Beide oordelen zijn volgens het onderdeel rechtens onjuist dan wel onbegrijpelijk.

In de nadere uitwerking en toelichting op het onderdeel onder punt 6 wordt betoogd dat door de vernietiging van het arrest van het hof Den Haag van 29 april 2014 het bedrag dat door de dochter aan de moeder is betaald onverschuldigd is betaald, zodat de dochter recht en belang had deze betaling op de voet van artikel 6:203 BW van de moeder terug te vorderen. Het arrest van het hof Den Haag is hoe dan ook vernietigd, waarmee ook de destijds uitgesproken proceskostenveroordeling zonder meer van de baan is. De vernietiging van de beslissing ten aanzien van de proceskosten is niet eerst definitief indien het hof Amsterdam tot zijn uitspraak komt. Zelfs in het geval dat de rechter na verwijzing de kwestie weer in dezelfde zin zou beslissen als de rechter vóór cassatie, herleeft daarmee het arrest van het hof Den Haag niet. Het hof Amsterdam had immers slechts – met inachtneming van de uitspraak van de Hoge Raad – te oordelen over de juistheid van het vonnis van de rechtbank Den Haag van 27 maart 2013 (hetwelk inmiddels overigens is geschied met het arrest van 30 mei 2017)⁵ en niet over de juistheid van het arrest van het hof van 29 april 2014, aldus de nadere uitwerking en toelichting.

In de nadere uitwerking en toelichting wordt erop gewezen dat het hof Amsterdam, waarnaar de zaak door de Hoge Raad is verwezen, reeds op 30 mei 2017 uitspraak heeft gedaan in het geschil over de door de moeder te verlenen medewerking aan het stellen van zekerheid. Het hof Amsterdam heeft het vonnis van de rechtbank Den Haag van 27 maart 2013 vernietigd, en opnieuw rechtdoende, de moeder veroordeeld tot (medewerking aan) het binnen een maand na het wijzen van het arrest vestigen van een recht van hypotheek ten behoeve van de dochter op de woning. Het hof heeft bepaald dat de kosten voor het vestigen van de hypotheek voor rekening van de dochter komen en de dochter veroordeeld tot terugbetaling van al hetgeen de moeder ter uitvoering van het bestreden vonnis van 27 maart 2013 aan de notaris heeft voldaan, vermeerderd met de wettelijke rente hierover vanaf de dag van betaling tot aan de dag der algehele voldoening. Het hof heeft daarnaast bepaald dat elk van partijen de eigen proceskosten moet dragen. Tegen dit arrest is geen cassatieberoep ingesteld.

Het hof Amsterdam heeft in zijn arrest van 30 mei 2017 opnieuw beslist over de proceskostenveroordeling door deze kosten te compenseren en is derhalve tot een ander oordeel gekomen dan het hof Den Haag in het door de Hoge Raad vernietigde arrest. De proceskosten die de dochter op grond van dit vernietigde arrest aan de moeder heeft voldaan, kan zij op de voet van art. 6:203 BW als onverschuldigd betaald terugvorderen. Dit geldt niet voor het bedrag dat de dochter aan de moeder heeft terugbetaald ten aanzien van de door de moeder gemaakte notariskosten omdat ook na verwijzing het hof heeft bepaald dat die kosten voor rekening van de dochter komen. In de thans in cassatie aanhangige zaak is die vordering tot terugbetaling van de proceskosten niet aan de orde. De huidige procedure is immers op 8 maart 2016 aangevangen op de grond dat door de vernietiging door de Hoge Raad van het arrest van het hof Den Haag van 29 april 2014 de rechtsgrond is komen te ontvallen aan het uit hoofde van dat arrest door de dochter aan de moeder betaalde bedrag van € 3.377,07. Dit bedrag bestaat uit terugbetaling aan de moeder van kosten van de ingeschakelde notaris en van door de moeder gemaakte proceskosten. Aangezien het middel de kwestie toespitst op de proceskosten zal ik hierna de notariskosten buiten beschouwing laten.

De vraag die thans in cassatie ter beoordeling voorligt is of door de vernietiging door de Hoge Raad de rechtsgrond is ontvallen aan de betaling verricht ter uitvoering van het vernietigde arrest, zodat de dochter een vordering uit onverschuldigde betaling heeft.⁶ Hiervan is geen sprake indien in het arrest van de Hoge Raad waarbij de vernietiging en verwijzing is uitgesproken geen definitieve beslissing ten aanzien van de proceskostenveroordeling besloten ligt.

Terecht heeft het hof in rov. 8 van het bestreden arrest overwogen dat uit art. 424 Rv volgt dat het gerecht waarnaar het geding wordt verwezen de behandeling daarvan voortzet en beslist met inachtneming van de uitspraak van de Hoge Raad. De procedure na cassatie en verwijzing is geen zelfstandige nieuwe instantie, maar vormt de voortzetting van de onvoltooide (appel)instantie die voorafging aan het cassatiegeding. Dit geldt ook als naar een andere appelrechter is verwezen dan de rechter wiens uitspraak is vernietigd.⁷

Bij de voortzetting van het geding na cassatie is de verwijzingsrechter gebonden aan de in de vernietigde uitspraak gegeven beslissingen die in cassatie niet zijn aangevallen of door de Hoge Raad zijn gehandhaafd.⁸ Deze hebben kracht van gewijsde gekregen en kunnen daarom niet opnieuw worden bestreden. Deze gebondenheid berust op de ‘partiële werking’ van het cassatieberoep.⁹ Van geval tot geval zal moeten worden beoordeeld in hoeverre de verwijzingsrechter is gebonden aan de in de vernietigde uitspraak vervatte beslissingen met behulp van uitleg van de vernietigde uitspraak en van de uitspraak van de Hoge Raad aan de hand van het cassatiemiddel.¹⁰

De vernietiging van een uitspraak treft tevens de beslissingen die voortbouwen op of onlosmakelijk samenhangen met de door de Hoge Raad vernietigde beslissingen.¹¹ Zoals het hof terecht in rov. 8 van het bestreden arrest heeft overwogen kan een proceskostenveroordeling worden aangemerkt als een voortbouwende of samenhangende beslissing.¹² De proceskostenveroordeling hangt immers samen met het verloop van de procedure en de uitslag van het geding. Toch zijn niet in alle gevallen de voortbouwende of samenhangende beslissingen daarmee ‘definitief’ vernietigd. Van een definitieve vernietiging is alleen sprake in het geval dat (i) de Hoge Raad de kwestie waarop de vernietigde beslissing betrekking had, anders heeft beslist dan in die beslissing is geoordeeld, of (ii) de rechter waarnaar de zaak na vernietiging door de Hoge Raad wordt verwezen, slechts in andere zin kan beslissen dan is gedaan door de rechter vóór cassatie. Anders gezegd, van een ‘definitieve’ vernietiging is geen sprake indien de verwijzingsrechter alsnog tot hetzelfde oordeel zou kunnen komen als de rechter vóór cassatie op andere gronden of met een verbeterde motivering. In dat geval is de voortbouwende of samenhangende beslissing slechts ‘voorwaardelijk’ vernietigd en kan die beslissing herleven indien de verwijzingsrechter inderdaad tot hetzelfde oordeel komt als de rechter vóór cassatie.¹³

Ik wijs in dit verband op het arrest van de Hoge Raad van 17 januari 1997 waarin is geoordeeld dat de verwijzingsrechter geen vrijheid heeft om de beslissing van de rechter vóór cassatie (in dat geval de rechtbank als appelinstantie) omtrent de proceskostenveroordeling, waarover niet geklaagd is in cassatie, terzijde te stellen. De verwijzingsrechter is gebonden aan de beslissing van de rechter vóór cassatie om een proceskostenveroordeling achterwege te laten en het staat de verwijzingsrechter niet vrij een partij alsnog in de kosten te veroordelen.¹⁴ De beslissing over de proceskostenveroordeling is daarmee ‘voorwaardelijk’ vernietigd en herleeft als het ware na cassatie indien de verwijzingsrechter in dezelfde zin beslist.

Uit het voorgaande volgt dat het oordeel van het hof in rov. 8 van het bestreden arrest dat in het arrest van de Hoge Raad waarbij de vernietiging en verwijzing is uitgesproken geen definitieve beslissing besloten ligt ten aanzien van de proceskostenveroordeling, niet getuigt van een onjuiste rechtsopvatting. Het oordeel is evenmin onbegrijpelijk. Het eerste onderdeel van het middel faalt derhalve.

Het tweede onderdeel bevat een voortbouwende klacht gericht tegen rov. 10 van het bestreden arrest, waarin het hof de proceskosten in hoger beroep tussen partijen heeft gecompenseerd. Nu het eerste onderdeel niet tot cassatie kan leiden, behoeft het tweede onderdeel geen bespreking.